Hukuklary bellige aldyrmaklyk üçin gerekli resminamalar

GULLUGYŇ IŞINI DÜZGÜNLEŞDIRÝÄN KANUNÇYLYK

TÜRKMENISTANYŇ

KONSTITUSION 

K A N U N Y


Türkmenistanyň Konstitusiýasyny

rejelenen görnüşde tassyklamak hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 131-nji madda)

 

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzyň her bir raýatynyň, ähli halkynyň jana-jan bähbitlerine laýyk gelýän parasatly syýasatyny durmuşa geçirmek ugrunda çekilýän zähmet eziz Diýarymyzy ajaýyp zähmet ýeňişlerine, belent sepgitlere ýetirdi.

Mähriban Watanymyzyň ykdysadyýetinde häzirkizaman bazar gatnaşyklaryna geçilmeginiň we raýat jemgyýetiniň gymmatlyklarynyň durmuşa ornaşdyrylmagynyň, Türkmenistany ykdysady, syýasy we medeni-durmuş taýdan ösdürmek boýunça gazanylýan üstünlikleriň gözbaşynda ýurdumyzda alnyp barylýan syýasatyň, amala aşyrylýan belent işleriň durýanlygyny duýmak buýsançlydyr.

Watana, halka hyzmat etmegiň belent nusgasyny görkezip, eziz Diýarymyzyň aýdyň geljegi we halkymyzyň eşretli durmuşy ugrunda alnyp barylýan, her bir raýatyň asuda, abadan we bagtyýar durmuşda ýaşamagyny üpjün edýän parasatly syýasaty durmuşa geçirmäge goşant goşmak, Watan üçin, halk üçin zähmet çekmegiň we döretmegiň iň gowy nusgalygyny gündelik işiň bilen subut etmek mukaddes işdir.

Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzyň ösüşiniň täze tapgyrynda yglan eden Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň jemgyýetçilik we döwlet-syýasy gurluşyny kämilleşdirmek, bazar ykdysadyýetine doly geçmek baradaky belent özgertmeleriniň konstitusion hukuk esaslaryny üpjün etmek, ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş, ykdysady özgertmeleriniň depgininiň ýokarlanmagyna we geriminiň giňelmegine ýardam etmek, Türkmenistanyň döwlet we jemgyýetçilik durmuşynda demokratiýany mundan beýläk hem ösdürmek, döwlet häkimiýet edaralarynyň işini has-da kämilleşdirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Mejlisi tarapyndan Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde tassyklamak boýunça Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralaryndan, jemgyýetçilik birleşiklerinden, raýatlardan gelip gowşan teklipleriň esasynda umumylaşdyrylyp taýýarlanan we Türkmenistanyň Konstitusiýasyny kämilleşdirmek boýunça Konstitusion toparynda ara alnyp maslahatlaşylyp, Türkmenistanyň Ýaşulularynyň maslahatynyň garamagyna hödürlenen teklipleri nazara alyp, Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 63-nji maddasyna laýyklykda:

 

1-nji madda. Türkmenistanyň Konstitusiýasyny kämilleşdirmek boýunça Konstitusion toparynyň Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde tassyklamak hakynda tekliplerini doly makullamaly.

2-nji madda. Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde tassyklamaly (goşulýar).

 

3-nji madda. Şu Konstitusion kanun kabul edilen pursadyndan güýje girýär.

 

 

Türkmenistanyň                                                        Gurbanguly

     Prezidenti                                                           Berdimuhamedow

 

Aşgabat şäheri.

2016-njy ýylyň 14-nji sentýabry.

№ 448-V.

 

 

TÜRKMENISTANYŇ KONSTITUSIÝASY

(rejelenen görnüşi)

 

(Türkmenistanyň 09.10.2017 ý. № 617-V we 25.09.2020 ý. № 297-VI

Konstitusion kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Biz, Türkmenistanyň halky,

öz ykbalymyzy kesgitlemäge bolan mizemez hukugymyza esaslanyp,

Watanymyzyň häzirki we geljekki ykbaly üçin jogapkärligimizden ugur alyp,

ata-babalarymyzyň agzybir, parahat we oňşukly ýaşamagy ündän wesýetlerine wepalylygymyzy we umumadamzat gymmatlyklaryna ygrarlylygymyzy beýan edip,

milli gymmatlyklarymyzy we bähbitlerimizi gorap saklamagy, Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, özygtyýarlylygyny, dünýä bileleşigi tarapyndan ykrar edilen hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny pugtalandyrmagy maksat edinip,

adamyň we raýatyň hukuklaryny we azatlyklaryny kepillendirip,

jemgyýetde asudalygy we agzybirligi üpjün etmäge, halk häkimiýetiniň hem-de demokratik, hukuk, dünýewi döwletiň esaslaryny berkarar etmäge çalşyp,

Türkmenistanyň Esasy Kanunyny – şu Konstitusiýany kabul edýäris.  

 

I BÖLÜM. TÜRKMENISTANYŇ KONSTITUSION GURLUŞYNYŇ ESASLARY

 

1-nji madda. Türkmenistan demokratik, hukuk we dünýewi döwlet bolup, onda döwlet dolandyryşy prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar.

Türkmenistan öz çäginde häkimiýetiň hökmürowanlygyna we dolulygyna eýedir, ol içeri we daşary syýasaty özbaşdak amala aşyrýar. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygy we çägi bitewüdir hem bölünmezdir.

Döwlet Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, özygtyýarlylygyny, çäk bitewüligini, konstitusion gurluşyny goraýar, kanunylygy we hukuk tertibini üpjün edýär.

 

2-nji madda. Türkmenistan dünýä bileleşigi tarapyndan ykrar edilen we kanun esasynda berkidilen hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyna eýedir.

Birleşen Milletler Guramasy özüniň Baş Assambleýasynyň 1995-nji ýylyň 12-nji dekabryndaky hem-de 2015-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky «Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy» Rezolýusiýalarynda Türkmenistanyň yglan eden hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny ykrar edýär we goldaýar; Türkmenistanyň bu hukuk ýagdaýyna hormat goýmaga we ony goldamaga, şeýle hem onuň garaşsyzlygyna, özygtyýarlylygyna we çäk bitewüligine hormat goýmaga Birleşen Milletler Guramasynyň agzalary bolan döwletleri çagyrýar.

Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy onuň içeri we daşary syýasatynyň esasy bolup durýar.

 

3-nji madda. Türkmenistanyň özygtyýarlylygy halk tarapyndan amala aşyrylýar, halk döwlet häkimiýetiniň ýeke-täk gözbaşydyr. Türkmenistanyň halky öz häkimiýetini gös-göni ýa-da wekilçilikli edaralaryň üsti bilen amala aşyrýar.

Halkyň hiç bir böleginiň, hiç bir guramanyň ýa-da aýry-aýry adamlaryň döwletde häkimiýeti eýelemäge haky ýokdur.

 

4-nji madda. Türkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň ýokary gymmatlygy adamdyr. Adamy goramak, goldamak we oňa hyzmat etmek döwlet häkimiýet edaralarynyň baş wezipeleridir.

Döwlet her bir raýatynyň öňünde jogapkärdir we şahsyýetiň erkin ösmegi üçin şertleriň döredilmegini üpjün edýär, raýatyň janyny, at-abraýyny, mertebesini, azatlygyny, şahsy eldegrilmesizligini, tebigy we aýrybaşgalanmaz hukuklaryny goraýar.

Her bir raýat Konstitusiýa we kanunlar bilen öz üstüne ýüklenilen borçlaryň ýerine ýetirilmegi üçin döwletiň öňünde jogapkärdir.

 

5-nji madda. Türkmenistan her bir adamyň durmuş taýdan goraglylygyny kepillendirýän döwletdir.

 

6-njy madda. Türkmenistanda döwlet häkimiýeti kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji we kazyýet häkimiýetlerine bölünýär, olar biri-birini deňagramlaşdyryp, özbaşdak hereket edýärler.

 

61-nji madda - Türkmenistanyň 25.09.2020 ý. № 297-VI Konstitusion kanuny esasynda aýyrlan.

 

7-nji madda. Türkmenistanda ýerli öz-özüňi dolandyryş ykrar edilýär we kepillendirilýär. Ýerli öz-özüňi dolandyryş öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde özbaşdakdyr. Ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary döwlet häkimiýet edaralarynyň ulgamyna girmeýärler.

 

8-nji madda. Türkmenistanda kanunyň hökmürowanlygy bellenendir.

Döwlet, onuň ähli edaralary we wezipeli adamlary hukuk hem konstitusion gurluş bilen baglydyr.

Türkmenistanyň Konstitusiýasy döwletiň Esasy Kanunydyr. Onda berkidilen kadalaryň we düzgünleriň göni hereketi bardyr. Konstitusiýa garşy gelýän kanunlaryň we gaýry hukuk namalarynyň ýuridik güýji ýokdur.

Kadalaşdyryjy hukuk namalary kanunda göz öňünde tutulan tertipde döwlet köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde çap edilýär ýa-da gaýry usul bilen hemmeleriň dykgatyna ýetirilýär.

Adamyň we raýatyň hukuklaryna we azatlyklaryna täsir edýän kadalaşdyryjy hukuk namalary hemmeleriň dykgatyna ýetirilmese, olar kabul edilen pursadyndan hereket etmeýärler.

 

9-njy madda. Türkmenistan dünýä bileleşiginiň doly hukukly subýekti bolup, daşary syýasatda hemişelik bitaraplyk, beýleki ýurtlaryň içerki işlerine gatyşmazlyk, güýç ulanmakdan we harby bileleşiklere hem birleşmelere gatnaşmakdan ýüz döndermek, sebitiň ýurtlary we dünýäniň ähli döwletleri bilen parahatçylykly, dostlukly we özara bähbitli gatnaşyklaryň ösmegine ýardam etmek ýörelgelerine eýerýär.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalarynyň ileri tutulmagyny ykrar edýär.

 

10-njy madda. Türkmenistanyň öz raýatlygy bar. Raýatlyk kanuna laýyklykda edinilýär, saklanylýar we bes edilýär.

Türkmenistanyň raýatyna başga döwletiň raýatlygy ykrar edilmeýär.

Hiç kim raýatlygyndan ýa-da raýatlygyny üýtgetmek hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Türkmenistanyň raýaty başga döwlete berlip, Türkmenistanyň çäginden kowlup çykarylyp ýa-da onuň Watanyna gaýdyp gelmek hukugy çäklendirilip bilinmez.

Türkmenistanyň raýatlaryna Türkmenistanyň çäginde-de, onuň çäginden daşarda-da döwletiň goragy we penakärligi kepillendirilýär.

 

11-nji madda. Daşary ýurt raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar Türkmenistanyň kanunlaryna we halkara şertnamalaryna laýyklykda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan we azatlyklardan peýdalanýarlar hem-de borçlary ýerine ýetirýärler.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyklykda daşary ýurt raýatlaryna we raýatlygy bolmadyk adamlara kanunda bellenilen tertipde gaçybatalga berýär.

 

12-nji madda. Eýeçilik eldegrilmesizdir. Türkmenistan ýere, önümçilik serişdelerine, gaýry maddy we intellektual gymmatlyklara hususy eýeçilik hukugyny ykrar edýär. Şeýle hem olar raýatlaryň birleşiklerine we döwlete degişli bolup biler. Döwletiň aýratyn eýeçiligi bolup durýan obýektler kanun bilen bellenýär.

Döwlet eýeçiligiň ähli görnüşleriniň deň goragyny kepillendirýär we olaryň ösmegi üçin deň şertleri döredýär.

Kanunda gadagan edilen usul bilen edinilen eýeçilikden başga eýeçiligiň muzdsuz alynmagyna ýol berilmeýär.

Diňe kanunda göz öňünde tutulan halatlarda eýeçiligiň muzduny töläp, mejbury alynmagyna ýol berilýär.

 

13-nji madda. Döwlet adamyň we jemgyýetiň bähbitlerine ykdysady işi düzgünleşdirmegi amala aşyrýar, ähli halkyň abadanlygyna durnukly ösüşi üpjün edýär.

 

14-nji madda. Ýer we ýerasty baýlyklar, suwlar, ösümlik we haýwanat dünýäsi, şeýle hem beýleki tebigy baýlyklar Türkmenistanyň umumymilli baýlygy bolup durýar, döwlet tarapyndan goralýar we rejeli peýdalanylmaga degişlidir.

 

15-nji madda. Döwlet milli taryhy, medeni we tebigy mirasyň, daşky gurşawyň abat saklanmagy, sosial we milli umumylyklaryň arasyndaky deňligiň üpjün edilmegi üçin jogapkärdir.

Döwlet ylmy, tehniki we çeper döredijiligi, onuň oňyn netijeleriniň ýaýradylmagyny höweslendirýär.

Döwlet medeniýet, bilim, sport we syýahatçylyk babatda halkara hyzmatdaşlygynyň ösmegine ýardam edýär.

 

16-njy madda. Döwlet ylmyň, tehnikanyň we tehnologiýalaryň ösüşine ýardam edýär, şeýle hem bu ugurlarda halkara hyzmatdaşlygyny goldaýar.

Döwletiň ylmy-tehniki syýasaty jemgyýetiň we her bir adamyň bähbitlerine ýöredilýär.

Döwlet ylmyň we tehnikanyň gazananlarynyň önümçilige ornaşdyrylmagyna ýardam edýär.

 

17-nji madda. Türkmenistanda syýasy köpdürlülik we köp partiýalylyk ykrar edilýär.

Döwlet raýat jemgyýetiniň ösmegi üçin zerur şertleri üpjün edýär. Jemgyýetçilik birleşikleri kanunyň öňünde deňdirler.

 

18-nji madda. Döwlet dinleriň we dine uýmagyň erkinligini, olaryň kanunyň öňünde deňligini kepillendirýär. Dini guramalar döwletden aýrydyr, olaryň döwletiň işine gatyşmagyna we döwletiň wezipelerini ýerine ýetirmegine ýol berilmeýär.

Döwletiň bilim ulgamy dini guramalardan aýrydyr we ol dünýewi häsiýete eýedir.

 

19-njy madda. Syýasy partiýalaryň, dini guramalaryň, jemgyýetçilik birleşikleriniň we gaýry gurluşlaryň taglym ulgamy raýatlar üçin hökmany häsiýete eýe bolup bilmez.

 

20-nji madda. Döwletiň özygtyýarlylygyny we howpsuzlygyny gorap saklamak üçin Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleri bardyr.

 

21-nji madda. Türkmenistanyň döwlet dili türkmen dilidir. Türkmenistanyň ähli raýatlaryna öz ene dilini peýdalanmak hukugy kepillendirilýär.

 

22-nji  madda. Türkmenistanyň özygtyýarly döwlet hökmündäki nyşanlary – Döwlet baýdagy, Döwlet tugrasy, Döwlet senasy bardyr. Döwlet nyşanlarynyň ýazgysy we olary peýdalanmagyň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

23-nji madda. Türkmenistanyň çägi welaýatlara, etraplara, şäherlere we beýleki dolandyryş-çäk birliklerine bölünýär. Dolandyryş-çäk birliklerini döretmegiň we üýtgetmegiň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

24-nji madda. Türkmenistanyň paýtagty Aşgabat şäheridir.

 

II BÖLÜM. TÜRKMENISTANDA ADAMYŇ WE RAÝATYŇ HUKUKLARY, AZATLYKLARY WE BORÇLARY

 

25-nji madda. Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklary we azatlyklary halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyklykda ykrar edilýär hem-de şu Konstitusiýa we kanunlar bilen kepillendirilýär.

 

26-njy madda. Adamyň hukuklary we azatlyklary eldegrilmesizdir hem-de aýrybaşgalanmasyzdyr.

Konstitusiýa we kanunlara laýyk gelmeýän bolsa, adamyň hukuklaryny we azatlyklaryny çäklendirmäge hiç kimiň haky ýokdur.

Adamyň we raýatyň belli bir hukuklarynyň we azatlyklarynyň Konstitusiýada we kanunlarda sanalyp geçilmegi olaryň beýleki hukuklaryny we azatlyklaryny inkär etmek ýa-da kemeltmek üçin peýdalanylyp bilinmez.

 

27-nji madda. Adamyň we raýatyň hukuklarynyň we azatlyklarynyň gös-göni hereketi bardyr. Olar kanunlaryň manysyny, mazmunyny we ulanylmagyny, kanun çykaryjy we ýerine ýetiriji häkimiýetleriň, ýerli öz-özüňi dolandyryşyň işini kesgitleýär we adyl kazyýetlik bilen üpjün edilýär.

 

28-nji madda. Türkmenistan adamyň we raýatyň hukuklarynyň we azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem milletine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ynam-ygtykadyna ýa-da gaýry ýagdaýlara garamazdan, adamyň we raýatyň kanunyň we kazyýetiň öňündäki deňligini kepillendirýär.

 

29-njy madda. Türkmenistanda erkekleriň we aýallaryň deň hukuklary we azatlyklary, şeýle hem olary durmuşа geçirmek üçin deň mümkinçilikleri bardyr.

Deňhukuklylygyň jyns alamaty boýunça bozulmagy kanunda bellenilen jogapkärçilige eltýär.

 

30-njy madda. Hukuklaryň we azatlyklaryň amala aşyrylmagy beýleki adamlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny, şeýle hem ahlak kadalaryny, kanunyň talaplaryny, jemgyýetçilik tertibini bozmaly däldir, milli howpsuzlyga zyýan ýetirmeli däldir.

 

31-nji madda. Her bir adamyň öz at-abraýyny we mertebesini goramaga hukugy bardyr.

Hiç bir zat şahsyýetiň mertebesiniň peseldilmegi üçin esas bolup bilmez.  

 

32-nji madda. Her bir adamyň ýaşamaga we ony amala aşyrmagyň erkinligine hukugy bardyr. Hiç kim ýaşamaga bolan hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Her bir adamyň erkin ýaşamaga bolan hukugy döwlet tarapyndan kanun esasynda goralýar.

Türkmenistanda ölüm jezasy ýatyrylandyr.

 

33-nji madda. Kanuna takyk laýyk gelmeýän bolsa, adama iş kesilip ýa-da jeza berlip bilinmez.

Hiç kim gynamalara, zorluk ulanylmagyna, zalymlyk, adamkärçiliksizlik ýa-da adam mertebesini peseltmek bilen ýüzlenilmegine ýa-da jeza berilmegine, şeýle hem onuň razylygy bolmasa, lukmançylyk, ylmy ýa-da başga tejribelere sezewar edilip bilinmez.

Adam diňe kanunda takyk görkezilen esaslar bar bolan halatynda kazyýetiň karary boýunça ýa-da prokuroryň sanksiýasy bilen tussag edilip bilner. Gaýra goýmak bolmaýan hem-de kanunda takyk görkezilen halatlarda ygtyýarly döwlet edaralary adamy wagtlaýyn tutup saklamaga haklydyrlar.

 

34-nji madda. Her bir adamyň jenaýat etmekde günäliligi kanun esasynda subut edilýänçä we kazyýetiň kanuny güýje giren hökümi bilen anyklanýança ol günäsiz hasap edilýär.

Hiç kim özüniň günäsizligini subut etmäge borçly däldir.

Günäliligi barada dörän, aradan aýryp bolmajak şübheler aýyplanýanyň peýdasyna çözülýär.

 

35-nji madda. Her bir adamyň erkinlige we şahsy eldegrilmesizlige hukugy bardyr.

Adam diňe kanunda bellenilen tertipde kazyýet tarapyndan günäli diýlip bilnen we iş kesilen halatynda jenaýat jezasyna sezewar edilip bilner.

 

36-njy madda. Hiç kim şol bir jenaýat üçin gaýtadan jenaýat yzarlaýşyna sezewar edilip we oňa iş kesilip bilinmez.

 

37-nji madda. Her bir adamyň şahsy durmuşynyň eldegrilmesizligine, şahsy we maşgala syrlaryna we olara eden-etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly-da hat-habarlarynyň, telefon gepleşikleriniň we beýleki habarlarynyň syryny saklamak düzgünleriniň bozulmagyndan goranmaga hukugy bardyr.

 

38-nji madda. Adamyň özüniň razylygy bolmazdan onuň şahsy durmuşy barada maglumatlaryň ýygnalmagyna, saklanylmagyna, peýdalanylmagyna we ýaýradylmagyna ýol berilmeýär.

Eger kanunda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, döwlet häkimiýet edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, olaryň wezipeli adamlary her bir adamyň hukuklaryna we azatlyklaryna gös-göni täsir edýän resminamalar bilen onuň tanyşmagyna mümkinçilikleri üpjün etmäge borçludyrlar.

 

39-njy madda. Her bir raýatyň Türkmenistanyň çäginde erkin hereket etmäge we ýaşajak ýerini saýlap almaga hukugy bardyr.

Aýry-aýry çäklere girmegiň, şol çäklerde hereket etmegiň çäklendirilmegi diňe kanun esasynda bellenip bilner.

 

40-njy madda. Maşgala, enelik, atalyk we çagalyk döwletiň goragynda durýarlar.

Nika ýaşyna ýeten erkek bilen aýalyň özara razylygy boýunça nikalaşmaga we maşgala gurmaga hukugy bardyr. Maşgala gatnaşyklarynda är-aýal deňhukuklydyrlar.

Ata-eneler ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlar çagalaryny terbiýelemäge, olaryň saglygy, ösüşi, okuwy barada alada etmäge, olary zähmete taýýarlamaga, kanunlara, taryhy we milli däp-dessurlara hormat goýmak medeniýetini olaryň aňyna ornaşdyrmaga hukuklydyrlar we borçludyrlar.

Kämillik ýaşyna ýeten çagalar ata-eneleri barada alada etmäge, olara kömek bermäge borçludyrlar.

Döwlet ýaşlaryň hukuklarynyň we azatlyklarynyň amala aşyrylmagy üçin şertleri döredýär we olaryň hemmetaraplaýyn ösüşine ýardam edýär.

 

41-nji madda. Her bir adam özüniň dine garaýşyny özbaşdak kesgitleýär, onuň ýeke özi ýa-da beýleki adamlar bilen bilelikde islän dinine uýmaga ýa-da hiç bir dine uýmazlyga, dine bolan garaýyşlary bilen baglanyşykly ynam-ygtykatlaryny beýan etmäge we ýaýratmaga, dini däpler berjaý edilende gatnaşmaga haklydyr.

 

42-nji madda. Her bir adama pikir we söz azatlygy kepillendirilýär. Hiç kimiň adama öz pikirini erkin beýan etmegini gadagan etmäge, şonuň ýaly-da ony kanuna laýyklykda ýaýratmaga päsgel bermäge hukugy ýokdur.

Hiç kim özüniň pikirini we ynam-ygtykadyny beýan etmegine ýa-da olardan ýüz döndermegine mejbur edilip bilinmez.

Her bir adamyň döwlet ýa-da kanun arkaly goralýan gaýry syrlary özünde saklaýan maglumatlardan başga maglumatlary kanunda gadagan edilmedik usulda erkin gözlemäge, almaga we ýaýratmaga hukugy bardyr.

 

43-nji madda. Raýatlara kanunda bellenilen tertipde ýygnaklary, ýygnanyşyklary, ýörişleri we beýleki köpçülikleýin çäreleri geçirmek azatlygy kepillendirilýär.

 

44-nji madda. Raýatlar Konstitusiýanyň we kanunlaryň çäklerinde hereket edýän syýasy partiýalary we gaýry jemgyýetçilik birleşiklerini döretmäge haklydyrlar.

Konstitusion gurluşy zorlukly üýtgetmegi maksat edinýän, öz işinde zorluga ýol berýän, raýatlaryň konstitusion hukuklaryna we azatlyklaryna garşy çykyş edýän, urşy, teniniň reňkiniň alamaty boýunça, milli, dini duşmançylygy wagyz edýän, halkyň saglygyna we ahlaklylygyna kast edýän syýasy partiýalaryň we gaýry jemgyýetçilik birleşikleriniň, şeýle hem milli ýa-da dini alamatlar boýunça syýasy partiýalaryň döredilmegi we işlemegi gadagan edilýär.

 

45-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gös-göni, şeýle-de erkin saýlanan wekilleriniň üsti bilen gatnaşmaga hukugy bardyr.

 

46-njy madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň döwlet häkimiýet edaralaryna we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryna saýlamaga we saýlanmaga hukugy bardyr.

Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ukyplaryna we hünär taýýarlygyna laýyklykda döwlet gullugynyň elýeterliligine deň hukugy bardyr.

Türkmenistanyň raýatlarynyň adyl kazyýetlik amala aşyrylanda gatnaşmaga hukugy bardyr.

 

47-nji madda. Her bir adamyň telekeçilik we kanunda gadagan edilmedik gaýry ykdysady işi üçin öz ukyplaryny we emlägini erkin peýdalanmaga hukugy bardyr.

 

48-nji madda. Hususy eýeçilik hukugy kanun bilen goralýar.

Her bir adam eýeçiliginde emläginiň bolmagyna, emlägine özbaşdak, şeýle-de beýleki şahslar bilen bilelikde eýelik etmäge, ondan peýdalanmaga we oňa ygtyýar etmäge haklydyr.

Miras hukugy kepillendirilýär.

 

49-njy madda. Her bir adamyň zähmete, öz islegine görä hünär, kär we iş ýerini saýlap almaga, zähmetiň sagdyn we howpsuz şertlerine hukugy bardyr.

Mejbury zähmet we çaga zähmetiniň ýaramaz görnüşleri gadagandyr.

Hakyna durup işleýän adamlaryň öz çeken zähmetiniň möçberine we hiline laýyk gelýän hak almaga hukugy bardyr. Bu hakyň möçberi döwlet tarapyndan bellenilen iň pes zähmet hakynyň möçberinden az bolup bilmez.

 

50-nji madda. Her bir adamyň dynç almaga hukugy bardyr we ol iş hepdesiniň çäklendirilen dowamlylygynyň bellenmeginden, her ýylky tölegli zähmet rugsatlarynyň, her hepdede dynç günleriniň berilmeginden ybaratdyr.

Döwlet adam üçin dynç almaga we boş wagtyny peýdalanmaga amatly şertleri döredýär.

 

51-nji madda. Her bir raýatyň ýaşaýyş jaýyna we abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda ýa-da edinmekde we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletiň goldawyna hukugy bardyr.

Ýaşaýyş jaýy eldegrilmesizdir. Ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adamlaryň erkine garşy ýa-da kanuny esaslar bolmasa, hiç kimiň ýaşaýyş jaýyna girmäge ýa-da onuň eldegrilmesizligini başga bir ýol bilen bozmaga hukugy ýokdur. Adamyň öz ýaşaýyş jaýyny kast etmelerden goramaga hukugy bardyr.

Kanunda bellenilen esaslar bolmasa, hiç kim ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip bilinmez.

 

52-nji madda. Her bir adamyň saglygyny gorap saklamaga, şol sanda döwlet saglygy goraýyş edaralarynyň hyzmatlaryndan mugt peýdalanmaga hukugy bardyr.

Tölegli lukmançylyk we tebipçilik hyzmatyny etmäge kanunda bellenen esaslarda we tertipde ýol berilýär.

 

53-nji madda. Her bir adamyň jany we saglygy üçin amatly daşky gurşawa, onuň ýagdaýy barada hakyky maglumata we ekologiýa kanunçylygynyň bozulmagy ýa-da tebigy betbagtçylyk netijesinde saglygyna we emlägine ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna hukugy bardyr.

Döwlet ilatyň sagdyn ýaşaýyş şertlerini goramak we üpjün etmek, daşky gurşawy goramak we onuň durnukly ýagdaýyny saklamak maksady bilen tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylyşyna gözegçilik edýär.

Her bir adam tebigaty goramaga, daşky gurşawa we tebigy baýlyklara aýawly çemeleşmäge borçludyr.

 

54-nji madda. Raýatlaryň ýaşy boýunça, näsaglan, maýyp bolan, işe ukyplylygyny, ekleýjisini ýitiren, işsiz bolan halatynda we gaýry kanuny esaslar boýunça durmuş üpjünçiligine hukugy bardyr.

Ýaş maşgalalara, köp çagaly maşgalalara, ata-enesinden mahrum bolan çagalara, weteranlara we döwletiň ýa-da jemgyýetiň bähbitlerini goramakda saglygyny ýitiren adamlara döwlet we jemgyýetçilik serişdelerinden goşmaça goldaw we ýeňillikler berilýär.

 

55-nji madda. Her bir adamyň bilim almaga hukugy bardyr.

Umumy orta bilim hökmanydyr, her bir adam ony döwlet bilim edaralarynda tölegsiz almaga haklydyr.

Döwlet her bir adam üçin öz ukyplaryna laýyklykda hünär biliminiň elýeterliligini üpjün edýär.

Tölegli bilim beriş işini amala aşyrmaga kanunda bellenen esaslarda we tertipde ýol berilýär.

Ähli bilim edaralary üçin hökmany bolan döwlet bilim standartlary bellenýär.

 

56-njy madda. Her bir adamyň medeni durmuşa gatnaşmaga, çeper, ylmy we tehniki döredijiligiň erkinligine hukugy bardyr. Adamyň ylmy, tehniki döredijilikde, şeýle hem çeperçilik, edebiýat we medeniýet işinde awtorlyk hukuklary hem-de bähbitleri kanun bilen goralýar.

Döwlet ylmyň, medeniýetiň, sungatyň, halk döredijiliginiň, sportuň we syýahatçylygyň ösmegine ýardam edýär.

 

57-nji madda. Türkmenistanyň çäginde ýaşaýan ýa-da wagtlaýyn bolýan her bir adam Türkmenistanyň Konstitusiýasyny we kanunlaryny berjaý etmäge, milli däp-dessurlary, taryhy, medeni we tebigy mirasy hormatlamaga borçludyr.

 

58-nji madda. Türkmenistany goramak her bir raýatyň mukaddes borjudyr. Türkmenistanyň raýaty bolan her bir erkek adam üçin ählumumy harby borçlulyk bellenendir.

 

59-njy madda. Her bir adam kanunda bellenen tertipde we möçberlerde salgytlary tölemäge we gaýry tölegleri amala aşyrmaga borçludyr.

 

60-njy madda. Her kime at-abraýynyň we mertebesiniň, şeýle hem Konstitusiýada hem-de kanunlarda göz öňünde tutulan hukuklarynyň we azatlyklarynyň kazyýet goragy kepillendirilýär.

Her bir adamyň döwlet edaralarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň we wezipeli adamlaryň çözgütlerine we hereketlerine kazyýete şikaýat etmäge hukugy bardyr.

 

61-nji madda. Her bir adamyň döwlet edaralarynyň, gaýry guramalaryň, olaryň işgärleriniň, şeýle hem aýry-aýry adamlaryň bikanun hereketleri bilen özüne maddy ýa-da ahlak taýdan ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny kazyýet tertibinde talap etmäge hukugy bardyr.

 

62-nji madda. Adam öz-özüne we ýakyn garyndaşlaryna garşy görkezme we düşündiriş bermäge mejbur edilip bilinmez.

Psihiki ýa-da fıziki täsir etmegiň netijesinde, şeýle hem gaýry bikanun usullar bilen alnan subutnamalaryň ýuridik güýji ýokdur.

 

63-nji madda. Döwlet her bir adama ýuridik kömegi almaga bolan hukugy kepillendirýär. Kanunda göz öňünde tutulan halatlarda ýuridik kömek tölegsiz berilýär.

 

64-nji madda. Raýatyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan kanunyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur. Amala aşyrylan pursadynda hukuk bozulmasy hökmünde ykrar edilmedik hereketler üçin hiç kim jogapkärçilik çekip bilmez.

 

65-nji madda. Raýatlaryň şu Konstitusiýada göz öňünde tutulan aýry-aýry hukuklarynyň we azatlyklarynyň amala aşyrylmagy diňe adatdan daşary ýa-da harby ýagdaýlar düzgüni şertlerinde Konstitusiýada we kanunlarda bellenen tertipde we çäklerde çäklendirilip bilner.

 

III BÖLÜM. TÜRKMENISTANDA DÖWLET HÄKIMIÝET EDARALARYNYŇ ULGAMY

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

66-njy madda. Türkmenistanda ýokary döwlet häkimiýetini Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Milli Geňeşi (Halk Maslahaty we Mejlis), Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti amala aşyrýarlar.

 

67-nji madda. Ýerlerde döwlet häkimiýeti ýerli wekilçilikli we ýerine ýetiriji edaralar tarapyndan Türkmenistanyň Konstitusiýasynda we kanunlarynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

II BAP. TÜRKMENISTANYŇ PREZIDENTI

 

68-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti döwletiň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň baştutanydyr, Türkmenistanyň iň ýokary wezipeli adamydyr, Türkmenistanyň döwlet garaşsyzlygynyň we hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýynyň, çäk bitewüliginiň, Konstitusiýany, adamyň we raýatyň hukuklaryny we azatlyklaryny berjaý etmegiň we halkara borçnamalaryny ýerine ýetirmegiň kepili hökmünde çykyş edýär.

 

69-njy madda. Türkmenistanda doglan, ýaşy kyrkdan pes bolmadyk, döwlet dilini bilýän, soňky on bäş ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan hem-de işläp gelýän Türkmenistanyň raýaty Türkmenistanyň Prezidentligine saýlanyp bilner.

 

70-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň halky tarapyndan gös-göni ýedi ýyl möhlete saýlanýar we kasam kabul eden pursadyndan öz wezipesine girişýär.

Türkmenistanyň Prezidentini saýlamagyň we onuň öz wezipesine girişmeginiň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

71-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti:

1) Konstitusiýany we kanunlary durmuşa geçirýär;

2) daşary syýasatyň amala aşyrylmagyna ýolbaşçylyk edýär, beýleki döwletler bilen gatnaşyklarda Türkmenistana wekilçilik edýär, gepleşikleri geçirýär we halkara şertnamalaryna gol çekýär, daşary ýurt döwletlerindäki, döwletara we halkara guramalarynyň ýanyndaky Türkmenistanyň ilçilerini we beýleki diplomatik wekillerini belleýär we yzyna çagyrýar, daşary ýurt döwletleriniň diplomatik wekilleriniň ynanç we yzyna çagyrylyş hatlaryny kabul edýär;

3) Türkmenistanyň Prezidentiniň Diwanyny düzýär;

4) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysydyr, Ýaragly Güýçleriň ählumumy ýa-da bölekleýin mobilizasiýasyny geçirmek, Ýaragly Güýçleri söweşjeň taýýarlyk ýagdaýyna getirmek we ulanmak hakynda buýruk berýär;

5) Türkmenistanyň harby doktrinasyny tassyklaýar;

6) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň, beýleki goşunlarynyň we goşun düzümleriniň ýokary serkerdeligini wezipelere belleýär we wezipelerden boşadýar;

7) Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk geňeşini düzýär we oňa baştutanlyk edýär;

8) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlaryny hem-de ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny tassyklaýar;

9) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň garamagyna hem-de tassyklamagyna hödürleýär;

10) kanunlara gol çekýär, ylalaşmadyk halatynda, gaýra goýmak weto hukugyny peýdalanyp, özüniň närazylyklary bilen kanuny iki hepdeden gijä goýman, Mejlise gaýtadan ara alyp maslahatlaşmak we sese goýmak üçin gaýtarmaga haklydyr. Bu kanun Mejlis we Halk Maslahaty tarapyndan Konstitusiýada bellenilen tertipde gaýtadan seredilýär. Eger, gaýtadan seredilen kanun Halk Maslahatynyň agzalarynyň we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki böleginiň ses bermegi bilen öňki kabul edilen görnüşinde tassyklanan bolsa, onda Türkmenistanyň Prezidenti şol kanuna gol çekýär. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýany kabul etmek, oňa üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda konstitusion kanunlar babatda gaýra goýmak weto hukugy ýokdur;

11) ýurtdaky ýagdaý, döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlary barada her ýylky ýüzlenmeler bilen Türkmenistanyň halkyna we Türkmenistanyň Milli Geňeşine ýüzlenýär;

12) Türkmenistanda Saýlawlary we sala salşyklary geçirmek boýunça merkezi topary döredýär, onuň düzümine üýtgetmeler girizýär;

13) sala salşyklary geçirmegiň senesini belleýär, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň maslahatyny möhletinden öň çagyrmaga haklydyr;

14) Türkmenistanyň raýatlygyna kabul etmek, oňa dikeltmek, raýatlykdan çykarmak we raýatlygy ýitirmek, şeýle hem gaçybatalga bermek hakynda meseleleri çözýär;

15) Türkmenistanyň döwlet sylaglary bilen sylaglaýar, harby atlary we gaýry döwlet atlaryny dakýar;

16) Halk Maslahatynyň razylygy bilen Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň başlygyny, Türkmenistanyň Baş prokuroryny, Türkmenistanyň Içeri işler ministrini, Türkmenistanyň Adalat ministrini wezipä belleýär we wezipeden boşadýar;

17) Mejlise Türkmenistanda adam hukuklary boýunça ygtyýarly wekili saýlamak hakynda teklip girizýär;

18) rehim etmegi we günä geçmegi amala aşyrýar;

19) adatdan daşary we harby ýagdaýlaryň düzgünini girizýär;

20) Konstitusiýada we kanunlarda özüniň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

 

72-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň bütin çäginde hökmanylyk güýji bolan permanlary, kararlary we buýruklary çykarýar.

 

73-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzasy ýa-da deputaty bolup bilmez.

 

74-nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti eldegrilmesizlik hukugyna eýedir. Onuň at-abraýy we mertebesi kanun bilen goralýar.

Türkmenistanyň Prezidentiniň we onuň maşgalasynyň üpjünçiligi, hyzmat edilişi we goragy döwletiň hasabyna amala aşyrylýar.

 

75-nji madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň näsaglygy sebäpli öz borçlaryny ýerine ýetirmäge mümkinçiligi bolmasa, ol möhletinden öň wezipesinden boşadylyp bilner. Halk Maslahaty we Mejlis özleriniň döredýän garaşsyz lukmançylyk toparynyň çykaran netijenamasy esasynda Türkmenistanyň Prezidentini möhletinden öň wezipesinden boşatmak hakynda çözgüt kabul edýärler. Şeýle çözgüt Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Türkmenistanyň Prezidenti Konstitusiýany we kanunlary bozan halatynda, Türkmenistanyň Milli Geňeşi Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirip biler. Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirmek hakynda meselä Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzalarynyň we deputatlarynyň umumy sanynyň azyndan üçden ikisiniň talap etmegi boýunça seredilip bilner. Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirmek hakynda çözgüt Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy sanynyň dörtden üç böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň dörtden üç böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär. Türkmenistanyň Prezidentini wezipesinden çetleşdirmek hakynda mesele ählihalk sala salşygyna goýulýar.

76-njy madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýanyň71-nji maddasynyň 2-nji, 15-nji, 18-nji bentlerinde göz öňünde tutulan özüniň Halk Maslahatynyň Başlygyna berlip bilinýän ygtyýarlyklaryndan başga ygtyýarlyklaryny beýleki döwlet edaralaryna ýa-da wezipeli adamlara bermäge haky ýokdur.

Türkmenistanyň Prezidenti haýsydyr bir sebäbe görä öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmese, Prezident saýlanylýança onuň ygtyýarlyklary Halk Maslahatynyň Başlygyna geçýär. Şu halatda Türkmenistanyň Prezidentiniň saýlawlary onuň ygtyýarlyklarynyň Halk Maslahatynyň Başlygyna geçen gününden başlap, altmyş  günden gijä goýulman geçirilmelidir.

Türkmenistanyň Prezidentiniň borçlaryny ýerine ýetirýän adam Türkmenistanyň Prezidentligine dalaşgär hödürlenip bilinmez.

Şu döwürde Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler girizilip bilinmez.

 

III bap. Türkmenistanyň Milli Geňeşi

 

77-nji madda. Türkmenistanyň Milli Geňeşi (Parlament) kanun çykaryjy häkimiýeti amala aşyrýan wekilçilikli edaradyr. Türkmenistanyň Milli Geňeşi iki palatadan ‒ Halk Maslahatyndan we Mejlisden ybaratdyr.

 

78-nji madda. Halk Maslahatynyň düzümine welaýat, Aşgabat şäher halk maslahatlarynyň mejlislerinde gizlin ses bermek arkaly saýlanylýan her welaýatdan we Aşgabat şäherinden sekiz wekil agza bolup girýär. Olary saýlamagyň tertibi kanun bilen kesgitlenilýär. Halk Maslahatynyň sekiz agzasy Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan bellenilýär. Halk Maslahatynyň düzümine 30 ýaşy dolan, ýokary bilimi bolan we soňky on ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan Türkmenistanyň raýaty saýlanyp we bellenip bilner. Türkmenistanyň her bir eks-prezidenti Halk Maslahatynyň agzasy bolup durýar, eger ol bu hukugy ulanmakdan ýüz döndermedik bolsa.

Mejlis 125 deputatdan ybarat bolup, olar saýlawçylarynyň sany takmynan deň bolan saýlaw okruglary boýunça saýlanýarlar. Mejlisiň deputatlygyna 25 ýaşy dolan we soňky on ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan Türkmenistanyň raýaty saýlanyp bilner.

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzalarynyň we deputatlarynyň ygtyýarlyk möhleti bäş ýyl.

Şol bir adam bir wagtda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň iki palatasynyň agzasy we deputaty bolup bilmez.

 

79-njy madda. Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalary aşakdaky halatlarda möhletinden öň ýatyrylyp bilner:

1) ählihalk sala salşygynyň çözgüdi esasynda;

2) özüniň agzalarynyň we deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden karary esasynda (öz-özüni ýatyrmagy);

3) alty aýyň dowamynda Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň ýolbaşçy düzümi düzülmedik halatynda, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan.

 

80-nji madda. Halk Maslahaty öz düzüminden Halk Maslahatynyň Başlygyny, onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri we toparlary düzýär.

Mejlis öz düzüminden Mejlisiň Başlygyny, onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri we toparlary düzýär.

Halk Maslahatynyň we Mejlisiň öňki çagyrylyşynyň agzalary we deputatlary Halk Maslahatynyň we Mejlisiň täze çagyrylyşynyň birinji maslahatlary açylýança öz ygtyýarlyklaryny saklaýarlar.

Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalary öz dessurlaryny kabul edýärler hem-de öz işiniň içerki tertip-düzgüniniň meselelerini çözýärler.

 

801-nji madda. Halk Maslahatynyň we Mejlisiň maslahatlary aýratynlykda geçirilýär.

Halk Maslahatynyň we Mejlisiň maslahatlary açyk bolup durýar. Olaryň dessurlarynda göz öňünde tutulan halatlarda ýapyk maslahatlar hem geçirilip bilner.

Palatalar Türkmenistanyň Prezidentiniň ýüzlenmesini, daşary ýurt döwletleriniň ýolbaşçylarynyň çykyşlaryny diňlemek we beýleki meselelere garamak üçin bilelikdäki maslahatlary hem geçirip bilerler.

Türkmenistanyň Prezidentiniň başlangyjy bilen döwletiň we jemgyýеtiň durmuşyna degişli wajyp meseleleri ara alyp maslahatlaşmak üçin jemgyýetçilik wekilleriniň gatnaşmagynda palatalaryň bilelikdäki maslahaty geçirilip bilner.

 

802-nji madda. Halk Maslahaty:

1) Mejlis tarapyndan kabul edilen Konstitusiýany, konstitusion kanunlary we beýleki kanunlary makullaýar ýa-da ret edýär;

2) Mejlis tarapyndan kabul edilen Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň meseleleri boýunça Türkmenistanyň kanunyna garaýar;

3) ählihalk sala salşyklaryny geçirmek hakynda meseleleri çözýär;

4) Halk Maslahatynyň agzalarynyň saýlawlaryny belleýär;

5) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi boýunça Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň başlygyny, Türkmenistanyň Baş prokuroryny, Türkmenistanyň Içeri işler ministrini, Türkmenistanyň Adalat ministrini wezipä bellemek we wezipeden boşatmak barada meselelere garaýar;

6) Türkmenistanyň Prezidentini döwlet sylaglary bilen sylaglaýar, oňa harby atlary we gaýry döwlet atlaryny dakýar;

7) Türkmenistanyň Döwlet serhedini üýtgetmek meselesini çözýär;

8) parahatçylyk we howpsuzlyk meselelerine garaýar;

9) Konstitusiýa we kanunlar bilen Halk Maslahatynyň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

 

81-nji madda. Mejlis:

1) Türkmenistanyň Milli Geňeşine girizilen Konstitusiýanyň, konstitusion kanunlaryň we beýleki kanunlaryň taslamalaryna garaýar we kabul edýär, kabul edilen kanunlaryň ýerine ýetirilişine gözegçiligi we olara resmi düşündiriş bermegi amala aşyrýar;

2) Ministrler Kabinetiniň işiniň maksatnamasyny makullamak barada meselä garaýar;

3) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty tassyklamak barada meselelere garaýar;

4) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlaryna hem-de ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryna garaýar;

5) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlaryny belleýär;

6) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi boýunça Türkmenistanda Adam hukuklary boýunça ygtyýarly wekili saýlaýar;

7) döwlet sylaglaryny döredýär;

8) halkara şertnamalaryny tassyklaýar we ýatyrýar;

9) Türkmenistanyň dolandyryş-çäk bölünişigini üýtgetmek meselesini çözýär;

10) döwlet häkimiýet edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň Konstitusiýa laýyklygyny kesgitleýär;

11) Konstitusiýa we kanunlar bilen Mejlisiň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

 

82-nji madda. Türkmenistanyň Milli Geňeşi aýry-aýry meseleler boýunça Türkmenistanyň Prezidentine kanunlary çykarmak hukugyny berip biler, soňra şol kanunlary tassyklamak barada meselä Türkmenistanyň Milli Geňeşi tarapyndan hökman garalmalydyr.

Türkmenistanyň Milli Geňeşi aşakdaky meseleler boýunça kanunlary çykarmak hukugyny hiç kime berip bilmez:

1) Konstitusiýany kabul etmek we ony üýtgetmek;

2) jenaýat we administratiw kanunçylygy;

3) kazyýet önümçiligi.

 

83-nji madda. Kanun çykaryjylyk başlangyjyna bolan hukuk Türkmenistanyň Prezidentine, Halk Maslahatynyň agzalaryna, Mejlisiň deputatlaryna, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine we Türkmenistanyň Ýokary kazyýetine degişlidir.

 

831-nji madda. Türkmenistanyň kanunlary Mejlis tarapyndan kabul edilýär.

Türkmenistanyň kanunlary Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Mejlis tarapyndan kabul edilen Türkmenistanyň kanunlary Halk Maslahatynyň garamagyna iberilýär.

Türkmenistanyň kanuny Halk Maslahatynyň agzalarynyň ýarysyndan köpüsi tarapyndan ses berlen halatynda makullanylan hasap edilýär. Mejlis tarapyndan kabul edilen we Halk Maslahaty tarapyndan makullanylan kanun Türkmenistanyň Prezidentine gol çekmek üçin iberilýär. Türkmenistanyň kanuny Halk Maslahaty tarapyndan ret edilen halatynda palatalar tarapyndan ylalaşdyryjy topar döredilip bilner, şondan soň kanun Mejlis tarapyndan gaýtadan seredilmäge degişli bolup durýar. Mejlis Halk Maslahatynyň çözgüdi bilen razy bolmadyk halatynda, eger Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kanuna öňki kabul edilen görnüşinde gaýtadan ses berlen bolsa ol kabul edilen hasap edilýär.

 

84-nji madda. Halk Maslahatynyň agzasy we Mejlisiň deputaty Ministrler Kabinetine, ministrlere, beýleki döwlet edaralarynyň ýolbaşçylaryna resmi sowal bilen ýüz tutmak, şeýle hem dilden we hat üsti bilen sorag bermek hukugyna eýedir.

 

85-nji madda. Döwlet Halk Maslahatynyň agzalaryna we Mejlisiň deputatlaryna olaryň öz ygtyýarlyklaryny päsgelçiliksiz we netijeli amala aşyrmagy üçin ähli şertleriň döredilmegini, olaryň hukuklarynyň we azatlyklarynyň, janynyň, at-abraýynyň we mertebesiniň goralmagyny, şeýle hem şahsy eldegrilmesizligini kepillendirýär.

 

86-njy madda. Halk Maslahatynyň agzasy agzalyk ygtyýarlyklaryndan we Mejlisiň deputaty deputatlyk ygtyýarlyklaryndan diňe degişli palata tarapyndan mahrum edilip bilner. Şu mesele boýunça çözgüt degişli palatanyň agzalarynyň we deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Halk Maslahatynyň bellenilýän agzalarynyň ygtyýarlyklary Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgüdi bilen möhletinden öň bes edilip bilner.

Halk Maslahatynyň agzalary we Mejlisiň deputatlary degişli palatanyň razylygy bolmasa administratiw we jenaýat jogapkärçiligine çekilip, tussag edilip ýa-da başga hili ýol bilen olaryň azatlygy çäklendirilip bilinmez.

 

87-nji madda. Halk Maslahatynyň agzasy we Mejlisiň deputaty şol bir wagtda Ministrler Kabinetiniň agzasy, häkim, arçyn, kazy, prokuror wezipelerini eýeläp bilmez.

 

88-nji madda. Halk Maslahatynyň Başlygy we Mejlisiň Başlygy gizlin ses bermek arkaly saýlanýar. Olar degişli palata hasabat berýärler hem-de Halk Maslahatynyň agzalarynyň we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden çözgüdi boýunça wezipesinden boşadylyp bilner.

Halk Maslahatynyň Başlygynyň orunbasary we Mejlisiň Başlygynyň orunbasary açyk ses bermek arkaly saýlanýar, olar degişli palatanyň Başlygynyň tabşyrmagy boýunça onuň aýry-aýry wezipelerini ýerine ýetirýärler, Halk Maslahatynyň Başlygynyň we Mejlisiň Başlygynyň bolmadyk halatynda ýa-da olaryň öz ygtyýarlyklaryny amala aşyrmagy mümkin bolmasa, olaryň borçlaryny ýerine ýetirýärler.

 

89-njy madda. Halk Maslahatynyň Prezidiumy we Mejlisiň Prezidiumy palatalaryň işini guramagy amala aşyrýar.

Prezidiumyň düzümine palatanyň Başlygy, onuň orunbasary, komitetleriniň we toparlarynyň başlyklary girýärler.

 

90-njy madda. Halk Maslahatynyň, Mejlisiň, olaryň Prezidiumlarynyň, komitetleriniň we toparlarynyň, agzalarynyň we deputatlarynyň iş tertibi, olaryň wezipeleri we ygtyýarlyklary kanun bilen kesgitlenilýär.

 

IV BAP. TÜRKMENISTANYŇ MINISTRLER KABINETI

 

91-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti (Hökümeti) ýerine ýetiriji we serenjam beriji edaradyr. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygydyr.

 

92-nji madda. Ministrler Kabinetiniň düzümine Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlary, ministrler girýärler. Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan Ministrler Kabinetiniň düzümine ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edaralarynyň ýolbaşçylary bolan beýleki adamlar girizilip bilner.

 

Ministrler Kabineti Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan onuň öz wezipesine girişen gününden başlap, bir aýyň dowamynda düzülýär we täze saýlanan Prezidentiň öňünde öz ygtyýarlyklaryny tabşyrýar.

 

93-nji madda. Ministrler Kabinetiniň mejlislerini Türkmenistanyň Prezidenti ýa-da onuň tabşyrygy boýunça Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biri alyp barýar.

Ministrler Kabineti öz ygtyýarlylygynyň çäginde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan kararlary kabul edýär we buýruklary çykarýar.

 

94-nji madda. Ministrler Kabineti:

1) Türkmenistanyň kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň we Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň namalarynyň ýerine ýetirilmegini guraýar;

2) raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny üpjün etmek hem goramak, eýeçiligi, jemgyýetçilik tertibini we milli howpsuzlygy goramak boýunça çäreleri amala aşyrýar;

3) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlary boýunça teklipleri, ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar hem-de olary Mejlisiň garamagyna berýär;

4) ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösüşiň döwlet tarapyndan dolandyrylmagyny amala aşyrýar;

5) döwlet kärhanalaryny, edaralaryny we guramalaryny dolandyrmagy guraýar;

6) tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylmagyny we goralmagyny üpjün edýär;

7) pul we karz ulgamyny pugtalandyrmak boýunça çäreleri görýär;

8) zerur bolan halatynda Ministrler Kabinetiniň ýanynda komitetleri, baş müdirlikleri we beýleki pudaklaýyn dolandyryş edaralaryny döredýär;

9) daşary ykdysady işi amala aşyrýar, daşary ýurt döwletleri bilen medeni we gaýry gatnaşyklaryň ösmegini üpjün edýär;

10) hökümet edaralarynyň, döwlet kärhanalarynyň we guramalarynyň işine ýolbaşçylyk edýär; ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň hukuk namalaryny ýatyrmaga haklydyr;

11) Türkmenistanyň Konstitusiýasy, kanunlary we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

 

95-nji madda. Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlyklary, onuň işiniň tertibi, beýleki döwlet edaralary bilen gatnaşyklary kanun bilen kesgitlenýär.

 

V BAP. KAZYÝET HÄKIMIÝETI

 

96-njy madda. Türkmenistanda kazyýet häkimiýeti diňe kazyýetlere degişlidir.

Kazyýet häkimiýeti raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny, kanun arkaly goralýan döwlet hem jemgyýetçilik bähbitlerini goramaga niýetlenendir.

 

97-nji madda. Kazyýet häkimiýeti Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti we kanunda göz öňünde tutulan beýleki kazyýetler tarapyndan amala aşyrylýar.

Adatdan daşary kazyýetleriň we kazyýetiň ygtyýarlyklary berlen gaýry gurluşlaryň döredilmegine ýol berilmeýär.

 

98-nji madda. Kazylar garaşsyzdyrlar, olar diňe Konstitusiýa we kanuna tabyndyrlar. Kazylaryň işine hiç kimiň gatyşmagyna ýol berilmeýär we oňa gatyşylmagy kanunda bellenilen jogapkärçilige eltýär.

 

99-njy madda. Kazylaryň eldegrilmesizligi kanun bilen kepillendirilýär.

 

100-nji madda. Kazylar Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenýär we wezipeden boşadylýar. Kazylary wezipä bellemegiň we wezipeden boşatmagyň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

101-nji madda. Kazylar mugallymçylyk, döredijilik we ylmy-barlag işlerinden başga hak tölenilýän haýsydyr bir beýleki wezipäni eýeläp bilmezler.

 

102-nji madda. Işlere kazyýetlerde kollegial garalýar, kanunda göz öňünde tutulan halatlarda bolsa kazy ýekelikde garaýar.

 

103-nji madda. Kazyýetlerde işler açyk seljerilýär. Işiň ýapyk mejlisde diňlenilmegine diňe kanunda göz öňünde tutulan halatlarda, kazyýet önümçiliginiň ähli düzgünlerini berjaý etmek bilen ýol berilýär.

Kazyýet önümçiligi taraplaryň deňligi we bäsleşigi esasynda amala aşyrylýar.

 

104-nji madda. Kazyýet önümçiligi döwlet dilinde alnyp barylýar. Işe gatnaşýan we kazyýet önümçiliginiň dilini bilmeýän adamlara terjimeçiniň kömegi arkaly işiň materiallary bilen tanyşmak, kazyýet hereketlerine gatnaşmak, şeýle hem kazyýet mejlisinde ene dilinde çykyş etmek hukugy üpjün edilýär.

 

105-nji madda. Taraplaryň Türkmenistanyň kazyýetleriniň çözgütlerine, hökümlerine we gaýry kararlaryna şikaýat etmäge hukugy bardyr.

 

106-njy madda. Kazyýetleriň çözgütleri, hökümleri we gaýry kararlary Türkmenistanyň çäginde ýerine ýetirilmegi üçin hökmanydyr.

 

107-nji madda. Ýuridik kömegi almaga bolan hukuk kazyýet önümçiliginiň islendik tapgyrynda kepillendirilýär.

Ýuridik kömegi bermek adwokatlar we şeýle kömegi bermäge hukugy bolan beýleki fiziki we ýuridik şahslar tarapyndan amala aşyrylýar.  

 

108-nji madda. Kazyýetleriň ygtyýarlylygy, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

VI BAP. DÖWLET HÄKIMIÝETINIŇ ÝERLI EDARALARY

 

109-njy madda. Welaýatlarda, etraplarda we şäherlerde kanunda bellenilen tertipde ýerli wekilçilikli edaralar – halk maslahatlary döredilýär, olaryň agzalary degişli dolandyryş-çäk birliklerinde ýaşaýan Türkmenistanyň raýatlary tarapyndan saýlanýarlar.

 

110-njy madda. Welaýat, etrap we şäher halk maslahatlary degişli çäkde:

1) ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmegiň maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegini guramaga gatnaşýar;

2) ýerli býujeti we onuň ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty tassyklaýar;

3) kanunylygyň berjaý edilmegine we jemgyýetçilik tertibiniň goralyp saklanmagyna, raýatlaryň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagyna ýardam edýär;

4) çägi ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmek çygrynda amala aşyrylýan işler barada ýerli ýerine ýetiriji edaralaryň ýolbaşçylarynyň habarlaryny diňleýär;

5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

Welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň kabul eden kararlary degişli çäkde ýerine ýetirmek üçin hökmanydyr.

Welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň, olaryň agzalarynyň wezipeleri, ygtyýarlyklary we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

111-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýeti ýerlerde: welaýatlarda – welaýat häkimleri, etraplarda – etrap häkimleri, şäherlerde – şäher häkimleri amala aşyrýarlar.

 

112-nji madda. Häkimler Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenýär we wezipeden boşadylýar hem-de oňa hasabat berýärler.

 

113-nji madda. Häkimler Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň, kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň kararlarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýärler.

Häkimler öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde garamagyndaky ýerlerde ýerine ýetirilmegi üçin hökmany bolan kararlary kabul edýärler.

 

114-nji madda. Häkimleriň wezipeleri, ygtyýarlyklary we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

IV BÖLÜM. ÝERLI ÖZ-ÖZÜŇI DOLANDYRYŞ

 

115-nji madda. Ýerli öz-özüňi dolandyryş ulgamyny Geňeşler we çäk jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralary emele getirýärler.

Geňeşler agzalary degişli dolandyryş-çäk birliklerinde ýaşaýan Türkmenistanyň raýatlary tarapyndan saýlanylýan wekilçilikli edaralardyr.

 

116-njy madda. Geňeş degişli çäkde:

1) ykdysady, durmuş we medeni taýdan ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitleýär;

2) býujeti düzýär we tassyklaýar, onuň ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty taýýarlaýar;

3) salgytlary we ýygymlary, olary almagyň tertibini belleýär;

4) özüne degişli eýeçiligi dolandyrýar;

5) tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak we daşky gurşawy goramak boýunça çäreleri kesgitleýär;

6) jemgyýetçilik tertibini gorap saklamaga ýardam edýär;

7) kanun tarapyndan Geňeşiň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

Geňeşiň öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde kabul eden çözgütleri degişli çäkde ýerine ýetirmek üçin hökmanydyr.

Geňeşlere amala aşyrylmagy üçin zerur bolan maddy we maliýe serişdelerini bölüp bermek arkaly kanun bilen aýry-aýry döwlet ygtyýarlyklary berlip bilner. Berlen ygtyýarlyklaryň durmuşa geçirilmegine döwlet tarapyndan gözegçilik edilýär.

 

117-nji madda. Geňeş öz agzalarynyň arasyndan Geňeşiň işine ýolbaşçylyk edýän we oňa hasabat berýän arçyny saýlaýar.

Arçyn Geňeşiň çözgütleriniň, döwlet häkimiýet edaralarynyň namalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýär, şeýle hem ýerli ähmiýeti bolan gaýry meseleleri çözýär.

 

118-nji madda. Geňeşleri we çäk jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralaryny döretmegiň we işiniň tertibi, şeýle hem olaryň döwlet häkimiýet edaralary bilen özara gatnaşyklary kanun bilen kesgitlenýär.

 

V BÖLÜM. SAÝLAW ULGAMY, SALA SALŞYK

 

119-njy madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlary ählumumy we deň saýlaw hukugynyň esasynda geçirilýär. Türkmenistanyň on sekiz ýaşy dolan raýatlarynyň saýlamaga hukugy bardyr, her bir saýlawçynyň bir sesi bardyr.

Saýlawlara kazyýet tarapyndan kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen, şeýle hem azatlykdan mahrum ediliş ýerlerinde jeza çekýän raýatlar gatnaşmaýarlar. Beýleki halatlarda raýatlaryň saýlaw hukuklarynyň çäklendirilmegi ýol berilmesizdir we ol kanunda bellenilen jogapkärçilige eltýär.

 

120-nji madda. Halk Maslahatynyň agzalygyna, Mejlisiň deputatlygyna, welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalygyna dalaşgärlere bildirilýän talaplar Türkmenistanyň kanunlary bilen kesgitlenilýär.

 

121-nji madda. Saýlawlar göni saýlawlardyr we saýlanylýan adamlar raýatlar tarapyndan gös-göni saýlanýarlar.

 

122-nji madda. Saýlawlarda ses bermek gizlindir, ses bermegiň barşynda saýlawçylaryň öz erk-islegini beýan edişine gözegçilik edilmegine ýol berilmeýär.

 

123-nji madda. Dalaşgärleri hödürlemek hukugy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

124-nji madda. Döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň has möhüm meselelerini çözmek üçin ählihalk we ýerli sala salşyklary geçirilip bilner.

Sala salşygyň netijesinde kabul edilen çözgütler diňe sala salşyk ýoly bilen ýatyrylyp ýa-da üýtgedilip bilner.

 

125-nji madda. Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki böleginiň teklibi boýunça ýa-da saýlaw hukugyna eýe bolan raýatlaryň azyndan iki ýüz elli müňüsiniň teklibi boýunça ählihalk sala salşygyny geçirmek barada çözgüdi kabul etmek hukugy Halk Maslahatyna degişlidir.

 

126-njy madda. Ýerli sala salşyklary bellemek hukugy öz başlangyjy boýunça ýa-da degişli çäkde ýaşaýan saýlawçylaryň azyndan dörtden bir böleginiň teklibi boýunça Geňeşe degişlidir.

 

127-nji madda. Sala salşyklar ählumumy, deň, göni we gizlin ses bermek arkaly geçirilýär.

Sala salşyklara Türkmenistanyň saýlaw hukugyna eýe bolan raýatlary gatnaşýarlar.

 

128-nji madda. Saýlawlary we sala salşyklary geçirmegiň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

Saýlawlar we sala salşyklar adatdan daşary we harby ýagdaýlar düzgüni hereket edýän döwründe geçirilmeýär.

 

VI BÖLÜM. PROKURATURA

 

129-njy madda. Türkmenistanyň kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň kararlarynyň takyk we birmeňzeş berjaý edilişine gözegçilik etmek Türkmenistanyň Baş prokuroryna hem-de oňa tabyn prokurorlara ýüklenýär.

Prokuror kazyýetlerde işleriň garalmagyna kanunda bellenilen esaslarda we tertipde gatnaşýar.

 

130-njy madda. Prokuratura dessin-agtaryş işiniň kanunylygyna we jenaýat işleriniň derňelişine gözegçilik edýär.

 

131-nji madda. Prokuratura edaralarynyň ýeke-täk merkezleşdirilen ulgamyna Türkmenistanyň Baş prokurory ýolbaşçylyk edýär.

Prokurorlary wezipä bellemegiň we wezipeden boşatmagyň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

132-nji madda. Türkmenistanyň Baş prokurory we oňa tabyn prokurorlar öz ygtyýarlyklaryny amala aşyranlarynda diňe kanuny gollanýarlar.

 

133-nji madda. Prokuratura edaralarynyň ygtyýarlylygy, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.

 

VІI BÖLÜM. YKDYSADYÝET WE MALIÝE-KARZ

ULGAMY

 

134-nji madda. Türkmenistanyň ykdysadyýeti bazar gatnaşyklary ýörelgelerine esaslanýar.

Döwlet telekeçiligi höweslendirýär we goldaýar, kiçi we orta işewürligiň ösmegine ýardam edýär.

 

135-nji madda. Döwletiň salgytlary, ýygymlary we gaýry hökmany tölegleri, olary tölemek borjunyň esaslary, salgyt töleýjiniň hukuk goragynyň ulgamy kanun tarapyndan bellenýär.

 

136-njy madda. Türkmenistanyň maliýe-karz ulgamy býujet ulgamyny, bank ulgamyny, maliýe edaralaryny, şeýle hem kärhanalaryň, guramalaryň, edaralaryň we Türkmenistanyň raýatlarynyň maliýe serişdelerini öz içine alýar.

Türkmenistanda ýeke-täk býujet-maliýe, salgyt, pul we karz syýasaty alnyp barylýar.

 

137-nji madda. Türkmenistanyň býujet ulgamy Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň düzüm bölekleri bolan ähli derejedäki býujetleriň jeminden ybaratdyr.

Türkmenistanyň býujet ulgamynyň düzülişiniň we işlemeginiň umumy ýörelgeleri, şeýle hem Türkmenistanda býujet işiniň we býujetara gatnaşyklarynyň esaslary kanun bilen kesgitlenýär.

 

138-nji madda. Türkmenistanyň bank ulgamy Türkmenistanyň Merkezi bankyny we karz edaralaryny öz içine alýar.

Türkmenistanyň Merkezi banky ýeke-täk döwlet pul-karz syýasatyny geçirmegi, nagt pul dolanyşygyny guramagy, hasaplaşyk-töleg ulgamynyň işlemegini, karz edaralarynyň algydarlarynyň we goýumçylarynyň bähbitlerini goramagy, şeýle hem Türkmenistanyň halkara ätiýaçlyklarynyň dolandyrylmagyny üpjün edýär we kanunda göz öňünde tutulan gaýry wezipeleri ýerine ýetirýär.

 

139-njy madda.  Türkmenistanyň milli pul birligi manatdyr.

Türkmenistanyň çäginde daşary ýurt pulunyň dolanyşygy kanun bilen düzgünleşdirilýär.

 

VIII BÖLÜM. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

140-njy madda. Kanunlar, döwlet edaralarynyň we wezipeli adamlaryň gaýry hukuk namalary Konstitusiýanyň esasynda we şoňa laýyklykda kabul edilýär.

Konstitusiýada we kanunlarda görkezilen düzgünler biri-birine gabat gelmedik halatynda Konstitusiýanyň düzgünleri hereket edýär.

 

141-nji madda. Konstitusiýanyň döwlet dolandyryşynyň prezident respublikasy görnüşi hakynda düzgünleri üýtgedilip bilinmez.

 

142-nji madda. Konstitusiýany kabul etmek we ony üýtgetmek hakynda konstitusion kanun, eger Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki bölegi we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki bölegi ýa-da ählihalk sala salşygyna gatnaşan Türkmenistanyň raýatlarynyň ýarysyndan köpüsi oňa ses beren bolsa, ol kabul edilen diýlip hasap edilýär.

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

«Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamak

we güýje girizmek hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2004 ý., № 4, 33-nji madda)

 

1-nji madda. «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamaly.

2-nji madda. «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny 2004-nji ýylyň 1- nji noýabryndan başlap güýje girizmeli.

3-nji madda. Şu aşakdakylary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:

Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň 1990-njy ýylyň  12-nji oktýabrynda kabul eden, Türkmenistan SSR-niň Ýer hakyndaky kodeksini we «Türkmenistan SSR-niň Ýer  hakyndaky kodeksini güýje girizmek hakyndaky» kararyny (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň Wedomostlary, 1990-njy ýyl, № 19-20, 201-nji, 202-nji maddalar);

Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň 1991-nji ýylyň 30-njy maýynda kabul eden, «Türkmenistan SSR-niň Ýer hakyndaky kodeksine üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky» Türkmenistan SSR-niň Kanunyny (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň Wedomostlary, 1991-nji ýyl, № 9-10, 106-njy madda);

Türkmenistanyň  Mejlisiniň 1995-nji ýylyň 24-nji noýabrynda tassyklan, «Daşary ýurt döwletleriniň ýeri karendesine almagy hakyndaky» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1995-nji ýyl, № 3, 43-nji madda);

Türkmenistanyň Mejlisiniň 1996-njy ýylyň 20-nji dekabrynda tassyklan, «Harytlyk oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin ýeri graždanlaryň eýeçiligine bermek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1996-njy ýyl, № 4, 63-nji madda).

4-nji madda. «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň täsiri ol güýje gireninden soň ýüze çykýan hukuk gatnaşyklaryna degişlidir.

«Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanuny güýje girmänkä ýüze çykan hukuk gatnaşyklary babatda onuň düzgünleri 2004-nji ýylyň 1-nji noýabryndan soň ýüze çykan hukuklar we borçlar barada ulanylýar.

5-nji madda. Mundan beýläk kadalaşdyryjy hukuk namalary «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyk getirilýänçä olar «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna ters gelmeýän derejede ulanylýar.

«Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyklykda diňe kanunlar arkaly düzgünleşdirilip bilinjek meseleler babatdaky kadalaşdyryjy hukuk namalary degişli kanunlar kabul edilýänçä we güýje girizilýänçä hereket edýär.

6-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti özüniň we kadalaşdyryjy hukuk namalary kabul etmäge hukuk berlen beýleki döwlet edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny «Ýer  hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyk getirmeli.

7-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrligi «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanundan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek hakyndaky teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaly hem-de Türkmenistanyň Mejlisine hödürlemeli.

8-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary öz-özüňi dolandyryş edaralary «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny iş ýüzünde durmuşa geçirmäge gönükdirilen çäreleri amala aşyrmaly.

 

Türkmenistanyň Prezidenti,

Türkmenistanyň Halk maslahatynyň

Başlygy                                                                    Saparmyrat Türkmenbaşy

 

Aşgabat şäheri.

2004-nji ýylyň 25-nji oktýabry

№ 243-II

 

 

«ÝER HAKYNDA»

TÜRKMENISTANYŇ BITEWI KANUNY

 

Şu bitewi Kanun ýerleri dolandyrmagyň hukuk, guramaçylyk, ykdysady esaslaryny kesgitleýär we olary rejeli peýdalanmaga, goramaga hem-de daşky tebigy gurşawy abat saklamaga we gowulandyrmaga, ýerde hojalyk işlerini alyp barmagyň dürli görnüşlerini ulanmaga, ýer gatnaşyklaryny düzgünleşdirmäge gönükdirilýär.

 

I bap. Esasy düzgünler

 

1-nji madda. Türkmenistanda ýer

 

Türkmenistanda ýer türkmen halkynyň baýlygydyr, döwlet goragy astynda durýar, ol rejeli we netijeli peýdalanylmaga degişlidir.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň ýer kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar, şu bitewi Kanundan we ýer gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryndan durýar.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda şu bitewi Kanunda göz öňünde tutulandakydan beýleki kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamalarynyň kadalary ulanylýar.

3. Ýer hukuk gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan namalar şu Bitewi kanunyň esasynda kabul edilýär we onuň düzgünlerine çapraz gelip bilmez. Şeýle çapraz gelmeler bar bolan halatynda şu Bitewi kanunyň düzgünleri ulanylýar.

4. Eger şu Bitewi kanunynda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň raýat we ýer kanunçylyklarynyň düzgünlerinde kesgitlenýän ýer hukuk gatnaşyklaryndaky islendik düşünjeler Türkmenistany ýer kanunçylygynda oňa berilýän mana eýe bolmalydyr.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda).

 

3-nji madda. Şu bitewi Kanunyň hereket ediş çygry

 

Ýer gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan şu bitewi Kanunyň hereketi şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna degişlidir.

 

4-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň wezipeleri

 

Şu aşakdakylar Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň wezipeleridir:

- ýer serişdelerinden rejeli we netijeli peýdalanmaga gönükdirilen çäreleri amala aşyrmak maksady bilen ýer gatnaşyklaryny kadalaşdyrmak;

- ýer serişdelerinden peýdalanmak we olary goramak boýunça döwlet maksatnamalaryny durmuşa geçirmek;

- döwlet ýer gurluşygyny geçirmegiň, döwlet ýer kadastryny alyp barmagyň we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegiň tertibini bellemek;

- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärendesi hukuklarynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň we bes edilmeginiň esaslaryny kesgitlemek;

- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň we borçlarynyň amala aşyrylmagynyň tertibini kesgitlemek;

- topragyň mesligini ýokarlandyrmak we tebigy gurşawy abat saklamak boýunça çäreleriň geçirilmegini üpjün etmek;

- ýerde hojalygy ýöretmegiň ähli görnüşleriniň deň hukukly ösmegi üçin şertleri döretmek.

 

5-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kepilleri

 

Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kepilleri şu aşakdakylary öz içine alýar:

- Türkmenistanyň çäginiň bitewiliginiň, eldegrilmesizliginiň we bölünmezliginiň üpjün edilmegini;

- ýer gatnaşyklary babatda döwlet syýasatynyň amala aşyrylmagyny;

- ýer gatnaşyklary babatda hukuk hereketleriniň, guramaçylyk, ykdysady, tehniki we gaýry çäreleriň amala aşyrylmagyny;

- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagyny;

- ýerlerden rejeli peýdalanmaga we olary goramaga gönükdirilen teklipleri taýýarlamakda gyzyklanýan taraplaryň gatnaşmagynyň üpjün edilmegini;

- ýer gatnaşyklary babatda ekologik howpsyzlygynyň üpjün edilmegini;

- ýerleriň möçberi, ýagdaýy, peýdalanylyşy we goralyşy baradaky maglumatlar bilen gyzyklanýan taraplaryň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde üpjün edilmegini;

- döwlet ýer gurluşygyny, döwlet ýer kadastryny we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi alyp barmak boýunça işleriň geçirilmegini;

- Türkmenistanda ýer kanunçylygynyň berjaý edilişine döwlet gözegçiliginiň amala aşyrylmagyny;

- halkara hyzmatdaşlygy babatda ýer meseleleri boýunça döwletiň bähbitleriniň goralmagyny.

 

II bap. Türkmenistanyň ýer gaznasy

 

6-njy madda. Ýerleriň toparlary

 

Türkmenistanyň ýer gaznasy maksatly niýetlenilişine laýyklykda şu aşakdaky toparlara bölünýär:

a) oba hojalyk maksatly ýerler;

b) tokaý gaznasynyň ýerleri;

ç) suw gaznasynyň ýerleri;

d) döwlet ätiýaçlyk ýerleri;

e) ilatly ýerleriň (şäherleriň, şäherçeleriň we oba ilatly ýerleriniň) ýerleri;

ä) senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry maksatly ýerler;

f) tebigaty goraýyş, sagaldyş, dynç alyş we taryhy-medeni maksatly ýerler.

 

7-nji madda. Ýerleri toparlara degişli etmegiň we olary bir topardan beýleki topara geçirmegiň tertibi

 

Ýerleri Türkmenistanyň ýer gaznasynyň şu bitewi Kanunyň 6-njy maddasynda görkezilen toparlaryna degişli etmek we olary bir topardan beýleki topara geçirmek olaryň maksatly niýetlenilişine  laýyklykda şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.

 

8-nji madda. Ýörite ýer gaznalary

 

1. Oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygy, şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýerleri bermek, şeýle hem oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin Türkmenistanyň paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna, beýleki ýuridik şahslaryna hem-de Türkmenistanyň raýatlaryna ýerleri wagtlaýyn peýdalanmaga bermek maksady bilen ýörite ýer gaznalary döredilýär.

Ýörite ýer gaznalaryny döretmek hakyndaky meselelere etraplaryň (şäherleriň), welaýatlaryň (Aşgabat şäheriniň) ýer meseleleri baradaky toparlary, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan seredilýär.

2. Ýörite ýer gaznalary döwletiň ätiýaç ýerlerinden, daýhan birleşikleriniň, beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň, şäherleriň we şäherçeleriň ýerlerinden, şeýle hem beýleki ýerden peýdalanyjylaryň peýdalanmaýan  ýerlerinden döredilýär.

3. Ýörite ýer gaznalary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky we 2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2018 ý., № 3-4, 111-nji madda).

 

III bap. Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kadalaşdyryşy

 

9-njy madda. Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kadalaşdyryşy

 

Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kadalaşdyryşy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).

 

10-njy madda. Ýer gatnaşyklary babatda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlyklary

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

- ýer gatnaşyklary babatda ýeke-täk döwlet syýasatynyň geçirilmegini üpjün edýär;

- ýerlerden rejeli peýdalanmak, topragyň mesligini ýokarlandyrmak, beýleki tebigaty goraýyş çäreler bilen bir toplumda ýer serişdelerini goramak boýunça döwlet maksatnamalaryny tassyklaýar;

- ýerlerden rejeli peýdalanylmagyny we olaryň goralmagyny üpjün edýän döwlet edaralarynyň we gulluklarynyň işini ugrukdyrýar;

- ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary goramak boýunça işleri kadalaşdyrmagyň we höweslendirmegiň döwlet ulgamyny döredýär;

- Türkmenistanyň ýer gaznasyny dolandyrmagy amala aşyrýar;

- ýer meseleleri baradaky Döwlet toparynyň hödürlemegi boýunça ýerleri hususy eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine bermek barada kararlary kabul edýär;

- ýer bölekleriniň möçberine garamazdan, ýerleriň ähli toparlaryndan döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýerleri yzyna almagy geçirýär;

- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärendesi hukuklaryna güwä geçýän resminamalaryň görnüşlerini tassyklaýar;

- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň  we ýer  kärendeçileriniň hukuklaryny çäklendirmegi belleýär;  

- döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny geçirmegiň we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi amala aşyrmagyň tertibini belleýär;

- ýer üçin tölegleri almagyň we bu tölegler boýunça ýeňillikleri bermegiň tertibini tassyklaýar;

- oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň öwezini dolmagyň kadalaşdyrmalaryny we tertibini belleýär;

- ýerlerden rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň tertibini kesgitleýär;

- ýer böleklerini bermegiň we yzyna almagyň tertibini we şertlerini tassyklaýar;

- Türkmenistanyň ýer gaznasynyň möçberi, bölünişi we peýdalanylyşy baradaky ýyllyk hasabaty tassyklaýar;

- ýörite ýer gaznalaryny tassyklaýar;

- ýer jedellerine seredýär we çözýär;

- ýer gatnaşyklary bilen baglanşykly beýleki meseleleri çözýär.

 

11-nji madda. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň ygtyýarlyklary

 

1. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy:

- ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

- ýer serişdelerinden rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýar;

- ýerleri peýdalanmaga we kärendesine bermek barada Türkmenistanyň şahsy adamlaryndan arzalary we edara görnüşindäki taraplaryndan haýyşnamalary kabul edýär hem-de olar boýunça etrabyň (şäheriň), welaýatyň we Aşgabat şäheriniň ýer meseleleri baradaky toparynda seretmek üçin degişli resminamalary taýýarlaýar;

- döwlet ýer kadastryny ýöredýär we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirýär;

- ýer serişdeleri we olaryň ýagdaýy baradaky maglumatlaryň kompýuterleşdirilen ýeke-täk ulgamyny döredýär we alyp barýar;

- döwlet ýer gurluşygy, şeýle hem topografik-geodeziýa, toprak, geobotanik, kartografik we beýleki barlag we gözleg işlerini geçirýär;

- şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýerleri bermek barada resminamalary resmileşdirýär;

- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärendesi hukuklaryna güwä geçýän resminamalary bermegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýar;

- ýere bolan hukuklaryň döwlet belligine alnandygy, ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň, ýer kärendeçileriniň üýtgändigi barada ýer kadastr kitabyna degişli maglumatlary girizýär;

- ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary goramak babatda maksatnamalaryň, ülňüleriň we taslamalaryň seljermesini geçirýär;

- şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna berlen ýerler barada maglumatlary ýygnamagy, ulgamlaşdyrmagy we seljermegi guraýar;

- suwarymly ekerançylyk üçin ýaramly ýerler, şeýle hem öri maldarçylygy üçin öri meýdanlary barada çaklamalary we gelejekde peýdalanmak boýunça teklipleri işläp düzýär;

- peýdalanylmaýan ýerleri we Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozup peýdalanylýan ýerleri ýüze çykarmak boýunça işleri geçirýär;

- ýer serişdelerinden rejeli we netijeli peýdalanmaga gönükdirilen guramaçylyk, tehniki we beýleki çäreleri amala aşyrýar;

- gözleg işlerini geçirmek üçin ýer böleklerinden peýdalanmaga rugsatnama berýär;

- ýer eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan ýerine ýetirilmegi hökmany bolan ýer meseleleri boýunça hukuk namalaryny kabul edýär;

- ýer üçin töleg, Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny kämilleşdirmek, ministrlikleriň we beýleki pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna garşy gelýän hukuk namalaryny, şeýle hem welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň häkimleriniň, geňeşleriň kararlarynyň we arçynlaryň buýruklarynyň hereketini togtatmak ýa-da ýatyrmak barada teklipleri Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýär;

- senagat we beýleki maksatly desgalar gurlanda we durky täzelenilende, geologiýa-agtaryş, gözleg we beýleki işler geçirilende Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň berjaý edilişine gözegçilik edýär;

- ýerleri eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine bermek boýunça resminamalary netijenama bilen ýer meseleleri baradaky Döwlet toparynyň garamagyna berýär;

- Türkmenistanyň ýer gaznasynyň möçberi, bölünişi we peýdalanylyşy barada ýyllyk hasabaty düzýär;

- ýer jedellerine seredýär we çözýär;

- şu bitewi Kanun bilen onuň ygtyýarlygyna degişli edilen beýleki meseleleri çözýär.

2. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň işi şu bitewi Kanuna we bu edara hakynda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Düzgünnama laýyklykda amala aşyrylýar.

(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda).

 

12-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň häkimlikleriniň ygtyýarlyklary

 

1. Welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň häkimlikleri öz tabynlygyndaky çäklerde:

-ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;

-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;

-ýer serişdelerinden rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

-welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň ýer meseleleri baradaky toparlaryny döredýärler we olaryň işini üpjün edýärler;

-welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň dolandyryş-çäk gurluşy, döwlet ýer gurluşygy we ýer kadastryny alyp barmak, şeýle hem ýörite ýer gaznasyny döretmek meseleleri boýunça teklipleri ýokarda durýan döwlet edaralaryna berýärler;

-döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirmeklige ýardam edýärler;

-ýer üçin tölegleriň alnyşyna gözegçilik edýärler;

-ýerleriň möçberi we bölünişi baradaky ýyllyk hasabaty  tassyklaýarlar;

-ýer jedellerine seredýärler we çözýärler;

-şu bitewi Kanun bilen olaryň ýer gatnaşyklary babatdaky ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýärler.

2. Aşgabat şäheriniň häkimligi Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine Aşgabat şäheriniň çäginde özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek barada karar kabul edýär.

3. Welaýatlaryň häkimlikleri Türkmenistanyň paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna, beýleki ýuridik şahslaryna hem-de Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin ýörite ýer gaznasynyň ýerlerinden ýer böleklerini wagtlaýyn peýdalanmaga bermek barada welaýatyň ýer meseleleri baradaky toparynyň çözgüdini tassyklamak hakynda karar kabul edýärler.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2018 ý., № 3-4, 111-nji madda).

 

13-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda etraplaryň (şäherleriň) häkimliginiň ygtyýarlyklary

 

Etraplaryň (şäherleriň) häkimlikleri öz tabynlygyndaky çäklerde:

- ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;  

- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;

- ýer serişdelerinden rejeli peýdalanylyşyna we olaryň  goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

- ýer meseleleri baradaky etraplaryň (şäherleriň) toparlaryny döredýärler we olaryň işini üpjün edýärler;

- etrabyň (şäherleriň) dolandyryş-çäk gurluş, döwlet ýer gurluşygyny we ýer kadastryny alyp barmak, şeýle hem ýörite ýer gaznasyny döretmek meseleleri boýunça teklipleri ýokarda durýan döwlet edaralaryna berýärler;

- döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirmeklige ýardam edýärler;

- ýer üçin tölegleriň alnyşyna gözegçilik edýärler;

- ýerleriň möçberi we bölünişi baradaky ýyllyk hasabaty tassyklaýarlar;

- ýer jedellerine seredýärler we çözýärler;

- Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak - mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek barada karar kabul edýäler;

- etraplaryň  (şäherleriň) häkimleri, şeýle hem Aşgabat şäheriniň etraplarynyň häkimleri, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak we ýaşaýyş jaýlarynyň ýerleşýän ýerini hem-de ýeriň oňa degişli bölegini peýdalanmaga bermek barada karar kabul edýärler;

- ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy bilen ylalaşylan teklipler boýunça Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä öri meýdanlaryny mal bakmak üçin peýdalanmaga we kärendesine bermek barada karar kabul edýärler;

- şu bitewi Kanun bilen olaryň ýer gatnaşyklary babatdaky ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýärler.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

14-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda Geňeşleriň ygtyýarlyklary

 

Geňeşler öz çäklerinde:

-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;

-ýer serişdelerinden rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

-Türkmenistanyň raýatlaryndan olaryň maşgalalaryna şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer bölekleriniň berilmegi barada arzalary kabul edýärler;

-daýhan birleşikleri we beýleki oba hojalyk kärhanalary tarapyndan ýer kadastr kitabyny ýöretmegi üpjün edýärler.

 

15-nji madda. Ýer meseleleri baradaky toparlar

 

1. Ýer meselelerine seretmek üçin şu aşakdakylar döredilýär:

- ýer meseleleri baradaky Döwlet topary;

- welaýatyň, Aşgabat şäheriniň ýer meseleleri baradaky topary;

- etrabyň (şäheriň) ýer meseleleri baradaky topary.

2. Ýer meseleleri baradaky Döwlet topary hakyndaky düzgünnama we bu toparyň düzümi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan, welaýatlaryň, Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň ýer meseleleri baradaky toparlary hakyndaky düzgünnamalar we bu toparlaryň düzümleri degişli häkimlikler tarapyndan tassyklanylýar.

 

IV bap. Şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine

we halkara guramalaryna ýer böleklerini bermek

 

16-njy madda. Şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine  we halkara guramalaryna ýer böleklerini bermek

 

1. Ýer bölegini almaga isleg bildiren Türkmenistanyň raýatlary, bu barada ýer böleginiň ýerleşýän ýeri boýunça şu aşakdakylara arza berýärler:

a) hususy eýeçilige - şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak – mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin - Geňeşe, şäherdäki etrabyň häkimligine;

b) peýdalanmaga - ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna;

g) kärendä:

- suwarymly ýerleri - daýhan birleşigine we beýleki oba hojalyk kärhanasyna;

- oba hojalyk däl maksatlar üçin - ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna.

2. Ýerleriň peýdalanmaga ýa-da kärendesine berilmegine mätäç Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, bu barada ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna haýyşnama bilen ýüz tutýarlar.

3. Ýerleriň berilmegi baradaky Türkmenistanyň raýatlarynyň arzalarynda we edara görnüşindäki taraplarynyň haýyşnamalarynda ýerleriň berilmeginiň zerurlygyny esaslandyrýan resminamalary goşmak bilen soralýan ýer bölekleriniň niýetlenen maksady, möçberleri we ýerleşýän ýeri görkezilmelidir.

4. Eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine ýer bölekleriniň berilmegi baradaky Türkmenistanyň raýatlarynyň arzalar we edara görnüşindäki taraplarynyň haýyşnamalar bilen ýüz tutmagynyň we olara seretmegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

5. Ýerleri kärendesine almaga isleg bildirýän daşary ýurt döwletleriniň raýatlary we edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary bu barada haýyşnamany Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýärler.   

6. Şu bitewi Kanunyň 12-nji maddasynyň üçünji böleginde göz öňünde tutulandan başga ýagdaýlarda, Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýer böleklerini peýdalanmaga bermek Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.

7. Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalaryna hususy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek etrabyň (şäheriň), Aşgabat şäheriniň häkimlikleriniň kararlaryna laýyklykda geçirilýär.

8. Ýerlere eýeçilik, peýdalanmak we oba hojalyk däl maksatlar üçin kärende hukuklaryna güwä geçýän resminamalary bermek bilen ýer böleginiň bölünip berilmeginiň resmileşdirilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar. Bu hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň ýerli edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji fewralyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2017 ý., № 1, 19-njу madda).

 

17-nji madda. Ýer böleklerinden peýdalanmagyň görnüşleri

 

1. Ýer bölekleri eýeçilige, peýdalanmaga we kärendä berlip bilner.

2. Ýer bölegi eýeçilige Türkmenistanyň raýatlaryna berlip bilner.

3. Ýer bölegi hemişelik ýa-da wagtlaýyn (99 ýyla çenli) peýdalanmaga Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna berlip bilner.

4. Ýer bölegi kärendesine şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna berlip bilner.

(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky we 2017-nji ýylyň 9-njy oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2017 ý., № 4, 137-nji madda).

 

18-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň ýer böleklerinden peýdalanmagynyň görnüşleri

 

Ýer bölekleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde Türkmenistanyň raýatlaryna şu aşakdakylar üçin berlip bilner:

- oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýer;

- şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy;

- oba hojalyk önümçiligini alyp barmaga – ýörite ýer gaznasynyň ýerlerinden wagtlaýyn peýdalanmak;

- oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin – daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden uzak möhletleýin kärende şertlerinde, ýer böleklerinden netijeli peýdalanýan kärendeçilere soňra mirasa goýmak hukugy bilen eýeçilige bermek;

- gulluk ýer paýy;

- mal bakmak;

- ot ýatyrmak;

- telekeçilik işi amala aşyrylanda gurluşyk we oba hojalyk maksatlary.

- oba hojalyk däl maksatly desgalary wagtlaýyn ýerleşdirmek.

Uzak möhletleýin kärende şertlerinde peýdalanylýan ýerlerden soňky 5 ýylyň dowamynda yzygiderli oba hojalyk ekinleriniň ýokary hasylyny almagy üpjün eden kärendeçilere - Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerini, kärendeçileriň birleşiklerini, daýhan hojalyklaryny we beýleki edara görnüşindäki taraplary döretmek bilen, şol ýer bölekleri maksatly niýetlenilişine laýyklykda hemişelik ýa-da wagtlaýyn peýdalanmaga berlip bilner.

(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky, 2017-nji ýylyň 9-njy oktýabryndaky we 2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2017 ý., № 4, 137-nji madda; 2018 ý., № 3-4, 111-nji madda).

 

19-njy madda. Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň ýer böleklerinden peýdalanmagynyň  görnüşleri

 

Ýer bölekleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna şu aşakdakylar üçin berlip bilner:

- oba hojalyk önümçiligini alyp barmak;

- kömekçi oba hojalygyny alyp barmak;

- wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek;

- öri maldarçylygy;

- gurluşyk;

- ýerasty baýlyklary işläp çykarmak;

- oba hojalyk däl beýleki maksatlar.

 

20-nji madda. Daşary ýurt raýatlarynyň we edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň ýer böleklerinden peýdalanmagynyň görnüşleri

 

Daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýer bölekleri şu aşakdaky maksatlar üçin diňe kärendesine berlip bilner:

- desgalary gurmak we oba hojalyk däl beýleki maksatlar;

- wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek.

 

21-nji madda. Ýer bölegine eýeçilik hukugynyň, ýerden peýdalanmak hukugynyň we ýere kärende hukugynyň ýüze çykmagy

 

Ýer bölegine eýeçilik hukugy, ýerden peýdalanmak hukugy we ýere kärende hukugy ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan ýer bölekleriniň hakyky çäkleri bellenilenden we oňa bolan hukuga güwä geçýän resminamalar berlenden soň ýüze çykýar.

 

V bap. Ýere eýeçilik

 

22-nji madda. Döwletiň eýeçiliginde durýan ýerler

 

1. Türkmenistanyň raýatlaryna eýeçilige berlen ýerlerden başga, Türkmenistanyň ähli ýerleri döwletiň eýeçiliginde durýar.

2. Döwlet goraghanalaryna berlen ýerler, şeýle hem beýleki aýratyn goralýan tebigy meýdanlarynyň ýerleri döwletiň aýratyn eýeçiliginde durýar.

 

23-nji madda. Ýere hususy eýeçilik

 

 Ýer bölekleri Türkmenistanyň raýatlaryna şu aşakdaky maksatlar üçin hususy eýeçilige berlip bilner:

- oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak-mellek ýeri;

- şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy;

- oba hojalyk önümini öndürmek, Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgütlerine laýyklykda - daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň, öň uzak möhletli kärende şertlerinde peýdalanylýan ýerlerinden.

(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

24-nji madda. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagy

 

1. Türkmenistanyň raýatlarynyň ýere hususy eýeçilik hukugy şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna laýyklykda ýer bölekleri hususy eýeçilige berlende we raýat-hukuk geleşikleriniň netijesinde ýaşaýyş jaýa ýa-da gurluşyga eýeçilik hukugynyň Türkmenistanyň başga raýatyna geçmegi bilen, şeýle-de eýeçilik hukugynyň mirasdüşerlik tertipde geçmeginde ýüze çykýar.

2. Ýer bölegine eýeçilik hukugyny bermek we geçirmek ýeriň maksatly niýetlenilişini hasaba almak bilen amala aşyrylýar.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda).

 

25-nji madda. Şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak-mellek ýeri üçin Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer böleklerini bermek

 

1. Daýhan birleşikleriniň agzalarynyň, beýleki oba hojalyk we tokaý hojalyk kärhanalarynyň işgärleriniň maşgalalaryna, şeýle hem mugallymlaryň, lukmanlaryň we işi oba ilatyna hyzmat etmek bilen baglanyşykly beýleki hünärmenleriň maşgalalaryna, şol hojalyklarda işläp, soň gös-göni pensiýa çykan pensionerleriň maşgalalaryna we oba ýerinde ýaşaýan maýyplara, ýaşaýyş jaýynyň we hojalyk desgalarynyň tutýan meýdanyny goşmak bilen 0,16 gektara çenli möçberde satmak, çalyşmak, peşgeş bermek, girewe goýmak hukugyny bermezden, ýer we suw serişdelerini hasaba almak bilen şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak üçin mellek ýeri mirasa goýmak hukugy bilen hususy eýeçilige berilýär.

2. Gür ilatly, ýer we suw serişdeleriniň çäkli etraplarynda (şäherlerinde) ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy bilen ylalaşylyp, degişli welaýatyň ýer meseleleri baradaky toparlarynyň çözgüdi esasynda şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak üçin kesgitlenilen möçberden az, ýöne her maşgala 0.12 gektardan az bolmadyk şerti bilen ýer bölekleri berlip bilner.

3. Şu maddanyň 1-nji böleginde görkezilen, mirasa bermek hukugy bilen hususy eýeçilige mellek ýeri almaga mätäç maşgalalar, öz ýaşaýan ýerindäki geňeşe arza berýärler.

4. Mellek ýeri, Türkmenistanyň hukuk namalarynda bellenilen tertipde, şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak, ýaşaýyş jaýyny we hojalyk desgalaryny gurmak üçin peýdalanylýar.

(2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 1, 74-nji madda).

 

26-njy madda. Özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer böleklerini bermek

 

Şäherlerde we şäherçelerde ýaşaýan Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalaryna, mirasa goýmak hukugy bilen hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak we oňa hyzmat etmek üçin 0,10 gektara çenli möçberde, ýer serişdelerini hasaba almak bilen, satmak, çalyşmak, peşgeş bermek, girewe goýmak hukugyny bermezden, ýer bölekleri ýörite ýer gaznasyndan berilýär.

 

27-nji madda. Oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin kärendeçilere-Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer böleklerini bermek

 

On ýylyň dowamynda kärendä alan ýerlerinden netijeli peýdalanyp oba hojalyk ekinleriniň ýokary hasylyny almagy üpjün eden kärendeçilere-Türkmenistanyň raýatlaryna, öň olar tarapyndan uzak möhletli kärende şertlerinde peýdalanýan daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgüdiniň esasynda 3 gektara çenli ýer bölegi oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin mirasa goýmak hukugy bilen hususy eýeçilige berlip bilner.»;

(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

28-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň hukuklary

 

Türkmenistanyň raýatlarynyň -ýer bölekleriniň eýeleriniň şu aşakdaky hukuklary bardyr:

- ýer böleginde hojalygy onuň maksatlaýyn niýetlenilişine laýyklykda özbaşdak alyp barmaga;

- oba hojalyk ekinlerine we agaçlara, öndüren oba hojalyk önümine we ony ýerlemekden alnan girdejilere bolan eýeçilige;

- ýer bölegindäki umumy ýaýran ýerasty baýlyklardan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde hojalygyň hajatlary üçin peýdalanmaga;

- suwaryş, agrotehniki we melioratiw işleri geçirmäge;

- oba hojalyk ekinlerini, baglary suwarmak we beýleki maksatlar üçin suwaryş çeşmelerinden bellenilen çäklere laýyklykda suw almaga;

- ýer bölekleriniň maksatly niýetlenilişine laýyklykda ýaşaýyş jaýlaryny, önümçilik, durmuş we gaýry desgalary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde bina etmäge, şeýle hem olaryň durkunyň täzelenmegini we ýykylyp aýrylmagyny amala aşyrmaga;

- ýerler döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna alnan halatynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýetirilen zyýanyň  öwezini almaga;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki hukuklara.

 

29-njy madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň borçlary

 

Türkmenistanyň raýatlary -ýer bölekleriniň eýeleri şu aşakdakylara borçludyrlar:

- maksatly niýetlenilişine laýyklykda ýerden rejeli peýdalanmaga, topragyň mesligini ýokarlandyrmaga, tebigaty goraýyş çärelerini amala aşyrmaga, öz hojalyk işi netijesinde ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna we tebigy serişdeleriniň azalmagyna ýol bermezlige;

- ýerleri goramak boýunça şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan çäreleriň toplumyny amala aşyrmaga;

- ýer üçin tölegi öz wagtynda tölemäge;

- beýleki ýer bölekleriniň eýeleriniň, şeýle hem ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny bozmazlyga;

- degişli döwlet edaralaryna, olaryň bellän görnüşinde, ýerleriň ýagdaýy we peýdalanylyşy baradaky maglumatlary öz wagtynda bermäge;

- beýleki ýer bölekleriniň eýelerine, şeýle hem ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen zyýanyň öwezini Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde dolmaga;

- ýer böleklerini abadanlaşdyrmak we gür baglyga öwürmek, bar bolan agaçlary abat saklamak hem-de idetmek boýunça bellenilen kadalara laýyklykda zerur işleri geçirmäge;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki borçlary çekmäge.

 

30-njy madda. Ýer böleklerine hususy eýeçilik hukugynyň bes edilmegi

 

1. Türkmenistanyň raýatlarynyň ýer böleklerine hususy eýeçilik hukugy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

- ýer böleginden meýletin ýüz dönderilende;

- ýerler öz maksatly niýetlenilişinden başga maksat üçin peýdalanylanda;

- ýer böleginden rejesiz peýdalanylanda;

- ýer bölegi topragyň mesliginiň peselmegine, onuň hapalanmagyna we tebigy serişdeleriň ýaramazlaşmagyna we azalmagyna getirýän usullar bilen peýdalanylanda;

- eýeçilikde durýan ýerlerden oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin iki ýylyň dowamynda, şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak - mellek ýer bölegi we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin bäş ýylyň dowamynda peýdalanylmadyk halatynda;

- eýeçilikde durýan ýer babatda kanuna garşy gelýän geleşikler baglaşylanda;

- hojalyk işiniň netijesinde ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda we tertipde ýer bölekleri döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna alnanda;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki halatlarda;

- ýer bölegine eýeçilik hukugy mirasa geçende mirasdüşerleriň hiç biri hojalygy alyp barmak islemese, onda olar bu ýer bölegine eýeçilik hukugyny ýitirýärler.

2. Türkmenistanyň raýatlarynyň hususy eýeçiligindäki ýer bölegi döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin aşakdakylar bilen baglanşykly aýratyn halatlarda yzyna alnyp bilner:

-halkara borçnamalary ýerine ýetirilende;

-ýerler goranmak we döwlet howpsyzlygy, aýratyn goralýan tebigy meýdanlar, sagaldyş, dynç alyş we taryhy-medeni hajatlar üçin berlende;

-ýer böleginde ýerasty baýlyklaryň ýataklary (umumy ýaýranlaryndan başga) ýüze çykarylanda;

-awtomobil we demir ýollar, tok geçiriji, aragatnaşyk we uly turba geçiriji ulgamlar, şeýle hem döwlet ähmiýetli beýleki desgalaryň gurluşygynda, şol desgalary ýerleşdirmegiň başga mümkinçiligi bolmadyk halatynda;

-heläkçilige getirjek howply we köne ýaşaýyş jaýlary ýykylyp aýrylanda;

-Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde tassyklanan şäher gurluşyk we ýer gurluşyk resminamalary şäherleriň we beýleki ilatly ýerleriň baş meýilnamalary, çäklerini zolaklaşdyryş taslamalary we beýleki resminamalar amala aşyrylanda;

-Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki ýagdaýlarda.

3. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň bes edilmegi şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.

4. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň bes edilmegi baradaky çözgüt kazyýete şikaýat edilip bilner.

5. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň ýatyrylmagy, Türkmenistanyň raýatlaryny hasyly ýygnamak hukugyndan mahrum etmeýär we ýeriň hilini abat saklamak borçlaryndan olary  boşatmaýar.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda).

 

VI bap. Ýerden peýdalanmak

 

31-nji madda. Ýerleri peýdalanmaga bermek

 

1. Ýerler Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, hojalygy alyp barmagyň görnüşlerine garamazdan, şu bitewi Kanunyň 18-nji we 19-njy maddalarynda görkezilen maksatlar üçin we tertipde, Türkmenistanyň raýatlaryna ýerleri hususy eýeçilige berilmeginden beýleki halatlarda, peýdalanmaga berlip bilner.

2. Ýerler hemişelik (möhlet bellenilmezden) we wagtlaýyn (möhlet bellenilip) peýdalanmaga berlip bilner.

 

32-nji madda. Ýerden peýdalanmak hukugynyň ýüze çykmagy

 

1. Ýerden peýdalanmak hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şu aşakdaky halatlarda ýüze çykýar:

- ýerler peýdalanmaga berlende;

- ýerden peýdalanmak hukugy başga birine geçirilende;

- ýerden peýdalanmak hukugy miras düşerlik tertibinde geçende;

- raýat-hukuk geleşikleri baglaşylanda;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki esaslarda.

2. Ýerden peýdalanmak hukugynyň berilmegi, başga birine geçirilmegi we bu hukugyň geçmegi ýerleriň maksatly niýetlenilişini hasaba almak bilen amala aşyrylmalydyr.

 

33-nji madda. Ýer böleklerden gözleg işleri üçin peýdalanmak

 

Geologiýa-surata düşürmek, agtaryş, topografik-geodezik we beýleki gözleg işlerini amala aşyrmak üstüne ýüklenen Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, bu işleri ýer böleklerini yzyna almazdan, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ähli ýerlerde geçirip bilerler. Işleri geçirmegiň başlanýan möhletleri we ýeri, ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri, şeýle hem ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasy bilen ylalaşylýar.

 

34-nji madda. Gözleg işleri üçin ýer bölegini wagtlaýyn eýelemäge rugsatnama almak

 

1. Gözleg işleri üçin ýer bölegini wagtlaýyn eýelemäge rugsatnama almak üçin, şol işi amala aşyrmak üstüne ýüklenen Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, soralýan ýeriň ýerleşýän ýerindäki ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasyna gözleg işiniň çyzgysynyň nusgasy, şeýle hem döwlet geodeziýa gözegçiligi, geologiýa gullugy we beýleki edaralaryň netijenamasy goşulan ýa-da şol işi geçirmegiň bellenilen tertibine laýyklykda ýazmaça haýyşnama bilen ýüz tutýarlar.

2. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy soralýan ýer böleklerinde, gözleg işleri geçirmek mümkinçiligi baradaky meseläni çözýär we ýer böleginiň eýesiniň, ýerden peýdalanyjynyň ýa-da ýer kärendeçisiniň razylygy bilen bir ýyldan köp bolmadyk möhlete  degişli rugsatnama berýär.

3. Ýörite maksatly, şeýle hem aýratyn goralýan tebigy, sagaldyş we taryhy-medeni desgalaryň, ylmy - barlag edaralarynyň we okuw mekdepleriniň tejribe meýdanlarynyň, tokaýlaryň birinji toparynyň ýerlerinde gözleg işleri diňe Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň rugsady bilen geçirlip bilner.

 

35-nji madda. Gözleg işleri üçin ýer böleklerini peýdalanýan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň hukuklary

 

Ýer böleklerinde gözleg işlerini geçirýän Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň aşakdaky hukuklary bardyr:

- meýilnamalarda göz öňüne tutulan, rugsatnama alnan işleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde geçirmäge;

- önümçilik, ýaşaýyş jaý we medeni-hojalyk hajatlary üçin wagtlaýyn görnüşli desgalary we gurluşyklary gurmaga;

- ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri bilen ylalaşylyp, hemişelik görnüşli geodezik belgileri  oturtmaga;

- ýer bölegindäki umumy ýaýran ýerasty baýlyklardan öz hajatlary üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde peýdalanmaga.

 

36-njy madda. Gözleg işleri üçin ýer böleklerinden peýdalanýan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň borçlary

 

Gözleg işlerini geçirýän Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary aşakdakylara borçludyr:

- eýeleýän ýer böleklerini öz hasabyna işiň dowamynda, eger mümkinçiligi bolmadyk halatynda, iş tamamlanandan soň-bir aýdan gijä goýman, niýetlenilişine görä peýdalanar ýaly ýagdaýa getirmäge;

- ekinleriň, agaçlaryň, tebigy zatlaryň, şeýle hem suw geçirijileriň, gaz geçirijileriň, lagymlaryň, melioratiw ulgamlaryň we beýleki desgalaryň abat saklanmagyny üpjün etmek boýunça çäreleri geçirmäge;

- gözleg işleri geçirilende, ýer eýelerine, ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen zyýanyň hem-de oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öwezini dolmaga.

 

37-nji madda. Gulluk ýer paýy

 

1. Gulluk ýer paýy ulag, aragatnaşyk, radio-telewideniýe, goraghana, tokaý, suw, balykçylyk hojalyklarynyň, şeýle hem beýleki käbir pudaklaryň aýry - aýry işgärleriniň toparlarynyň maşgalalaryna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde berilýär.

2. Gulluk ýer paýy Türkmenistanyň edara görnüşdäki taraplarynyň peýdalanmagynda durýan, gulluk ýer paýyna hukugy bolan Türkmenistanyň raýatlarynyň işleýän ýerindäki ýerlerden 0,10 gektara çenli möçberde  berilýär.

3. Gulluk ýer paýyna hukugy bolan işgärleriň toparlarynyň sanawy we ony peýdalanmaga bermegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

38-nji madda. Ýerden peýdalanyjylaryň hukuklary

 

Ýerden peýdalanyjylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

- ýerden maksatly niýetlenilişine laýyklykda peýdalanyp, onda hojalygy özbaşdak alyp barmaga;

- oba hojalyk ekinlerine we agaçlaryna, öndürilen oba hojalyk önümlerine hem-de olary ýerleşdirmekden gelen girdejilere eýeçilik etmäge;

- ýer böleginde bar bolan  umumy ýaýran ýerasty baýlyklardan öz hojalygynyň hajatlary üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde peýdalanmaga;

- ýer bölegi döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna alnanda ýetirlen ýitgileriň öwezini almaga;

- ýer böleginde maksatly niýetlenilişine garşy gelmeýän ýaşaýyş, jaýlary, önümçilik, durmuş we gaýry desgalary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde gurmaga;

- ýörite talaplara laýyklykda suwaryş we gaýry melioratiw işleri geçirmäge;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki hukuklara.

 

39-njy madda. Ýerden peýdalanyjylaryň borçlary

 

Ýerden peýdalanyjylar şu aşakdakylara borçludyrlar:

- ýerden maksatly niýetlenilişine we onuň berliş şertlerine laýyklykda peýdalanmaga;

- özlerine berlen ýerlerden netijeli we rejeli peýdalanmagy üpjün etmäge;

- ýer üçin tölegi öz wagtynda tölemäge;

- önümçiligiň ekologik, sanitariýa we beýleki talaplaryna laýyk gelýän tilsimatlaryny ulanmaga, şeýle hem öz hojalyk işinde bellenilen gurluşyk we beýleki kadalary we düzgünleri berjaý etmäge;

- ýerleri goramak boýunça şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan çäreleriň toplumyny amala aşyrmaga;

- suwüsti desgalaryna galtaşýan ýer böleklerinde gämi gatnawyny gurnamak we beýleki hajatlary üçin suw desgalaryny we olaryň kenar ýakalaryny peýdalanmaga päsgel bermezlige;

- ýerleriň ýagdaýy we olardan peýdalanylyşy barada maglumatlary degişli döwlet edaralaryna öz wagtynda bermäge;

- beýleki ýerden peýdalanyjylaryň, ýer eýeleriniň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny bozmazlyga;

- şäherleriň häkimlikleri we geňeşleri tarapyndan bellenilýän kadalara laýyklykda öz çäklerinde abadanlaşdyryş we gür baglyga öwürmek, agaçlary abat saklamak boýunça zerur işleri geçirmäge;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki borçlary çekmäge.

 

40-njy madda. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi

 

1. Ýerden peýdalanmak hukugy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

- ýerden peýdalanyjy ýerden peýdalanmakdan ýüz dönderende;

- ýer böleginiň berlen möhleti gutaranda;

- ýerden maksatly niýetlenilişi boýunça däl-de, başga maksat üçin peýdalanylanda;

- Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary ýatyrylanda, şeýle hem Türkmenistanyň raýatlary ýa-da edara görnüşindäki taraplary batyp galanda;

- gulluk ýer paýyny bermek bilen baglanyşykly zähmet gatnaşyklary bes edilende;

- ýerden peýdalanmak hukugy bellenilen tertipde Türkmenistanyň başga taraplaryna berlende;

- hojalyk işiniň netijesinde ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;

- ýerden wagtlaýyn peýdalanmak möhletinden öň bes edilende;

- ýer böleginden topragyň mesliginiň peselmegine, tebigy serişdeleriň hapalanmagyna we azalmagyna getirýän usullar bilen peýdalanylanda;

- daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň hem-de beýleki ýerden peýdalanyjylaryň ýerlerinden olaryň ylalaşygy esasynda ýer bölegi Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga bermek üçin alnanda;

- iki ýylyň dowamynda berlen ýer böleginden  peýdalanylmadyk halatynda;

- döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin, şeýle hem şu bitewi Kanunda göz öňüne tutulan beýleki halatlarda ýerler yzyna alnanda.

2. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilen tertipde geçirilýär.

3. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi baradaky karar kazyýete şikaýat edilip bilner.

4. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi, ýerden peýdalanyjyny hasyly ýygnamaga bolan hukukdan mahrum etmeýär we ony ýeriň hilini abat saklamak borçlaryndan boşatmaýar.  

(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

41-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak barada (serwitut) düşünje

 

1. Ýer bölegi, başga bir ýer böleginiň (agalyk ediji ýer bölegi) eýesiniň peýdasyna borçly edilip bilner, şunda ol agalyk ediji ýer böleginiň eýesiniň keseki ýer bölegini belli bir halatlarda peýdalanmak hukugy bolar ýaly ýa-da keseki ýer böleginde belli bir hereketler edilip bilner ýaly, ýa-da borçly edilen ýer bölegine bolan eýeçilik hukugyndan gelip çykýan hukugy agalyk ediji ýer bölegi barasynda ulanyp bolmaz ýaly edilip berilmelidir (serwitut).

2. Taraplar wagtal-wagtal tölegler görnüşinde hak tölemek barada ylalaşyp bilerler.

 

42-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak (serwitut) şertleri

 

1. Serwitut ýer böleginden peýdalanylan mahalynda ygtyýarly şahsy adama diňe artykmaçlyk berip biljek derejede bolup biler. Serwitutyň mazmuny, ygtyýarly tarapa bellenilen çäklerden çykyp bilmez.

2. Serwitut amala aşyrylan mahalynda ygtyýarly tarapa borçly edilen ýer böleginiň eýesiniň we ýerden peýdalanyjynyň bähbitlerini berjaý etmelidir.

 

43-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak hukugy (serwitut)

 

1. Döwlet we jemgyýetçilik bähbitleri göz öňünde tutulyp, zerur bolan halatlarda kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak hukugy (serwitut) bellenip bilner:

- umumy peýdalanylýan desgalara ýer böleginiň üstünden pyýada ýa-da ulagly geçmek;

- ýer böleginden mal sürüp geçirmek;

- gözleg, barlag we beýleki işleri geçirmek;

- suw almak we suwa ýakmak;

- inženerçilik, jemagat, suwaryş, elektrik we beýleki ulgamlary, turba geçirijileri we ulag desgalaryny geçirmek we abatlamak;

- kenarýaka zolaga barmak;

- ýer böleginde tebigaty goraýyş desgalaryny döretmek;

- Türkmenistanyň kanunçylyk namalarynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

2. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak hukugy, (serwitut) ýer meseleleri baradaky etrabyň (şäheriň), welaýatyň, Aşgabat şäheriniň toparlarynyň ýazyp bermeginiň esasynda, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda bellenilýär.

3. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen peýdalanmak hukugy (serwitut), ony bellemegiň esaslary ýatyrylan halatynda bes edilip bilner.

4. Serwitut ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan döwlet hasabyna hem-de Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň ýerli edaralary tarapyndan döwlet belligine alynmaga degişlidir.

(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda).

 

VII bap. Ýerleriň kärendesi

 

44-nji madda. Ýerleriň kärendesi we kärendeçiler

 

1. Ýerleriň kärendesi ýerden şertnama esaslanan möhletli muzdly peýdalanmakdyr.

2. Şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary ýerleriň kärendeçileri bolup bilerler.

3. Kärendeçiniň we kärendä berijiniň hukuklary we borçlary, şeýle hem ýerlere kärende hukugynyň ýüze çykmagynyň we bes edilmeginiň esaslary kärende şertnamasynyň şertleri bilen kesgitlenilýär.

4. Ýer bölekleri kärende şertnamasy boýunça, hojalykda ulanmak üçin zerur ýaşaýyş jaýlary we hojalyk desgalary bilen ýa-da olarsyz berlip bilner.

5. Ýer bölekleri gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl hajatlary üçin 40 ýyla çenli möhlet bilen kärendesine berilýär. Wagtlaýyn söwda we durmuş nokatlary, ammarlary, awtoduralgalary we beýleki desgalary ýerleşdirmek üçin - 5 ýyla çenli möhlet bilen.

6. Oba hojalyk däl maksatlar üçin ýerleriň kärende şertnamasynyň bir ülňüdäki görnüşi we ony baglaşmagyň tertibi ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan işlenip düzülýär we tassyklanylýar.

7. Oba hojalyk däl maksatlar üçin ýerleriň kärende şertnamasyny bellige almak we kärende ýer böleginiň araçägini ýerinde bellemek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

8. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk däl maksatlar üçin kärendä berlen ýerleriň kärende möhletini uzaltmak degişli häkimiň karary esasynda amala aşyrylýar.

 (2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky, 1-nji oktýabryndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda; № 4, 68-nji madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

45-nji madda. Ýerleri kärendä berijiler

 

1. Şu bitewi Kanunda bellenilen tertibe laýyklykda, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan ygtyýar berlen ýerine ýetiriji häkimiýetiň edarasy daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerlerinden başga  Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýerleri kärendä beriji bolup durýar.

2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti ýa-da ol tarapyndan ygtyýarly edilen edara ýerleri daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna kärendä beriji bolup durýar.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky we 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda; 2017 ý., № 2, 80-nji madda).

 

46-njy madda. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerlerini uzak möhletli kärendesine bermek

 

1. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendä 10 ýyl we ondan köp möhlet bilen şol hojalyklaryň agzalarynyň, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine, kärendeçileriň birleşiklerine we daýhan hojalyklaryna şu aşakdakylary hasaba almak bilen berilýär:

- ýer we suw serişdeleriniň möçberini;

- zähmete ukyply bir adama düşýän paý böleginiň ortaça meýdanyny;

- ýer bölekleriniň ýerleşýän ýerini;

- ekin meýdanlarynyň (atyzlaryň) bitewligini saklamak bilen suwarymly ýerleri 200 ga çenli möçberde kärendesine bermegi;

- kärendeçileriň (hojalygyň agzalarynyň, kärendeçileriň birleşikleriniň, daýhan hojalyklarynyň) kärendä alnan ýerleri işläp bejermäge bolan mümkinçiliklerini;

- ekin dolanyşyk ülňüleriniň berjaý edilmegini, topragyň abat saklanylmagyny we onuň mesliginiň ýokarlandyrylmagyny;

- kärende şertnamasyna laýyklykda oba hojalyk önümlerini öndürmegiň üpjün edilmegini;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki ýagdaýlarda.

2. Suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendesine almaga isleg bildirýän daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň agzalary, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleri, kärendeçileriň birleşikleri we daýhan hojalyklary bu barada daýhan birleşigine we beýleki oba hojalyk kärhanasyna ýüz tutýarlar.

3. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendä, olary hökmany suratda maksatly niýetlenilişi boýunça peýdalanmak üçin berilýär.

Kärendä berlip, bir ýylyň dowamynda kärendeçiniň günäsi bilen peýdalanylmadyk ýer bölekleri dolulygyna ýa-da bölekleýin yzyna alynmaga degişlidir. Ýer bölegini  yzyna almak we ony başga bir kärendeçä bermek şu bitewi Kanunda bellenilen tertipde geçirilýär.

4. Her daýhan birleşigi we beýleki oba hojalyk kärhanasy boýunça uzak möhletli kärendä berilýän ýer bölekleriniň möçberleri ýer we suw serişdeleriniň möçberlerine, ýerleriň ýerleşýän ýerine we oba hojalyk önümçiligine gatnaşmaga isleg bildirýän kärendeçileriň sanyna baglylykda kesgitlenilýär.

5. Suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendä bermek daýhan birleşiginiň we beýleki oba hojalyk kärhanasynyň Toparynyň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy  madda)

 

47-nji madda. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk önümçiligi bilen baglaşykly bolmadyk maksatlar üçin ýerleri kärendä bermek

 

1. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna wagtlaýyn dükançalary, ulag duralgalaryny, ulag jaýlaryny, ammarlary, ussahanalary we beýleki wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek üçin ýer bölekleri etrabyň (şäheriň), welaýatyň we Aşgabat şäheriniň ýer meseleleri baradaky toparlarynyň çözgüdi boýunça berilýär.

2. Kärendä berlen ýer böleklerini resmileşdirmek, olaryň çäklerini bellemek, kärende şertnamalaryny bellige almak ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan şu bitewi Kanuna laýyklykda geçirilýär.

 

48-nji madda. Daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, daşary ýurt  döwletlerine we halkara guramalaryna ýerleri kärendä bermek

 

1. Daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna şu aşakdaky maksatlar üçin ýer kärendesine berilýär:

- gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl hajatlar;

- söwda we durmuş nokatlaryny, ammarlary, ulag duralgalaryny we beýleki wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek.

Ýerler görkezilen taraplara diňe kärendesine we Türkmenistanyň Prezidentiniň çözdüdi boýunça berilýär.

Daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna kärendä berlen ýerleriň kärende möhletini uzaltmak onuň berliş tertibinde amala aşyrylýar.

2. Kärendä alnan ýer bölegini resmileşdirmek, onuň araçägini ýerinde bellemek we kärende şertnamalaryny bellige almak ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

49-njy madda. Ýer kärende şertnamasyny kärendä berijiniň haýyşy boýunça möhletinden öň ýatyrmak

 

1. Kärendä beriji ýerleriň kärende şertnamasynyň möhletinden öň ýatyrylmagyny şu aşakdaky halatlarda talap edip biler:

- kärende şertleri berjaý edilmese;

- ýer kanunçylygyny bozmak bilen ýerlerden peýdalanylanda;

- kärendä alnan ýeriň hili bilkastdan ýaramazlaşdyrylanda;

- hojalyk işiniň netijesinde ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;

- kärende tölegi, tölemeli wagty geçenden soň, 30 günüň dowamynda geçirilmese, ol ýeňillikli 30 gün möhlet hem kärendäniň ähli dowamynda diňe bir gezek geçirmek şertlerinde berilýär, eger wagtynda tölemezlik gaýtalansa, bu kärende ýeri möhletinden öň ýatyrmaklyga esas bolýar;

- ýerler kärendä berlen pursatyndan başlap, bir ýylyň  dowamynda peýdalanylmasa, eger şertnama başga ýagdaýy göz öňünde tutmaýan bolsa;

- kärendä alnan ýerlerde rugsat edilmedik desgalar gurlanda;

- kärendesine alnan ýerler garaşly kärendä berlende;

- şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

2. Eger şertnama başga ýagdaýy göz öňünde tutmaýan bolsa, kärendä beriji kärende şertnamasyny, möhletinden öň, bu barada kärendeçini iň azyndan 3 aý öň ýazmaça görnüşde habarly edenden soň bozup biler.

 

50-nji madda. Ýer kärende şertnamasyny kärendeçiniň haýyşy boýunça möhletinden öň ýatyrmak

 

1. Kärendeçi ýer kärende şertnamasyny möhletinden öň ýatyrmak barada şu aşakdaky halatlarda haýyş edip biler:

- kärendä beriji şertnamalaýyn borçnamalaryny ýerine ýetirmese;

- eger kärende şertnamasy başga ýagdaýy göz öňünde tutmaýan bolsa, adatdan daşary ýagdaýlary hasaba almazdan, kärendeçiniň ýeri peýdalanmaga mümkinçiligi bolmasa.

- şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

2. Eger şertnama başga ýagdaýy göz öňünde tutmaýan bolsa, kärendeçi kärende şertnamasyny möhletinden öň, haçanda bu barada kärendä berijini hasyl ýygnalmazyndan 3 aýdan gijä goýman ýazmaça görnüşde habarly edenden soň bozup biler.

 

51-nji madda. Garaşly kärende

 

Ýerleriň garaşly kärendä berilmegi gadagan edilýär.

 

511-nji madda. Ýer böleklerine bolan kärende hukugynyň geçmegi

 

Gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl hajatlary üçin uzak möhletleýin kärendesine berlen ýer böleklerinde ýerleşen gozgalmaýan emlägiň obýektleri satyn alnanda-satylanda, ýer böleginde ýerleşen gozgalmaýan emläge bolan hukuk mirasdüşerlik tertipde geçende, gozgalmaýan emläk bilen beýleki raýat-hukuk geleşikleri amala aşyrylanda ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda ýer böleklerinde ýerleşen gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukuk geçýän şahsa ýer böleginiň galan kärende möhleti bilen geçýär.

Kodekse 511 maddasy 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda.

 

512-nji madda. Ýerleriň kärendesiniň aýratynlyklary

 

Şu babyň düzgünleri erkin ykdysady zolagyň gatnaşyjylaryna ýer böleklerini kärendesine bermek babatynda «Erkin ykdysady zolaklar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda kesgitlenen aýratynlyklar göz öňünde tutulyp ulanylýar.».

Kodekse 512 maddasy 2017-nji ýylyň 9-njy oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 137-nji madda.

 

VIII bap. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny goramak

 

52-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň  hukuklaryny goramak

 

1. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň işine döwlet, hojalyk we beýleki edaralar, guramalar, şeýle hem olaryň wezipeli adamlary tarapyndan goşulmak gadagan edilýär, Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulan halatlary muňa girmeýär.

2. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň bozulan hukuklary, şu bitewi Kanun we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan tertipde, dikeldilmäge degişlidir.

3. Şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna berlen ýer böleklerini döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna almak, olaryň islegi boýunça, deň derejedäki ýer bölegi berlenden we täze ýerde ýaşaýyş jaýlary, önümçilik we beýleki desgalary ýykylyp aýrylýanlarynyň deregine gurlandan soň, geçirilip bilner.

Gurluşyk bilen baglanyşykly çykdajylaryň, şeýle hem beýleki zyýanyň öwezini dolmak ýer bölegi bölünip berilýän  şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň we edara görnüşindäki taraplary şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde geçirilýär.

 

53-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi

 

1. Döwletiň, tebigy gurşawy goramagyň, inženerçilik desgalaryny gurmagyň we ulanmagyň bähbitleri üçin, şeýle hem döwletiň we Türkmenistanyň raýatlarynyň howpsyzlygyny üpjün etmek maksady bilen ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklary, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda, çäklendirilip bilner.

2. Döwlet we jemgyýetçilik bähbitlerinden ugur alyp, ýer böleklerini satyn almak-satmak, çalyşmak, peşgeş bermek we girewe goýmak gadagan edilýär.

3. Ýer bölegine eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärende hukuklary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde resmileşdirilýänçä senagat, ulag, aragatnaşyk we gaýry maksatly desgalaryň gurluşygyny maliýeleşdirmäge ýol berilmeýär.

 

531-nji madda. Eýeçilikde bolan gurluşyk edilen ýer bölegini peýdalanmak

 

1. Eger-de eýeçilikde bolan gurluşyk edilen bir ýer böleginde birnäçe eýeleriň eýeçiliginde bir we birden köp obýekt ýerleşen ýagdaýynda, bu ýer bölegi umumy eýeçilikde bolup durýar diýlip hasap edilýär.

Umumy eýeçilikde durýan ýer bölegine bu ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy ýer bölegine hukugy bolan taraplaryň her biriniň görkezilen paýy boýunça olaryň hersine aýratynlykda resmileşdirilýär.

2. Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň bölünmegi jemagat hyzmatlarynyň (suw, gaz, lagym, elektrik üpjünçiligi we gaýry hyzmat ediş desgalary we enjamlary), şeýle hem obýektiň eýeleriniň hersiniň bu obýekte özbaşdak girelgesiniň (pyýada ýa-da ulagly geçmek mümkinçiliginiň) bolmagynyň üpjün edilmegine mümkinçilik bolan ýagdaýynda amala aşyrylýar.

Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň bölünmegi hem-de täze eýesiniň adyna berkidilmegi häkimiň degişli karary esasynda resmileşdirilýär.

Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň bölünmegi esasynda täze emele gelen ýer bölekleriniň hersine aýratyn täze kadastr belgi berilýär hem-de bu ýer böleklerine hukugy kepillendirýän resminamalar aýratynlykda resmileşdirilýär.

Kodekse 531 maddasy 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda.

 

54-nji madda. Ýer böleklerine eýeçilik, ýerden peýdalanmak hukugynyň geçmegi

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri hususylaşdyrylanda, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylanda, ýere eýeçilik etmek we ýerden peýdalanmak hukugy başga birine berlende we geçende, ýer böleginde ýerleşen gozgalmaýan emläk satyn alnanda-satylanda, oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin öň hususy eýeçilige berlen ýer böleginiň esasynda daýhan hojalygy döredilende, ýer böleginde ýerleşen gozgalmaýan emläge bolan hukuk mirasdüşerlik tertipde geçende, gozgalmaýan emläk bilen beýleki raýat-hukuk geleşikleri amala aşyrylanda, şeýle hem ýer böleklerine eýeçilik, ýerden peýdalanmak hukugy mirasdüşerlik tertipde geçende ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar, şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda degişli hukugyň geçýän şahsyna geçýär.

Ýokarda görkezilen esaslar boýunça obýekte ýa-da onuň bölegine eýeçilik hukugy birnäçe eýelerine geçen ýagdaýynda, bu ýer bölegi umumy eýeçilik ýa-da peýdalanmak hukugy bilen geçýär.

Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň bölünmegi hem-de eýesiniň adyna berkidilmegi häkimiň degişli karary esasynda resmileşdirilýär.

11. Gurluşyk etmek, şol sanda paýly gurluşyk etmek üçin berlen ýer böleginde gurlan obýekti haýsy hem bolsa bir edara görnüşindäki tarap öz hasabyna kabul edýän, hasabynda saklaýan ýa-da onuň hasabyna berilýän bolsa, şol obýektiň ýerleşýän ýer bölegine bolan hukuk bu edara görnüşindäki tarapa hemişelik peýdalanmak hukugy esasynda hojalygy ýörediş hukugy ýa-da dessin dolandyryş hukugy bilen geçýär hem-de bu hukuklar döwlet belligine alynýar.

Eger ýer böleginde gurlan obýekt gozgalmaýan emläk toplumyna girýän bir öýli ýaşaýyş jaýy bolup durýan bolsa, jaýy satyn alan şahsa ýer bölegine bolan hukuk eýeçilik hukugy bilen (şu maddanyň birinji böleginiň ikinji tesiminde görkezilen ýagdaýda – umumy eýeçilik hukugy bilen) geçýär we gozgalmaýan emlägiň ýerleşýän ýer bölegine bolan eýeçilik hukugy döwlet belligine alynýar.

Eger ýer böleginde gurlan obýekt gozgalmaýan emläk toplumyna girýän köp öýli ýaşaýyş jaýy bolup durýan bolsa, bu jaýdan öý ýa-da durmuş-medeni, administratiw we söwda maksatly obýektler (mundan beýläk – başga obýektler) satyn alnan ýagdaýynda, diňe şol öýe ýa-da başga obýektlere bolan eýeçilik hukugy ýüze çykýar, köp öýli ýaşaýyş jaýynyň ýa-da başga obýektleriň ýerleşýän ýer bölegi bolsa, şol ýaşaýyş jaýynyň ýaşaýjylarynyň we başga obýektleriň eýeleriniň umumy peýdalanylmagynda durýar diýlip hasap edilýär hem-de ýaşaýyş jaýynyň ýaşaýjylarynyň we başga obýektleriň eýeleriniň şol ýer bölegine bolan hukuklary döwlet belligine alynmaga degişli däldir.

2. Ýer böleklerine eýeçilik, ýerden peýdalanmak hukugynyň geçmegini resmileşdirmek, şeýle hem degişli resminamalary bermek, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan ýer bölekleriniň eýeleriniň we ýerden peýdalanyjylaryň hasabyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

Ýer böleklerine eýeçilik, ýerden peýdalanmak hukugynyň geçmegi esasynda ýerden peýdalanyjylara namalar gaýtadan resmileşdirilende, öň resmileşdirilen ýer gurluşyk işi bilen bagly resminamalaryň esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan ýere bolan hukugy belleýän resminamalar täze eýesiniň adyna degişli toparlara hödürlenmezden, häkimiň karary bolmazdan (şu bitewi Kanunyň 531-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen halatlar muňa degişli däldir) Döwlet namasy resmileşdirilýär.

(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2020-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165–nji madda; 2020 ý., № 4, ___-nji madda).

 

IX bap. Ýer üçin töleg

 

55-nji madda. Ýer üçin töleg

 

1. Türkmenistanda ýerler tölegli esasda peýdalanylýar. Ýerlerden peýdalanylmagy üçin tölegiň görnüşleri ýer üçin töleg we kärende tölegidir.

2. Ýer üçin töleg Türkmenistanyň raýatlarynyň eýeçiliginde, şeýle hem Türkmenistanyň raýatlarynyň we edara görnüşindäki taraplarynyň peýdalanmagynda durýan ýerler üçin alynýar.

Ýer üçin tölegiň möçberleri, ony hasaplamagyň we tölemegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan  bellenilýär.

3. Kärende tölegi şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna kärendesine berlen ýerler üçin alynýar.

Ýer üçin kärende töleginiň möçberini kesgitlemegiň tertibi, ony tölemegiň şertleri we möhletleri Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

4. Şahsy adamlaryň we edara görnüşindäki taraplaryň ýer üçin tölegini we kärende tölegini tölemek boýunça ýeňillikler Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

56-njy madda. Ýer üçin tölegden we ýer üçin kärende töleginden alynýan serişdeleri peýdalanmak

 

Ýer üçin tölegden we ýer üçin kärende töleginden gelýän serişdeler ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça degişli ýerli býujetlere geçirilýär.

Geçirilýän serişdeleriň möçberleri we olary peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

X bap. Oba hojalyk maksatly ýerler

 

57-nji madda. Oba hojalyk maksatly ýerler we olaryň düzümi

 

1. Oba hojalyk maksatly ýerlere oba hojalyk hajatlary üçin berlen we şu maksatlar üçin göz öňünde tutulan ýerler degişlidir.

2. Oba hojalyk maksatly ýerleriň düzüminde, oba hojalygyny ýöretmek üçin zerur bolan oba hojalyk ýerleri, mellek ýerleri we melioratiw gurluşygy geçirilýän ýerler, tokaýlaryň we içerki hojalyk ýollarynyň, beýleki ulgamlaryň, ýapyk suw howdanlarynyň, melioratiw ulgamynyň, jaýlaryň (gurluşyklaryň), desgalaryň we beýleki ýerleriň tutýan ýerleri, şeýle hem gaýry ýerler tapawutlandyrylýar.

3. Oba hojalygynda peýdalanylýan ýerlere şu aşakdakylar degişlidir:

- sürülýän ýerler - yzygiderli işlenip bejerilýän we oba hojalyk ekinlerini ekmek üçin peýdalanylýan suwarymly we düme ýerler;

- boz ýerler - öň sürülýän ýerleriň düzüminde bolup, bir ýyldan köp oba hojalyk ekinlerini ekmek üçin peýdalanylmaýan oba hojalygyna niýetlenen ýerler;

- köp ýyllyk agaçlar - baglaryň, üzümleriň, tutlaryň, nahalhanalaryň, we beýleki agaçlaryň tutýan oba hojalyk ýerleri;

- öri meýdanlary - mal bakmak üçin peýdalanylýan oba hojalyk ýerleri;

- ot ýatyrylýan ýerler - ot ýatyrmak üçin peýdalanylýan oba hojalyk ýerleri.

4. Oba hojalyk maksatly ýerleri oba hojalyk hajatlary däl  ýerleriň beýleki toparlaryna geçirmeklige, şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna laýyklykda, aýratyn halatlarda ýol berilýär.

 

58-nji madda. Suwarymly ýerler

 

1. Suwarymly ýerlere, suw serişdeleri bu ýerleriň suwarylmagyny üpjün edýän suwaryş çeşmeleri bilen bagly hemişelik ýa-da wagtlaýyn suwaryş ulgamlary bolan sürülýän ýerler we suwarymly tokaýlary hem-de gorag tokaý zolaklaryny goşmak bilen köp ýyllyk agaçlar üçin peýdalanylýan ýerler degişlidir.

2. Suwarymly ýerler aýratyn goralmaga degişlidir. Bu ýerleri suwarylmaýan ýerlere geçirmek, aýratyn halatlarda, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary boýunça geçirilýär.

3. Suwarymly ýerlerden peýdalanyjylar, Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde, çeşmeleriň suwlulygyny nazara almak bilen bellenilen çäklere laýyklykda, suwaryş suwy bilen üpjün edilmelidir.

 

59-njy madda. Öri meýdanlary

 

1. Öri meýdanlary şu aşakdakylar boýunça bölünýär:

- ýerleşýän ýeri - çöl, dag etek we dag örüleri;

- peýdalanmagyň häsiýeti - ýylyň dowamynda we möwsümleýin;

- suw çeşmeleri bilen üpjünçilik derejesi-suwlulandyrylan we suwlulandyrylmadyk;

- peýdalanmagyň görnüşi-örülerdäki we suwarymly ekerançylyk zolagynda ýerleşen.

2. Öri meýdanlary döwlet goragyna degişlidir.

 

60-njy madda. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek

 

Oba hojalyk maksatly ýerler şu aşakdakylar üçin berilýär:

-Türkmenistanyň raýatlaryna ‒ şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak, gulluk ýer paýy we oba hojalyk önümçiligini alyp barmak, şeýle hem mal bakmak we ot ýatyrmak;

- daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine,  daýhan hojalyklaryna we  Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalygyny alyp barmak;

- ylmy-barlag, okuw, tohumçylyk hojalyklaryna we umumy bilim berýän mekdeplere - barlag, okuw maksatlary, öňdebaryjy tejribäni wagyz etmek we tohumçylygy ösdürmek hem-de oba hojalygyny alyp barmak;

- Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna - kömekçi oba hojalygyny alyp barmak.

(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda).

 

61-nji madda. Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek

 

Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk maksatly ýerler şahsy kömekçi hojalygyny we oba hojalyk önümçiligini alyp barmak, şeýle hem mal bakmak we ot ýatyrmak üçin şu bitewi Kanuna laýyklykda berilýär.

(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda).

 

62-nji madda. Daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek

 

1. Daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerler oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin peýdalanmaga berilýär.

2. Täze döredilýän daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleriniň, Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplarynyň ýerden peýdalanmak hukugyny resmileşdirmek we şol hukugyň bes edilmegi, olary döretmek, üýtgedip gurmak ýa-da ýatyrmak baradaky kararlar bellenilen tertipde kabul edilenden soň, geçirilýär.

3. Oba hojalyk maksatly ýerleri daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga bermek, olaryň hojalyk işi üçin amatly çäklerde geçirilýär.

 Daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleriniň Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplarynyň ýerden peýdalanmagynda pytraňňylyga, pahnalamaklyga we beýleki kemçiliklere umuman ýol berilmeýär.

4. Daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleriniň Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplarynyň ýerden peýdalanmagynda pytraňňylygy, pahnalamaklygy we beýleki kemçilikleri aradan aýyrmak hojalygara ýer gurluşygy tertibinde geçirilýär.

 

63-nji madda. Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna kömekçi oba hojalygy alyp barmak üçin oba hojalyk maksatly ýerleri bermek

 

1. Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna öz işgärlerini, naharhanalary, çagalar edaralaryny, mekdepleri, hassahanalary, garrylar we maýyplar öýlerini, şypahanalary, dynç alyş öýlerini we beýleki durmuş maksatly edaralary oba hojalyk önümleri bilen üpjün etmegi gowulandyrmak, şeýle hem öz hajatlary üçin önümleri öndürmek maksatlary bilen Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde oba hojalygynda peýdalanylmaýan ýerler, käbir halatlarda bolsa oba hojalyk maksatly ýerler kömekçi oba hojalygyny alyp barmak üçin hem berlip bilner.

2. Kömekçi oba hojalygynyň ýerlerini ikilenji peýdalanmaga we beýleki ýerden peýdalanyjylara kärendä bermek gadagandyr.

 

64-nji madda. Daýhan hojalyklaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek

 

1. Daýhan hojalyklaryna oba hojalyk maksatly ýerler:

- daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden uzak möhletli kärendä;

- ýörite ýer gaznasyndan peýdalanmaga berilýär.

2. Daýhan hojalyklarynyň ýerden peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny resmileşdirmek şu bitewi Kanuna laýyklykda geçirilýär.

3. Daýhan hojalygynyň ýerlerini ikilenji peýdalanmaga we kärendä bermek gadagan edilýär.

 

65-nji madda. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerlerinden peýdalanmak

 

1. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerleri oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin peýdalanylýar we uzak möhletli kärendä 10 ýyl we ondan köp möhlet bilen aşakdakylara kärendesine berlip bilner:

- olaryň agzalaryna;

- oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine;

-kärendeçileriň birleşiklerine;

-daýhan hojalyklaryna.

2. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerlerini olaryň agzalaryna, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine, kärendeçileriň birleşiklerine we daýhan hojalyklaryna uzak möhletli kärendä bermek şu bitewi Kanuna laýyklykda amala aşyrylýar. Uzak möhletli kärendä berilýän ýerleriň möçberi, ekin meýdanlarynyň bitewligini saklamagy hasaba alyp, şeýle hem kärendeçileriň ýerlerden bilelikde netijeli peýdalanmaklary üçin 200 gektara çenli möçberde berlip bilner.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda).

 

66-njy madda. Öri meýdanlary bermek

 

1. Öri meýdanlary Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä mal bakmak üçin peýdalanmaga we kärendesine şu aşakdakylary hasaba almak bilen berilýär:

- öri meýdanlaryň ot-iým üpjünçiligini;

- mallaryň baş sanyny;

- öri meýdanlaryň suwlulandyrylyşyny.

2. Öri meýdanlaryndan peýdalanyjylar we kärendeçiler, olary abat saklamak we gowulandyrmak, ýel we suw eroziýasyna, çölleşmeklige garşy göreşmek, suw çeşmelerini gurmak we olaryň durkuny täzelemek, örüleri çalşyp peýdalanmagy berjaý etmek, şeýle hem öri meýdanlarynyň sandan çykarylmagyna ýol bermezlik boýunça çäreleri geçirmäge borçludyrlar.

3. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä öri meýdanlaryny mal bakmak üçin peýdalanmaga we kärendä bermek Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilen tertipde we şertlerde amala aşyrylýar.

4. Öri meýdanlaryny Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä peýdalanmaga we kärendä bermekligi resmileşdirmek, olaryň arasynda öri meýdanlaryny gaýtadan bölmek, öri meýdanlarynyň dolanyşygyny girizmek, olary gowulandyrmak, suwlulandyrmak boýunça taslamalary düzmek etraplaryň (şäherleriň) ýer meseleleri baradaky toparlarynyň (etraplaryň arasynda ‒ welaýatlaryň ýer meseleleri baradaky toparlarynyň) ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy bilen ylalaşylan teklipleri boýunça degişli häkimleriň kararlary esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan geçirilýär.

Öri meýdanlary daýhan birleşiklerine, beýleki oba hojalyk kärhanalaryna we döwlete dahylly edaralaryna (döwletiň paýy bolan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna) 25 ýyla çenli möhlet bilen, beýleki döwlete dahylsyz Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna, Türkmenistanyň raýatlaryna we çekenä 10 ýyla çenli möhlet bilen peýdalanmaga, şeýle hem kärendesine Türkmenistanyň raýatlaryna, edara görnüşindäki taraplaryna we çekenä 10 ýyla çenli möhlet bilen döwletiň ätiýaçlyk ýerlerinden hem-de beýleki ýerden peýdalanyjylaryň peýdalanmaýan ýerlerinden berlip bilner.

 (2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).

 

67-nji madda. Oba hojalyk maksatly ýerlerden peýdalanmak we olary goramak boýunça ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň borçlary

 

Oba hojalyk maksatly ýerlerden peýdalanýan ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri şu aşakdakylara borçludyrlar:

- ýerlerden rejeli peýdalanmak we topragyň mesligini ýokarlandyrmak boýunça çäreleri işläp taýýarlamaga we amala aşyrmaga;

- ylmy taýdan esaslandyrylan ekin dolanşyklaryny we ekerançylyk ulgamyny, öňdebaryjy tilsimaty ornaşdyrmaga;

- sürülýän ýerleriň abat saklanmagyny we giňeldilmegini üpjün etmäge;

- ähli içerki hojalyk suwaryş we şor suw akabalarynyň ulgamyny we ondaky desgalary tehniki taýdan abat ýagdaýda saklamaga;

- topragyň mesliginiň peselmegine, suwarymly ýerleriň şorlaşmagyna we suw basmagyna, olaryň hapa-haşal otlara basdyrylmagyna, ýerleriň we suw çeşmeleriniň hapalanmagyna ýol bermezlige;

- ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna ýol bermezlige;

- ýerleriň çölleşmegine we öri meýdanlaryň sandan çykmagyna ýol bermezlige;

- şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna laýyklykda ýerlerden peýdalanmagyň netijeliligini ýokarlandyrmak we olary goramak boýunça beýleki çäreleri geçirmäge.

 

XI bap. Tokaý gaznasynyň, suw gaznasynyň ýerleri

we döwlet ätiýaçlyk ýerleri

 

68-nji madda. Tokaý gaznasynyň ýerleri

 

1. Tokaý bilen örtülen we tokaý bilen örtülmedik, ýöne tokaý hojalygynyň hajatlary üçin niýetlenen ýerler tokaý gaznasynyň ýerlerine degişlidir.

2. Tokaý hojalygynyň hajatlary üçin ulanylmaýan ýerler oba hojalygyny alyp barmak üçin, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna berlip bilner.

3. Tokaý gaznasynyň ýerlerinden peýdalanmak şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň tokaý kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

69-njy madda. Suw gaznasynyň ýerleri

 

1. Suw gaznasynyň ýerlerine, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna bölünip berlen, akýan suwlaryň (derýalaryň, kanallaryň, şor suw akabalarynyň we ş.m.) we suw hanalarynyň (kölleriň, suw howdanlaryň, Hazar deňziniň türkmen bölegi we ş.m.), gidrotehniki we beýleki suw hojalyk desgalarynyň tutýan ýerleri, şeýle hem suw desgalarynyň kenarlarynda zolaklar üçin berlen ýerler degişlidir.

2. Derýalaryň, magistral kanallaryň we şor suw akabalarynyň, suw howdanlarynyň we beýleki suwly ýerleriň kenarýakalary, şeýle hem ilatyň içimlik we durmuş, bejeriş we medeni-sagaldyş hajatlary üçin suw gözbaşlarynyň kenarlary boýunça, Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilýän tertipde, suw-gorag zolaklary we kenarýaka zolaklary bellenilýär.

3. Suw gaznasynyň ýerlerinden peýdalanmak şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň suw kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

70-nji madda. Suw gorag zolaklary, suw desgalarynyň kenarýaka suw gorag zolaklary

 

1. Akýan suwlaryň arnalaryna we suw hanalaryna ýanaşyk ýerler suw gorag zolagyna degişlidir.

2. Suw gorag zolagynyň düzümine derýalaryň arnasy, sekileri, erňekleri we esasy kenarlaryň uly ýapgytlary, şeýle hem derýalaryň jülgelerine gös-göni birigýän käller we jarlar girýärler. Suw gorag zolagynyň çäginde, akýan suwlaryň we suw hanalarynyň kenary boýunça, hojalyk işleri berk çäklendirilen ýer-suw gorag kenarýaka zolagy bölünýär.

3. Suw gorag we suw gorag kenarýaka zolaklarynyň araçägi, olaryň çägindäki hojalyk işleriniň tertibi we toprak gorag we suw gorag çäreleriniň düzümi suw gorag zolaklarynyň taslamasynda kesgitlenilýär. Suw gorag zolaklarynyň çägindäki ýerler hojalyk peýdalanylyşyndan alynmaýar, ýöne hojalyk işleriniň ýörite çäklendirmeleri bellenilýär.

4. Suw gorag kenarýaka zolaklarynyň araçäkleri, ýerinde, tassyklanan taslama laýyklykda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.

 

71-nji madda. Döwlet ätiýaçlyk ýerleri

 

1. Eeçilige, peýdalanmaga we kärendesine berilmedik ähli ýerler döwlet ätiýaçlyk ýerlerine degişlidir.

2. Döwlet ätiýaçlyk ýerleri, şu bitewi Kanuna laýyklykda, Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine, esasan oba hojalyk maksatlary üçin bermäge niýetlenilýär.

 

XII bap. Ilatly ýerleriň (şäherleriň, şäherçeleriň

we obalaryň) ýerleri

 

72-nji madda. Ilatly ýerleriň ýerleri

 

1. Ilatly ýerleriň (şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň) ýerlerine, şäherleri, şäherçeleri we obalary gurmak we ösdürmek üçin peýdalanylýan hem-de niýetlenilen, ýerleriň beýleki toparlaryndan çäk bilen aýrylan, degişli häkimlikleriň we geňeşleriň garamagynda durýan ýerler degişlidir.

2. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň ýerleriniň çägi, olaryň daşky araçäkleri bolup, olaryň ýerlerini beýleki toparlaryň ýerlerinden bölýärler.

3. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň çäklerini bellemek, tassyklanan şäher gurluşyk we ýer gurluşyk resminamalary esasynda geçirilýär.

4. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň çägini tassyklamak  Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

73-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň ýerleriniň düzümi

 

Şäherleriň we şäherçeleriň ýerleriniň düzümine:

- şäher we şäherçe gurluşygynyň;

- umumy peýdalanylýan;

- oba hojalygynda peýdalanylýan;

- tokaý agaçlarynyň tutýan;

- şäherleriň we şäherçeleriň çäginde ýerleşýän senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika kärhanalarynyň, goranmak we başga maksatly ýerleri girýär.

 

74-nji madda. Şäher we şäherçe gurluşygynyň ýerleri

 

1. Şäher we şäherçe gurluşygynyň ýerlerine ýaşaýyş jaý, jemagat-durmuş, medeni-aň bilim, senagat, söwda, dolandyryş we beýleki desgalar üçin gurlan we olaryň gurluşygy üçin berlen ähli ýerler degişlidir.

2. Şäher we şäherçe gurluşygynyň ýerleri Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýaşaýyş jaý, medeni-durmuş, senagat we gurluşygyň beýleki görnüşleri üçin peýdalanmaga berilýär.

3. Şäher we şäherçe gurluşygynyň gurluşyk üçin wagtlaýyn peýdalanylmaýan ýerleri söwda nokatlaryny, dükançalary, mahabatlaýyş we beýleki desgalary ýerleşdirmek üçin Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna etraplaryň we şäherleriň ýer meseleleri baradaky toparlarynyň çözgütleri esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan kärendä berlip bilner.

4. Gurluşyk üçin ýer bölekleri berlen Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplary, şol ýerlerde diňe ýer bölegini bermek baradaky resminamalarda maksady we häsiýeti görkezilen desgalary gurmaga borçludyrlar.

 

75-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň umumy peýdalanylýan ýerleri

 

1. Şäherleriň we şäherçeleriň umumy peýdalanylýan ýerlerine şular degişlidir:

- meýdançalar, şaýollar, köçeler, geçelgeler, ýollar, pyýada ýollar, ýolýaka gülhanalar, suwaryş ulgamlary, kenarýaka ýerler we ş.m.;

- ilatyň medeni isleglerini we dynç alşyny kanagatlandyrmak üçin peýdalanylýan ýerler (seýilgähler, tokaýlyklar,  çaklaňja seýil baglary we ş.m.);

- jemagat-durmuş maksatly ýerler (gonamçylyklar, şeýle hem zyýanly galyndylaryň zyýansyzlandyrylýan ýerleri we ş.m.).

2. Umumy peýdalanylýan ýerler şäher häkimliginiň ýa-da geňeşiň degişli önümçilik bölümlerine berkidilýär we olaryň hasabynda durýar.

3. Şäherlerde we şäherçelerde suw howdanlarynyň kenarýaka we kenar guşaklyklary ilkinji nobatda ilatyň dynç almagy, bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmagy üçin peýdalanylýar.

4. Umumy peýdalanylýan ýerlerde desgalary gurmaklyga diňe olaryň  maksatly niýetlenilişine laýyklykda ýol berilýär.

 

76-njy madda. Şäherleriň we şäherçeleriň oba hojalygynda peýdalanylýan we gaýry ýerleri

 

1. Şäherleriň we şäherçeleriň oba hojalygynda peýdalanylýan ýerlerine sürülýän ýerler, baglar, üzümlikler, tutlar, ir-iýmişli ösümlikler, nahalhanalar, agaçly meýdanlar, öri meýdanlary we ot ýatyrylýan ýerler degişlidir.

Oba hojalygynda peýdalanylýan ýerler daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk işleri bilen meşgullanýan edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalygyny alyp barmak üçin peýdalanmaga berlip bilner.

2. Şäherleriň we şäherçeleriň gaýry ýerlerine gumlar, şorluklar, jarlar we gaýry amatsyz ýerler degişlidir.

 

77-nji madda. Şäherlerde we şäherçelerde tokaý agaçlarynyň tutýan ýerleri

 

Şäherlerde we şäherçelerde tokaý agaçlarynyň tutýan ýerlerine ilatyň dynç alşyny guramak, şäheriň we şäherçäniň  mikroklimatyny, atmosfera howasyny we ekologik ýagdaýyny hem-de arassaçylyk-tämizlik şertlerini gowulandyrmak, ilatyň medeni isleglerini kanagatlandyrmak, ýerleri ýel we suw eroziýasyndan goramak üçin niýetlenilen ýerler degişlidir.

Olaryň düzümindäki tokaý agaçlary oturdylmadyk ýer bölekleri sport meýdançalaryny guramak we ilatyň dynç alyş zolagy üçin peýdalanylýar.

 

78-nji madda. Şäherlerde we şäherçelerde senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak  we gaýry pudaklaryň ýerleri

 

1. Şäherlerde we şäherçelerde senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerine, degişli işi amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga berlen ýerler degişlidir.

2. Peýdalanmaga berilýän ýer böleginde ýerleşdirmäge degişli desgalaryň sanawy ýer bölegini bölüp bermek üçin berlen haýyşnamalaryň başlangyç maglumatlarynda kesgitlenýär.

3. Peýdalanylýan döwürde goşmaça desgalary ýerleşdirmäge, etraplaryň (şäherleriň) ýer meseleleri baradaky toparlaryň teklipleri esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan rugsat berilýär.

 

79-njy madda. Şäherlerde we şäherçelerde ýer böleklerini bermek

 

Şäherlerde we şäherçelerde Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýer böleklerini eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine bermek, şeýle hem daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýer böleklerini kärendesine bermek şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna laýyklykda geçirilýär.

 

80-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň ýerlerini peýdalanmak

 

1. Şäherleriň we şäherçeleriň ýerleri şol ilatly ýerleriň baş meýilnamalaryna we olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak taslamalaryna laýyklykda peýdalanylýar.

2. Şäherleriň we şäherçeleriň baş meýilnamalarynda şol ilatly ýerleriň ýerlerini ýaşaýyş jaý, senagat we beýleki gurluşyk, ilatyň dynç alyş ýerlerini ýerleşdirmek we abadanlaşdyrmak üçin peýdalanmagyň esasy ugurlary, şeýle hem olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak taslamalarynda bolsa, gurluşyga degişli bolmadyk ýa-da wagtlaýyn gurulmaýan ýerleri peýdalanmagyň esasy ugurlary we nobatlaýyn ulanylmagy kesgitlenilýär.

3. Şäherleriň we şäherçeleriň baş meýilnamalary we olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak taslamalary Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde tassyklanylýar.

 

81-nji madda. Obalaryň ýerleri

 

1. Obalaryň ýerlerine, çäklerinde ýerleşen ýer gurluşygy tertibinde bellenen, daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk we tokaý hojalyk kärhanalarynyň, şeýle hem şäherleriň we şäherçeleriň toparlaryna degişli bolmadyk ilatly ýerleriň ýerleri degişlidir.

2. Obalaryň ýerlerini peýdalanmak şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda bellenilýän tertipde amala aşyrylýar.

 

82-nji madda. Obalaryň ýerlerinden ýer böleklerini bermek

 

1. Obalaryň çäginde ýer böleklerini eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine bermekligi resmileşdirmek şu bitewi Kanuna laýyklykda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Medeni-durmuş hem-de beýleki desgalaryň gurluşygy üçin berilýän ýer bölekleriniň möçberleri bellenilen tertipde tassyklanan gurluşyk kadalaryna we taslama-meýillendiriş resminama laýyklykda kesgitlenilýär.

 

83-nji madda. Obalaryň ýerlerinden peýdalanmak

 

Obalaryň ýerleriniň meýilnamalaryna we olary gurmagyň taslamalaryna laýyklykda aşakdakylary ýerleşdirmek üçin peýdalanylýar:

- ýaşaýyş, medeni-durmuş, önümçilik we beýleki desgalary gurmak;

- şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek-mellek ýerler;

- kärende şertlerinde söwda nokatlaryny, dükançalary, mahabatlandyryş we beýleki desgalary wagtlaýyn ýerleşdirmek.

 

XIII bap. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika,

goranmak we gaýry pudaklaryň  ýerleri

 

84-nji madda. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerleri

 

1. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerine degişli işi amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga we kärendä berlen ýerler degişlidir.

2. Görkezilen maksatlar üçin berilýän ýer bölekleriniň möçberleri tassyklanylan kadalara we taslama-tehniki resminama laýyklykda kesgitlenilýär, ýer böleklerini bölüp bermek olaryň özleşdirilişine görä amala aşyrylýar.

3. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerinden peýdalanmak olaryň maksatly niýetlenilişine laýyklykda amala aşyrylýar.

 

85-nji madda. Edaralara, kärhanalara we guramalara senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika goranmak we gaýry pudaklaryň hajatlary üçin ýerleri bermek

 

1. Kärhanalara, edaralara we guramalara peýdalanmaga senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň hajatlary üçin ýerleri bermekligi resmileşdirmek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

2. Döwletiň howpsyzlygyny üpjün etmek, goranmak we döwlet serhedini goramak hajatlary üçin berlen ýerler ýörite maksada eýedir.

3. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň peýdalanmaýan ýerleri Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk we beýleki maksatlar üçin şu bitewi Kanunda kesgitlenilen tertipde we şertlerde wagtlaýyn peýdalanmaga ýa-da kärendä berlip bilner.

4. Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna ýerasty baýlyklary işläp çykarmak üçin ýer bölegi dag-magdan bölüp bermek resmileşdirilenden soň, gelejekde işlenilen meýdany peýdalanmaga ýaramly durkuna getirmek  we tebigaty goramak babatda Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryny berjaý etmek şerti bilen berilýär.  

 

XIV bap. Tebigaty goraýyş, sagaldyş, dynç alyş

we taryhy - medeni maksatly ýerler

 

86-njy madda. Tebigaty goraýyş maksatly ýerler

 

1. Tebigaty goraýyş maksatly ýerlere, Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna degişli iş üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde berilýän döwlet goraghanalarynyň, milli we dendrologik seýilgähleriň, botanika baglarynyň, zakaznikleriň (awçylyk zakazniklerinden başga), tebigy ýadygärlikleriň ýerleri degişlidir.

2. Tebigaty goraýyş maksatly ýerler döwletiň aýratyn eýeçiliginde durýar we aýratyn gorag düzgünlidir.

Görkezilen ýerlerde olaryň maksatly niýetlenilişine garşy gelýän işler gadagandyr.

3. Tebigaty goraýyş maksatly ýerleriň düzgünini üpjün etmek üçin gorag zolaklary bellenilip bilner, olarda bolsa gorag düzgüniniň berjaý edilmegine ýaramaz täsirini ýetirýän işler gadagan edilýär.

4. Tebigaty goraýyş maksatly ýerlerden peýdalanmak we olaryň gorag zolaklaryny bellemek Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

87-nji madda. Sagaldyş maksatly ýerler

 

1. Sagaldyş maksatly ýerlere, keselleriň öňüni alyş we olaryň bejeriş çärelerini guramak üçin amatly, tebigy bejeriş häsiýetleri we aýratyn howa şertleri bolan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde berlen ýer bölekleri degişlidir:

Türkmenistanyň edara görnüşindäki we şahsy taraplaryna - peýdalanmaga ýa-da kärendesine;

daşary ýurtly edara görnüşindäki taraplara- kärendesine.

2. Ilatyň kesellemiginiň öňüni almak we bejermek hem-de dynç almagy üçin, şeýle hem tebigy bejeriş häsiýetlerini goramagyň zerur şertlerini üpjün etmek maksady bilen sagaldyş maksatly ýerlerde sanitariýa gorag zolaklary bellenilýär. Şol zolaklaryň çäklerinde Türkmenistanyň şahsy adamlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna olaryň maksatly niýetlenilişine garşy gelýän iş üçin ýer böleklerini bermek gadagan edilýär.

3. Sagaldyş maksatly ýerleri peýdalanmak we sanitariýa gorag zolaklaryny bellemek Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

(2007-nji ýylyň 1-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 4, 68-nji madda).

 

88-nji madda. Dynç alyş maksatly ýerler

 

1. Dynç alyş maksatly ýerlere ilatyň köpçülikleýin dynç almagyny, syýahatçylygy we sporty guramak üçin berlen ýerler degişlidir;

Türkmenistanyň edara görnüşindäki we şahsy taraplaryna - peýdalanmaga ýa-da kärendesine;

daşary ýurtly edara görnüşindäki taraplara – kärendesine.

2. Dynç alyş maksatly ýerlerden peýdalanmak  Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

(2007-nji ýylyň 1-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 4, 68-nji madda).

 

89-njy madda. Taryhy-medeni maksatly ýerler

 

1. Taryhy-medeni maksatly ýerlere, taryhy-medeni goraghanalaryň, memorial seýilgähleriň, guburlaryň, arheologik ýadygärlikleriň, taryhy we medeni ýadygärlikleriň Türkmenistanyň degişli edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga berlen ýerler degişlidir.

Şol ýerlerde olaryň bellenilen maksatly niýetlenilişine garşy gelýän iş gadagan edilýär.

2. Taryhy-medeni maksatly ýerlerden peýdalanmak Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

XV bap. Döwlet ýer gurluşygy

 

90-njy madda. Döwlet ýer gurluşygy

 

Döwlet ýer gurluşygy - munuň özi ýer gatnaşyklaryny kadalaşdyrmaga, ýerlerden rejeli peýdalanmaga, olaryň goralmagyna, ýerden peýdalanmagy tertipleşdirmäge, ekerançylygyň medeniýetini ýokarlandyrmaga, amatly ekologik ýagdaýy döretmäge we daşky tebigy gurşawy gowulandyrmaga gönükdirilen, Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň berjaý edilmegini üpjün etmek boýunça döwlet çäreleriniň jemidir.

 

91-nji madda. Döwlet ýer gurluşygynyň mazmuny

 

1. Döwlet ýer gurluşygy çaklamalaýyn we taslamadan öňki, hojalygara we içerki hojalyk ýer gurluşygyna bölünýär.

2. Çaklamalaýyn we taslamadan öňki ýer gurluşygyny işläp düzmäge we amala aşyrmaga şu aşakdakylary işläp düzmek we amala aşyrmak  girýär:

- ýer serişdelerinden peýdalanmagyň we goramagyň döwlet hem-de sebitleýin maksatnamalary;

- Türkmenistanyň, welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň ýer serişdelerinden peýdalanmagyň we olary goramagyň, eroziýa garşy çäreleriň, gorag agaçlaryny döretmegiň, öri meýdanlaryny peýdalanmagyň we gowulandyrmagyň ülňüleri;

- welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň ýer gurluşyk ülňüleri;

- etraplaryň, şäherleriň we şäherçeleriň ýerlerini zolaklaşdyrmagyň  ülňüleri;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen aýratyn düzgünli ýerleriň meýdanlaryny ýerleşdirmegiň we çäklerini bellemegiň taslamalary.

3. Hojalygara ýer gurluşygyna şu aşakdakylar girýär:

- etraplaryň we welaýatlaryň araçäklerini, obalaryň, şäherçeleriň, şäherleriň, we Aşgabat şäheriniň çäklerini bellemek;

- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň täze ýer bölekleriniň taslamalaryny düzmek we bar bolanlaryny  tertipleşdirmek;

- oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin täze döredilýän, üýtgedilip

guralýan daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk  edara görnüşindäki taraplaryna ýerleri bermegiň taslamalaryny düzmek;

- oba hojalyk däl hajatlar üçin Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna  ýerleri bermegiň taslamalaryny düzmek.

Hojalygara ýer gurluşygy etraplaryň we birnäçe hojalyklaryň çäklerinde şu bitewi Kanun bilen kesgitlenilen tertipde geçirilýär.

Hojalygara ýer gurluşygynyň taslamalary tassyklanylandan soň,  ýer bölekleriniň çäkleri  bellenilen nusgadaky  belgiler bilen bellenilip ýere geçirilýär.

4. Içerki hojalyk ýer gurluşygy oba hojalyk önümçiligi bilen meşgullanýan daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleriniň, beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň we daýhan hojalyklarynyň ýerleriniň, ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň ýerleriniň ylmy taýdan esaslandyrylan ekin dolanyşyklaryny girizmek bilen guralmagyny öz içine alýar.

Içerki hojalyk ýer gurluşyk taslamalarynyň amala aşyrylyşyna, ýer gurluşygynyň düzüm bölegi bolan awtorlyk gözegçiligi geçirilýär.

5. Ýer gurluşygy tertibinde ýerlerden peýdalanmak we olary goramak bilen baglanyşykly beýleki taslamalar hem işlenilip bilner.

6. Ýer gurluşyk işleriniň düzüminde topograf-geodezik, kartografik, toprak, geobotaniki, eroziýa garşy we beýleki barlaglary we gözlegleri, şeýle hem ýerleriň tükellemesi, hasaby we ykdysady bahalaryny bellemek boýunça işleri geçirmek göz öňünde tutulýar.

 

92-nji madda. Döwlet ýer gurluşygyny ýöretmegiň tertibi

 

Döwlet ýer gurluşygy şu aşakdaky tertipde amala aşyrylýar:

- ýer gurluşyk işini gozgamak;

- taýýarlyk we gözleg işleri;

- taslamany düzmek;

- taslama seretmek we tassyklamak;

- taslamany ýere geçirmek;

- ýer gurluşyk resminamalaryny resmileşdirmek we bermek;

- taslamalaryň amala aşyrylyşyna awtorlyk gözegçiligini etmek.

 

93-nji madda. Döwlet ýer gurluşygyny guramak

 

1. Döwlet ýer gurluşygy ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.

2. Döwlet ýer gurluşygy Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

 

XVI bap. Döwlet ýer kadastry

 

94-nji madda. Döwlet ýer kadastry düşünjesi we onuň niýetlenilişi

 

1. Döwlet ýer kadastry ýerleriň tebigy, hojalyk we hukuk düzgüni, toparlary, mukdar we hil häsiýetnamalary hem-de ykdysady taýdan baha berlişi, olaryň ýerleşýän ýeri we ölçegleri barada, şeýle hem olaryň ýer eýeleri, ýerden peýdalanyjylar hem-de ýer kärendeçileri boýunça bölünişi barada resmileşdirilen maglumatlaryň ýeke-täk döwlet geomaglumat ulgamydyr.

2. Döwlet ýer kadastry şulary öz içine alýar:

1) ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet belligine alnandygy barada maglumatlar toplumyny;

2) ýer bölekleriniň mukdar hem-de hil häsiýetnamalaryny;

3) topraklaryň bonitirowkasy barada maglumatlary;

4) ýerlere ykdysady baha bermegi;

5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen, ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we goramak bilen baglanyşykly beýleki maglumatlary.

3. Döwlet ýer kadastry ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylmagyna we goralmagyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmak, ýerleriň hasyllylygynyň saklanylmagyna we ýokarlanmagyna gönükdirilen çäreleri geçirmek, ýerler üçin esaslandyrylan tölegi bellemek we ony almak maksady bilen döwlet häkimiýet edaralaryny we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryny, beýleki ýuridik, şeýle hem fiziki şahslary ýerler hakynda maglumat taýdan üpjün etmek üçin niýetlenen.

4. Döwlet ýer kadastry Türkmenistanyň Döwlet ýer kadastrynyň ýeke-täk ulgamyna girýän beýleki döwlet kadastrlarynyň esasyny düzýär.

(2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda).

 

95-nji madda. Döwlet ýer kadastryny alyp barmak

 

1. Döwlet ýer kadastry babatdaky işiň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslary Döwlet ýer kadastry hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenýär.

2. Döwlet ýer kadastryny alyp barmak Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň Tertibine laýyklykda amala aşyrylýar.

(2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda).

 

96-99-njy maddalary güýjüni ýitiren - 2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda.

 

ХVII bap. Ýerleri goramak

 

100-nji madda. Ýerleri goramagyň maksatlary we wezipeleri

 

1. Ýerleri goramak-hukuk, guramaçylyk, ykdysadyýet, tilsimat we beýleki çäreleriň ulgamyny, olaryň maksatlaýyn, rejeli peýdalanylmagyny, oba hojalyk dolanyşygynda peýdalanylýan we aýratyn goralýan ýerleriň çäginden, ýerleriň esassyz alynmagyna ýol berilmezligi, zyýanly zeper ýetirijileriň täsirinden goramaklygy, şeýle hem topragyň mesligini ýokarlandyrmak we giňeltmek, tokaý gaznasynyň ýerleriniň öndürijiligini ösdürmekligi öz içine alýar.

2. Ýerleri goramak, ýer serişdelerine toplumlaýyn çemeleşmek esasynda, olaryň zolaklandyrylyş we sebitara aýratynlyklaryny hasaba almak bilen amala aşyrylýar.

3. Ýerlerden rejeli peýdalanmaga gönükdirilen çäreler, tebigaty goraýyş, serişde tygşytlaýyş häsiýete eýedir we topragy abat saklamagy, daşky tebigy gurşawa, ösümlik we haýwanat dünýäsine, ýerasty baýlyklaryň we beýlekileriň düzümine ýaramaz täsiri çäklendirmegi göz öňünde tutýar.

 

101-nji madda. Ýerleri goramagyň mazmuny we tertibi

 

Ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri özleriniň hojalyk işinde aşakdakylary üpjün etmelidirler:

-ýerleri rejeli gurnamaklygy;

-topragyň mesligini, şeýle hem ýerleriň beýleki häsiýetlerini ýokarlandyrmagy we dikeltmegi;

-ýerleri ýel we suw eroziýasyndan, çölleşmekden, silden, suwa basdyrmakdan, batga öwürmekden, ikilenji şorlaşmagyndan, guratmakdan, basgylanmakdan, önümçilik we sarp edilen galyndylar, himiki we radioaktiw maddalar bilen hapalanmakdan, şeýle hem beýleki ýaramaz täsirlerden goramagy;

-suwarymly ýerleriň haşal otlar, gyrymsy agaçlar we tokaýjyklar bilen hapalanmagyndan, şeýle hem ýerleriň beýleki medeni-tehniki ýagdaýyny pese düşürýän täsirlerden goramagy;

-eger topragyň mesligini başga usullar bilen dikeltmek mümkin bolmasa, sandan çykan ýerleri gorap saklamagy;

-ýeriň durkuny bozmak bilen baglanyşykly iş geçirilende topragyň mes gatlagyny aýryp, saklap we durky bozulan ýerleriň durkuny täzelemekde peýdalanmagy.

 

102-nji madda. Binalaryň, gurluşyklaryň we desgalaryň ýerleşdirilmegine, taslanylmagyna, gurulmagyna we ulanylmaga berilmegine bolan ekologik  talaplar

 

1. Täze gurulýan we durky täzelenýän binalar, gurluşyklar we desgalar ýerleşdirilende, taslanylanda, gurlanda we ulanylmaga berlende, şeýle hem ýeriň ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän täze tehnikalar we tilsimatlar ornaşdyrylanda, ýerleri goramak boýunça çäreler göz öňünde tutulmalydyr we amala aşyrylmalydyr, şeýle hem  sanitariýa-gigiýena we beýleki ýörite talaplaryny (kadalar, düzgünler, ölçegler) berjaý etmek  üpjün edilmelidir.

2. Işe girizilýän desgalaryň ýa-da ornaşdyrylýan tilsimatyň ýerleriň ýagdaýyna ýaramaz täsirine baha bermek we ýerleri peýdalanmak we goramak boýunça göz öňünde tutulan çäreleriň netijeliligine baha bermek ekologiýa netijenamasy esasynda geçirilýär.

3. Ýerleri goramak çäreleri üpjün edilmedik ýa-da bozulan we ekologiýa seljermesinden onuň netijenamasy bolmadyk desgalary, binalary we gurluşyklary ulanmaga bermek, şeýle hem täze tilsimatlary ornaşdyrmak gadagan edilýär.

4. Şahsy adamlaryň, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň eýeçiligindäki, peýdalanmagyndaky we kärendesindäki ýer böleklerinde ýerleriň ýagdaýyna täsir edýän desgalary, binalary we gurluşyklary ýerleşdirmek, şeýle hem täze tilsimatlary  ornaşdyrmak ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy, tebigaty goraýyş we beýleki edaralar bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde we şertlerde amala aşyrylýar.

 

103-nji madda. Ýerleri rejeli peýdalanmagy we goramagy ykdysady taýdan höweslendirmek

 

1. Ýerleri rejeli peýdalanmagy we goramagy ykdysady taýdan höweslendirmek, topragyň mesligini abat saklamakda we üznüksiz artdyrmakda, önümçilik we beýleki işiň ýaramaz täsirlerinden goramakda, ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň, ýerleriň kärendeçileriniň gyzyklanmagyny ýokarlandyrmaga gönükdirilýär we şu aşakdakylardan durýar:

- oba hojalyk taýdan özleşdiriş döwründe ýa-da önümçilik işleriniň taslamasynda göz öňünde tutulan, olaryň ýagdaýyny gowulandyrylýan döwürde, ýer bölekleriniň peýdalanylyşy üçin töleglerden boşatmak;

- ýeňillikli karzlary bermek;

- kesekiniň günäsi bilen bolan bozulmalar sebäpli ýerleriň wagtlaýyn dolanyşykdan çykmagy netijesinde alynmadyk girdejileriň bölekleýin öwezini dolmak;

- ýerleriň hilini gowulandyrandygy, topragyň mesligini we ýerleriň önümliligini ýokarlandyrandygy, ekologik taýdan  arassa önüm öndürendigi üçin höweslendirmek;

- kesekiniň günäsi bilen bozulan ýerleri dikeltmek üçin maksatlaýyn serişdeleri bölüp bermek.

2. Ýerleriň rejeli peýdalanylyşyny we goralyşyny ykdysady taýdan höweslendirmek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

ХVIII bap. Ýerleriň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiligi. Ýerleriň ýagdaýynda bolup  geçýän üýtgeşmelere syn etmek

 

104-nji madda. Ýerleriň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet   gözegçiliginiň esasy  wezipeleri

 

Ýerleriň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiliginiň esasy wezipeleri şu aşakdakylardyr:

-döwlet häkimiýet edaralarynyň ählisi ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary  tarapyndan Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň talaplarynyň berjaý edilmegini üpjün etmek;

-ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary goramak babatda döwlet syýasatynyň durmuşa geçirilmegini üpjün etmek;

-ýerlerden peýdalanmak we olary goramak babatda Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmalarynyň öňüni almak, şeýle bozulmalary ýüze çykarmak we olary aradan aýyrmak boýunça degişli çäreleri geçirmek;

-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan tebigy gurşawy goramak babatda, şeýle hem topragyň mesliginiň pese düşmegi we hapalanmagy, ösümlik we haýwanat dünýäsiniň, suw desgalarynyň we beýleki tebigy serişdeleriň ýagdaýynyň ýaramazlaşmagyna ýol bermezlik babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan ölçegleriň we kadalaryň berjaý edilmegini üpjün etmek.

(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).

 

105-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň esasy ugurlary

 

Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň esasy ugurlary:

-döwletiň aýratyn goragynda durýan, milletiň esasy baýlygy bolan ýerlerden rejeli peýdalanmagy we olaryň goralmagyny üpjün etmek;

-ýer serişdelerinden peýdalanylanda ekologik howpsuzlygyň talaplaryny ykdysady bähbitlerden ileri tutmak;

-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagynyň netijesinde daşky tebigy  gurşawa ýetirlen zyýanyň öwezini dolmak;

-ýerleri goramak we olardan peýdalanmak babatda jogapkärçiligi we ykdysady höweslendiriş çärelerini utgaşdyrmak.

 

106-njy madda. Ýer döwletiň gözegçiliginde we goragynda

 

Eýeçiligiň görnüşine we pudaklaýyn tabynlygyna garamazdan, şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine berlen, Türkmenistanyň çäklerindäki ähli ýerler, döwletiň gözegçiliginde durýar.

 

107-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan edaralar

 

1. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligi ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy şu aşakdaky gözegçiligi üpjün edýär:

-ähli ýerlerden maksatly niýetlenilişi boýunça peýdalanylmagyny;

-döwlet häkimiýet edaralary, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň şahsy adamlary we edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary tarapyndan ýerleri goramak we olardan peýdalanmak meseleleri boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynyň berjaý edilmegini;

-ýer bölekleriniň birugsat eýelenmegine ýol berilmezligini;

-ýerleri goramak we olardan peýdalanmak boýunça ýer gurluşyk taslamalarynyň we beýleki taslamalaryň amala aşyrylmagyny;

-durky bozulan ýerleriň peýdalanmaga ýaramly ýagdaýa getirilmegini;

-wagtlaýyn eýelenilen ýerleriň öz wagtynda yzyna gaýtarylmagyny;

-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan guramaçylyk-hojalyk, agrotehniki, tokaý- melioratiw we topragyň mesligini dikeltmek we saklamak boýunça beýleki çäreleriň öz wagtynda we dogry geçirilmegini;

-ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň ýerleriň möçberi, peýdalanylyşy we ýagdaýy baradaky maglumatlary degişli döwlet edaralaryna öz wagtynda bermegini;

-ýer bölekleriniň araçäk belgileriniň abat saklanmagyny;

-ýerlerden peýdalanmagyň tebigaty goraýyş düzgün talaplarynyň ýerine ýetirilmegini;

-toprak eroziýasynyň, şorlaşmagyň, suw basmagyň, çölleşmegiň, hapalanmagyň we ýeriň ýaramazlaşmagyna getirýän beýleki täsirleriň öňüni alyp we aradan aýryp, ýeriň gowulanmagy boýunça çäreleriň öz wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirilmegini;

-ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärendesi hukuklaryny bozýan geleşiklere ýol berilmezligini;

-ýerleriň ekologiki ýagdaýyny;

-döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň Türkmenistanyň ýer kanunçylygy babatda kabul edýän kararlarynyň kanunylygyny.

3. Döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň wezipelerine Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki meseleler hem girýär.

(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).

 

108-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň tertibi

 

Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy öz ygtyýarlyklarynyň çäginde:

- ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan ýerlerden maksatlaýyn peýdalanmak we olary goramak meselesi boýunça barlaglary amala aşyrýar;

-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulanlygy barada teswirnama (ykrarnama) düzýär;

-ýerine ýetirilmegi hökmany bolan şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagynyň sebäplerini we şertlerini aradan aýyrmak barada görkezmeleri  (tabşyryklar) berýär;

-günäkär wezipeli adamlary, şahsy adamlary, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryny, edara ediş jogapkärçiligine çekýär, Türkmenistanyň ýer kanunçylygy bozulyp ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak boýunça talapnama berýär, günäkär adamlaryň jogapkärçilige çekilmegi üçin degişli edaralara teklipnama berýär;

-ýer meseleleri boýunça ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýer kanunçylygyna garşy gelýän kadalaşdyryjy namalarynyň, şeýle hem welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň häkimleriniň kararlarynyň güýjüni Türkmenistanyň çäklerinde duruzmak ýa-da ýatyrmak meseleleri boýunça teklipleri Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýär;

-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň ýer böleklerine-bökdençsiz, goranmak we beýleki ýörite hajatlar üçin berlen ýer böleklerine bolsa, bellenilen düzgüni hasaba almak bilen, baryp görýär we barlag geçirýär;

-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy bilen, şeýle hem ýer hukugyna güwä geçýän degişli resminama bolmadyk halatynda, senagat, raýat we beýleki gurluşyklary, ýerasty baýlyklaryň işlenip çykarylmagyny, desgalaryň işe girizilmegini, agrotehniki, tokaý- melioratiw, geologiýa - gözleg, agtaryş, geodeziýa we beýleki işleriň geçirilmegini duruzýar;

-şahsy adamlardan, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryndan, şeýle hem daşary ýurt döwletlerinden we halkara guramalaryndan ýerleri goramak we olardan peýdalanmak meseleleri boýunça gerekli maglumatlary alýar, eýeçiligiň görnüşine we tabynlygyna garamazdan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň ýolbaşçylarynyň, şeýle hem ýer bölekleriniň eýeleriniň - raýatlaryň görkezilen meseleler boýunça habarlaryny we hasabatyny alýar;

-täze özleşdirilen, suwarymly meliorasiýalaşdyrylan, gowulandyrylan we durky täzelenen ýerler, meýdan gorag agaçlary, eroziýa garşy gidrotehniki desgalar we beýleki desgalar işe girizilende, olaryň kabul edilmegine gatnaşýar;

-Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki çäreleri amala aşyrýar.

 

109-njy madda. Ýerleriň durkuny täzelemek

 

1. Ýerleriň durkuny täzelemek - bu inžener-tehniki, melioratiw, agrotehniki ýerleriň biologik öndürijiligini dikeltmek we beýleki çäreleriň toplumydyr.

2. Ýerasty baýlyklaryň işlenip çykarylmagy we dürli desgalaryň gurulmagy netijesinde bozulan ýerler durky täzelenmäge degişlidir.

3. Ýerleriň durkuny täzelemek önümçilik işleriniň netijesinde topragyň mes gatlagynyň bitewiligini bozan ýer eýesiniň, ýerden peýdalanyjynyň we ýer kärendeçisiniň hasabyna amala aşyrylýar.

 

110-njy madda. Ýerleriň ýagdaýynda bolup geçýän üýtgeşmelere syn etmek

 

1. Ýerleriň ýagdaýynda bolup geçýän üýtgeşmelere syn etmek -Türkmenistanyň ýer serişdelerinden peýdalanmagyň netijesinde ýüze çykýan üýtgeşmelere syn etmegiň çäreleriniň, ýerlerden rejeli peýdalanmak, topragyň mesligini yzygiderli dikeltmek hem-de daşky tebigy gurşawy abat saklamak üçin şertleri döretmek maksady bilen olaryň ýagdaýyna baha bermegiň we çaklamagyň ulgamydyr.

2. Ýerleriň ýagdaýynda bolup geçýän üýtgeşmelere syn etmek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kesgitleýän tertibinde, Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

 

XIX bap. Ýer bölekleriniň eýelerine, ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen zyýanyň, şeýle hem oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň öwezini dolmak

 

111-nji madda. Ýer bölekleriniň yzyna alynmagy ýa-da wagtlaýyn eýelenilmegi, şeýle hem ýer böleginiň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi bilen ýetirilen  zyýanyň öwezini dolmak

 

1. Ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň ýer bölekleriniň yzyna alynmagy ýa-da wagtlaýyn eýelenilmegi şahsy adamlaryň, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň işi netijesinde ýeriň hiliniň ýaramazlaşmagy bilen ýetirilen zyýan (elden giden peýdany goşmak bilen), etraplaryň (şäherleriň) ýer meseleleri baradaky toparlarynyň kesgitleýän möçberlerinde öwezi dolunmaga degişlidir.

2. Zyýanyň öwezini dolmak:

-Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde, yzyna alynýan ýer bölekleri bölünip berilýän şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurtlaryň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary;

- işi ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegine ýa-da ýerleriniň ýaramazlaşmagyna elten şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary  şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary tarapyndan geçirilýär.

3. Ýer böleklerine eýeçilik hukugyny, ýerden peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny bellige almak we degişli resminamalary bermek ýetirilen zyýanyň, şeýle hem oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň öwezi dolunandan soň amala aşyrylýar.

 

112-nji madda. Oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň  öwezini dolmak

 

1. Oba hojalygyny we tokaý hojalygyny alyp barmak bilen baglanyşygy bolmadyk maksatlar üçin oba hojalygynda peýdalanylýan we tokaýly ýerleriň yzyna alynmagy, ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçeleriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi, ýerleriň hiliniň ýaramazlaşmagy netijesinde ýüze çykan oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň öwezi dolunmaga degişlidir.

2. Görkezilen ýitgileriň öwezi:

- oba hojalygyny we tokaý hojalygyny alyp barmak bilen baglanyşykly bolmadyk maksatlar üçin  oba hojalygynda peýdalanylýan we tokaýly ýerler bölünip berlen şahsy adamlar, Türkmenistanyň we  daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary;

- binalaryň töwereginde gorag, sanitariýa we goraýyş zolaklary üçin oba hojalyk we tokaýly ýerleriň dolanyşykdan aýrylmagy we olaryň has pes bahaly ýerleriň hataryna geçirilmegi bellenilen şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary,  şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary tarapyndan dolunýar.  

Oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň öwezi dolunmaga degişli ýitgileriniň möçberiniň kesgitleniş tertibi, şeýle hem olaryň öwezini dolmakdan boşadylýan taraplaryň sanawy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

3. Ýitgileriň öwezini dolmagyň hasabyna döreýän serişdeler şulara gönükdirilýär:

- ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň ýörite hasabyna - oba hojalyk önümçiliginiň ýitgilerinden;

- Türkmenistanyň Tebigaty goramagyň döwlet gaznasyna-tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgilerinden.

 

XX bap. Ýer jedellerini çözmek

 

113-nji madda. Ýer jedellerini çözýän edaralar

 

Ýer jedellerini çözýän edaralar - Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy, şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary we kazyýetdir.

(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).

 

114-nji madda. Ýer gatnaşyklary bilen baglanyşykly emläk jedellerini çözmek

 

Ýer gatnaşyklary bilen baglanyşykly emläk jedelleri Türkmenistanyň kazyýetleri tarapyndan çözülýär.

 

115-nji madda. Ýer jedelleri boýunça çözgütleri ýerine ýetirmek

 

Ýer jedelleri boýunça çözgütleri ýerine ýetirmek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň we çözgütde görkezilen beýleki edaralaryň üstüne ýüklenilýär.

Çözgüde şikaýat edilmegi onuň ýerine ýetirilmegini togtatmaýar.

 

XXI bap. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň

bozulmagy üçin jogapkärçilik

 

116-njy madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozýan geleşikleriň hakyky däldigi

 

1. Türkmenistanyň kanunçylygynda ýer bölekleri bilen baglanyşykly gadagan edilen geleşikler (satyn almak-satmak, peşgeş bermek, girewe goýmak, çalyşmak) hakyky däl diýlip hasap edilýär, geleşikleri amala aşyran taraplar bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, jogapkärçilik çekýärler.

2. Türkmenistanyň raýatlary we edara görnüşindäki taraplary bilen daşary ýurtlaryň raýatlarynyň we edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň gatnaşyklarynda ýer bölegi girew bolup bilmeýär.

 

117-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy üçin jogapkärçilik

 

1. Şu bitewi Kanunyň 116-njy maddasyny bozmakda hem-de şu aşakdaky bozulmalar üçin günäkär şahslar:

- ýerleri özbaşdak eýelände;

- ýerler hususy eýeçilige, peýdalanmaga we kärendä bikanun berlende;

- kärendä alnan ýerler bikanun berlende we bikanun ulanylanda;

- oba hojalyk we beýleki ýerleri zaýalanda, olar önümçilik galyndylary, akdyrylýan hapa suwlar we beýleki zyýanly maddalar bilen hapalananda;

- ýerleriň ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän desgalar taslananda,  ýerleşdirilende, gurlanda, ulanylmaga berlende;

- ýerlerden peýdalanmagyň tebigaty goraýyş düzgüniniň  talaplary ýerine ýetirilmedik halatynda;

- ýer böleklerinden öz maksatly niýetlenilişine görä peýdalanylmadyk halatynda;

- topragyň mes gatlagyny aýyrmagyň, saklamagyň we täzeden ulanmagyň  şertleri ýerine ýetirilmedik halatynda;

- wagtlaýyn eýelenen ýerleriň öz wagtynda gaýtarylmadyk ýa-da olary maksada laýyk peýdalanmak üçin ýaramly ýagdaýa getirmek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmedik halatynda;

- ýer bölekleriniň araçäklerindäki belgiler ýok edilende;

- ýerlerden peýdalanylyşy we olaryň goralyşy baradaky maglumatlar ýoýulanda;

- ýerlerden eýeçiliksiz peýdalanylanda;

- ýer gurluşyk taslamalary birugsat üýtgedilende;

- ekerançylygyň  ýerleri taşlamak usuly ulanylanda;

- tebigy öri meýdanlary zaýalanylanda, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilik çekýärler.

2. Türkmenistanyň kanunçylygynda ýer kanunçylygynyň beýleki bozulmalary üçin hem jogapkärçilik bellenilip bilner.

 

118-nji madda. Birugsat eýelenilen ýer böleklerini yzyna  gaýtarmak

 

1. Birugsat eýelenilen ýer bölekleri, ýerler bikanun peýdalanylan döwründe sarp edilen çykdajylaryň öwezi dolunmazdan yzyna gaýtarylmaga degişlidir. Ýer böleklerini peýdalanmak üçin ýaramly ýagdaýa getirmek, desgalary ýykmagy goşmak bilen, ýer böleklerini birugsat eýelän şahsy adamlaryň, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň  hasabyna geçirilýär.

2. Birugsat eýelenilen ýer böleklerini yzyna gaýtarmak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň tabşyryknamasy boýunça geçirilýär.

 

119-njy madda. Ýerden peýdalanmak kadalarynyň yzygiderli bozulandygy üçin ýer bölegini yzyna almak

 

1. Ýerden peýdalanmak kadalarynyň yzygiderli bozulandygy üçin ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýerleriň kärendeçileriniň ýer bölekleri yzyna alynmaga degişlidir.

2. Ýerden peýdalanmak kadalarynyň yzygiderli bozulandygy üçin ýer böleklerini yzyna almak şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilen tertipde geçirilýär.

 

120-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy üçin jerime çäreleri

 

1. Ýer bölekleriniň eýelerine, ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine jerime çäreleri aşakdaky ýagdaýlarda ulanylýar:

-ýerden eýeçiliksiz peýdalanylanda, ýerleri ýel we suw eroziýasyndan goramak we olary gowulandyrmak boýunça hökmany çäreler ýerine ýetirilmände we topragyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan beýleki halatlarda, ýeriň durky täzelenende topragyň mes gatlagyny aýyrmak we saklamak şerti ýerine ýetirilmände, ekerançylykda ýerleri taşlamak usuly ulanylanda, ýer bölekleri maksatly niýetlenilişi boýunça peýdalanylmanda;

-topragyň mes gatlagy zaýalananda ýa-da ýok edilende,  himiki ýa-da radioktiw maddalar, zyýanly-bakteriýaly ýa-da karantin haýwanlar we ösümlikler, önümçilik we durmuş galyndylary, lagym suwlar bilen hapalananda;

-ýeri peýdalanmakda tebigaty goraýyş düzgünleriniň talaby ýerine ýetirilmände, wagtlaýyn eýelenen ýeri gaýdyp bermegiň şerti bozulanda ýa-da olary peýdalanmak üçin belenilen ýaramly ýagdaýa getirmek boýunça borçlar ýerine ýetirilmände;

-ýeriň we daşky tebigy gurşawyň ekologik ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän desgalar işe girizilende;

-bellenilen tertipde tassyklanan içerki hojalyk ýer gurluşyk taslamasyndan degişli rugsatnamasyz çykylanda;

-ýerleriň döwlet bellige alynmagynyň, hasabatynyň we baha berilmeginiň maglumatlary ýoýulanda;

-ýer bölekleriniň araçäginde goýulan belgiler ýok edilende;

-döwletiň ýa-da döwlete dahylsyz edaralaryň peýdalanmagynda bolan ýerler birugsat eýelenende, sürülende we ekilende, şeýle hem ýer bölegi birugsat çalşylanda ýa-da Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozýan beýleki ýagdaýlarda;

-daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinde, şeýle hem döwletiň ätiýaçlyk ýerlerinde mal bakmagyň düzgüni bozulanda;

-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan haşal otlara garşy göreşmek boýunça çäreler görülmände.

2. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulandygy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy jerimeler salýar.

(2014-nji ýylyň 1-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 1, 43 -nji madda).

 

121-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy netijesinde ýetirilen zyýanyň  öwezini dolmak

 

Şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy netijesinde özleriniň ýetiren zyýanynyň öwezini doly möçberde dolmaga borçludyrlar.

 

122-nji madda. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy üçin wezipeli adamlaryň jogapkärçiligi

 

Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozmak bilen ýer meseleleri boýunça çözgüt kabul eden wezipeli adamlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilýän tertipde jogapkärçilik çekýärler.

   

           Türkmenistanyň                                                  Saparmyrat

                 Prezidenti                                                       Türkmenbaşy

 

«Ýer hakynda»

Türkmenistanyň bitewi Kanunyna goşundy

 

Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeleri

we goşmaçalary girizmek hakynda

 

I. Türkmenistanyň Jenaýat bitewi kanunyna aşakdaky mazmunly 181-1-nji, 181-2-nji, 317-1-nji maddalary goşmaly:

 

«181-1-nji madda. Ýeriň bikanun berilmegi

 

(1) Betnebislik bilen ýa-da başga şahsy gyzyklanmak bilen wezipeli adam tarapyndan döwletiň eýeçiligindäki ýer bölekleri hususy eýeçilige, kärendä bikanun berilse ýa bolmasa peýdalanylsa,

zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk möçberiniň ellisinden ýüzüsine çenli möçberde jerime salynýar ýa-da bir ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.

(2) Şonuň ýaly etmiş, eger:

a) gaýtadan;

b) deslapdan dilleşmek boýunça adamlaryň topary tarapyndan edilen bolsa,

üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen, üç ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.

 

181-2-nji madda. Ýeriň bikanun  kärendä berilmegi

 

(1) Betnebislik bilen ýa-da başga şahsy gyzyklanmak bilen wezipeli adam tarapyndan döwletiň eýeçiligindäki ýer bölekleri  kärendä  ýa-da peýdalanmaga degişli resminamalary resmileşdirmezden ýa bolmasa  resminamalara göz-görtele galp maglumatlary girizmek arkaly  bikanun berilse,

üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen bir ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.

(2) Şonuň ýaly etmiş, eger:

a) gaýtadan;

b) deslapdan dilleşmek boýunça adamlaryň topary tarapyndan edilen bolsa,

üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen üç ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.

 

317-1-nji madda. Ýerleri özbaşdak eýelemek

 

Daýhan birleşikleriniň we beýleki jemgyýetçilik birleşikleriniň, şeýle hem döwlet kärhanalarynyň, edaralarynyň, guramalarynyň peýdalanmagyndaky ýerleriň özbaşdak eýelenmegi, sürülmegi we ekilmegi üçin,

hasyly bahasyny tölemän elinden almak bilen, zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk möçberiniň ýigrimisinden ellisine çenli möçberde jerime salynýar ýa-da üç ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär».

II. Türkmenistanyň Edara ediş hukuk tertibiniň bozulmalary hakyndaky bitewi kanuna şu mazmundaky 52-1-nji maddany goşmaly:

 

«52-1-nji madda. Kärendä alnan ýerleriň bikanun
berilmegi we bikanun ulanylmagy

 

Kärendesine ýer alan adam tarapyndan ýeriň ulanmak üçin başga birine bikanun berilmegi we onuň başga adam tarapyndan bikanun ulanylmagy,

zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk möçberiniň onusyna çenli möçberde jerime salynmagyna eltýär».

   

           Türkmenistanyň                                                  Saparmyrat

                    Prezidenti                                                            Türkmenbaşy

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksini tassyklamak we

güýje girizmek hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 1, 3-nji madda)

 

1-nji madda. Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksini tassyklamaly.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksini 2013-nji ýylyň 1-nji iýulyndan güýje girizmeli.

 

3-nji madda. Şu Kodeksiň güýje giren gününden 1983-nji ýylyň 28-nji iýunynda Türkmenistan Sowet Sosialistik Respublikasynyň Kanuny bilen tassyklanylan Türkmenistan SSR-niň Ýaşaýyş jaý kodeksini (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň Wedomostlary, 1983-nji ýyl, № 18, 44-nji madda), oňa üýtgetmeler we goşmaçalar girizilen ähli soňky kanunlary ýa-da olaryň degişli bölümlerini we böleklerini güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli.

 

4-nji madda. Türkmenistanyň kanunlary we kadalaşdyryjy hukuk namalary Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksine laýyk getirilýänçä, şu Kodekse garşy gelmeýändigine görä hereket edýärler.

 

5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti üç aý möhletde Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny şu Kodekse laýyk getirmeli.

 

 

Türkmenistanyň                                                               Gurbanguly

     Prezidenti                                                                Berdimuhamedow

 

Aşgabat şäheri.

2013-nji ýylyň 2-nji marty.

№ 374-IV.

 

TÜRKMENISTANYŇ

ÝAŞAÝYŞ JAÝ KODEKSI

 

I BÖLÜM. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji bap. Esasy düzgünler

 

1-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň esasy başlangyçlary

 

1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy Türkmenistanyň raýatlarynyň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda ýa-da edinmekde we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletden goldaw almak, ýaşaýyş jaýynyň eldegrilmesizligi hem-de kanunda kesgitlenen esaslar bolmasa, ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip bilinmezligi barada Türkmenistanyň Konstitusiýasynda berkidilen hukuklaryny amala aşyrmagy üçin şertleri üpjün etmäge, ýaşaýyş jaý bazarynyň emele gelmegine we ösmegine gönükdirilendir.

2. Türkmenistanyň raýatlary öz isleglerine we bähbitlerine laýyklykda özlerine degişli ýaşaýyş jaý hukuklaryny erkin amala aşyrýarlar, şol sanda olara ygtyýar edýärler. Raýatlaryň ýaşaýyş jaý hukuklary amala aşyrylanda we ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryndan gelip çykýan borçlar ýerine ýetirilendebeýleki raýatlaryň hukuklarynyň, azatlyklarynyň we kanuny bähbitleriniň bozulmagyna ýol berilmeýär.

3. Türkmenistanyň raýatlary kanun esasynda we diňe konstitusion gurluşyň esaslaryny, ahlaklylygy, beýleki adamlaryň saglygyny, hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramak, döwletiň goranmak zerurlyklaryny we howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen zerur bolan çäkde ýaşaýyş jaý hukuklaryndan çäklendirilip bilner.

4. Eýeçilik hukugy esasynda, kireýine alyjy hökmünde we Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry esaslar boýunça raýatlaryňýaşamak üçin ýaşaýyş jaýyny saýlamak erkinligine hukugy bardyr.

5. Raýatlaryň ýaşamak üçin ýaşaýyş jaýyny saýlamak erkinligine bolan hukuklarynyň çäklendirilmegine diňe Türkmenistanyň kanunçylygyesasynda ýol berilýär.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklar

 

1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy fiziki we ýuridik şahslaryň, döwlet häkimiýet edaralarynyň, Geňeşleriň şu meseleler boýunça gatnaşyklaryny düzgünleşdirýär:

1) ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň döremegi, amala aşyrylmagy, üýtgemegi we bes edilmegi;

2) ýaşaýyş jaý gaznasynyň hasaba alynmagy;

3) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmagyň, saklamagyň we abatlamagyň üpjün edilmegi;

4) raýatlaryň ýaşaýyş jaý hukuklarynyň berjaý edilişine we ýaşaýyş jaýlarynyň maksatly peýdalanylyşyna gözegçilik edilmegi.

2. Ýaşaýyş jaýyny gurmak, oňa hyzmat ediş enjamlary ulanmak bilen gaýtadan enjamlaşdyrmak we meýilleşdirilişini üýtgetmek, jemagat hyzmatlaryny üpjün etmek bilen bagly gatnaşyklar şu Kodeks we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

3. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda we halkara şertnamasynda başgaça bellenilmedik bolsa daşary ýurt raýatlarynyň, raýatlygy bolmadyk adamlaryň, daşary ýurt ýuridik şahslaryň gatnaşmagyndaky ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň kadalary ulanylýar.

Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan raýatlygy bolmadyk adamlaryň gatnaşmagyndaky ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy ulanylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

3-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kodeksden hem-de oňa laýyklykda kabul edilýänTürkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

2. Türkmenistanyň ýer, binagärlik, şäher gurluşygy hakynda we beýleki kanunçylygy ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň düzgünleşdirilmegine degişli böleginde, eger bu gatnaşyklar Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy bilen düzgünleşdirilmedik bolsa, ulanylýar.

3. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny şu Kodeksiň esasynda we ony ýerine ýetirmek maksady bilen kabul edýärler.

4. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kodeksde göz öňünde tutulanlardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

4-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň wagt boýunça hereketi

 

1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň namasynyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur we ol güýje girenden soň ýüze çykan ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda ulanylýar.

2. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň namasynyň hereketi onuň güýje girmeginden öň ýüze çykan ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryna diňe gös-göni onda göz öňünde tutulan halatlarda degişli bolup biler.

3. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň namasy güýje girmeginden öň ýüze çykan ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynda ol güýje girenden soň ýüze çykan ýaşaýyş jaý hukuklary we borçlary babatda ulanylýar.

4. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň namasy ol güýje girmeginden öň ýüze çykan ýaşaýyş jaý hukuklaryna we borçlaryna, eger görkezilen hukuklar we borçlar ol güýje girmeginden öň baglaşylan şertnama esasynda ýüze çykan we eger şol nama bilen onuň hereketi öň baglaşylan şertnamalardan gelip çykan gatnaşyklara göni degişlidigi bellenilen halatynda ulanylyp bilner.

 

5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek barada ygtyýarlyklary

 

Ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek barada Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlyklaryna şular girýär:

1) ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak we onuň abat saklanmagyny üpjün etmek barada döwlet syýasatyny işläp düzmek we durmuşa geçirmek;

2) ýaşaýyş jaý ulgamyny toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny taýýarlamak we onuň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek;

3) ýaşaýyş jaýy bilen bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýin maksatnamalaryny taýýarlamak we olaryň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek;

4) hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin uzak möhletleýin maksatnamany taýýarlamak we onuň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek, özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin ýörite ýer gaznalaryny döretmek;

5) fiziki we ýuridik şahslar üçin eýeçiliginiň görnüşine garamazdan ýaşaýyş jaýlarynyň erkin söwdasyny guraýan we geçirýän döwlet edaralaryny döretmek;

6) ýaşaýyş jaýlaryna we olary saklamaga bildirilýän talaplary, şeýle hem ýaşaýyş jaýlaryny, köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda umumy emlägi ýa-da umumy peýdalanylýan ýerleri ulanmagyň we saklamagyň tertibini bellemek;

7) ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmagyň we abadanlaşdyrmagyň kadalaryny we tertibini bellemek;

8) ýaşaýyş jaý hojalygyny dolandyrýan döwlet edaralarynyň işini guramagyň umumy başlangyçlaryny kesgitlemek;

9) ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet hasabyny ýöretmegiň ýeke-täk tertibini bellemek;

10) ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaý gaznasyny döretmegiň we şondan ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň tertibini bellemek;

11) ýaşaýyş jaý şereketini guramagyň we onuň işiniň tertibini, agzalarynyň hukuk ýagdaýyny, şol sanda ýaşaýyş jaý şereketinden ýaşaýyş jaýyny almagyň tertibini kesgitlemek;

12) ýaşaýyş jaýlaryny üýtgedip gurmagyň, gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da meýilleşdirilişini üýtgetmegiň şertlerini we tertibini, olary ýaşamak üçin ýaramsyz diýip ykrar etmegiň esaslaryny we tertibini bellemek;

13) ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba almagyň kadalaryny, şonuň ýaly-da döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça raýatlara bermegiň we olary çalyşmagyň tertibini bellemek;

14) ýaşaýyş jaýynyň kireýi we jemagat hyzmatlarynyň haky üçin tölegiň möçberlerini, olary tölemegiň tertibini we möhletini, ýaşaýyş jaýynyň we jemagat hyzmatlarynyň tölegleri boýunça ýeňillikleri bellemek;

15) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirmek.

 

6-njy madda. Ygtyýarly döwlet edarasynyň ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak boýunça ygtyýarlyklary

 

Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak barada ygtyýarly döwlet edarasynyň ygtyýarlyklaryna şular girýär:

1) ýaşaýyş jaýlaryny peýdalanmak we abat saklamak barada döwlet syýasatyny, ýaşaýyş jaý ulgamyny toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny hem-de ýaşaýyş jaýy bilen bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýinmaksatnamalaryny durmuşa geçirmek;

2) ýaşaýyş jaý kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri taýýarlamak we Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine bermek;

3) ýaşaýyş jaý gaznasyny aýawly saklamak we onuň abadançylygy boýunça wezipeleri çözmekde ýaşaýyş jaý we jemagat hojalygynyň kärhanalaryna, edaralaryna we guramalaryna maddy-enjamlaýyn kömegi bermek;

4) ýaşaýyş jaýlarynyň taslamalaryny işläp taýýarlamak, olary gurmak, ýaşaýyş jaýlarynyň abatlaýyş we durkuny täzeleýiş işlerini amala aşyrmak;

5) ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat ediş desgalarynyň bökdençsiz işlemegini guramak;

6) ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet hasabyny ýöretmek;

7) eýeçiligiň görnüşine we pudaklaýyn degişliligine garamazdan ýaşaýyş jaý gaznasynyň enjamlaýyn tükelleýiş işleri boýunça çäreleri amala aşyrmak;

8) ýaşaýyş jaý we jemagat hojalygy kärhanalarynyň edýän hyzmatlary üçin bellenilen tertipde nyrhlary emele getirmek we kämilleşdirmek işlerine gatnaşmak;

9) ygtyýarlyklarynyň çäginde eýeçiligiň görnüşine garamazdan ýaşaýyş jaýlarynyň, köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda umumy emlägiň ýa-da umumy peýdalanylýan ýerleriň peýdalanylyşyna we saklanylyşyna, şeýle hem ýaşaýyş jaýlarynyň we desgalaryň taslamalary düzülende enjamlaýyn şertleriň, ölçegleriň we kadalaryň berjaý edilişine gözegçilik etmek;

10) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmak we saklamak işleri amala aşyrylanda ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň işine goldaw bermek;

11) ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda daşary ykdysady işi, şeýle hem ylmy-enjamlaýyn we ykdysady hyzmatdaşlygy amala aşyrmak;

12) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirmek.

 

7-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda ygtyýarlyklary

 

Ýaşaýyş jaý gatnaşyklary barada ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler şu ygtyýarlyklary amala aşyrýar:

1) welaýatlaryň we welaýat hukukly şäherleriň häkimleri:

a) ýaşaýyş jaý ulgamyny toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasynyň hem-de ýaşaýyş jaýlary bilen bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýin maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek;

b) hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin uzak möhletleýin maksatnamanyň ýerine ýetirilmegini, özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin döredilen ýörite ýer gaznalarynyň netijeli ulanylmagyny üpjün etmek;

ç) ýasaýyş jaý gaznasynyň ösdürilmeginiň meyilnamalaryny tassyklamak;

d) ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmagyň we abadanlaşdyrmagyň kadalarynyň we tertibiniň berjaý edilişine gözegçilik etmek;

e) ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba almak, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan ýaşaýyş jaýlaryny raýatlara bermek we olary çalyşmak kadalarynyň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek;

ä) ýaşaýyş jaýlarynyň peýdalanylyşyna we saklanylyşyna, olaryň Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelişine gözegçiligi amala aşyrmak;

f) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrmak.

2) etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň häkimleri, arçynlar:

a) tabynlygyndaky ýaşaýyş jaý gaznasyna ýolbaşçylyk etmek, ony ösdürmek boýunça meýilnamalary tassyklamak we olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek;

b) döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýagdaýyna we ulanylyşyna, ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaýlarynyň, hususy eýeçilikdäki ýaşaýyş jaýlarynyň saklanylyşyna gözegçilik etmek;

ç) döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan adamlaryň hasabyny ýöretmek;

d) tabynlygyndaky ýaşaýyş jaý gaznasyny paýlamak we raýatlara ýaşaýyş jaýlaryny bermek;

e) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan adamlaryň hasaba alnyşynyň we döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlaryndan, şeýle hem ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaýlaryndan ýaşaýyş jaýyny bermek kadalarynyň ýerine ýetirlişine gözegçilik etmek;

ä) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrmak.

 

8-nji madda. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek barada ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralaryň gatnaşmagy

 

Ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek barada ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralary şulara hukuklydyrlar:

1) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmakda we olary abat saklamakda ýaşaýjylara ýardam etmek;

2) ýaşaýjylaryň ýaşaýyş jaý-durmuş şertlerini gowulandyrmak barada tekliplerini degişli edaralara bermek;

3) gurluşyk etmek, ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmak we abadanlaşdyrmak kadalarynyň berjaý edilişine jemgyýetçilik gözegçiligini amala aşyrmak;

4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýaşaýyş jaý gatnaşyklary bilen bagly beýleki hukuklary amala aşyrmak.

 

9-njy madda. Ýaşaýyş jaý jedellerini çözmek

 

Ýaşaýyş jaý hukuk gatnaşyklaryndan gelip çykýan jedeller kazyýet tertibinde çözülýär.

 

10-njy madda. Daşary ýurda işe iberilen Türkmenistanyň raýatlaryny ýaşaýyş jaýlary bilen üpjün etmek

 

Daşary ýurda işe iberilen Türkmenistanyň raýatlary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýän tertipde we şertlerde bolýan ýerinde ýaşaýyş jaýlary bilen üpjün edilýär.

 

2-nji bap. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň obýektleri.

Ýaşaýyş jaý gaznasy

 

11-nji madda. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň obýektleri

 

1. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň obýektleri - ýaşaýyş jaýlarydyr.

2. Ýaşaýyş jaýy gozgalmaýan emläk bolup, raýatlaryň hemişelik ýaşamagy üçin ýaramly bolmalydyr we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenen arassaçylyk, enjamlaýyn hem-de beýleki kadalara we ölçeglere laýyk gelmelidir.

3. Jaýy ýaşaýyş jaýy diýip hasap etmegiň tertibi, ýaşaýyş jaýyna, onuň ýerleşýän ýerine bildirilýän, şonuň ýaly-da ol ýer böleginiň ölçegleri we çäkleri barada talaplar şu Kodeks we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenilýär.

4. Ýaşaýyş jaýy şu Kodeks we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenen esaslarda we tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilip bilner.

5. Ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdany gös-göni ýaşamak üçin niýetlenen jaýlaryň (ýaşaýyş meýdany) we ýaşaýyş jaýynda raýatlaryň ýaşamagy bilen bagly olaryň durmuş we beýleki hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin niýetlenen kömekçi peýdalanylýan jaýlaryň (peýdaly meýdany), şeýle hem ýaşaýyş jaýynyň ähli bölekleriniň meýdanlarynyň jeminden durýar. Eýwanlar we şoňa meňzeş beýleki ýerler ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdanyna girmeýär.

 

12-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň görnüşleri

 

1. Şu aşakdakylar ýaşaýyş jaýlaryna degişlidirler:

1) ýaşaýyş jaýy, ýaşaýyş jaýynyň bir bölegi;

2) öý, öýüň bir bölegi;

3) otag.

2. Ýaşaýyş jaýy – bir ýa-da şondan köp öýden, şeýle hem köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky umumy peýdalanylýan ýerlerden durýan özbaşdak kesgitlenen bina.

3. Öý – onda raýatlaryň ýaşamagy bilen bagly olaryň durmuş we beýleki hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin, şeýle hem köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda umumy peýdalanylýan ýerlere göni barmaga mümkinçiligi üpjün edýän bir we şondan köp otaglardan hem-de kömekçi hökmünde peýdalanylýan jaýlardan durýan ýaşaýyş jaýyndaky gurluş düzüm  taýdan aýrybaşgalanan ýaşalýan jaý.

4. Otag diýlip ýaşaýyş jaýynda ýa-da öýde gös-göni ýaşalýan ýer hökmünde peýdalanmak üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýynyň ýa-da öýüň bir bölegi hasap edilýär.

(2015-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4,128-nji madda).

 

13-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň niýetlenilişi. Ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak

 

1. Ýaşaýyş jaýy raýatlaryň ýaşamagy üçin niýetlenendir.

2. Ýaşaýyş jaýyna bildirilýän talaplara garşy gelmeýän, beýleki raýatlaryň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmaýan halatlarynda ýaşaýyş jaýynda kanuny esaslar boýunça ýaşaýan raýatlar tarapyndan onuň hünär ýa-da hususy telekeçilik işini amala aşyrmak üçin peýdalanylmagyna ýol berilýär.

3. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlaryny senagat häsiýetli hajatlar, şeýle hem edara jaýlary, dükanlar, ammarlar, jemgyýetçilik iýmiti kärhanalary üçin peýdalanmaga ýa-da kireýine bermäge ýol berilmeýär, olaryň köp öýli ýaşaýyş jaýynyň ýaşaýyş jaýynda ýerleşdirilmegine diňe ol ýaşalmaýan jaýa bellenilen tertipde geçirilenden soň ýol berilýär.

4. Ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak onda ýaşaýan adamlaryň, olaryň goňşularynyň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň, ýangyn howpsuzlyk,arassaçylyk we ekologik, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki talaplaryň berjaý edilmegini hasaba almak bilen ýaşaýyş jaýlaryny ulanmagyň we saklamagyň Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan kadalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

5. Ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleri ýaşaýyş jaýyny bilelikde peýdalanmak üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik islendik birleşige birleşmäge haklydyrlar.

 

14-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý gaznasy

 

1. Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän ýaşaýyş jaýlary, şeýle hem beýleki binalarda ýerleşen ýaşaýyş jaýlary Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý gaznasyny (mundan beýläk – ýaşaýyş jaý gaznasy) emele getirýär.

2. Ýaşaýyş jaý gaznasyna ýaşaýyş jaýlaryndaky söwda, durmuş we beýleki hajatlar üçin niýetlenen ýaşalmaýan jaýlar girmeýär.

 

15-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň görnüşleri

 

1. Eýeçiliginiň görnüşine baglylykda ýaşaýyş jaý gaznasy şu aşakdakylara bölünýär:

1) hususy ýaşaýyş jaý gaznasy – fiziki şahslara, şeýle hem eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslara eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;

2) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy şulardan ybaratdyr:

a) döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyndan – eýeçilik hukugynyň esasynda döwlete degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýarynda durýan ýaşaýyş jaýlarynyň jeminden,

b) döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyndan – eýeçilik hukugynyň esasynda döwlete degişli döwlet häkimiýet edaralarynyň ygtyýarynda durýan ýaşaýyş jaýlarynyň jeminden.

2. Peýdalanmagyň maksatlaryna baglylykda ýaşaýyş jaý gaznasy şu aşakdakylara bölünýär:

1) durmuş maksatly peýdalanylýan ýaşaýyş jaý gaznasy – döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça raýatlara berilýän ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;

2) ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaý gaznasy – döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan raýatlaryň aýry-aýry toparlarynyň ýaşamagy üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;

3) özbaşdak ýaşaýyş jaý gaznasy – ýaşaýyş jaý eýeleri bolan raýatlar tarapyndan özüniň we maşgala agzalarynyň ýa-da başga raýatlaryň muzdsuz peýdalanmak şertlerinde ýaşamagy, şeýle hem şeýle jaýlaryň eýeleri bolan ýuridik şahslar tarapyndan peýdalanmagyň görkezilen şertlerinde raýatlaryň ýaşamagy üçin peýdalanylýan hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;

4) täjirçilik maksadyna ulanylýan ýaşaýyş jaý gaznasy – eýeleri tarapyndan muzdly peýdalanmak şertlerinde raýatlaryň ýaşamagy üçin ulanylýan,şeýle hem beýleki şertnama boýunça eýelik etmäge ýa-da peýdalanmaga berilýän hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlarynyň jemi.

3. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulanlardan başga halatlarda, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýa-da beýleki döwlet edaralary tarapyndan hususy ýaşaýyş jaý gaznasynyň we döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň jaýlaryndaky ýaşaýyş jaýlarynyň mejbury alynmagyna ýol berilmeýär.

4. Döwlet kärhanalary, edaralary we guramalary eýeçiligiň başga görnüşine geçende ýa-da üýtgedilip guralanda olaryň ygtyýarynda durýan ýaşaýyş jaýy bu kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň hukuk oruntutanlarynyň ygtyýaryna (eger olar kesgitlenen bolsa) ýa-da beýleki ýuridik şahslaryň ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýaryna raýatlaryň ähli ýaşaýyş jaý hukuklaryny, şol sanda ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga bolan hukuklaryny saklap galmak bilen bellenilen tertipde berilmelidir. Şunda ýaşaýyş jaýynyň täze eýesi, oňa eýelik edýän tarapyndan öň baglaşylan kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerinde kireýine beriji bolýar.

5. Ýaşaýyş jaýlarynyň ýaşaýyş jaý gaznasynyň bir görnüşinden beýleki görnüşine geçirilmegi şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda kesgitlenen esaslar boýunça amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

16-njy madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny peýdalanmak we saklamak çygrynda döwlet dolandyryşy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, beýleki döwlet häkimiýet edaralary, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler, şeýle hem oňa ýörite ygtyýarly edilen döwlet edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler we olaryň tabynlygynda döredilýän dolandyryş edaralary tarapyndan amala  aşyrylýar.

3. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak döwlet häkimiýet edaralary we olaryň tabynlygynda döredilýän kärhanalar, edaralar, guramalar tarapyndan amala aşyrylýar.

4. Ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak tertipnamalaryna laýyklykda olaryň dolandyryş edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

5. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak olaryň eýesi tarapyndan gös-göni, şeýle hem ol tarapyndan döredilýän (bellenýän, saýlanýan) edaralar ýa-da ynanylan adamlar tarapyndan amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

17-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet hasaby

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet hasaby eýeçiligiň görnüşine garamazdan ýeke-täk düzgün boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýän tertipde alnyp barylýar.

2. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet hasaby ony hasaba almagyň beýleki görnüşleri bilen bir hatarda ýaşaýyş jaý gaznasynyň enjamlaýyn hasaba alnyşyny, şol sanda onuň enjamlaýyn tükelleýiş we enjamlaýyn pasportlaşdyryş işleriniň geçirilmegini (ýaşaýyş jaýyna enjamlaýyn pasporty – ýaşaýyş jaýynyň bellenilen talaplara laýyk gelşini üpjün etmek bilen bagly ýaşaýyş jaýy hakynda maglumatlary özünde saklaýan resminamany resmileşdirmegi) göz öňünde tutmalydyr.

 

18-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek

 

1. Ýaşamak üçin ýaramly ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa geçirilmegine ýol berilmeýär. Aýratyn halatlarda ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa, ýaşalmaýan jaýyň ýaşaýyş jaýyna geçirilmegine şu Kodeksiň we Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň berjaý edilmegini hasaba almak bilen ýol berilýär.

2. Ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa geçirilmegine şu halatlarda ýol berilmeýär:

1) ýaşaýyş jaýlaryna barmagy üpjün edýän jaýlary peýdalanmazdan  ýaşalmaýan jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýyna barmak mümkin bolmasa ýa-da bu ýaşaýyş jaýyna şeýle barmagy enjamlaşdyrmak üçin enjamlaýyn taýdan mümkinçilik ýok bolsa;

2) ýaşalmaýan jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşaýyş jaýynyň bir bölegi bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan ýa-da başga fiziki şahs tarapyndan hemişelik ýaşalýan ýer hökmünde peýdalanylýan bolsa;

3) ýaşalmaýan jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy haýsydyr bir başga şahslaryň hukuklary bilen kynlaşdyrylan bolsa;

4) ýaşalmaýan jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýy köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän we onuň geçirilmegi senagat häsiýetli hajatlar üçin ulanylmagy maksat edilýän bolsa.

3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda öýüň ýaşalmaýan jaýa geçirilmegine diňe şeýle öý görkezilen köp öýli ýaşaýyş jaýynyň birinji gatynda ýerleşýän ýa-da birinji gatdan ýokarda, ýöne ýaşalmaýan jaýa geçirilýän öýüň gös-göni aşagynda ýerleşen jaýlar ýaşaýyş jaýlary bolup durmaýan halatlarynda ýol berilýär.

4. Ýaşalmaýan jaýyň ýaşaýyş jaýyna geçirilmegine şu halatlarda ýol berilmeýär:

1) ýaşalmaýan jaý ýaşaýyş jaýy üçin bellenilen talaplara laýyk gelmese ýa-da onuň bellenilen talaplara laýyk gelmegini üpjün etmek mümkinçiligi bolmasa;

2)  ýaşalýan jaýa geçirilýän ýaşalmaýan jaýa eýeçilik hukugy haýsydyr bir başga şahslaryň hukuklary bilen kynlaşdyrylan bolsa.

 

19-njy madda. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmegiň tertibi

 

1. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek degişli jaýyň eýesiniň ýa-da onuň ygtyýarly eden edarasynyň (adamynyň) arzasy boýunça ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň karary esasynda amala aşyrylýar.

2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan resminamalar goşulan ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek baradaky arza ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan seredilýär. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş kabul edilen karar hakynda haýal etmän arza berijä we görkezilen karar haýsy jaý babatda kabul edilen bolsa şol jaýa ýanaşyk jaýlaryň eýelerine habar berýär.

3. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin ol jaýy gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek ýa-da ony ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmak üçin başga işleri geçirmek zerur bolan halatynda ol işleri geçirmek barada talap, şeýle hem geçirilmegi zerur işleriň sanawy ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň kararynda görkezilýär.

4. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin şu maddanyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan işleriň geçirilmegi zerur bolmasa, ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek hakynda karar jaýy geçirmegiň tamamlanmagyny tassyklaýan we ol jaýy ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmak üçin esas bolan resminama hasap edilýär.  

Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin şu maddanyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan işleriň geçirilmegi zerur bolsa, degişli karar işleriň bellenilen tertipde taýýarlanan we resmileşdirilen taslamasyny nazara almak bilen ol jaýy gaýtadan enjamlaşdyrmaga ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmäge ýa-da başga işleri geçirmäge esas bolup durýar. Ýaşaýyş jaýynyň gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi ýa-da başga işleriň geçirilmegi barada işleriň tamamlanmagy bilen olary kabul etmek Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

5. Jaý ýaşalýan ýa-da ýaşalmaýan jaý hökmünde geçirilenden soň peýdalanylanda ýangyn howpsuzlygynyň talaplary, arassaçylyk, ekologik we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki talaplar, şol sanda köp öýli ýaşaýyş jaýlaryndaky ýaşalmaýan jaýlary peýdalanmak baradaky talaplar berjaý edilmelidir.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

20-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak we onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek barada düşünje

 

1. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň we Geňeşiň karary esasynda geçirilýän ýaşaýyş jaýynyň enjamlaýyn pasportyna üýtgetmeleriň girizilmegini talap edýän hyzmat ediş ulgamlarynyň, arassaçylyk-enjamlaýyn, elektrik ýa-da başga enjamlaryň oturdylmagy, çalşylmagy ýa-da geçirilmegi bolup durýar.

2. Ýaşaýyş jaýynyň meýilleşdirilişini üýtgetmek ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň we Geňeşiň karary esasynda geçirilýän we ýaşaýyş jaýynyň enjamlaýyn pasportyna üýtgetmeleriň girizilmegini talap edýän onuň içki ýerleşişiniň üýtgedilmegi bolup durýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

21-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmegiň tertibi

 

1. Ýaşaýyş jaýynda ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlary gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da olaryň meýilleşdirilişini üýtgetmek olaryň eýeleriniň razylygy bilen işleriň gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine laýyk gelmegine jogapkärçilik çekýän ýuridik ýa-da fiziki şahs tarapyndan ýerine ýetirilen taslamasy bolan halatynda mümkindir. Taslamanyň hökmany talaplara laýyk gelýänligi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde binagärlik we şäher gurluşyk işleri çygryndaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanýar.  

2. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek boýunça işleriň hakykatda ýerine ýetirilýän taslama laýyk gelmegi üçin jogapkärçiligi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jaýyň eýesi we işleri ýerine ýetiriji çekýärler. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek ol ýaşaýyş jaýynyň beýleki eýeleriniň bähbitlerine degýän bolsa, bu işler olaryň deslapky ýazmaça razylygy bilen amala aşyrylýar.

 

22-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmegiň netijeleri

 

1. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň karary, eýesiniň razylygy bolmazdan ýa-da gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da meýilleşdirilişini üýtgetmegiň taslamasyny bozmak bilen geçirilen ýaşaýyş jaýyň gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi baş-başdaklyk hasap edilýär.

2. Baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýynyň eýesi ýa-da ony kireýine alyjy ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan bellenen tertipde we möhletde şol ýaşaýyş jaýyny öňki görnüşine getirmäge borçludyr.

3. Baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýyny öňki görnüşine getirmek barada talap bellenen möhletlerdeýerine ýetirilmedik halatynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýyny öňki görnüşine getirmäge onuň eýesini ýa-da ony kireýine alyjyny borçly etmek barada hak isleg bilen kazyýete ýüzlenmäge hukugy bardyr. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň kazyýete bu hak isleg bilen ýüzlenmegi baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýynyň eýesini ýa-da ony kireýine alyjyny Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan jogapkärçilikden boşatmaýar.

4. Ýaşaýyş jaýynyň baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da onuň meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi üçünji şahsyň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň bozulmagyna getirmeýän ýa-da adamyň janyna ýa-da saglygyna howp döretmeýän bolsa, ýaşaýyş jaýy kazyýetiň çözgüdi esasynda gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýagdaýda galdyrylyp bilner.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

II BÖLÜM. HUSUSY ÝAŞAÝYŞ JAÝ GAZNASY

 

3-nji bap. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugyny edinmek

 

23-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny hususy eýeçilige edinmäge bolan hukuk

 

1. Fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahsyň eýeçiliginde Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda edinilen ýaşaýyş jaýy (mundan beýläk – hususy ýaşaýyş jaýy) bolup biler.

2. Fiziki ýa-da ýuridik şahsyň hususy ýaşaýyş jaýynyň sany we ölçegleri çäklendirilmeýär.

3. Raýatlaryň ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugyny edinmegi hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin ýörite ýer gaznalaryny döretmek, hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak, şunda uzak möhletleýin ýeňillikli karz serişdelerinden peýdalanmak we beýleki çäreler bilen üpjün edilýär hem-de bellenilen tertipde ipoteka we Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki usullar bilen amala aşyrylýar.

4. Ýaşaýyş jaý toplumyna girýän we bir öýden durýan ýaşaýyş jaýyna hem-de köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy fiziki we ýuridik şahslaryň paýly gatnaşmagy bilen ýaşaýyş jaýynyň bilelikde gurulmagy arkaly edinilip bilner. Şunda goýlan paýyň möçberine laýyklykda hususy ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy şahadatnama bilen resmileşdirilýär.

5. Eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslar öz serişdeleriniň, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda çekilen maýa goýumlarynyň hasabyna ýaşaýyş jaýyny gurmak arkaly oňa hususy eýeçilik hukugyny edinip biler.

6. Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilenlerden başga halatlarda hususy eýeçilik hukugyna degişli ýaşaýyş jaýlary alnyp ýa-da olaryň eýesi ol ýaşaýyş jaýlaryna eýeçilik hukugyndan mahrum edilip bilinmez.

(2015-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4, 128-nji madda).

 

24-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň esaslary

 

Ýaşaýyş jaýyna ýa-da onuň bir bölegine hususy eýeçilik hukugy şu esaslar boýunça ýüze çykýar:

1) jaýy (jaýyň bir bölegini) gurmak;

2) satyn almak-satmak, alyş-çalyş etmek, sowgat etmek we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda baglaşylan beýleki raýat-hukuk geleşiklerini amala aşyrmak;

3) ýaşaýyş jaýyny miras boýunça almak;

4) bellenilen tertipde ýörite maksatly ýeňillikli karz pul serişdelerini uzak möhletli esasda almak arkaly tölemek şerti bilen edinmek;

5) kireýine alyjy tarapyndan eýelenýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak (tölegli ýa-da muzdsuz alynmak) arkaly eýeçilige edinmek;

6) ýaşaýyş jaý şereketleriniň agzasy tarapyndan ýaşaýyş jaýy üçin paýy doly tölemek;

7) fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahsyň öz serişdeleri bilen ýaşaýyş jaýynyň gurluşygyna paýly gatnaşmagy hakynda şertnamanyň esasynda ýaşaýyş jaýyny hususy eýeçilige bermek;

8) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde degişli döwlet edaralarynyň karary boýunça hususy ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagy ýa-da eýesinden mejbury alynmagy netijesinde eýeçilikde durýan ýaşaýyş jaýynyň ýitirilmegi üçin öwez hökmünde ýaşaýyş jaýyny bermek;

9) Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän beýleki esaslar boýunça.

 

25-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň, geçmeginiň aýratynlyklary

 

1. Bellenilen tertipde berlen ýer böleginde täze gurlan ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy onuň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kabul edilip, döwlet belligine alnan pursadyndan ýüze çykýar.

2. Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyny satyn almak-satmak, sowgat etmek we alyş-çalyş etmek şertnamasy taraplar tarapyndan gol çekilen resminama düzmek arkaly ýazmaça görnüşde baglaşylýar we ol kepillendiriş taýdan tassyklanylmaga hem-de döwlet belligine alynmaga degişlidir.

3. Ýaşaýyş jaýyny satyn almak-satmak şertnamasynyň görnüşiniň berjaý edilmezligi onuň hakyky däl diýlip ykrar edilmegine getirýär.

4. Ömürlik ekläp-saklamak şerti bilen ýaşaýyş jaýyny aýrybaşgalamak Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kepillendirilip tassyklanylmalydyr.

5. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenen şertlerde we tertipde ýaşaýyş jaýlarynyň çalşylmagyna ýol berilýär.

6. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy ol ýaşaýyş jaýy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrylan halatynda ýüze çykýar.

7. Ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy onuň agzasy tarapyndan ýaşaýyş jaýy üçin paýy doly tölenenden soň ýüze çykýar.

8. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlete geçirilip bilner.  

9. Miras tertibinde ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýüze çykýar.

 

26-njy madda. Hususylaşdyrmak tertibinde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň edinilmegi

 

1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň razylygy bilen ol ýaşaýyş jaýyny Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen şertlerde we tertipde hususylaşdyrmaga haklydyr.

2. Eger şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy kireýine alyjy tarapyndan hususylaşdyrylanda ol ýaşaýyş jaýy kireýine alyjynyň we onuň bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn başga ýere gidenleriň we kämillik ýaşyna ýetmedikleriň umumy bilelikdäki eýeçiligine geçýär.

 

27-nji madda. Döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylanda ýaşaýyş jaýynyň hususy eýeçilige berilmegi

 

1. Döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň yzyna alynmagy (mundan beýläk – ýer böleginiň yzyna alynmagy) bilen bagly ýykylan hususy ýaşaýyş jaýynyň ýerine eýesine, onuň bile ýaşaýan maşgala agzalaryna, şeýle hem ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagyna çenli bu ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşaýan beýleki adamlara olaryň razylygy bilen we ýykylan ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň saýlamagy boýunça oňa başga deň derejeliabadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy (durmuş we beýleki hajatlary kanagatlandyrmak üçin kömekçi peýdalanylýan jaýlary hasaba almazdan) hususy eýeçilik hukugy esasynda berilýär ýa-da ýykylan ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň bahasynyň möçberinde öwez puly tölenilýär.

2. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň ýerine ýaşaýyş jaýyny hususy eýeçilige bermek ýa-da olaryň bahasyny tölemek Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

3. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylanda eýesine, onuň maşgala agzalaryna, şeýle hem bu jaýda hemişelik ýaşaýan adamlara olaryň islegine görä ýykylýan ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalarynyň we ekinleriň bahasyny tölemek bilen bellenilen möçberde hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak we oňa hyzmat etmek üçin ýer bölegi berilýär. Şunda hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin üç ýyldan köp bolmadyk möhlete wagtlaýyn ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerinde berilýär.

4. Ýuridik şahsyň eýeçilik hukugyna degişli hususy ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalarynyň we ekinleriň ýerleşýän ýer bölegi yzyna alnan halatynda oňa deň derejeli emläk berilýär we çekilen beýleki ýitgileriniň öwezi dolunýar ýa-da ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen ýetirilen ýitgi doly möçberde tölenilýär.

5. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylmaga degişli fiziki we ýuridik şahslaryň isleglerine görä degişli ilatly ýeriň çäginde täze ýerde başga deň derejeli abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy gurlup, olaryň eýeçiligine berlip bilner. Şunda ýaşaýyş jaýyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň bahasynyň öwezi dolunmaýar.

6. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly fiziki we ýuridik şahslaryň razylygy bilen olaryň eýeçilik hukugynda bolan ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýy, onuň kömekçi hojalyk binalary we beýleki desgalary degişli ilatly ýeriň çäginde täze ýere geçirilip we dikeldilip bilner. Şunda ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň we beýleki desgalaryň geçirilmegi we dikeldilmegi bilen bagly çykdajylar yzyna alynýan ýer bölegi bölünip berilýän edaranyň hasabyna geçirilýär. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen bagly ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýyny, onuň kömekçi hojalyk binalaryny we beýleki desgalaryny degişli ilatly ýeriň çäginde täze ýere geçirmegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenýär.

 

28-nji madda. Fiziki ýa-da ýuridik şahsyň öz serişdeleri bilen ýaşaýyş jaý gurluşygyna paýly gatnaşmagy hakynda şertnamanyň esasynda ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň edinilmegi

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy maliýeleşdirilip başlanandan soň fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahsyň öz serişdeleri (maýa goýumlary) bilen gurulýan ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň tölegi görnüşinde oňa gatnaşanda ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy ýüze çykyp biler.

2. Ýaşaýyş jaýynyň gurluşygyna maýa goýmak hakynda ylalaşyk taraplaryň hukuklaryny we borçlaryny görkezmek bilen gurluşygyň başlanmagyna çenli resmileşdirilýär.

3. Şeýle ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy gurluşygy tamamlanan ýaşaýyş jaýynyň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kabul edilip, döwlet belligine alnan pursadyndan ýüze çykýar

 

29-njy madda. Ýaşaýyş jaýyna umumy eýeçilik hukugy

 

1. Bilelikde ýaşaýyş jaýy gurlan, onuň raýat-hukuk geleşikleri arkaly edinilen ýa-da mirasa alnan, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna garşygelmeýän beýleki halatlarynda iki ýa-da şondan köp raýatlar ýaşaýyş jaýyna umumy eýeçilik hukugyny edinip bilerler.

2. Birnäçe adamlaryň eýeçiliginde durýan ýaşaýyş jaýy olara umumy eýeçilik hukugynda degişlidir.

3. Umumy eýeçilik hukugyna degişli ýaşaýyş jaýy eýeleriniň arasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde bölünip bilner.

4. Är-aýalyň ýaşaýyş jaýyna umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň aýratynlyklary Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.

 

30-njy madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň erkin söwdasynyň bazary

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny netijeli peýdalanmak we ösdürmek, raýatlaryň ýaşaýyş jaýyna bolan isleglerini kanagatlandyrmak maksatlary bilen döwlet edaralary ýaşaýyş jaýy çygrynda gozgalmaýan emläkler bazarynyň emele getirilmegine we ösdürilmegine ýardam edýärler.

2. Ýaşaýyş jaý bazaryny emele getirmegiň we ýaşaýyş jaýlarynyň erkin söwdasyny guramagyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenýär.

 

31-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet belligine almak

 

1. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy, bu hukugyň ýüze çykmagy, geçmegi, çäklendirilmegi we bes edilmegi döwlet belligine alynmaga degişlidir.

2. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet belligine almak olar barada maglumatlary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde tassyklanylan Jemagat sanawyna girizmek arkaly geçirilýär hem-de degişli resminamanyň berilmegi ýa-da döwlet belligine aldyrmak üçin berlen resminamada degişli ýazgynyň edilmegi bilen tassyklanylýar.

3. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet belligine almakdan boýun gaçyrylmagyna ýa-da bellige almak möhletiniň bozulmagyna kazyýet tertibinde şikaýat edilip bilner.

 

4-nji bap. Hususy ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak

 

32-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň esasy hukuklary we borçlary

 

1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesi, eger şunuň bilen goňşularyň ýa-da  beýleki üçünji şahslaryň hukuklary bozulmaýan bolsa we munuň özi Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän bolsa, öz islegine görä oňa erkin eýelik etmäge, peýdalanmaga we ygtyýar etmäge haklydyr. Ýaşaýyş jaýyny satyn almak üçin karz serişdeleriniň hasabyna doly ýa-da bölekleýin hususy eýeçilik hukugyna edinilen ýaşaýyş jaýynyň eýesi karzy doly üzýänçä karz berijiniň razylygy bolmazdan bu ýaşaýyş jaýyna ygtyýar etmäge haky ýokdur.

2. Hususy ýaşaýyş jaýyny ýa-da onuň bölegini ýaşalmaýan jaý hökmünde eýesiniň peýdalanmagy üçin döwlet edaralarynyň rugsady talap edilmeýär. Şunda hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesi gurluşyk, arassaçylyk, ýangyna garşy we beýleki hökmany kadalary we düzgünleri berjaý   etmelidir. Hususy ýaşaýyş jaýynyň ýa-da onuň bir böleginiň ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanylmagy beýleki raýatlaryň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmaly däldir.

3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleri ony saklamak boýunça umumy çykdajylara gatnaşmaga borçludyr. Şunda ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň her biriniň çykdajylarynyň möçberi olaryň özara ylalaşygy bilen kesgitlenilýär.

 

33-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýer bölegine bolan hukugy

 

1. Hususy ýaşaýyş jaýyny, şeýle hem gurluşygy gurlup tamamlanmadyk ýaşaýyş jaýyny satmak, sowgat etmek, onuň miras boýunça geçmegi onuň öňki eýesiniň bu ýaşaýyş jaýyna eýelik eden ygtyýarlyklarynyň möçberinde onuň täze eýesine degişli ýer bölegine bolan hukugynyň geçmegine getirýär.

2. Ýaşaýyş jaýyna berkidilen ýer bölegine ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň hukuklary Türkmenistanyň ýer hakynda kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.

 

34-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary

 

1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary diýlip maşgala gatnaşyklaryna esaslanan hukuklary we borçlary bolan adamlar, ýagny äri (aýaly), olaryň çagalary we är-aýalyň ata-eneleri ykrar edilýär.

2. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary hökmünde beýleki adamlar hem kazyýet tarapyndan ykrar edilip bilner, eger olar bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen hemişelik ýaşaýan we onuň bilen umumy hojalygy azyndan bäş ýyl bile alyp barýan bolsalar.

3. Zähmete ukypsyz eklençdäkiler, eger olar ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen hemişelik ýaşaýan bolsalar, hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary bolup durýarlar.

 

35-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalarynyň hukuklary we borçlary

 

1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary, eger olar göçüp gelenlerinde başgaça bellenilmedik bolsa, onuň bilen bir hatarda bu ýaşaýyş jaýyndaky jaýlardan peýdalanmaga haklydyrlar.

2. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary özlerine bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan berlen ýaşaýyş jaýyna öz kämillik ýaşyna ýetmedik çagalaryny göçürip getirmäge haklydyrlar, maşgalanyň beýleki agzalaryny göçürip getirmäge diňe ol ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň razylygy bilen ýol berilýär.

3. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalarynda ol ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen maşgala gatnaşyklary bes edilen halatlarynda hem şeýle ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy saklanyp galýar, bu ýagdaýda ol ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibi bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen onuň maşgalasynyň öňki agzalarynyň arasyndaky ylalaşyk bilen kesgitlenilýär.  

4. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň kämillik ýaşyna ýetmedik maşgala agzalarynyň ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny aýrybaşgalamaga Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde olara hossarlyk we howandarlyk edýän hossarlyk we howandarlyk edarasynyň razylygy bilen ýol berilýär.

5. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň bu ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga razylyk beren kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalary we beýleki adamlar olaryň umumy bilelikdäki eýeçiligi bolup durýan hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýy babatda deň hukuklara eýedirler we deň borçlary ýerine ýetirýärler. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny satmak, çalyşmak, sowgat etmek, kireýine bermek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň kämillik ýaşyna ýetenmaşgala agzalarynyň we bu ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşaýan beýleki adamlaryň razylygy bilen geçirilýär.  

 

36-njy madda. Wesýetnamalaýyn ýüz döndermek boýunça we ömürlik ekläp-saklamak şertnamasynyň esasynda berlen hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak

 

1. Wesýetnamalaýyn ýüz döndermek boýunça wesýetnamalaýyn ýüz döndermekde görkezilen möhletde hususy ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy berlen adam bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen bir hatarda ol ýaşaýyş jaýyndan peýdalanýar. Hususy ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyňwesýetnamalaýyn ýüz döndermek bilen bellenen möhleti gutarandan soň degişli adamyň ondan peýdalanmak hukugy bes edilýär, bu adamda başga kanuny esasda bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugynyň ýüze çykan halatlary muňa degişli däldir.

2. Ömürlik ekläp-saklamak şertnamasynyň esasynda hususy ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adam berlen ol ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň razylygy bolmazdan ony aýrybaşgalamaga ýa-da gaýry ýol bilen kynlaşdyrmaga haky ýokdur, ömürlik ekläp-saklamak talabyny üpjün etmek üçin bu ýaşaýyş jaýynyň girewe goýmak halatlary muňa degişli däldir. Ömürlik ekläp-saklamak şertnamasy ýatyrylanda hususy ýaşaýyş jaýy eýesine berilýär.

 

 37-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlaryny alyş-çalyş etmek

 

1. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň eýesi bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn başga ýere gidenleriň razylygy bilen bu ýaşaýyş jaýyny başga adamyň hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýyna, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna degişli hukuklary we borçlary özara bermek bilen alyş-çalyş etmek hukugyna eýedir.

2. Şunda ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň arasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertibi we talaplary berjaý etmek bilen alyş-çalyş şertnamasy baglaşylýar.

 

5-nji bap. Hususy ýaşaýyş jaýy gaznasyna degişli

ýaşaýyş jaýlaryny kireýine bermek

 

38-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine bermek

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň eýesi özüniň ýaşaýan ýa-da kireýine bermäge niýetlenilen ýaşaýyş jaýyny, şol sanda köp öýli ýaşaýyş jaýyny, hemişelik ýa-da wagtlaýyn ýaşamak üçin kreýine alyjylara kireýine bermäge haklydyr.

2. Kireýine alnan ýaşaýyş jaýynda ýaşamagyň şertleri (möhleti, kireý üçin tölegiň möçberi, abatlamak boýunça borçlary paýlamak, kireýine alyjylary çykarmagyň esaslary we beýlekiler) şu Kodeks, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary, şeýle hem kireýine beriji bilen kireýine alyjynyň arasynda baglaşylan şertnama bilen kesgitlenilýär.

3. Ýaşaýyş jaýynyň kireýine berilýän adamlaryny saýlamak hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan amala aşyrylýar.

 

39-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýaşamaýan ýaşaýyş jaýyny kireýine bermeginiň şertleri

 

1. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň eýesi özüniň we maşgala agzalarynyň ýaşamaýan ýaşaýyş jaýyny olaryň razylygy bilen ýazmaça görnüşde baglaşylan şertnama boýunça kireýine berip biler.

2. Aýratyn ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşamak üçin ýaramly, gurluşyk, arassaçylyk, ýangyna garşy we beýleki hökmany talaplara laýyk gelýän  aýratyn otag (otaglar) kireýine berlip bilner.

3. Kireýine alyjy kireýine alan jaýyna, eger kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, maşgala agzalaryny, kömekçi kireýine alyjylary we wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr.

4. Eger şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, kireýine alyjy alty aýa çenli möhlet bilen kireýine alan ýaşaýyş jaýyndan gitmäge haklydyr. Kireýine alnan ýaşaýyş jaýyndan kireýine berijiniň razylygy bilen alty aýdan uzak möhlete gidilen halatynda degişli şertnama güýjüni saklaýar.

5. Kireýine almak-bermek şertnamasynyň hereketi taraplar tarapyndan bellenilen möhletiň geçmegi ýa-da şertnamada görkezilen ýagdaýlaryň gelip ýetmegi boýunça bes edilýär. Hereket etmek möhletini we bes etmegiň beýleki esaslaryny göz öňünde tutmaýan şertnama kireýine beriji tarapyndan islendik wagtda ýatyrylyp bilner, ýöne bu barada azyndan üç aý öňünden kireýine alyja duýdurylmalydyr.

Şertnamany möhletinden öň kireýine berijiniň talap etmegi boýunça ýatyrmaga kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertleriniň kireýine alyjy tarapyndan berjaý edilmedik halatynda, şeýle hem Turkmenistanyn kanunçylygynda kesgitlenen esaslar boyunça ýol berilýär.

Şertnama bes edilende ýa-da ýatyrylanda kireýine alyjy we onuň bilen bile ýaşaýan ähli adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

6. Kireýine alyjy tarapyndan kireýine almak-bermek şertnamasy möhletinden öň ýatyrylanda ol bu hakda kireýine berijä azyndan bir aý   öňünden duýdurmaga ýa-da bu aý üçin şertnamada bellenen tölegi tölemäge borçludyr.

Eger şertnamada göz öňünde tutulan onuň bes etmek möhletini ýa-da şertnamanyň hereketini bes edýän başga ýagdaýyň gelip ýetmegine çenli bir aýdan az wagt galan bolsa görkezilen möhlet degişlilikde gysgalýar.

7. Eger ýaşaýyş jaýyna göçülende kireýine alyjy bilen başgaça ylalaşylmadyk bolsa, kireýine alyjynyň özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzasy kireýine almak-bermek şertnamasyna laýyklykda kireýine alyjynyň ýaşaýyş jaýyny ulanmaga bolan hukugy bilen deň hukuga eýedir.

8. Eger kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, kireýine berlen öýüň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän köp öýli ýaşaýyş jaýynyň eýeçilik hukugy başga adama geçende kireýine almak-bermek şertnamasy ýaşaýyş jaýynyň täze eýesi üçin güýjüni saklaýar.

 

40-njy madda. Eýesiniň hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny kireýine bermeginiň şertleri

 

1. Eýesiniň hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaýynda kireýine alyja ondaky ýaşaýyş jaýy ýa-da onuň bir bölegi, şol sanda öý ýa-da öýüň bir bölegi, biri-biriniň üstünden geçilýän otag ýa-da otagyň bir bölegi kireýine berlip bilner. Ýaşaýyş jaýynyň birnäçe eýeleriniň ýaşaýyş jaýynda ýa-da ondaky öýde ýaşan halatynda ýaşaýyş jaýyny kireýine bermek üçin ähli eýeleriň razylygy talap edilýär.

2. Şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň razylygy bolmazdan başga adamlary, şol sanda maşgala agzalaryny göçürip getirmäge haky ýokdur.

3. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň möhletiniň dolmagy bilen kireýine alyjy şertnamany täzeden baglaşmak hukugyna eýe bolmaýar we eger bu Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän bolsa, ol kireýine berijiniň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir. Kireýine alyjy tarapyndan kireýine almak-bermek şertnamasy berjaý edilmese, şeýle hem öňünden görüp bolmaýan ýagdaýlar ýüze çykanda ýa-da şu Kodeksiň 115-nji maddasynyň birinji böleginiň 1-4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ol şertnama kireýine berijiniň talap etmegi boýunça möhletinden öň ýatyrylyp bilner.

4. Şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy onuň möhleti görkezilmezden baglaşylan bolsa, ol kireýine beriji tarapyndan şu Kodeksiň 39-njy maddasynyň bäşinji böleginde bellenen tertipde bes edilip bilner.

 

41-nji  madda. Kömekçi kireýine alyjylaryň we wagtlaýyn ýaşaýjylaryň hukuk ýagdaýy

 

1. Kömekçi kireýine alyjylaryň ýaşamak şertleri ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy bilen kömekçi kireýine alyjynyň arasyndaky şertnama bilen kesgitlenilýär (mundan beýläk – kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy).

2. Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy taraplar tarapyndan bellenen möhletiň geçmegi ýa-da şertnamada görkezilen ýagdaýlaryň   ýüze çykmagy boýunça bes edilýär.

Kireýine alyjynyň talap etmegi boýunça şertnamany möhletinden öň bes etmek kömekçi kireýine alyjy tarapyndan şertnama bozulanda, bes etmegiň möhletini ýa-da beýleki esaslaryny bellemeýän şertnamalar boýunça bolsa – islendik wagt kömekçi kireýine alyjyny azyndan bir aý galanda duýdurmak bilen mümkindir. Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy şu Kodeksiň 59-njy maddasynda göz öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyna bolan eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilen halatlarynda hem bes edilýär.

3. Eger kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, kömekçi kireýine alyjy islendik wagtda şertnamany ýatyrmak hukugyna eýedir.

4. Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da ol kireýine alyjy tarapyndan ýatyrylanda kömekçi kireýine alyjy başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

5. Kireýine alyjy kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny baglaşmazdan ýaşaýyş jaýyna wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr. Wagtlaýyn ýaşaýjylaryň ýaşamak şertleri kireýine alyjy tarapyndan kesgitlenilýär.

6. Wagtlaýyn ýaşaýjylar azyndan ýedi gün galanda duýdurmak bilen islendik wagtda kireýine alyjynyň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidirler.

 

42-nji madda. Kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilen halatynda kömekçi kireýine alyjylary we  wagtlaýyn ýaşaýjylary çykarmak

 

Kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende şol bir wagtda kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilýär. Kömekçi kireýine alyjylar we wagtlaýyn ýaşaýjylar kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

 

6-njy bap. Ýaşaýyş jaý şereketleri

 

43-nji madda. Ýaşaýyş jaý şereketini döretmek

 

1. Ýaşaýyş jaýyna bolan islegleri kanagatlandyrmak maksady bilen fiziki we eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslar meýletin başlangyçlarda ýaşaýyş jaý şereketini (mundan beýläk – şereket) döretmäge we olaryň agzalary bolmaga haklydyrlar.

2. Şereket ýaşaýyş jaýyny gurmak, edinmek, dolandyrmak we ony agzalarynyň ýaşamagy üçin peýdalanmak maksady bilen döredilýär.

3. Şereketiň agzalary köp öýli ýaşaýyş jaýyny edinmäge, gurmaga, durkuny täzelemäge we saklamaga öz serişdeleri arkaly gatnaşýarlar.

4. Şereketiň işi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kabul edilen Tertipnama bilen düzgünleşdirilýär.

 

44-nji madda. Şereketde agzalygyň şertleri

 

1. Şereket onuň guralýan ilatly ýerinde ýaşaýan 18 ýaşyna ýeten üçden az bolmadyk adamlar tarapyndan, şeýle hem ýuridik şahslaryň gatnaşmagynda döredilip bilner.

2. Eger Tertipnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, şerekete girýän fiziki ýa-da ýuridik şahsyň eýeçilik hukugynda ýaşaýyş jaýynyň bolmagy oňa girmäge päsgel berip bilmez, şeýle hem şereketiň agzasynyň peýdalanmaga hukugy bolan ýaşaýyş jaýlarynyň sany we olaryň ölçegleri çäklendirilmeýär.

 

45-nji madda. Şereketiň Tertipnamasy

 

1. Şereketiň Tertipnamasy onuň umumy ýygnagynda agzalarynyň azyndan üçden iki böleginiň gatnaşmagynda sesleriň ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.

2. Tertipnamada şu aşakdakylar bolmalydyr:

1) ady we işiniň maksady;

2) ýerleşýän ýeri (hukuk salgysy);

3) ýatyrmagyň we emlägi paýlamagyň tertibi;

4) müdiriýetiň agzalary barada maglumat (ady we familiýasy, doglan ýeri we senesi, ýaşaýan ýeriniň salgysy);

5) müdiriýetiň mejlislerini bellemegiň we olarda kararlary kabul etmegiň tertibi;

6) beýleki dolandyryş we gözegçilik edaralarynyň wezipeleri;

7) girmegiň tertibi;

8) agzalaryň hukuklary we borçlary;

9) agzalaryň umumy ýygnagynyň ygtyýarlyklary;

10) giriş we beýleki gatançlaryň möçberi;

11) ýaşaýyş jaýyny kireýine bermegiň ýa-da ony ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmagyň tertibi;

12) wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmegiň şertleri;

13) paý bölünende ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmagyň tertibi;

14) şereketiň agzasynyň hukuklaryny we borçlaryny başga adamlara bermegiň tertibi we şertleri;

15) şerekete degişli ýaşaýyş jaýyndan we ýaşalmaýan jaýdan peýdalanmagyň beýleki şertleri;

16) şereketden çykarylmagyň esaslary.

 

46-njy madda. Şereketiň işiniň döwlet kepillikleri

 

1. Her bir raýatyň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyna bolan islegini kanagatlandyrmak maksady bilen döredilýän şerekete we onuň agzalaryna döwletden goldaw almak hukugy kepillendirilýär. Bellenilen tertipde şerekete berilýän maddy we maliýe goldawy hem-de karz pul ýeňillikleri Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulyp bilner.

2. Şerekete ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygyny alyp barmak üçin ýer böleklerini bölüp bermegiň tertibi we degişli girew üpjünçiligi esasynda oňa uzak möhletleýin berilýän karzlaryň ýeňillikli şertleri Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilýär.

3. Şereketiň işini maliýeleşdirmäge meýletinlik başlangyjy esasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik maýa goýumlary çekilip bilner.

 

47-nji madda. Şereketi we oňa degişli gozgalmaýan emlägi döwlet belligine almak  

 

1. Şereket onuň döwlet belligine alnan pursadyndan başlap ýuridik şahsyň hukuklaryna eýe bolýar. Şereketi döwlet belligine almak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

2. Şereketiň eýeçilik hukugyna degişli gozgalmaýan emläk şu Kodeksiň 31-nji maddasynda bellenilen tertipde döwlet belligine alynýar. Şunda şereketiň her bir agzasyna peýdalanmaga berilýän jaýdaky her bir ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlar döwlet belligine alynýar.

 

48-nji madda. Şereketiň agzasynyň maşgala agzalarynyň hukuklary

 

1. Şereketiň agzasynyň maşgala agzalaryna degişlilik şu Kodeksiň 34-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenilýär.

2. Är-aýalyň bile ýaşan döwründe geçirilen paý tölegleri babatda, eger olaryň arasynda başgaça ylalaşyk baglaşylmadyk bolsa, şereketiň agzasynyň äri (aýaly) paýyň bir bölegine bolan hukuga eýedir.

3. Paýa bolan hukuk şereketiň aradan çykan agzasynyň mirasdaryna Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda geçýär.

4. Şereketiň agzasynyň paýynyň bir bölegine hukugy bolan maşgala agzalary peýdalanylýan ýaşaýyş jaýy babatda şereketiň agzasynyň hukugy ýaly hukuklardan peýdalanýarlar we borçlary ýerine ýetirýärler. Şereketiň agzasynyň beýleki maşgala agzalary onuň ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşamak hukugyndan peýdalanýarlar.

 

49-njy madda. Şereketde agzalygy bes etmek  

 

1. Şereketde agzalyk şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

1)  ondan meýletin çykylmagy;

2) tebigy betbagtçylygyň, ýangynyň, heläkçilikli ýa-da beýleki adatdan daşary ýagdaýlaryň netijesinde ýaşaýyş jaýynyň mundan beýläk peýdalanmak üçin ýaramsyz bolmagy;

3) onuň agzasynyň aradan çykmagy;

4) ondan çykarylmagy;

5) ýuridik şahsyň işini bes etmegi;

6) şereketiň ýatyrylmagy.

2. Şereketiň agzasy şu aşakdaky halatlarda kazyýetiň çözgüdiniň esasynda agzalykdan çykarylyp bilner:

1) ýaşaýyş jaýyny, şeýle hem başga emlägi yzygiderli ýumursa ýa-da zaýalasa;

2) umumy ýaşaýyş kadalaryny yzygyderli bozsa, eger munuň özi bir ýaşaýyş jaýynda onuň bilen beýlekileriň ýaşamagy ýa-da jaýdaky ýaşalmaýan jaýyň peýdalanylmagy beýlekiler üçin mümkinçilik bermese, duýduryş we jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri netijesiz bolsa;

3) Tertipnamada göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

 

50-nji  madda. Şereketden çykmagyň ýa-da çykarylmagyň netijeleri

 

1. Şereketiň agzasy paý gatanjynyň möçberi doly geçirilmeginden öň onuň düzüminden çykanda onuň paý gatanjynyň bir bölegine hukugy bolan jaýda ýaşaýan maşgala agzasy şerekete girmek üçin artykmaç hukuga eýe bolýar.

2. Şereketiň ondan çykan agzasy paý gatanjynyň bir bölegine hukugy bolan maşgala agzalarynyň razylygy bilen onuň agzasynyň hukuklaryny we borçlaryny bermegi isleýän başga fiziki ýa-da ýuridik şahsy görkezip biler. Şeýle fiziki ýa-da ýuridik şahs şerekete girmek üçin artykmaç hukuga eýe bolýar.

3. Beýleki halatlarda şerekete girmäge artykmaç hukuk ýaşaýyş jaýynda ýaşamaga galýan maşgalanyň beýleki agzalaryna geçýär, olaryň biri maşgalanyň umumy razylygy bilen bu şerekete girýär. Ylalaşyk gazanylmadyk halatynda şeýle maşgalanyň bir agzasynyň şerekete girmek meselesi şereketiň umumy ýygnagy tarapyndan çözülýär.

4. Şereketiň şu Kodeksiň 49-njy maddasynyň ikinji böleginiň 1-nji we 2-nji bentleri esasynda ondan çykarylan agzasy, şonuň ýaly-da onuň umumy ýaşaýyş düzgünlerini bozmakda, şereketiň ýaşaýyş jaýyny ýa-da beýleki emlägini berbatlamakda ýa-da zaýalamakda günäli bilnen maşgala agzalary we bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanan beýleki adamlar ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir. Şereketden çykarylanyň maşgalasynyň galan agzalaryndan biriniň şereketiň agzasy bolan halatynda olar onuň ýaşaýyş jaýynda ýaşamak hukugyny saklap galýarlar. Şunda paýyň bir bölegine hukugy bolan maşgala agzalary şerekete girmek üçin artykmaç hukukdan peýdalanýarlar.

5. Eger emlägi berbatlamakda, zaýalamakda ýa-da umumy ýaşaýyşyň kadalaryny bozmakda şereketiň agzasynyň maşgala agzalary ýa-da bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanan beýleki adamlar günäkär bolsalar, diňe günäkär adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

6. Eger şereketiň Tertipnamasynda ondan çykarylmagyň goşmaça esaslary bellenilen bolsa, onda şereketden çykarylmagyň degişli netijeleri hem göz öňünde tutulmalydyr.

7. Şereketiň agzasynyň onuň düzüminden çykmagy ýa-da ondan çykarylmagy bilen bagly boşadylýan ýaşaýyş jaýy şu madda laýyklykda şerekete girmek hukugy bolan fiziki ýa-da ýuridik şahslar bolmadyk halatynda onuň umumy ýygnagynyň karary boýunça şereketiň täze kabul edilen agzasyna berilýär.  

8. Şereketiň agzalygyndan çykan ýa-da çykarylan adama onuň tölän paý gatanjy bu şereketiň öňündäki borçnamalaryny hasaba almak bilen Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde gaýtarylýar.

 

51-nji madda. Şereketiň agzasy tarapyndan ýaşaýyş jaý üçin paý gatanjynyň möçberiniň doly tölenilmegi

 

1. Şereketiň agzasy tarapyndan paý gatanjynyň möçberiniň doly tölenilmegi onuň ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugyny edinmegi üçin esas bolup durýar.

2. Şereketiň ýaşaýyş jaýynda eýeçilik hukugyny edinen agzasy şu Kodeksiň 31-nji maddasynda bellenilen tertipde ony bellige aldyrmaga borçludyr.

3. Ýaşaýan jaýyna eýeçilik hukugyny alan şereketiň agzasy onda agza bolmagyň galan ähli hukuklaryny we borçlaryny saklaýar. Şereketiň ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugyny alan adam ondan agzalykdan çykanda ýaşaýyş jaýynyň çäginden daşarda durýan şereketiň emläginden bellenilen tertipde peýdalanmak hukugyny, şeýle hem şeýle emlägi saklamak we onuň eýeçilik hukugyna galtaşmaýan şereketiň dolandyryş edaralarynyň kararlaryny ýerine ýetirmek boýunça ähli borçlary saklap galýar.

 

52-nji madda. Şereketi üýtgedip gurmak we ýatyrmak

 

1. Şereketiň ýaşaýyş jaýlaryna eýeçilik hukugy onda paýlaryny doly tölän agzalaryna geçen halatynda şereket agzalarynyň umumy ýygnagynyň karary bilen bu şereket ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketine üýtgedilip bilner.

2. Şereket Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça we tertipde ýatyrylyp bilner.

 

53-nji madda. Şereketiň ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagy bilen bagly onuň agzasyny ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmek

 

Şereketiň şu Kodeksde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagy bilen onuň ýaşaýyş jaýyndan çykarylýan agzasy we onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalary babatynda şu Kodeksde göz öňünde tutulan kadalar ulanylýar.

 

7-nji bap. Köp öýli ýaşaýyş jaýynyň gozgalmaýan we

beýleki emlägine umumy eýeçilik hukugy.

Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketi

 

54-nji madda. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge bolan eýeçilik hukugy

 

1. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýaşaýyş jaý eýeleriniň umumy eýeçiligine bu jaýa degişli girelgeler, öýleriň arasyndaky basgançak meýdançalary, basgançaklar, liftler, üçekler, ýerzeminler, jaýyň ýaşaýyş jaý hökmünde peýdalanylmaýan bölegi, bu jaýyň göteriji we göteriji däl gurluşlary, jaýyň içinde ýa-da daşynda oturdylan we öýleriniň ikisine we ondan köpüsine hyzmat edýän suw, gaz, lagym, elektrik we gaýry hyzmat ediş desgalaryň we enjamlaryň bir bölegi, bu ýer böleginde ýerleşen we bu jaýa hyzmat etmek, ony ulanmak we abadanlaşdyrmak üçin niýetlenen abadanlaşdyryş, bagçylyk desgalary we beýlekiler (mundan beýläk – köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläk) degişlidir. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emlägi ulanmagyň we saklamagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.

2. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýaşaýyş jaý eýeleri köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýelik edýärler, peýdalanýarlar we şu Kodeksde hem-de Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde ygtyýarlyk edýärler.

3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emlägiň ölçegini onuň durkuny  täzelemek arkaly üýtgetmek diňe bu jaýdaky ýaşaýyş jaýynyň ähli eýeleriniň razylygy bilen mümkindir.

4. Eger bu ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmaýan bolsa, köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläk bu jaýdaky ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň umumy ýygnagynyň karary bilen beýleki adamlaryň peýdalanmagyna berlip bilner.

 

55-nji madda. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýeçilik hukugyndaky paýlary kesgitlemek

 

1. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläkdäki paýlaryň möçberleri bu ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň hususy eýeçiliginde durýan ýaşaýyş jaýynyň sanyna, onuň ýerleşýän gatyna we beýleki şertlere laýyklykda köp öýli ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdany bilen onuň ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdanynyň gatnaşygy bilen kesgitlenilýär.

2. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy geçende onuň täze eýesiniň köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge bolan hukukdaky paýy bu ýaşaýyş jaýynyň öňki eýesiniň köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge bolan eýeçilik hukugyndaky paýyna deňdir.

3. Köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky ýaşaýyş jaýynyň eýesi köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläkdäki öz paýyny aýrybaşgalamaga, beýleki adamlaryň peýdasyna ondan ýüz döndermäge, şeýle hem özüniň eýeçilik hukugyna degişli ýaşaýyş jaýyndan aýratynlykda umumy emläkdäki eýeçilik hukugyndaky öz paýynyň berilmegine eltýän beýleki hereketleri amala aşyrmaga hukugy ýokdur.

 

56-njy madda. Köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky umumy emlägi saklamak boýunça çykdajylara gatnaşmak

 

Ýaşaýyş jaýynyň eýeleri köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emlägi saklamak we abatlamak boýunça çykdajylary köp öýli ýaşaýyş jaýynyň umumy emlägindäki öz paýyna görä çekýärler.

 

57-nji madda. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketi

 

1. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýaşaýyş jaý eýeleriniň ählisi bilelikde işini jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş başlangyçlarynda amala aşyrýan ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketini emele getirýär.

2. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketiniň esasy wezipesi köp öýli ýaşaýyş jaýynyň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ulanylmagyny we saklanylmagyny üpjün etmek, köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýelik etmegiň we peýdalanmagyň şertlerini hem-de tertibini bilelikde kesgitlemek bolup durýar.

3. Ýaşaýyş jaý eýesiniň ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketiniň ýatyrylmagyny talap etmäge haky ýokdur, köp öýli ýaşaýyş jaýynyň doly ýa-da kem-käsleýin weýran bolmak halatlary muňa degişli däldir.

4. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketini guramagyň we işiniň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.

 

8-nji bap. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň bes edilmegi

 

58-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň bes edilmegi

 

1. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy eýesi tarapyndan ýaşaýyş jaýy başga adama aýrybaşgalananda, eýesi aradan çykanda ýa-da ýaşaýyş jaýy ýumrulanda, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda bes edilýär.

2. Ýaşaýyş jaýyna bolan umumy paýly eýeçilige gatnaşyjylaryň biri öz paýyny satanda satyn almagyň artykmaç hukugyna umumy paýly eýeçilige beýleki gatnaşyjy eýedir. Eger satylýan paýy edinmäge umumy eýeçilik paýynyň birnäçe gatnaşyjylary dalaş etseler, alyjyny saýlamak hukugy satyja degişlidir. Ýaşaýyş jaýyna bolan umumy eýeçilikdäki paýy artykmaç satyn almak hukugyny amala aşyrmagyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygyndakesgitlenilýär.

 

59-njy madda. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilmegi

 

1. Eýesiniň ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň onuň erkine garşy bes edilmegi mejbury diýlip hasap edilýär. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilmegine şu halatlarda ýol berilýär:

1) eýesiniň bergileri boýunça töleg onuň ýaşaýyş jaýyna gönükdirilip tutulyp alnanda;

2) adatdan daşary ýagdaýlar şertlerinde Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýy eýesinden mejbury alnanda;

3) muzdsuz alnanda;

4) döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin jaýyň ýerleşýän ýer bölegi yzyna alnanda.

2. Şu maddanyň birinji böleginiň 2-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilmegi bilen onuň eýesine ýetirilen ýitgileriň öwezi dolunýar hem-de ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň möçberinde öwez puly tölenilýär ýa-da adatdan daşary ýagdaýyň düzgüni bes edilenden soň mejbury alnan ýaşaýyş jaýy gaýtarylyp berilýär.

3. Şu maddanyň birinji böleginiň 4-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilmegi bilen onuň eýesine ýetirilen ýitgileriň öwezi dolunýar hem-de şu Kodeksiň 27-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy onuň hususy eýeçiligine berilýär.

4. Şu maddanyň birinji böleginiň 1-nji we 3-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy bes edilende ýaşaýyş jaýynyň eýesi we alynýan ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

 

60-njy madda. Ýaşaýyş jaýyndan eýesiniň maşgala agzalaryny we beýleki ýaşaýjylary çykarmak

 

1. Şu Kodeksiň 59-njy maddasynyň birinji böleginiň 2-nji we 4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy bes edilende ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary (öňki agzalary) ýaşaýyş jaýyndan çykarylýarlar we öňki ýaşaýyş jaýynyň öwezi hökmünde alnan ýaşaýyş jaýynda ýaşamak hukugyny edinýärler.  

Öňki ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan beýleki adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylýar.

2. Eger şertnamada ýaşaýyş jaýyny alyjy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň erkine görä bes edilende (satmak, sowgat etmek) eýesiniň maşgala agzalary, onuň öňki maşgala agzalary we wagtlaýyn ýaşaýjylar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylýar.

Ýaşaýyş jaýynyň eýesi bolup durýan kämillik ýaşyna ýetmedik adamyň bähbitlerine täsir edýän eýeçilik hukugynyň bes edilmegine şu Kodeksiň 35-nji maddasynyň dördünji böleginiň talaplarynyň berjaý edilmegi bilen ýol berilýär.

 

III BÖLÜM. DÖWLET ÝAŞAÝYŞ JAÝ GAZNASY

 

9-njy bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermek

 

61-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň düzümi

 

Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýaryndaky döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyndan hem-de döwlet häkimiýet edaralarynyň ygtyýaryndaky döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyndan kireýine almak-bermek şertnamasy esasynda raýatlaryň eýeleýän ýaşaýyş jaýlaryndan ybaratdyr.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

62-nji madda. Raýatlaryň döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukugy

 

1. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny peýdalanmak üçin şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan esaslarda we tertipde almaga haky bardyr.

2. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba almagyň we olara ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň kadalary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

 

63-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermegiň esaslary

 

1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy bu ilatly ýerde hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň toparyna degişli Türkmenistanyň raýatlaryna berilýär.

2. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlardan gulluk ýaşaýyş jaýlary hökmünde ýaşaýyş jaýlary Türkmenistanyň raýatlaryna şu Kodekse we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda berlip bilner.

3. Türkmenistanyň raýaty (äri (aýaly) kämillik ýaşyna ýetmedik çagalary bilen bilelikde) bu ilatly ýerde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli diňe bir ýaşaýyş jaýyny edinmäge haklydyr, nika baglaşylmagyna çenli är-aýalyň her biriniň şeýle ýaşaýyş jaýy bolan halatlary muňa degişli däldir.

 

64-nji madda. Raýatlary ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç diýip hasap etmegiň esaslary

 

1. Şu halatlarda raýatlar ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç diýlip hasap edilýär:

1) ýaşaýan ilatly ýerinde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynda kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça, eýeçiligiň beýleki görnüşlerine degişli ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça uzak wagtlap ýaşaýan bolsa hem-de başga ýaşaýyş jaýy bolmasa;

2) umumy ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşaýan bolsa, umumy ýaşaýyş jaýyna okuw bilen baglanyşykly ýerleşilen halatlary muňa girmeýär;

3) ýaşaýyş jaýy bellenen arassaçylyk we beýleki kadalaryň talaplaryna laýyk gelmeýän bolsa;

4) ýaşaýyş jaý meýdanynyň ölçegi her adam başyna dokuz inedördül metrden az bolan ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan bolsa, şunda ýaşaýyş jaý meýdanynyň ölçegi kesgitlenende maşgalada on alty hepdeden az bolmadyk göwreliligi bolan aýallar hasaba alynmalydyr;

5) bir ýa-da biri-biriniň üstünden geçilýän otaglarda iki ýa-da şondan köp maşgala, şeýle hem aýry jynsly çagalary bolan maşgala ýaşaýan bolsa;

6) sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän keselleriň agyr görnüşlerinden ejir çekýän we şoňa görä-de üzňeleşdirilen otaga mätäç bolsa.

2. Ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç raýatlar diýip hasap etmegiň beýleki esaslary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenip bilner.

 

65-nji madda. Ýaşaýyş jaý şertlerini gowulandyrmak babatda döwletiň goldawyna mätäç raýatlaryň topary

 

1. Şu Kodeksiň 64-nji maddasynda görkezilen halatlarynda şu adamlar ýaşaýyş jaý şertlerini gowulandyrmak babatda döwletiň goldawyna mätäç raýatlaryň toparyna degişli edilýär:

1) Beýik Watançylyk urşunyň weteranlary, wepat bolan (aradan çykan) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjynyň ýanýoldaşy, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketleriniň weteranlary we Beýik Watançylyk urşy ýyllarynda tylda zähmet çeken weteranlar;

2) I we II topar maýyplygy bolan adamlar, maýyplygy bolan eneler, şeýle hem özbaşdak saglygy dikeldiş maksatnamasynyň talaplaryny nazara almak bilen maýyplygy bolan çagalary terbiýeleýän maşgalalar;

3) eklenjinde çagalykdan maýyplygy bolan çagasy bolan adamlar;

4) ata-enesini ýitiren ýetim çagalar;

5) tebigy betbagtçylygyň, adatdan daşary ýagdaýlaryň netijesinde ýaşaýyş jaýyndan mahrum bolan adamlar;

6) terbiýelemeginde dört we şondan köp çagalary bolan adamlar;

7) gulluk ýa-da jemgyýetçilik borçlaryny, harby gulluk borçlaryny   ýerine ýetirenlerinde, adam ömrüni halas edenlerinde, hukuk tertibini goranlarynda wepat bolan adamlaryň, şeýle hem radiasiýa betbagtçylygy netijesinde heläk bolan ýa-da ondan kesellemegi bilen aradan çykan adamyň maşgala agzasy bolan adamlar;

8) harby gullukda bolmagyň aňryçäk ýaşyna ýetmegi sebäpli, şeýle hem saglyk ýagdaýyna görä ýa-da guramaçylyk-düzüm çäreleriniň geçirilmegi sebäpli harby gullukdan boşan adamlar (eger olaryň harby gullukda bolan umumy wagty 10 ýyl we şondan köp bolsa);

9) özi bilen bile ýaşap bir ýa-da şondan köp kämillik ýaşyna ýetmedik çagany bir özi terbiýeleýän ene (ata).

2. Ýaşaýyş jaý şertlerini gowulandyrmak babatda döwletiň goldawyna mätäç raýatlaryň toparyna degişli raýatlar we olara berilýän ýeňillikler Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulyp bilner.

 

66-njy madda. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary hasaba almak

 

1. Şu Kodeksiň 64-nji maddasynda sanalyp geçilen döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary hasaba kabul etmek ýaşaýan ýerleri boýunça etraplarda, etrap hukukly şäherlerde, etrapdaky şäherlerde, şäherçelerde we geňeşliklerde ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary, Geňeşler (mundan beýläk – ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş) tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Hasaba kabul etmek üçin gerek bolan resminamalaryň sanawy we görnüşi Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýär.Haýsydyr bir goşmaça resminamalaryň talap edilmegine ýol berilmeýär.

3. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary we olaryň maşgala agzalaryny hasaba kabul etmek hakynda arza bir aýyň dowamynda garalýar. Arza boýunça kabul edilen karar hakynda raýatlara ýazmaça habar berilýär.

4. Eger raýatyň soňky bäş ýylyň içinde şu aşakdakylar arkaly öz ýaşaýyş jaý şertlerini bilkastlaýyn ýaramazlaşdyrmagy netijesinde ýaşaýyş jaýşertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç bolandygy anyklansa, oňa hasaba kabul etmekden ýüz dönderilip bilner:

1) ýaşaýyş jaýyny çalyşmagy;

2) ýaşaýyş jaýynyň onuň günäsi boýunça ýumrulmagy ýa-da zaýalanmagy;

3) ýaşaýan döwründe ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç bolmadyk ýaşaýyş jaýyndan gitmegi;

4) ärinden (aýalyndan), kämillik ýaşyna ýetmedik ýa-da zähmete ukypsyz kämillik ýaşyna ýeten çagalaryndan, şeýle hem ata-enesinden başga adamlary ýaşaýyş jaýyna göçürip getirmegi.

5. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç bolan raýatlaryň hasabynda duranlar şu halatlarda hasapdan aýrylyp bilner:

1) ýaşaýyş jaýynyň berilmegi üçin esaslar aradan aýrylsa;

2) hemişelik ýaşamak üçin başga ilatly ýere gitse;

3) ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäçligi barada hakykata laýyk gelmeýän maglumatlar berse;

4) hususy eýeçilige degişli ýaşaýyş jaýynyň gurluşygyny tamamlasa ýa-da ýaşaýyş jaýyny eýeçiligine edinse.

6. Şu halatlarda raýatlarda ýaşaýyş jaýyny almak üçin hasapda durmak hukugy saklanyp galýar:

1) wagtlaýyn bir ýere gidilende - ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak hukugy özünde saklanýan döwrüniň dowamynda, muňa Türkmenistanyňkanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar girmeýär;

2) saýlawly wezipä geçende;

3) hasaba goýlandan soň oňa gulluk ýaşaýyş jaýy ýa-da umumy ýaşaýyş jaýy berlende;

4) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki halatlarda.

7. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan, degişli hasapda durýan raýatyň hemişelik ýaşamak üçin başga ilatly ýere giden ýa-da aradan çykan halatlarynda, onuň maşgalasy ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç diýip hasap etmek üçin esaslar aradan aýrylmadyk bolsa, ondanobatlylyk onuň bilen bilelikde hasapda durýan galan maşgala agzalarynda saklanyp galýar.

8. Hasapdan aýrylandygy hakynda gyzyklanýan adamlar onuň esaslaryny görkezmek bilen degişli karar kabul edilenden soň üç gün möhletde ýazmaça görnüşde habarly edilýär.

9. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäçligi barada hakykata laýyk gelmeýän maglumatlaryň raýat tarapyndan berilmegi netijesinde onuň hasaba bikanun alnandygy ýüze çykarylsa, ýöne soňra şu Kodeksiň 64-nji maddasynda göz öňünde tutulan esaslar dörän bolsa, şeýle raýat hasapdan çykarylýar we bellenilen tertipde degişli jogapkärçilik meselesine seredilmegi bilen ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukugynyň dörän pursadyndan ol raýat hasaba gaýtadan alynýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

67-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny raýatlara bermegiň nobatlylygy

 

1. Ýaşaýyş jaýy ony almaga hukugy bolan raýatlaryň hasaba kabul edilen pursadyndan başlap, bellenen tertipde jemgyýetçiligiň gatnaşmagy bilen düzülen sanawlar esasynda nobatlylyga laýyklykda berilýär.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlaryň sanawlarynyň dogry ýöredilmegini we üýtgewsiz saklanylmagyny üpjün edýär. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlaryň şu sanawlaryýöredilýär:

1) ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlar (umumy sanaw);

2)  ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlar;

3) ýaşaýyş jaýyny nobatsyz almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlar.

Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlar degişli sanawa diňe ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň karary boýunça girizilip bilner.

3. Eger şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda başgaça bellenilmedik bolsa, aýratyn sanawlar boýunça döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny (ulanylmaga täze berlen ýa-da ýaşaýjylar tarapyndan boşadylan) paýlamak aýratyn sanawlaryň sanyna barabarlykda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş tarapyndan amala aşyrylýar.

4. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba alnan raýatlaryň sanawlarynda nobatda duran raýatlaryň hukuklary deňdir. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hiç kim ýaşaýyş jaýyny almakda artykmaç hukuga eýe bolup, goşmaça artykmaçlykdan ýa-da ýeňillikden peýdalanyp bilmez.

5. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlaryň sanawlary, şeýle hem soňky bir ýylyň dowamynda şeýle ýaşaýyş jaýyny alan adamlaryň sanawlary raýatlaryň talap etmegi boýunça olara tölegli berilýär. Görkezilen sanawlarda olara girizilen raýatlaryň nobatlylygy, maşgala düzümi, hasaba goýlan wagty, degişli ýaşaýyş jaýynyň ölçegi, şeýle hem ýaşaýyş jaýynyň berlen wagty hakynda maglumatlar bolmalydyr.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

68-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda almaga bolan hukuk

 

1. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç bolan we hasaba alnan şu raýatlara döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy ilkinji nobatda berilýär:

1) Beýik Watançylyk urşunyň weteranlary (Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylardan beýlekiler), wepat bolan (aradan çykan) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjynyň ýanýoldaşy, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketlerine gatnaşanlar, Beýik Watançylyk urşy ýyllarynda tylda zähmet çeken weteranlar;

2) Türkmenistanyň Gahrymanlary, Sowet Soýuzynyň Gahrymanlary we Sosialistik Zähmetiň Gahrymanlary, «Altyn asyr» ordeniniň üç derejesiniň hemmesi bilen sylaglanan adamlar;

3) zähmet işi ýa-da harby gulluk, şeýle hem gulluk borçlaryny ýerine ýetirmegi bilen baglanyşykly hünär keseli, ýaralanmagy, şikes almagy ýa-da saglygyna ýetirilen başga zeper zerarly I we II topar maýyplygy bolan adamlar;

4) gulluk ýa-da jemgyýetçilik borjuny ýerine ýetirende ýa-da adamyň janyny halas etmekde, hukuk tertibini goramakda we beýleki raýatlyk borjuny berjaý edende wepat bolan adamlaryň maşgalalary;

5) sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän keselleriň agyr görnüşlerinden ejir çekýän we şoňa görä-de üzňeleşdirilen otaga mätäç adamlar;

6) radiasiýa betbagtçylygy netijesinde heläk bolan ýa-da ondan kesellemegi bilen aradan çykan adamyň maşgala agzalary;

7) Türkmenistanyň «Ene mähri» diýen hormatly ady dakylan eneler, dört we şondan-da köp çagaly maşgalalar hem-de ýeke ýaşaýan eneler;

8) ekiz çagasy bolan maşgalalar;

  9) önümçilik ugurlarynda köp wagtlap ak ýürekden işlän işçiler we gullukçylar; işçiler we gullukçylar üçin önümçilik ugurlarynda uzak wagtlap işlemegiň möhleti kärhanalaryň we guramalaryň zähmetkeşler köpçüliginiň çözgüdi esasynda köpçülikleýin şertnamalarda görkezilip bilner;

10) umumy orta bilim, orta hünär bilim berýän mekdepleriň mugallymlary we pedagogik işgärleri;

11) ata-enesini ýitiren ýetim çagalar.

2. Türkmenistanyň kanunçylynda göz öňünde tutulan halatlarda döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda almak hukugy raýatlaryň beýleki toparlaryna hem berlip bilner.

 

69-njy madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny nobatsyz almaga bolan hukuk

 

1. Ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç bolan we hasaba alnan şu raýatlara döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy nobatsyz berilýär:

1) tebigy betbagtçylygyň netijesinde ýaşaýyş jaýy ýaşamak üçin ýaramsyz bolan adam, ýaşamak üçin başga ýaşaýyş jaýy bolmasa;

2) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylar we beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketlerinde maýyplygy alan adamlar;

3) wepat bolan (aradan çykan) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylaryň, beýleki döwletleriň çäklerindäki söweş hereketlerinde maýyplygy alan adamlaryň we oňa gatnaşyjylaryň zähmete ukypsyz, olaryň eklenjinde bolan we ekleýjisini ýitirmegi boýunça bellenilen tertipde pensiýa alýan maşgala agzalary;

4) çagalar edaralaryndan, dogan-garyndaşlaryndan, hossaryndan ýa-da howandaryndan dolanyp gelen adamlara, eger kanun boýunça bularda öňki ýaşaýyş jaýyny eýelemek hukugy saklanan bolsa, ýöne şol jaýa kanuny esas boýunça göçüp barmak mümkin bolmasa;

5) ýetim ýa-da ata-enesiniň howandarlygyndan galan, ýatymlaýyn şertlerde durmuş kömegi edaralarynda bolýan maýyplygy bolan çagalar, eger olar kämillik ýaşyna ýetenden soň özbaşdak saglygy dikeldiş maksatnamasyna laýyklykda özlerine hyzmat edip we özbaşdak ýaşap biljek bolsalar;

6) orta hünär, ýokary hünär ýa-da ýokary okuw mekdebinden soňky hünär bilimi okuw mekdebini tamamlan we paýlamak tertibinde işe iberilen, eger bu başga ýere göçüp gitmek bilen baglanyşykly bolsa;

7) bikanun iş kesilip, soňra aklanan raýatlar, öňki ýaşan ýaşaýyş jaýyny oňa kanuny esas boýunça gaýtaryp bermek mümkin bolmasa.

2. Türkmenistanyň kanunçylynda göz öňünde tutulan halatlarda döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny nobatsyz almak hukugy raýatlaryň beýleki toparlaryna hem berlip bilner.

 

70-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna bildirilýän talaplar

 

1. Raýatlara ýaşamak üçin berilýän ýaşaýyş jaýy onuň ýerleşýän ilatly ýeriniň şertlerine laýyklykda abadanlaşdyrylan, üzňeleşdirilen, özbaşdakýaşamak üçin ýaramly bolmalydyr we şu Kodeksiň 12-nji maddasynyň talaplaryna laýyk gelmelidir.

2. Maýyplygy bolan adamlara, garrylara, ýürek-damar we sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän beýleki dowamly keselleriň  agyr  görnüşlerinden ejir çekýän adamlara döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy olaryň isleglerini  hasaba almak bilen aşaky gatlardan ýa-da liftleri bolan ýaşaýyş jaýlaryndan berilýär.  

Maýyplygy bolan adamlara dikeltmegiň şahsy maksatnamasyna laýyklykda jaýyň görnüşini, abadanlaşdyrylyş derejesini we ýaşamak üçin beýleki zerur şertleri hasaba almak bilen ýaşaýyş jaýyny  saýlamak hukugy berilýär.

3. Berilýän ýaşaýyş jaýynyň ölçegi her adam başyna on iki inedördül metrden ýa-da bir otagly ýaşaýyş jaýyndan az bolmaly däldir, şu Kodeksiň 104-nji maddasynda göz öňünde tutulan halatlar muňa girmeýär.

 

71-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermegiň tertibi

 

1. Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy bu ilatly ýerde hemişelik ýaşaýan raýatlara olaryň nobatlylygy nazara alnyp berilýär.

2. Ýaşaýyş jaýy berlende aýry jynsly adamlaryň (är-aýaldan başga) bir otaga ýa-da bir otagly ýaşaýyş jaýyna ýerleşmegine ýol bermezlik maksady bilen ýaşaýyş jaý meýdanynyň bellenilen möçberi ýokarlandyrylyp bilner.

3. Berilýän ýaşaýyş jaýyň ölçegi kesgitlenende maşgalada on alty hepdeden az bolmadyk göwreliligi bolan aýallar hasaba alynmalydyr.

4. Ýaşaýyş jaýy berlende sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän keselleriň agyr görnüşlerinden ejir çekýän we şoňa görä-de üzňeleşdirilen otaga mätäç, şonuň ýaly-da ýerine ýetirýän işiniň şertleri we häsiýeti boýunça goşmaça ýaşaýyş jaý meýdany zerur bolan adamlara aýratyn goşmaça otag berilýär.

 

72-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny bermek hakynda karar. Ýaşaýyş jaýynyň orderi  

 

1. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy arza berijiniň ýaşaýan ýerindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiňkarary boýunça berilýär.

Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň ýaşamak üçin berlenligi hakynda ýaşaýyş jaýy garamagynda bolan döwlet häkimiýet edarasy tarapyndan karar kabul edilýär we bu barada degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasyna, Geňeşe habar berilýär.

2. Ýaşaýyş jaýyny bermek hakynda kararyň esasynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş raýata onuň ýaşaýyş jaýyna girmegi üçin esas bolup durýan ýeke-täk nusgadaky orderi berýär.

3. Order diňe boş, üzňeleşdirilen ýaşaýyş jaýyna, täze gurlan ýaşaýyş jaýlarynda bolsa diňe jaýy ulanmaga kabul etmek hakynda döwlet toparynyň ykrarnamasy tassyklanandan soň berlip bilner.

4. Orderiň ýeke-täk nusgasynyň görnüşi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

5. Ýapyk harby şäherjiklerdäki ýaşaýyş jaýlaryna orderleri bermek Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan tertipde amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

73-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň orderini hakyky däl diýip ykrar etmek we onuň netijeleri

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň orderi kazyýetiň çözgüdi esasynda hakyky däl diýlip ykrar edilip bilner.

2. Order şu halatlarda hakyky däl diýlip ykrar edilip bilner:

1) ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäçligi barada hakykata laýyk gelmeýän maglumatlaryň raýat tarapyndan berilmegi ýüze çykarylanda;

2) orderde görkezilen ýaşaýyş jaýy babatynda beýleki adamlaryň hukuklary bozulanda;

3) ýaşaýyş jaýyny bermek hakyndaky mesele çözülende Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň wezipeli adamlar tarapyndan bozulmalary ýüze çykarylanda.

3. Orderi hakyky däl diýip ykrar etmek hakynda talap ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş, şu orderiň berilmegi bilen hukuklary bozulan adamlar tarapyndan onuň berlen gününden başlap üç ýylyň dowamynda bildirilip bilner. Eger order ony alan adamlaryň bikanun hereketleriniň netijesinde berilse, şeýle talap üç ýyl geçenden soň hem bildirilip bilner.

4. Şu maddanyň ikinji böleginiň 1-nji we 3-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça order hakyky däl diýlip ykrar edilende ony alan adamlar ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidirler. Eger bu adamlar öň döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynda ýaşan bolsalar olara olaryň öň ýaşan ýaşaýyş jaýy berilýär.

5. Şu maddanyň ikinji böleginiň 2-nji bendinde göz öňünde tutulan esas boýunça order hakyky däl diýlip ykrar edilende onda görkezilen adamlar başga ýaşaýyş jaýyny ýa-da olaryň öň eýelän ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarylmaga degişlidir.

(2017-nji ýylyň 20-nji martyndaky we 2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 1, 31-nji madda; 2019 ý., № 1,__-nji madda).

 

10-njy bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş

jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy. Kireýine alyjynyň

we kömekçi kireýine alyjylaryň hukuklary we borçlary

 

74-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy

 

1. Ýaşaýyş jaýyny bölüp bermek hakynda kararyň esasynda ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy ýazmaça görnüşde baglaşylýar. Şertnamanyň taraplary bolup, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak boýunça ygtyýarly döwlet edarasy (kireýine beriji) we ýaşaýyş jaýy berilýän adam (kireýine alyjy) çykyş edýärler. Şeýle şertnamalar döwlet belligine alynmaga degişli däldir.

2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynda kireýine beriji bilen kireýine alyjynyň hukuklary we borçlary, ýaşaýyş jaýyny, umumy peýdalanylýan ýerleri we ýaşaýyş jaýyna hyzmat ediş enjamlaryny, ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmagyň şertleri kesgitlenilýär, kireýine alyjy bilen hemişelik bile ýaşaýan adamlar görkezilýär.

3. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy aýratyn ýaşaýyş jaýy babatda baglaşylýar. Şu Kodeksiň 92-nji maddasynyň bäşinji böleginde göz öňünde tutulanlardan başga halatlarda otagy, otagyň bölegi, şeýle hem öýdäki kömekçi jaýlar babatda ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyna ýol berilmeýär.

4. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek barada bir görnüşli şertnamanyň nusgasy, Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyny baglaşmagyň tertibi hakynda düzgünnama, Ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmagyň we abadanlaşdyrmagyň kadalary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

5. Şu Kodeksde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyndan gelip çykýan gatnaşyklarbabatynda Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary hem ulanylýar.

6. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulmadyk kireýine alyjynyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan ýaşaýyş jaýynyň kireýine almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyna ýol berilmeýär we olar baglaşylan pursadyndan hakyky däl diýlip ykrar edilýär.

 

75-nji madda. Kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça kireýine berijiniň borçlary

 

1. Kireýine beriji kireýine alyja ýaşamak üçin ýaramly ýagdaýda bolan we şu Kodeksiň 70-nji maddasynda göz öňünde tutulan beýleki talaplara laýyk gelýän ýaşaýyş jaýyny bermäge borçludyr.

2. Kireýine beriji kireýine berlen ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän köp öýli ýaşaýyş jaýyny göwnejaý ulanmagyny, kireýine alyja zerur jemagat hyzmatlarynyň tölegine berilmegini, kireýine berlen ýaşaýyş jaýynyň düýpli abatlanylmagyny we köp öýli ýaşaýyş jaýynyň umumy emläginiň ýa-da umumy peýdalanylýan ýerleriniň we jemagat hyzmatlaryny etmek üçin ýaşaýyş jaýynda oturdylan enjamlaryň abatlanylmagyny üpjün etmäge borçludyr.

 

76-njy madda. Kireýine alyjynyň we onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň hukuklary we borçlary

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerini bozýan maşgala agzalarynyň hereketleri üçin kireýine berijiniň öňünde jogapkärçilik çekýär.

2. Kireýine alyjynyň maşgala agzalary şu Kodeksiň 34-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenilýär. Kireýine alyjynyň maşgala düzüminiň üýtgemegi ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň degişli böleginiň üýtgemegine eltýär.

3. Kireýine alyjynyň maşgala agzalary kireýine alyjy bilen bir hatarda ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyndan gelip çykýan hukuklardan peýdalanýarlar we borçlary ýerine ýetirýärler. Kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalary görkezilen şertnamadan gelip çykýan borçnamalar boýunça kireýine alyjy bilen raýdaşlyk emläk jogapkärçiligini çekýärler.

4. Eger şu Kodeksiň 34-nji maddasynda görkezilen adamlar kireýine alyjynyň maşgala agzalary bolmagyny bes eden, ýöne eýeleýän ýaşaýyş jaýynda ýaşamagyny dowam edýän bolsalar, olar kireýine alyjy we onuň maşgala agzalary ýaly öz ýaşaýyş jaý hukuklaryny we borçlaryny saklap galýarlar.

5. Kireýine alyjy we onuň maşgala agzalary şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) ýaşaýyş jaýlaryny, kömekçi jaýlary we enjamlary, ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk ýer böleklerini, şeýle hem umumy peýdalanylýan ýerleri beýleki adamlaryň ýaşaýyş we beýleki hukuklaryna zyýan ýetirmezden niýetlenilişi boýunça peýdalanmaga;

2) daşky abadanlaşdyryş desgalaryna aýawly garamaga;

3) ýaşaýyş jaýlarynyň saklanylyşyny üpjün etmäge we olary göwnejaý  ýagdaýda saklamaga;

4) ýüze çykan heläkçilikli ýagdaýlary düzetmek üçin degişli abatlaýyş-ulanyş guramalarynyň wekilleriniň öz eýeleýän ýaşaýyş jaýyna barmagyny üpjün etmäge;

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan arassaçylyk, binagärlik, şäher gurluşyk, ýangyna garşy, ulanyş we ekologik talaplary ýerine ýetirmäge;

6) ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýy üçin we umumy peýdalanylýan ýerleriň ulanylmagy we abatlanylmagy hem-de jemagat hyzmatlary boýunça çykdajylar üçin tölegi öz wagtynda geçirmäge.

 

77-nji madda. Kireýine alyjynyň eýeleýän ýaşaýyş jaýyna maşgala agzalaryny göçürip getirmek hukugy

 

1. Kireýine alyjy kireýine berijiniň razylygy bilen özi bilen bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalaryndan ýazmaça razylyk alyp eýeleýän ýaşaýyş jaýyna ärini (aýalyny), çagalaryny, ata-enesini bellenilen tertipde göçürip getirmäge haklydyr.

Kämillik ýaşyna ýetmedik çagalaryň ata-enesiniň ýanyna göçüp gelmegine beýleki maşgala agzalarynyň razylygy zerur däldir.

2. Ýaşaýyş jaýyna kireýine alyjynyň maşgala agzalary hökmünde göçüp gelen adamlar, eger göçüp gelnende bu adamlar, kireýine alyjy hem-de onuň bilen bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň arasynda başga ýazmaça ylalaşyk bolmadyk halatynda, şol jaýda ýaşaýan beýleki adamlar bilen deň hatarda bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugyny edinýärler.

3. Hossarlar ýa-da howandarlar hökmünde kireýine alyjynyň jaýyna göçüp gelen adamlar, şeýle hem kireýine almak-bermek şertnamasyna goşulmadyk beýleki adamlar bu ýaşaýyş jaýyna özbaşdak hukuga eýe bolmaýarlar.

 

78-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny wagtlaýyn bolmadyk adamlarda saklap galmak

 

1. Kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň ýaşaýyş jaýynda wagtlaýyn bolmadyk halatynda ýaşaýyş jaýy alty aýyň dowamynda olarda saklanyp galýar.

2. Wagtlaýyn bolunmadyk wagt kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň hakyky giden pursadyndan hasaplanylýar.

3. Eger kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary esasly sebäpler boýunça alty aýdan köp bolmadyk bolsalar, onuň arzasy boýunça bu möhlet degişlilikde kireýine beriji tarapyndan, jedel bolan halatynda bolsa kazyýetiň çözgüdi esasynda uzaldylýar.

4. Ýaşaýyş jaýy onda alty aýdan köp bolmadyk adamlarda şu  halatlarda saklanyp galýar:

1) çagyryş boýunça harby gullugy geçilende – gullugyň möhletiniň dowamynda;

2) borçnama boýunça harby gullugy geçilende – Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen möhletiň dowamynda;

3) işiň şertleri we häsiýeti boýunça (gämileriň, gözleg toparlarynyň işgärleri we ş.m.) hemişelik ýaşaýan ýerinden wagtlaýyn gidilende – bu işiýerine ýetirmegiň bütin wagtynyň dowamynda;

4) zähmet şertnamasy boýunça ýa-da saýlawly döwlet wezipesine saýlanylmagy bilen bagly başga ýere işe gidilende – bütin iş wagtynyň dowamynda;

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça daşary ýurda gidilende – daşary ýurtda bolan wagtynyň dowamynda;

6) okuwa gidilende – okuw wagtynyň dowamynda;

7) çagalar terbiýelenmek üçin çagalar edaralaryna, garyndaşlaryna, hossara ýa-da howandara ýerleşdirilende – eger çagalaryň giden ýaşaýyş jaýynda maşgalanyň beýleki agzalary ýaşamaga galan bolsalar, bu edarada, garyndaşlarynyňkyda, hossarda ýa-da howandarda olaryň bolýan bütin wagtynyň dowamynda. Eger çagalaryň giden ýaşaýyş jaýynda maşgalanyň beýleki agzalary galmaýan bolsa we ýaşaýyş jaýyna başga adamlar göçürilip getirilse ýa-da başga kanuny esas boýunça bu jaýa göçürip eltmek mümkin bolmasa, bu çagalara çagalar edarasynda, garyndaşlarynyňkyda, hossarda ýa-da howandarda bolmak möhleti gutarandan soň ýaşaýyş jaýy şu Kodekse laýyklykda nobatsyz berilýär;

8) hossaryň ýa-da howandaryň borçlaryny ýerine ýetirmek bilen bagly gidilende – bu borçlary ýerine ýetirmegiň bütin wagtynyň dowamynda;

9) saglygy bejeriş edarasyna saglygyny bejertmek, şol sanda mejbury bejertmek üçin gidilende – onda bolnan bütin wagtyň dowamynda;

10) tussag astyna alnanda ýa-da azatlykdan mahrum etmek görnüşindäki jeza ýa-da bu ýerde ýaşamak mümkinçiligini aradan aýyrýan jezanyň başga görnüşine iş kesilende – tussag astynda bolmagyň  ýa-da jezany çekmegiň wagtynyň dowamynda;

11) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.  

5. Ýaşaýyş jaýy şu maddanyň dördünji böleginde görkezilen möhletleriň tamamlanan gününden soň alty aýyň dowamynda saklanyp galýar.

6. Öý-internatlaryna ýa-da beýleki durmuş kömegi edaralaryna ýerleşdirilen maýyplygy bolan adamlaryň öz ýaşaýyş jaýlaryny on iki aýyň dowamynda saklap galmaga hukuklary bardyr. Mundan uzak möhletlerde, boşan ýaşaýyş jaýy ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç beýleki maýyplygy bolan adama berilýär. Eger bu maýyplygy bolan adam ýatymlaýyn şertlerde durmuş kömegini alandan soň özbaşdak saglygy dikeldişmaksatnamasyna laýyklykda özüne hyzmat edip we özbaşdak ýaşap biljek bolsa we ony öň eýelän ýaşaýyş jaýyna kanuny esas boýunça göçürip eltmek mümkin bolmasa, onda bu maýyplygy bolan adama ýaşaýyş jaýy şu Kodekse laýyklykda berilýär.

7. Ýaşaýyş jaýyny wagtlaýyn bolmadyk raýatlarda saklap galmagyň möhletleri kireýine beriji bilen kireýine alyjynyň ylalaşygy bilen azaldylyp bilinmez.

 

79-njy madda. Adamy ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugyny ýitiren diýip ykrar etmek

 

Şu Kodeksiň 78-nji maddasynda bellenen möhletlerden artyk bolmazlygynyň netijesinde adamy ýaşaýyş jaýdan peýdalanmak hukugyny ýitiren diýip ykrar etmek kireýine berijiniň ýa-da bu jaýda ýaşamaga galan kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň (öňki agzalarynyň) hak islegi boýunça kazyýet tertibinde amala aşyrylýar.

 

80-nji madda. Kireýine alyjy wagtlaýyn bolmadyk halatynda ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy

 

1. Kireýine alyjynyň ýaşaýyş jaýynda wagtlaýyn bolmadyk halatynda bu ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan maşgala agzalary öňki şertlerde peýdalanmaga haklydyrlar. Şunda olar bu ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça hukuklary amala aşyrýarlar we borçlary ýerine ýetirýärler.

2. Wagtlaýyn bolmadyk kireýine alyjyda peýdalanmak hukugy saklanyp galýan ýaşaýyş jaý meýdany artykmaç ýaşaýyş jaý meýdany diýlip hasap edilmeýär.

 

81-nji madda. Wagtlaýyn bolmadyk kireýine alyjynyň we onuň maşgala agzalarynyň borçlary

 

Kireýine alyjynyň, onuň maşgala agzasynyň ýa-da olaryň ählisiniň wagtlaýyn bolmazlygy olary ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bilen bellenilen borçlaryny ýerine ýetirmekden boşatmaýar, şu Kodeksiň 82-nji maddasynda göz öňünde tutulan ýagdaý muňa degişli däldir.

 

82-nji madda. Wagtlaýyn bolmadyk kireýine alyja degişli ýaşaýyş jaýyny peýdalanmak

 

1. Eger ýaşaýyş jaýynda şu Kodeksiň 78-nji maddasyna laýyklykda ýaşaýyş jaýynyň saklanyp galýan wagtlaýyn bolmadyk kireýine alyjynyň maşgala agzalary ýaşamasa, kireýine alyjy kireýine berijiniň razylygy bilen ýaşaýyş jaýynyň saklanyp galýan möhletine saklanýan ýaşaýyş jaýynakömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça göçürip getirmäge ýa-da wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr.

2. Eger şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatda kireýine alyjy özünde saklanyp galýan ýaşaýyş jaýyna üç aýyň dowamynda başga ýaşaýjylary göçürip getirmese, kireýine beriji kireýine alyjynyň razylygy bilen bu ýaşaýyş jaýynyň kireýine alyjyda saklanyp galýan möhletiniň çäklerinde ony beýleki raýatlara kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bermäge haklydyr.

3. Ýaşaýyş jaýynda kömekçi kireýine almak-bermek (wagtlaýyn göçürip getirmek) şertnamasy boýunça ýaşaýyş jaýynyň peýdalanylmagy we jemagat hyzmatlary üçin tölegiň möçberi taraplaryň ylalaşygy bilen bellenilýär, ýöne ol kireýine alyjy tarapyndan bu ýaşaýyş jaýy üçin tölenilýän tölegden we jemagat hyzmatlary üçin tölegden ýokary bolup bilmez.

4. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary möhletinden öň gaýdyp gelende kömekçi kireýine bermegiň (wagtlaýyn göçürip getirmegiň) möhleti gysgaldylyp bilner.

5. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary gaýdyp gelende, olar özlerinde saklanyp galýan ýaşaýyş jaýyndan kireýine beriji tarapyndan  oňa girizilen kömekçi kireýine alyjylary ýa-da wagtlaýyn ýaşaýjylary  haýal etmän çykarmagy talap etmäge haklydyrlar. Kömekçi kireýine alyjylar (wagtlaýyn ýaşaýjylar) jaýy boşatmakdan ýüz dönderen halatynda olar kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.

 

83-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny goraglamak

 

1. Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary tarapyndan peýdalanylýan ýaşaýyş jaýy goraglanylýar.

2. Ýaşaýyş jaýy goraglanan halatynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş kireýine alyja ýa-da onuň maşgala agzalaryna kireýine berijä bermek üçin gorag şahadatnamasyny berýär.

3. Gorag şahadatnamasyny bermekden ýüz dönderilmegi kazyýet tertibinde şikaýat edilip bilner.

4. Eger gorag şahadatnamasynyň hereket ediş möhleti gutarandan soň alty aýyň dowamynda kireýine alyjy, onuň maşgala agzalary öň eýelän ýaşaýyş jaýyna göçüp gelmeseler, olar kireýine berijiniň hak islegi boýunça ýaşaýyş jaýyna hukugyny ýitiren diýlip ykrar edilip bilner.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

84-nji madda. Goraglanan ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak

 

1. Kireýine alyjy goraglanan ýaşaýyş jaýyny gorag şahadatnamasynyň hereket edýän möhletiniň çäginde kömekçi kireýine almak-bermekşertnamasy boýunça ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine alyjylaryň peýdalanmagyna bermäge ýa-da oňa wagtlaýyn ýaşaýjylary goýbermäge haklydyr.

2. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary gaýdyp gelenlerinde olar gorag şahadatnamasynyň hereketiniň tamamlanýan möhletine garamazdan goraglanan ýaşaýyş jaýynyň haýal etmän boşadylmagyny talap etmäge haklydyrlar.

3. Kömekçi kireýine alyjy ýa-da wagtlaýyn ýaşaýjylar jaýy boşatmakdan boýun gaçyran halatynda olar kireýine alyjynyň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.

 

85-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň we kireýine berijiniň razylygy bilen özüniň eýeleýän ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermäge haklydyr we bu barada kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy baglaşylýar.

2. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy kömekçi kireý möhletini, kömekçi kireýine alyjy bilen bilelikde ýaşaýyş jaýyna göçürilýän adamlary görkezmek we bu ýaşaýyş jaýynyň kireýine berijisine şertnamanyň bir nusgasyny bermek bilen ýazmaça görnüşde baglaşylýar.

3. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça ondan peýdalanmak şu Kodeksiň we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň talaplaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

86-njy madda. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermäge ýol bermeýän şertler

 

Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermäge şu aşakdaky halatlarda ýol berilmeýär:

1) kömekçi kireýine alyjynyň göçüp gelmeginiň netijesinde ýaşaýyş jaýynyň ölçeginiň her adam başyna düşýän möçberi bellenilen ölçegden az bolsa;

2) ýaşaýyş jaýy umumy ýaşaýyş jaýynda ýa-da döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýda ýerleşýän bolsa;

3) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

 

87-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermegiň bellenilen tertibiniň berjaý edilmezliginiň netijeleri

 

1. Şu Kodeksiň 85–86-njy maddalarynyň talaplaryny bozmak bilen ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermek kömekçi kireýine almak-bermekşertnamasynyň hakyky däl diýlip ykrar edilmegine eltýär.

2. Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy hakyky däl diýlip ykrar edilende bu şertnama boýunça ýaşaýyş jaýyna göçüp gelen adamlar ony meýletin boşatmaga borçludyrlar, boşatmakdan boýun gaçyrylan halatynda bolsa olar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.

 

88-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine berilmegi üçin töleg

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy töleglidir.

2. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kerýine berilmegi üçin tölegi geçirmegiň tertibi, şertleri, möhletleri we tölegleriň möçberi bu ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasynda taraplaryň ylalaşygy bilen bellenilýär.

 

89-njy madda. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny bes etmek we bozmak

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy onuň baglaşylan möhleti tamamlanandan soň bes edilýär.

2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende bu ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine berilmegi bes edilýär.

3. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy şu halatlarda şertnamanyň möhleti tamamlanmagyndan öň ýatyrylyp bilner:

1) ýaşaýyş jaýynyň kireýine alyjysy ýa-da onuň maşgala agzalary möhletinden öň gaýdyp gelende;

2) taraplaryň ylalaşmagy boýunça;

3) kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertleri kömekçi kireýine alyjy tarapyndan ýerine ýetirilmedik halatynda.

4. Eger ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine alyjysy ýa-da onuň bilen kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça ýaşaýyş jaýyna bilelikde göçürilip getirilen adamlar bu jaýy niýetlenilişi boýunça peýdalanmasalar, goňşularyň hukuklaryny we kanuny bähitlerini yzygiderli bozsalar ýa-da ýaşaýyş jaýyna eýeçiliksiz çemeleşseler, onuň ýumrulmagyna ýol berseler, kireýine alyjy kömekçi kireýine alyja düzgün bozmany düzetmegiň zerurdygy hakynda duýdurmaga haklydyr.

Eger görkezilen düzgün bozmalar ýaşaýyş jaýynyň ýumrulmagyna getiren bolsa, ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýynyň abatlanylmagy üçin kömekçi kireýine alyja möhlet bellemäge haklydyr. Duýdurylandan soň görkezilen düzgün bozmalar dowam eden halatynda kireýine alyjy ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny möhletinden öň ýatyrmaga we kömekçi kireýine alyjyny we onuň bilen bilelikde göçüp gelen adamlary çykarmaga haklydyr.

5. Kömekçi kireýine alyjy kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da bozulanda ýaşaýyş jaýyny boşatmakdan boýun gaçyranda, ol we onuň bilen ýaşaýyş jaýyna kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça göçüp gelen adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.

 

90-njy madda. Wagtlaýyn ýaşaýjylar

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy we onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalary özara ylalaşyk boýunça we kireýine berijä deslapdan habar bermek bilen eýeleýän ýaşaýyş jaýynda beýleki raýatlara tölegsiz kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny baglaşmazdan wagtlaýyn ýaşaýjylar hökmünde ýaşamaga rugsat bermäge haklydyr.

2. Eger wagtlaýyn ýaşaýjylar göçüp gelenden soň degişli ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdany her adam başyna bellenilen ölçegden az bolsa, kireýine beriji wagtlaýyn ýaşaýjylaryň ýaşamagyny gadagan etmäge haklydyr.

3. Wagtlaýyn ýaşaýjylaryň ýaşamak möhleti üznüksiz alty aýdan ýokary bolup bilmez.

4. Wagtlaýyn ýaşaýjylar degişli ýaşaýyş jaýyndan özbaşdak peýdalanmak hukugyna eýe däldirler. Olaryň hereketleri üçin ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy jogapkärçilik çekýär.

5. Wagtlaýyn ýaşaýjylar ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da kireýine alyjy bilen ylalaşylan ýaşamak möhleti gutarandan soň degişli ýaşaýyş jaýyny boşatmaga borçludyrlar, ylalaşylan möhletiň bolmadyk halatynda, kireýine alyjy ýa-da onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň talaby boýunça ýaşaýyş jaýyny haýal etmezden boşatmaga borçludyrlar.

6. Şu maddanyň bäşinji böleginde görkezilen halatlar ýüze çykanda ýaşaýyş jaýyny boşatmakdan boýun gaçyran wagtlaýyn ýaşaýjylar başgaýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.

 

91-nji madda. Kireýine alyjynyň eýeleýän ýaşaýyş jaýynyň ýerine az ölçegli ýaşaýyş jaýynyň berilmegi ýa-da artykmaç ýaşaýyş jaýyna beýleki adamlary göçürip getirmäge bolan hukugy

 

1. Artykmaç (bellenilen ölçeglerden artyk) ýaşaýyş jaý meýdany bolan ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň razylygy bilen, şol sanda wagtlaýyn başga ýere gidenleriň razylygy bilen eýeleýän ýaşaýyş jaýynyň ýerine az ölçegli ýaşaýyş jaýynyň berilmegi hakynda haýyş bilen kireýine berijä ýüzlenmäge haklydyr. Kireýine beriji kireýine alyjynyň ýaşaýyş jaýyny çalyşmak hakynda arzasynyň esasynda onuň bilen ylalaşyp, bu arzanyň berlen gününden başlap üç aýyň içinde kireýine alyja başga ýaşaýyş jaýyny bermäge borçludyr.

2. Aýratyn ýaşaýyş jaýyndan peýdalanýan kireýine alyjy bellenilen ölçegden az bolmadyk möçberdäki artykmaç üzňeleşdirilen ýaşaýyş jaýyna ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan beýleki adamlary özüniň saýlamagyna görä göçürip getirmek hakynda kireýine berijä haýyş bilen ýüz tutup biler. Haýyş kanagatlandyrylan halatynda görkezilen adamlar bilen aýratyn ýaşaýyş jaýyny kireýne almak-bermekşertnamasy baglaşylýar.

 

92-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň üýtgedilmegi

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlardan başga halatlarda diňe kireýine alyjynyň, onuň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň we kireýine berijiniň razylygy bilen üýtgedilip bilner.

2. Bir ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan we ýaşaýyş jaýlaryndan aýratyn kireýine almak-bermek şertnamalary boýunça peýdalanýan adamlar bir maşgala birleşen halatynda kireýine berijiden özleriniň eýeleýän ähli ýaşaýyş jaýy babatda kireýine almak-bermek şertnamasynyň olaryň biri bilen baglaşylmagyny talap etmäge haklydyrlar.

3. Kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzasy kireýine alyjynyň we kämillik ýaşyna ýeten galan maşgala agzalarynyň razylygy bilen ilkibaşky kireýine alyjynyň ýerine öň baglaşylan kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça özüniň kireýine alyjy diýip ykrar edilmegini kireýine berijiden talap edip biler.

4. Kireýine alyjy aradan çykan, ýaşaýyş jaýyndan giden halatynda ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bu ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan onuň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň biri bilen baglaşylýar.

5. Eger maşgalanyň galan agzalarynyň razylygy bilen we ýaşaýyş jaýynyň özüne degişli meýdanynyň paýyna laýyklykda ýa-da ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibi hakynda ylalaşygy hasaba almak bilen kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzasy şu Kodeksiň 12-nji maddasynyň talaplaryna laýyk gelýän otag bölünip berlip bilinýän bolsa, onuň özi bilen aýratyn kireýine almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyny kireýine berijiden talap etmäge haklydyr.

6. Kireýine alyjynyň üýtgemegi ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň gaýtadan resmileşdirilmegine eltýär.

 

93-nji madda. Kireýine alyjynyň maşgala agzalarynyň arasynda maşgala gatnaşygy bes edilende ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibini kesgitlemek

 

Kireýine alyjynyň maşgala agzalarynyň arasynda maşgala gatnaşygyny bes eden, ýöne ýaşaýyş jaýynyň ýeke-täk kireýine almak-bermekşertnamasy boýunça bir ýaşaýyş jaýynda ýaşamagyny dowam etdirýän adam aýratyn kireýine almak-bermek şertnamasyny baglaşmazdan ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibini kesgitlemäge haklydyrlar.

 

94-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmek

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn bolmadyklaryň hem-de kireýine berijiniň razylygy bilen eýeleýän ýaşaýyş jaýyny döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna ýa-da hususy ýaşaýyş jaý gaznazyna degişli başga ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyşetmek hukugyna eýedir.

2. Kireýine alyjy bilen bile ýaşaýan onuň maşgala agzalary eýeleýän ýaşaýyş jaýyny başga kireýine alyjylara berlen we dürli jaýlarda ýa-da öýlerde ýerleşýän ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyş etmegi talap etmek hukugyna eýedirler.

3. Eger ýaşaýyş jaýynyň kireýine alyjysynyň we onuň özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň arasynda alyş-çalyş etmek hakynda ylalaşyk gazanylmasa, olaryň her biri eýeleýän ýaşaýyş jaýyny kazyýet tertibinde mejbury alyş-çalyş etmegi talap etmäge haklydyrlar.

4. Kireýine alyjylaryň kämillik ýaşyna ýetmedik, kämillik ukyby ýok we kämillik ukyby çäklendirilen maşgala agzalarynyň ýaşaýan ýaşaýyş jaýlaryny alyş-çalyş etmegine hossarlyk we howandarlyk edaralarynyň deslapky razylygy bilen ýol berilýär.

5. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyş edilende alyş-çalyş bilen bir wagtda eýeçilik babatda hukuklaryň hem-de borçlaryň ikitaraplaýyn berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.

6. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny çalyşmagyň tertibi Türkemenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

 

95-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmäge ýol bermeýän şertler

 

Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmäge şu halatlarda ýol berilmeýär:

1) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýyň kireýine alyjysyna ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmak ýa-da üýtgetmek barada hak islegi bildirilse;

2) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýlarynyň biri babatda peýdalanmak hukugy kazyýet tertibinde jedelleşilýän bolsa;

3) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýy bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilse;

4) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýlarynyň biriniň ýerleşýän jaýy babatda ýykmak ýa-da başga maksatlara peýdalanmak üçin gaýtadan enjamlaşdyrmak, heläkçilikli ýagdaýdaky jaý diýlip ykrar etmek hakynda karar kabul edilse;

5) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýlarynyň biri babatda ýaşaýjylary göçürmek bilen düýpli abatlamak ýa-da durkuny üýtgetmek hakynda karar kabul edilse;

6) eger alyş-çalyş etmek betnebislik ýa-da galp häsiýete eýe bolsa;

7) eger alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýylarynyň biri umumy ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän bolsa;

8) eger alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýlarynyň biri Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary boýunça ykdysadyýetiň möhüm pudaklarynyň kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň sanawyna goşulan kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň jaýynda ýerleşýän bolsa, esasly sebäpler bolmazdan öz islegi boýunça işden çykmagy bilen bagly ýa-da zähmet düzgün-nyzamynyň bozulmagy ýa-da jenaýat edilmegi üçin kärhana, edara, gurama bilen zähmet gatnaşyklaryny bes eden işçileri we gullukçylary (olar bilen bile ýaşaýan adamlary) olaryň ýaşaýyş jaýlaryndan kazyýet tertibinde çykarylmagyna ýol berilýän bolsa. Beýleki esaslar boýunça zähmet gatnaşyklaryny bes eden, şeýle hem jaýy zähmet gatnaşyklary bilen bagly bolmazdan alan raýatlar umumy esaslarda alyş-çalyş etmäge haklydyrlar;

9) eger alyş-çalyş etmegiň netijesinde kireýine alyja ýaşaýyş jaý meýdanynyň möçberi ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba kabul etmek üçin bellenen ölçegden pes bolmagyna getirse, alyş-çalyş maşgalanyň birleşmegi (är-aýalyň, zähmete ukypsyz ata-enäniň çagalar bilen, kämillik ýaşyna ýetmedik çagalaryň ata-enesi bilen we başgalar) üçin zerur bolan halatlar muňa girmeýär;

10) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

 

96-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň alyş-çalyş edilmegini hakyky däl diýip ykrar etmek

 

1. Şu Kodeksiň 94–95-nji maddalarynyň talaplarynyň bozulmagy bilen amala aşyrylan, şeýle hem geleşigi hakyky däl diýip ykrar etmek üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmek hakyky däl diýlip ykrar edilýär.

2. Alyş-çalyş etmegi hakyky däl diýip ykrar etmek kazyýet tertibinde geçirilýär.

3. Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmek hakyky däl diýip ykrar edilen halatynda taraplar olaryň öň eýelän ýaşaýyş jaýyna göçürilmäge degişlidir.

4. Taraplaryň biriniň bikanun hereketleriniň netijesinde ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmek hakyky däl diýip ykrar edilen halatynda günäli tarap şeýle alyş-çalyş etmegiň netijesinde ýüze çykan ýitgileriň möçberini beýleki tarapa doldurmaga borçludyr.

 

11-nji bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň we jemagat hyzmatlarynyň tölegi

 

97-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan peýdalanylandygy üçin töleg

 

1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlarynyň peýdalanylandygy üçin tölegiň (ýaşaýyş jaý kireýiniň) möçberi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenýär.

2. Bellenilen bir möçber boýunça kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary tarapyndan peýdalanylýan ýaşaýyş jaý meýdany, şeýle hem artykmaç ýaşaýyş jaý meýdany, eger onuň möçberi kireýine alyjynyň maşgala agzalarynyň her biri üçin bellenilen ýaşaýyş jaý meýdanynyň möçberiniň ýarysyndan geçmese, tölenilýär. Galan artykmaç ýaşaýyş jaý meýdanynyň peýdalanylandygy üçin töleg Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenýän ýokarlandyrylan möçberde alynýar.

 

98-nji madda. Jemagat hyzmatlary üçin töleg

 

Jemagat hyzmatlary üçin töleg bellenilen tertipde Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan nyrhlar boýunça jaý töleginden daşary alynýar.

(2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 3-4, 109-njy madda).

 

99-njy madda. Ýaşaýyş jaý kireýi we jemagat hyzmatlary üçin tölegleri geçirmegiň tertibi we möhletleri

 

1. Kireýine alyjy ýaşaýyş jaýynyň kireýini we jemagat hyzmatlary üçin tölegi öz wagtynda geçirmäge borçludyr.

2. Ýaşaýyş jaý kireýi, şeýle hem jemagat hyzmatlary üçin töleg kireýine alyjy tarapyndan ýaşalan aýlar üçin yzyndan gelýän aýyň onundan gijä galman her aýda geçirilýär.

 

100-nji madda. Ýaşaýyş jaý kireýiniň we jemagat hyzmatlary üçin tölegiň ýeňillikleri

 

Ýaşaýyş jaýynyň kireýiniň we jemagat hyzmatlary üçin tölegiň ýeňillikleri Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenilýär.

 

101-nji madda. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan, ýyladyşdan we elektrik energiýasyndan mugt peýdalanmak

 

1. Oba ýerlerinde, ilatly ýerleriň daşynda (Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen halatlarda – şäherçelerde) işleýän we ýaşaýan hünärmenler ýylatmak we elektrik energiýasy bilen ýaşaýyş jaýyndan mugt peýdalanýarlar.

2. Şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan ýeňilliklerden peýdalanmaga hukugy bolan hünärmenleriň sanawy we olara ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.

 

12-nji bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş

jaýyndan peýdalanmagyň aýratynlyklary

 

102-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan berlen ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni

 

1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan berlen ýaşaýyş jaýy onuň eýesiniň razylygy bilen Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde kireýine alyjy tarapyndan hususylaşdyrylyp bilner.

2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň esasynda peýdalanylýan ýaşaýyş jaýyny başga ýaşaýyş jaýyna çalyşmak olary ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlar hökmünde hasaba goýmaga mümkinçilik berýän bu ýaşaýyş jaýyny eýeleýän adamlaryň ýaşaýyş jaý şertlerini bilkastlaýyn ýaramazlaşdyrmak meýliniň bolmadyk halatynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň razylygy bilen geçirilip bilner.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

103-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni

 

1. Gulluk ýaşaýyş jaýy – özleriniň zähmet gatnaşyklarynyň häsiýeti bilen baglylykda adamlar işleýän ýerinde ýa-da onuň golaýynda ýaşamaly bolanda olary göçürip getirmek üçin niýetlenilýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýydyr. Ýaşaýyş jaýyny gulluk ýaşaýyş jaýlarynyň hataryna goşmak we ondan çykarmak iş berijiniň towakgamasy esasynda etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň häkimleriniň karary bilen amala aşyrylýar. Gulluk ýaşaýyş jaýy üçin aýratyn ýaşaýyş jaýy berilýär.

2. Gulluk ýaşaýyş jaýyny bermek hakynda karar özleriniň garamagynda şol gulluk ýaşaýyş jaýlary bolan kärhana, edara, gurama tarapyndankärdeşler arkalaşygy bilen bilelikde ýa-da harby bölümiň serkerdeligi tarapyndan kabul edilýär we oňa laýyklykda gulluk ýaşaýyş jaýy etrabyň, etrap hukukly şäheriň häkimi, arçyn  tarapyndan berilýän order boýunça peýdalanmaga berilýär.

Gulluk ýaşaýyş jaýyny bermegiň tertibi hakynda düzgünnama, ony almaga hukuk berýän döwlet we beýleki wezipeleriň sanawy, gulluk ýaşaýyş jaýyna berilýän orderiň hem-de gulluk ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň bir görnüşli nusgasy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

3. Türkmenistanyň ýokary döwlet häkimiýet ýa-da dolandyryş edaralarynda döwlet wezipelerine bellenen ýa-da saýlanan, şeýle hem bellenilen tertipde gulluk ýa-da zähmet borçlaryny dowam etdirmek üçin başga ýere geçirilen harby, hukuk goraýjy we beýleki döwlet edaralarynyň gullukçylaryny gulluk ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmegiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilýär.

4. Gulluk ýaşaýyş jaýy göni niýetlenilişi boýunça peýdalanylýar we zähmet şertnamasynyň, döwlet gullugynyň ýa-da saýlawly döwlet wezipeygtyýarlygynyň möhletleriniň tamamlanmagyna çenli berilýär.

5. Gulluk ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak barada şu Kodeksde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy hakynda kadalar ulanylýar.

Gulluk ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi ýa-da onuň ygtyýarly eden edarasy bilen iş (gulluk) döwründe peýdalanmagyna berlen adamyň arasynda ýazmaça görnüşde baglaşylýar.

6. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gulluk ýaşaýyş jaýy berlen wezipeli adam ony almaga hukuk beren döwlet ýa-da beýleki wezipesinde zähmet şertnamasyny bes edenden (ýatyrandan) ýa-da işden boşandan soň üç aýyň dowamynda gulluk ýaşaýyş jaýyny boşatmalydyr, gulluk ýaşaýyş jaýyny boşatmakdan boýun gaçyrylsa, bile ýaşaýan maşgala agzalary we beýleki adamlar bilen bilelikde ol bu gulluk ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

7. Şu adamlaryň başga ýaşaýyş jaýy berilmezden gulluk ýaşaýyş jaýyndan çykarylmagyna ýol berilmeýär:

1) kärhananyň (guramanyň) ýatyrylmagy, işgärleriň sanynyň ýa-da wezipesiniň gysgaldylmagy bilen bagly işden çykarylanlar;

2)  mundan beýläk işlemäge päsgel berýän kesel bilen bagly işden çykarylanlar;

3) pensiýa çykmagy bilen bagly işden çykarylanlar;

4) Beýik Watançylyk urşunyň weteranlary, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketleriniň weteranlary, Beýik Watançylyk urşy ýyllarynda tylda zähmet çeken weteranlar we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde olara deňleşdirilen adamlar;

5) wepat bolan Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylaryň, beýleki döwletleriň çäklerindäki söweş hereketlerinde maýyplygy alan adamlaryň we oňa gatnaşyjylaryň maşgalalary;

6) öz gulluk ýa-da raýatlyk borçlaryny ýerine ýetirende wepat bolan işgäriň ýa-da beýleki adamyň maşgala agzalary;

7) harby gulluk boýunça borçlaryny ýerine ýetirende wepat bolan (aradan çykan) ýa-da nam-nyşansyz ýiten harby gullukçynyň maşgala agzalary;

8) maýyplygy bolan çagasy bolan maşgalalar;

9) maşgala çagalar öýi ýatyrylan halatynda hakyky terbiýeçiler;

10) gulluk ýaşaýyş jaýyny beren döwlet kärhanasynda, edarasynda ýa-da guramasynda azyndan on ýyl işlänler (gulluk edenler);

11) gulluk ýaşaýyş jaýynyň berilmegi bilen bagly wezipeden boşadylan, ýöne bu gulluk ýaşaýyş jaýyny beren kärhana, edara ýa-da gurama bilen zähmet gatnaşyklaryny dowam edýänler;

12) I we II topar maýyplygy bolan adamlar;

13) özi bilen bile ýaşaýan bir ýa-da şondan köp kämillik ýaşyna ýetmedik çagany bir özi terbiýeleýän ata (ene).

8. Zähmet işi bilen bagly eýelenilýän gulluk ýaşaýyş jaýyny Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrmak hukugyny edinen, ýöne bu hukugy durmuşa geçirmedik adamlaryň eýeleýän bu ýaşaýyş jaýyndan çykarylmagyna ýol berilmeýär.

9. Gulluk ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adamlar Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde eýesiniň razylygy bilen öz ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyryp bilerler.

10. Gulluk ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adamlar ýaşaýyş jaýyny beren döwlet edarasynyň razylygy bilen bu ýaşaýyş jaýyny başga ýaşaýyş jaýyna çalyşmaga haklydyrlar.

11. Şu maddanyň ýedinji böleginiň 9-njy we 10-njy bentlerinde görkezilen adamlaryň ýaşaýan gulluk ýaşaýyş jaýlary olary kireýine alyjylaryň bu gulluk ýaşaýyş jaýy ygtyýarynda durýan ministrik (pudaklaýyn dolandyryş edarasy) bilen ylalaşylan arzasy boýunça kabul edilen etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň häkimleriniň karary esasynda gulluk ýaşaýyş jaýlarynyň hataryndan çykarylyp bilner.

 

104-nji madda. Maşgala çagalar öýlerini ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmek

 

1. Hakyky terbiýeçiler hökmünde bellenen adamlara maşgala çagalar öýüni guramak hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda karar kabul edilende terbiýelemek üçin olara berlen çagalar bilen bilelikde ýaşamak üçin döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy nobatsyz berilýär.

2. Şu maksat bilen berlen ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak döwlet  pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk jaýyndan peýdalanmak üçin şu Kodeksde bellenen tertipde amala aşyrylýar.

 

105-nji madda. Harby gullukçylaryň aýry-aýry toparlary üçin döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni

 

1. Harby gullukçylaryň aýry-aýry toparlaryna döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk ýaşaýyş jaýyny bermegiň we olardan peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.

2. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlary harby gullugy borçnama boýunça geçýän harby gullukçylara bellenen tertipde berlen bolsa, şol ýaşaýyş jaýlary Türkmenistanyň Goranmak ministrligine hem-de harby gulluk göz öňünde tutulan beýleki ministrliklere hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna berkidilýär. Şol görkezilen ýaşaýyş jaýlary boşan halatynda, olara ýene-de harby gullukçylar bilen olaryň maşgala agzalary ýerleşdirilýär.

 

106-njy madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni

 

1. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýyna şular degişlidir:

1) umumy ýaşaýyş jaýlary;

2) maýyplygy bolan adamlar, weteranlar, ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlary;

3) çagalar öýleri we başga ýörite niýetlenen öýler.

2. Umumy ýaşaýyş jaýy olarda ýaşaýan adamlaryň ýaşamagy, okamagy we dynç almagy üçin zerur bolan goş-golamlary, ýorgan-düşekler we medeni-durmuş maksatly beýleki närseler bilen üpjün edilen, iş, gulluk ýa-da okuw döwründe işgärleriň, gullukçylaryň, talyplaryň, okuwçylaryň we beýleki raýatlaryň ýaşamagy üçin ýörite gurlan ýa-da gaýtadan enjamlaşdyrylan jaýlardyr.

3. Umumy ýaşaýyş jaýlaryndan ýaşaýyş jaýyny bermek hakynda karar kärhana, edara, gurama ýa-da okuw mekdebi tarapyndan kabul edilýär, onda umumy ýaşaýyş jaýyndan ýaşaýyş jaýy berilýän adam bilen bilelikde göçüp barýan adamlar görkezilýär. Beýleki adamlaryň göçüp barmagyna ýol berilmeýär.

4. Maýyplygy bolan adamlar, weteranlar, ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlarynda, çagalar öýlerinde we başga ýörite niýetlenen öýlerde ýaşaýyş jaýlary haýsy edaranyň karary bilen döredilen bolsa, şol edara tarapyndan berilýär.

5. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýyndaky ýaşaýyş jaýlary ýatylýan ýer ýa-da otag görnüşinde bolup biler, olara bildirilýän talaplar we olaryň ýaşaýyş jaý meýdanynyň möçberi Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýär.

6. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýyny döretmegiň we şondan ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň tertibi, olardan peýdalanmagyň kadalary, şeýle hem ýaşalandygy üçin tölegiň möçberi Türkmenistanyň  Ministrler Kabineti tarapyndan bellenýär.

7. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda umumy ýaşaýyş jaýy berlen adam ony almaga hukuk beren esaslar aradan aýrylandan soň bir aýyň dowamynda umumy ýaşaýyş jaýyny boşatmalydyr, ony boşatmakdan boýun gaçyrylsa, bile ýaşaýan maşgala agzalary bilen bilelikde ol bu umumy ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.

Şu Kodeksiň 103-nji maddasynyň ýedinji böleginde görkezilen adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden umumy ýaşaýyş jaýyndan çykarylypbilinmez.

8. Maýyplygy bolan adamlar, weteranlar, ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlaryndaky, çagalar öýlerindäki we başga ýörite niýetlenen öýlerdäki ýaşaýyş jaýlaryndan çykarmak bu ýaşaýyş jaýlarynyň berlen sebäplerini aradan aýyrmak bilen bagly geçirilýär.

 

13-nji bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna

degişli ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugynyň

bes edilmegi we ondan çykarylmagy

 

107-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmak

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy maşgala agzalarynyň razylygy bilen kireýine almak-bermek şertnamasyny islendik wagt  bozmaga haklydyr.

2. Kireýine alyjy we onuň maşgala agzalary başga ýere hemişelik ýaşamaga giden halatynda gidilen gününden başlap ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bozulan diýlip hasap edilýär.

3. Ýaşaýyş jaýynyň kireýine almak-bermek şertnamasy kireýine berijiniň talap etmegi boýunça şu Kodeksde bellenen esaslar boýunça kazyýet tertibinde bozulyp bilner, ýykylmak howpy abanýan ýaşaýyş jaýlardan çykarylýan halatlary muňa girmeýär.

 

108-nji madda. Ýaşaýyş jaýlaryndan çykarmak

 

1. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmaga diňe kanunda bellenen esaslarda ýol berilýär.

2. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmak kazyýet tertibinde geçirilýär. Ýaşaýyş jaýynyň baş-başdak eýelenen ýa-da ýykylmak howpy astynda durýan jaýlarda ýaşalýan aýratyn halatlarda ýaşaýyş jaýyndan prokuroryň karary bilen çykarylmagyna ýol berilýär.

3. Şu Kodeksde başgaça görkezilmedik bolsa, ýaşaýyş jaýyndan çykarylanda raýatlara Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelýän başga ýaşaýyş jaýy berilýär.

 

109-njy madda. Başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarmak

 

Ýaşaýyş jaýynda ýaşaýanlar şu halatlarda başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny bermek bilen ýaşaýyş jaýyndan çykarylyp bilner:

1) ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen ýaşaýyş jaýy ýykylyp aýrylmaga degişli bolsa;

2) ýaşaýyş jaýyna ýykylmak howpy abanýan bolsa;

3) ýaşaýyş jaýy ýaşalmaýan jaýa geçirilmäge degişli bolsa;

4) ýaşaýyş jaýy ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilse.

 

110-njy madda. Ýykylmak howpy abanýan ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen bagly ýaşaýyş jaýyny bermek

 

Eger ýaşaýyş jaýyna ýykylmak howpy abansa, bu ýaşaýyş jaýynda kanuny esaslarda ýaşaýan we ondan çykarylýan adamlara ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň karary bilen döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

111-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa geçirilmegi ýa-da onuň ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilmegi bilen bagly ýaşaýyş jaýyny bermek

 

1. Ýaşaýyş jaýy şu Kodeksde göz öňünde tutulanlardan başga sebäpler boýunça ýykylanda bu jaýdan çykarylýan kireýine alyjylara kireýine berijitarapyndan başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär, kireýine berijiniň ýaşaýyş jaýyny bermäge mümkinçiligi bolmadyk halatynda – ýaşaýyş jaýy ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş tarapyndan berilýär.

2. Eger ýaşaýyş jaýy ýaşalmaýan jaýa geçirilmäge degişli bolsa ýa-da bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilen bolsa, şeýle ýaşaýyş jaýyndan çykarylýan adamlara kireýine beriji tarapyndan başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

112-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri bilen bagly döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermek

 

1. Ýaşaýyş jaýynda düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilende olar ýaşaýjylary çykarmazdan geçirilip bilinmese, kireýine beriji kireýine alyja we onuň maşgala agzalaryna bu ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmazdan düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleriniň geçirilýän wagty üçin başga ýaşaýyş jaýyny bermäge borçludyr.

2. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilýän  wagtyna berilýän ýaşaýyş jaýy Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelmelidir we bu ilatly ýeriň çäginde ýerleşmelidir.

3. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işlerini geçirmek bilen bagly kireýine alyjyny we onuň maşgala agzalaryny olaryň eýeleýän ýaşaýyş jaýyndan başga jaýa göçürmek we ol işler tamamlanandan soň yzyna göçürip getirmek düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilen ýaşaýyş jaýyna ygtyýar edýän kireýine berijiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

4. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri bilen bagly başga ýaşaýyş jaýynda ýaşan döwründe kireýine alyjy bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanandygy we edilýän jemagat hyzmatlary üçin töleglerden boşadylýar.

5. Taraplaryň ylalaşmagy boýunça ýaşaýyş jaýynda düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilýän wagtynda wagtlaýyn ýaşaýyş jaýyny bermegiň deregine kireýine alyja täze kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça şu maddanyň ikinji böleginiň we şu Kodeksiň 70-nji maddasynyňtalaplaryna laýyk gelýän başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy hemişelik peýdalanmaga berlip bilner.

6. Ýaşaýyş jaýynda düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleriniň netijeleri bilen kireýine alyjynyň ylalaşmaýan ýa-da onuň ýaşaýyş jaýyna bolan hukugynyň bozulan halatlarynda kireýine alyjynyň islegine laýyklykda oňa şu Kodeksde bellenilen tertipde başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.

 

113-nji madda. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen bagly başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny bermek

 

1. Şu Kodeksiň 109-njy maddasynda göz öňünde tutulan halatlarda ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen bagly berilýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy şu Kodeksiň 70-nji maddasynyň talaplaryna laýyk gelmelidir we bu ýaşaýyş jaýyndan çykarylýanyň öň eýeleýän ýaşaýyş jaýynyň ölçeginden az bolmaly däldir.

2. Eger kireýine alyjy aýratyn öýi ýa-da birden köp otagly jaýy eýelän bolsa, oňa degişlilikde aýratyn öý ýa-da şol sandaky otaglardan durýan ýaşaýyş jaýy berilmelidir.

3. Eger kireýine alyjyda ýaşaýyş jaýynyň artykmaç meýdany bolan bolsa, ýaşaýyş jaýy şu Kodeksde göz öňünde tutulan möçberlere laýyklykda berilýär, kireýine alyja ýa-da onuň bilen bile ýaşaýan, goşmaça ýaşaýyş jaý meýdanyna hukugy bolan adama – goşmaça meýdana bolan hukugy hasaba almak bilen berilýär.

4. Ýaşaýyş jaýyndan çykarylýana berilýän ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmak we kireýine alyjyny ýaşaýyş jaýyndan çykarmak barada kazyýetiň çözgüdinde görkezilmelidir.

 

114-nji madda. Kireýine alyja we onuň maşgala agzalaryna başga ýaşaýyş jaýyny bermek bilen ýaşaýyş jaýyndan çykarmak

 

1. Başga ýaşaýyş jaýyny bermek bilen şu aşakdakylar ýaşaýyş jaýyndan çykarylyp bilner:

1) ýaşaýyş jaýyny beren ykdysadyýetiň möhüm pudaklarynyň Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan sanawy tassyklanýan kärhanalary, edaralary, guramalary bilen zähmet gatnaşyklaryny esasly sebäpler bolmazdan öz islegi boýunça ýa-da zähmet düzgün-nyzamyny bozanlygy ýa-da jenaýat edenligi üçin bes eden işçiler we gullukçylar (olar bilen bile ýaşaýan adamlar bilen);

2) daýhan birleşikleriniň jaýlaryndan ýaşaýyş jaýlaryny alan adamlar, eger olar daýhan birleşiginiň agzalygyndan çykarylsa ýa-da ondan öz islegi boýunça çyksalar;

3) ata-enelik hukuklaryndan mahrum edilen adamlar, eger olar ata-enelik hukuklaryndan mahrum edilen çagalar bilen bilelikde ýaşaýan bolsalar;

4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda – beýleki adamlar.

2. Maşgala çagalar öýleri ýatyrylan halatynda hakyky terbiýeçiler olara berlen ýaşaýyş jaýyny boşatmalydyrlar, ondan ýüz dönderilen halatynda bolsa olar başga ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarylmaga degişlidir.  

3. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen bagly raýatlara berilýän başga ýaşaýyş jaýy Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelmelidir we bu ilatly ýeriň çäginde ýerleşmelidir.

4. Ýaşaýyş jaýyndan çykarylýana berilýän ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasyny ýatyrmak we kireýine alyjyny çykarmak barada kazyýetiň çözgüdinde görkezilmelidir.

 

115-nji madda. Kireýine alyjyny we onuň maşgala agzalaryny başga ýaşaýyş jaýy berilmezden ýaşaýyş jaýyndan çykarmak

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy we onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalary şu halatlarda başga ýaşaýyş jaýy berilmezden ýaşaýyş jaýyndan çykarylyp bilner:

1) ýaşaýyş jaýyny yzygiderli berbatlaýan ýa-da zaýalaýan bolsalar;

2) ýaşaýyş jaýyny niýetlenilişine görä peýdalanmasalar;

3) özlerini alyp barşy bilen beýlekileri özleri bilen bir öýde ýa-da bir jaýda ýaşar ýaly etmeseler, duýduryş we jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri hem netije bermedik bolsa;

4) bu ýaşaýyş jaýyny baş-başdaklyk bilen eýelän bolsalar;

5) ýaşaýyş jaýynyň kireýine almak-bermek şertnamasy hakyky däl diýlip ykrar edilen bolsa;

6) ýaşaýyş jaýyndan çykarmak üçin şu Kodeksiň 103-nji maddasynyň altynjy böleginde görkezilen esaslar ýüze çyksa.

2. Bilelikde ýaşamagyň mümkin däldigi üçin başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişli adamlar çykarylmagynyň deregine eýeleýänýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmekde gyzyklanýan tarapyň görkezen başga ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyş etmäge kazyýet tarapyndan borçly edilip bilner.

 

IV BÖLÜM. ÝAŞAÝYŞ JAÝ GAZNASYNY DOLANDYRMAK,

ONUŇ SAKLANYLMAGYNY ÜPJÜN ETMEK,

ULANMAK WE ABATLAMAK

 

14-nji bap. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak we onuň

saklanylmagyny üpjün etmek

 

116-njy madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak boýunça wezipelere ýaşaýyş jaý gaznasyny, ýaşalmaýan jaýlary we binalary, hyzmat ediş enjamlaryny,ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk ýer böleklerini göwnejaý saklamagy we abatlamagy üpjün etmek boýunça çäreler, ähli tölegleri hasaplamak we ýygnamak, potratçylyk guramalary we hyzmat edijiler bilen hasaplaşmak we ýaşamak üçin zerur şertleri döretmäge gönükdirilen beýleki işler degişlidir.

2. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak onuň eýeleri tarapyndan gös-göni ýa-da olaryň ygtyýarly eden dolandyryjy edaralarynyň üsti bilen Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryny berjaý etmek bilen amala aşyrylýar.

3. Dolandyryjy edara ýaşaýyş jaý gaznasynyň eýesiniň adyndan çykyş edýär we degişli ýaşaýyş jaý gaznasy babatda onuň bilen baglaşylan şertnamanyň esasynda hereket edýär. Dolandyryjy edara ýaşaýyş jaý gaznasyny saklamak we abatlamak, sarp edijileri jemagat hyzmatlary bilen üpjün etmek boýunça işleri ýerine ýetirmek üçin potratçylar bilen şertnamalar baglaşylanda buýrujy bolup çykyş edýär.

4. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň eýeleri ýa-da dolandyryjy edaralar degişli ýaşaýyş jaý-ulanyş guramalary bilen ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak üçin şertnamalary baglaşmaga haklydyrlar.

5. Şereketler, şeýle hem ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketleri ýaşaýyş jaýyny özbaşdak dolandyrmaga ýa-da degişli dolandyryjy edara bilen dolandyrmak üçin şertnama baglaşmaga haklydyrlar.

 

117-nji madda. Kireýine berijiniň ýaşaýyş jaý gaznasynyň saklanylmagyny üpjün etmek boýunça borçlary

 

1. Kireýine beriji ýaşaýyş jaý gaznasyny saklamak we onuň abadançylygyny ýokarlandyrmak hakynda alada etmäge borçludyr.

2. Ygtyýarynda ýaşaýyş jaýy bolan kärhanalar, edaralar, guramalar onuň saklanylmagy üçin jogapkärçilik çekýärler.

3. Kireýine beriji şu Kodeksde bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýlarynyň düýpli abatlaýyş işlerini öz wagtynda geçirmäge, ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat ediş enjamlarynyň bökdençsiz işini, ýaşaýyş jaýlarynyň, olaryň girelgeleriň we olara ýanaşyk ýer bölekleriniň, umumy peýdalanylýan beýleki ýerleriniň göwnejaý saklanylmagyny üpjün etmäge borçludyr.

 

118-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň saklanylmagyny üpjün etmek boýunça ýaşaýjylaryň borçlary

 

1. Ýaşaýjylar ýaşaýyş jaýlarynyň saklanylmagyny üpjün etmäge, arassaçylyk we beýleki enjamlara, abadanlaşdyryş desgalaryna aýawly çemeleşmäge, ýaşaýyş jaýyny we oňa ýanaşyk ýer böleklerini saklamagyň,  ýangyn howpsuzlygynyň kadalaryny berjaý etmäge, girelgelerde, liftlerde, basgançak meýdançalarynda we umumy peýdalanylýan beýleki ýerlerde arassaçylygy we tertibi berjaý etmäge borçludyrlar.

2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde we tertipde ýaşaýyş jaýlarynyň ýeňil abatlaýyş işlerini öz hasabyna geçirmelidir, ýaşaýyş jaýy boşadylanda bolsa – ony göwnejaý ýagdaýda tabşyrmalydyr.

 

15-nji bap. Ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak we onda abatlaýyş

işlerini geçirmek

 

119-njy madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylmagyny we onda abatlaýyş işleriniň geçirilmegini guramak

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylmagy, onda düýpli we ýeňil abatlaýyş işleriniň geçirilmegi ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmagyň we abatlaýyş işlerini geçirmegiň ýeke-täk düzgünlerini we kadalaryny hökmany berjaý etmek bilen amala aşyrylýar.

2. Ýaşaýyş jaý gaznasyna enjamlaýyn taýdan hyzmat etmek, olarda düýpli we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýa-da kireýine alyjynyň islegine görä şertnama boýunça ýaşaýyş jaý-ulanyş, abatlaýyş ýa-da beýleki degişli ýuridik ýa-da fiziki şahslar tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, onda düýpli we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek ýaşaýyş jaýy hasabynda durýan döwlet häkimiýet edaralarynyň ýaşaýyş jaý-ulanyş we abatlaýyş gulluklary tarapyndan amala aşyrylýar. Şeýle gulluklaryň bolmadyk halatynda görkezilen ýaşaýyş jaýlaryny ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýa-da kireýine alyjynyň islegine görä beýleki degişli ýuridikýa-da fiziki şahslar tarapyndan amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

120-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak we onda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek

 

1. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda düýpli we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek döwlet ýaşaýyş jaý-ulanyş gulluklarynyň serişdeleriniň hasabyna, bu serişdeler ýetmezçilik eden halatynda bolsa – TürkmenistanyňDöwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

2. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda düýpli we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek ýaşaýyş jaýy hasabynda durýan döwlet häkimiýet edaralarynyň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

3. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak we oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek eýeçilik hukugy esasynda ýaşaýyş jaýlary özlerine degişli bolan fiziki şahslaryň, şeýle hem eýeçiligiň döwlete degişli bolmadyk görnüşine esaslanýan ýuridik şahslaryň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

4. Şereketiň ýaşaýyş jaýlaryny ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek onuň öz serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

5. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen eýeçiligiň dürli görnüşine degişli bolan ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleri ýaşaýyş jaýyny ulanmak we onda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmäge şu Kodeksde bellenilen tertipde gatnaşýarlar.

6. Ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, onda abatlaýyş işlerini geçirmek we oňa hyzmat etmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmäge meýletinlik başlangyjy esasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik serişdeler çekilip bilner.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

121-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynda ýaşalmaýan jaýlary we ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat ediş binalaryny ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň hasabynda durýan söwda, durmuş we beýleki hajatlar üçin niýetlenen ýaşalmaýan aýratyn binalary we ýaşaýyş jaýlaryndaky ýaşalmaýan jaýlary, ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek bilen bagly çykdajylary maliýeleşdirmek döwlet ýaşaýyş jaý-ulanyş gulluklarynyň serişdeleriniň, olar ýetmezçilik eden halatynda bolsa – Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, şeýle hem görkezilen binalary we jaýlary eýeçiligine ýa-da kärendesine alan fiziki we ýuridik şahslaryň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

 

122-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmagyň we onda abatlaýyş işlerini geçirmegiň maddy-enjamlaýyn üpjünçiligi

 

Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, onda abatlaýyş işlerini geçirmek we oňa hyzmat etmek üçin zerur bolan maddy-enjamlaýyn serişdelerolary harçlamagyň kadalaryna laýyklykda bölünip berilýär.

 

123-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyna hyzmat etmek üçin şertnamalar

 

Ýaşaýyş jaý gaznasyny saklamak we onda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin ýaşaýyş jaý gaznasynyň eýesi ýa-da ol tarapyndan bellenilen dolandyryjy edara işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek üçin ýaşaýyş jaý-ulanyş we abatlaýyş-gurluşyk kärhanalary bilen şertnama baglaşmaga haklydyrlar.

 

V BÖLÜM. ÝAŞAÝYŞ JAÝ KANUNÇYLYGYNYŇ

BOZULMAGY ÜÇIN JOGAPKÄRÇILIK

 

16-njy bap. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň göwnejaý peýdalanylmazlygy üçin jogapkärçilik we ýaşaýyş jaý gaznasyna ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak

 

124-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň göwnejaý peýdalanylmazlygy we ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň beýleki bozulmalary

 

1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň göwnejaý peýdalanylmazlygy we ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň şu aşakdaky bozulmalary Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan jogapkärçilige eltýär:

1)  ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary hasaba goýmagyň, hasapdan çykarmagyň we raýatlara ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň tertibiniň berjaý edilmezligi;

2) ýaşaýyş jaýlaryna ýaşamaga göçürmegiň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möhletleriniň berjaý edilmezligi;

3) ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak kadalarynyň bozulmagy, basgançak meýdançalarynyň, liftleriň, girelgeleriň, ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer bölekleriniň we beýleki umumy peýdalanylýan ýerleriň hapalanmagy;

4) ýaşaýyş jaýlarynyň baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrylmagy we meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi ýa-da olaryň niýetlenilen maksatlary üçin peýdalanylmazlygy;

5) ýaşaýyş jaýlarynyň suw, gaz we elektrik üpjünçiligi, ýyladyş-sowadyş, lagym we beýleki olara hyzmat ediş enjamlarynyň niýetlenilen maksatlar üçin peýdalanylmazlygy, olary ulanmagyň we saklamagyň kadalarynyň berjaý edilmezligi;

6) ýaşaýyş jaýlarynyň enjamlarynyň we abadanlaşdyryş desgalarynyň zaýalanmagy.

2. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň we ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmagyň tertibiniň beýleki bozulmalary üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda jogapkärçilik bellenilip bilner.

 

125-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyna ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak

 

1. Ýaşaýyş jaýlaryna, olardaky hyzmat ediş geçirijilere we enjamlara, olaryň abadanlaşdyryş desgalaryna we ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerindäki gök agaçlara zyýan ýetiren fiziki we ýuridik şahslar ýetirilen zyýanyň öwezini dolmaga borçludyrlar.

2. Şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatlarda ýetirilen zyýany ýuridik şahslaryň tölemegi bilen bagly olara ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak günäkär wezipeli adamlar we beýleki işgärler tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

VI BÖLÜM. GEÇIŞ DÜZGÜNLERI

 

17-nji bap. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş

jaýlaryny bermegiň nobatlylygyny saklamak

 

126-njy madda. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan raýatlaryň nobatlylygyny saklamak

 

1. Şu Kodeksiň güýje girmegine çenli ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan we döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlar öňki tertipde görkezilen hukuklaryny saklap galýarlar.

2. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasy döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna berlen halatynda ýaşaýyş jaý gaznasy bilen bilelikde degişli ýerine ýetiriji häkimiýet edarasyna, Geňeşe işleýän ýeri boýunça ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan adamlaryň sanawlary hem berilýär.

Şunda ýaşaýyş jaý gaznasynyň berlen pursadynda işleýän ýeri boýunça ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan adamlar olaryň işleýän ýerinde hasaba kabul edilen senesinden ugur alnyp, ýaşaýan ýeri boýunça düzülen sanawlara goşulýar. Eger görkezilen adamlar ýaşaýan ýeri boýunça hasapda duran bolsalar, onda olaryň özleriniň saýlamagyna görä işleýän ýa-da ýaşaýan ýeri boýunça hasaba kabul edilensenesinden ugur alnyp sanawlara goşulýar.

3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş şu Kodeksiň güýje giren gününden on gün möhletde girizilen üýtgetmeleriň sebäplerini görkezmek we tassyklamak bilen ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň sanawlaryndaky üýtgetmeleri köpçülige aýan edýärler.

4. Şu Kodeksiň güýje giren gününe çenli ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan raýatlaryň ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukuk ýagdaýynyň ýaramazlaşdyrylmagyna ýol berilmeýär.

(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014-nji ýyl, №2, 73-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 26.03.2016 ý. № 384-V, 23.11.2016 ý. № 484-V, 09.06.2018 ý. № 41-VI

we 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler

we goşmaçalar bilen)

 

Döwlet tarapyndan şu Kanuna laýyklykda bellige alnan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň we onuň bilen bagly geleşikleriň ykrar edilmeginiň we goralmagynyň maksady bilen, şu Kanun gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we oňa bolan hukuklaryň borçlanmalarynyň, şeýle hem onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň hukuk esaslaryny we tertibini belleýär.

 

1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler

 

Şu Kanunyň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) arza beriji – döwlet bellige alnyşy özleriniň bähbitleri üçin amala aşyrylýan hukuk eýesi, hukuk ediniji we başga şahslar;

2)arza berijiniň wekili – özüniň ygtyýarlylygy ynanç haty, kanunçylyk, kazyýetiň çözgüdi esasynda gelip çykýan, arzaberijiniň adyndan arza berýän we döwlet bellige alnyşy bilen baglanyşykly başga hereketleri amala aşyrýan şahs;

3) bellige alyş çägi – çäklerinde Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň şäherlerde we etraplarda döredilýän degişli ýerli edaralary (mundan beýläk – Gullugyň ýerli edaralary)işini alyp barýan bir dolandyryş-çäk birliginiň serhetlerindäki çägiň bir bölegi;

4) döwlet bellige alyjysy – gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagyny amala aşyrýan wezipeli adam;

5) gozgalmaýan emlägiň obýekti – bellenilen çäkleri bolan hem-de fiziki we ýuridik şahslaryň eýeçiliginde ýa-da peýdalanmagynda durýan ýer bölegi, bina, desga, gurluşygy tamamlanylmadyk obýektler, ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlar, emläk toplumy hökmünde kärhanalarýa-da gozgalmaýan emlägiň başga obýektleri;

6) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawy (mundan beýläk – Döwlet sanawy) - bar bolan we bes edilen hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary, şeýle hem hukuklary Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan bellige alyş kitaplarynda bellige alnan hukuk eýeleri hakynda maglumatlar binýady;

7) gozgalmaýan emlägiň tehniki taýdan tükellenilmegi – gozgalmaýan emlägiň barlaglarynyň netijeleriniň esasynda gozgalmaýan emlägiň barlygy, ýerleşýän ýeri, düzümi, meýdany we beýleki häsiýetnamalary, ýagdaýy, bahasy hakynda maglumatlaryň ýygnalmagy, dikeldilmegi we işlenilmegi;

8) gozgalmaýan emläk bilen geleşik – fiziki we ýuridik şahslaryň gozgalmaýan emläge bolan hukuklarynyň emele gelmegine, üýtgedilmegine ýa-da bes edilmegine gönükdirilen erk-islegleriniň bildirilmegi;

9) gurluşygy tamamlanylmadyk obýekt – aýratyn gurluş hökmünde döredilmegine Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda rugsat berlen we başlanylan, emma tamamlanmadyk, ýer bilen berk baglanyşygy bolan, wezipesi, ýerleşýän ýeri, möçberleri Döwlet sanawynyň resminamalarynda beýan edilen gurluşygy saklanylan obýekt;

10) hukuklaryň borçlanmalary – gozgalmaýan emläge eýelik etmeklige, ygtyýarlyk etmeklige, ony peýdalanmaklyga bolan hukuklaryň çäklendirmeleri (kärende, girew, ipoteka, serwitutlar, şertnama boýunça borçnamalar, kazyýetiň emlägi tussag etmek hakynda çykaran çözgütleri we gozgalmaýan emlägiň eýesiniň ýa-da ony peýdalanyjynyň hukuklaryny çäklendirýän Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki hukuklar);

11) hukugy belleýän resminamalar – olaryň esasynda gozgalmaýan emläge bolan hukuklar, hukuklaryň borçlanmalary ýüze çykýan, başga birine geçýän we (ýa-da) bes edilýän resminamalar;

12) inwentar belgisi – binanyň, desganyň, ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýyň, emläk toplumy hökmünde kärhananyň we gozgalmaýan emlägiň başga obýektiniň, ýer bölegi muňa degişli däldir, Türkmenistanyň çäginde gaýtalanmaýan,onuň bütin bar bolan döwründe saklanyp galýan hem-de bellenilen tertipde berilýän belgisi;

13) kadastr belgisi – ýer böleginiň onuň bar bolan döwrüniň bütin dowamynda saklanyp galýan we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýän Türkmenistanyň çäginde gaýtalanmaýan, hususy  belgisi;

14) öň dörän hukuk ýa-da hukuk borçlanmasy – şu Kanunyň güýje girmeginden öň ýüze çykan we onuň degişli hukuk ýüze çykan pursatynda Türkmenistanyň hereket edýän kanunçylygyna laýyk gelen şertinde güýjünde bolýan gozgalmaýan emläge bolan hukuk ýa-da gozgalmaýan emläge bolan hukugyň borçlanmasy;

15) serwitut – gozgalmaýan emlägiň obýektini zerur kommunikasiýalaryň geçmegi, geçirilmegi we ulanylmagy üçin, şeýle hem serwitut bellenilmezden üpjün edilip bilinmeýän başga zerurlyklar üçin gozgalmaýan emlägiň obýektinden çäkli peýdalanmagyň hukugy;

16) tehniki ýalňyşlyk –Döwlet sanawynyň resminamasyndaky düzedilmegi gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň,hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da bes edilmegine getirmeýän ýalňyşlyk;

17) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyk – Döwlet sanawynyň resminamalaryndaky düzedilmegi gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da bes edilmegine getirip biljek ýa-da gyzyklanýan şahslara zyýan ýetirip biljek ýalňyşlyk;

18) ýöriteleşdirilen kadastr – Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen tebigy we beýleki aýratynlyklaryna görä gozgalmaýan emläk hakynda ulgamlaşdyrylan maglumatlary özünde jemleýän döwlet kadastry. Ýöriteleşdirilen kadastrlara ýer, suw, tokaý, şähergurluşyk we başga kadastrlar degişlidir.

 

2-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy

 

1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we Türkmenistanyň Raýat kodeksinden, şu Kanundan we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanundakydan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Şu Kanunyň hereket ediş çygry

 

Şu Kanunyň hereketi eýeçiliginiň görnüşine garamazdan, Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän, şu Kanunyň 6-njy maddasynda gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň bellige alynmagynyň obýekti hökmünde göz öňünde tutulan, gozgalmaýan emlägiň obýektleri bilen baglanyşykly hukuk gatnaşyklaryna degişlidir.

 

4-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň esasy wezipeleri

 

Şu aşakdakylar gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň esasy wezipeleri bolup durýarlar:

1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan ykrar edilmegi we goralmagy;

2) gozgalmaýan emlägiň bazarynyň emele gelmegine ýardam edilmegi;

3) gozgalmaýan emlägiň obýektleri, olar babatda hukuklar we borçlanmalar baradaky maglumatlar ulgamynyň döredilmegi;

4) fiziki şahslara, döwlet häkimiýet edaralaryna, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryna, kazyýetlere, karz edaralaryna we beýleki ýuridik şahslara gozgalmaýan emlägiň obýektleri, ol babatda hukuklar we borçlanmalar hakynda maglumatlaryň berilmegi;

5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri, olar babatda hukuklar we borçlanmalar hakynda maglumatlaryň elýeterliginiň, obýektiwliginiň we yzygiderliliginiň üpjün edilmegi.

 

5-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň subýektleri. Wekillige bolan hukuk

 

1. Türkmenistanda ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň we (ýa-da) gozgalmaýan emlägiň obýektleri babatda hukuklaryň eýeleri bolup durýan fiziki we ýuridik şahslar (mundan beýläk – hukuk eýeleri) hem-de döwlet bellige alyjysy gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň subýektleri bolup durýarlar.

2. Fiziki we ýuridik şahslar şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklara, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, öz wekilleriniň üsti bilen gatnaşyp bilerler. Fiziki şahslaryň wekilleriniň ygtyýarlyklary Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, notarial taýdan tassyklanylan ynanç haty bilen tassyklanylmalydyr.

3. Şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklara fiziki we ýuridik şahslaryň özleriniň gatnaşmaklary, agzalan hukuk gatnaşyklaryna olaryň wekiliniň gatnaşmagyndan mahrum etmeýär. Şonuň ýaly hem wekiliň gatnaşmagy olaryň görkezilen gatnaşyklara şahsy gatnaşmaga bolan hukugyndan mahrum etmeýär.

 

6-njy madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

1. Şu Kanun gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň şu görnüşleri babatda döwlet tarapyndan bellige almagyň düzgünlerini belleýär:

1) ýer bölekleri;

2) binalar, desgalar, gurluşygy tamamlanmadyk obýektler;

3) ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlar;

4) emläk toplumlary hökmündäki kärhanalar;

5) emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläkler;

6) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda gozgalmaýan emlägiň başga görnüşleri.

2. Gozgalmaýan emläge bolan şu hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir:

1) eýeçilik hukugy;

2) hojalygy ýörediş hukugy;

3) operatiw dolandyryş hukugy;

4) ýer bölegine mirasa goýmak hukugy bilen eýelik etmek hukugy;

5) ynançly dolandyrmak hukugy;

6) ýer böleginiň ýa-da binanyň, desganyň, üzňeleşdirilen jaýyň bäş ýyldan köp möhlet bilen kärende (kireý) hukugy;

7) ýer bölegini peýdalanmak hukugy;

8) ipotekadan ýüze çykýan hukuklar;

9) serwitutlar;

10) döwlet emlägi döwletiň eýeçiliginden aýrylanda we hususylaşdyrylanda gozgalmaýan emläk babatda bellenilýän hukuklar we borçlanmalar;

11) kazyýet edaralarynyň çözgütlerinden gelip çykýan hukuklar;

12) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan halatlarda başga hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary.

3. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişli gozgalmaýan emläge bolan hukuk, hukugyň borçlanmasy olaryň degişlilikde ýüze çykmagy, başga birine geçmegi, bes edilmegi döwlet tarapyndan bellige alnan pursatyndan başlap ýüze çykýarlar, geçýärler, bes edilýärler.

4. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy diňe kazyýet tertibinde hakyky däl diýlip ykrar edilip bilner.

 

7-nji madda. Döwlet pajy

 

Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin döwlet pajy alynýar. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin döwlet pajynyň möçberleri Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

8-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky işiň maliýeleşdirilmegi

 

Şular gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky işiň maliýeleşdirilmeginiň çeşmeleri bolup durýar:

1) Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri;

2) fiziki we ýuridik şahslaryň olara tölegli hyzmatlaryň edilmeginden gelýän serişdeleri;

3) Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik başga serişdeler.

 

2-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGE BOLAN HUKUKLARYŇ WE ONUŇ BILENBAGLYGELEŞIKLERIŇ DÖWLET TARAPYNDAN

BELLIGE ALYNMAGY BABATDA DÖWLET DOLANDYRYŞY

 

9-njy madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi we dolandyrmagy amala aşyrýan edaralar

 

1. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we Türkmenistanyň Adalat ministrligi gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi we dolandyrmagy amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.

2. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet dolandyryşy Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk (mundan beýläk – Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk), şeýle hem welaýatlarda we welaýat hukukly şäherlerde döredilýän Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň müdirlikleri (mundan beýläk – Gullugyň müdirlikleri) tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagyny Gullugyň ýerli edaralary amala aşyrýarlar.

 

10-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny çykarýar;

3) şulary tassyklaýar:

a) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk hakynda Düzgünnamany;

b) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň Döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerini;

4) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alnandygy üçin döwlet pajynyň möçberlerini belleýär;

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

11-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Adalat ministrligi:

1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär we gözegçiligi amala aşyrýar;

2) şu aşakdakylary işläp düzýär we tassyklamak üçin olary Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine hödürleýär:

a) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk hakynda Düzgünnamany;

b) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerini;

3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;

4) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň işine usulyýet we umumy ýolbaşçylygy amala aşyrýar, olaryň işini utgaşdyrýar we oňa gözegçilik edýär;

5) Döwlet sanawynyň resminamalarynyň görnüşlerini tassyklaýar, şeýle hem olary ýöretmegiň tertibini belleýär;

6) döwlet bellige alyjysynyň möhürleriniň, möhürçeleriniň, blanklarynyň nusgalaryny, olaryň berilmeginiň we alynmagynyň tertibini tassyklaýar;

7) Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen ylalaşmak arkaly Döwlet sanawyndan maglumatlaryň, bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagy boýunça hukuk maslahatlarynyň berlendigi, resminamalardan göçürmeleriň taýýarlanandygy, gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bilen baglanyşykly başga hukuk we tehniki hyzmatlaryň edilendigi üçin nyrhlary tassyklaýar we olary almagyň tertibini belleýär;

8) döwlet bellige alyjylaryň okadylmagyny we hünär derejeleriniň ýokarlandyrylmagyny üpjün edýär;

9) döwlet bellige alyjylarynyň hünär synagyny geçirýär;

10) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

12-nji madda. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň ygtyýarlylygy

 

Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk:

1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär we gözegçiligi amala aşyrýar;

2) Gullugyň müdirlikleriniň, ýerli edaralarynyň işine ýolbaşçylygy amala aşyrýar, olaryň işini utgaşdyrýar we oňa gözegçilik edýär;

3) Türkmenistan boýunça Döwlet sanawyny ýöretmegi amala aşyrýar;

4) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünleriniň berjaý edilmegini üpjün edýär;

5) Türkmenistan boýunça gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň jemleýji görkezijilerini toplamagy, seljermegi, umumylaşdyrmagy amala aşyrýar;

6) Döwlet sanawynyň ýöredilmeginiň tejribesiniň meseleleri we Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnyşyny amala aşyrmaklary boýunça usulyýet resminamalaryny işläp düzýär we çykarýar;

7) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri ýerine ýetirýär.

 

13-nji madda. Gullugyň müdirlikleriniň ygtyýarlylygy

 

Gullugyň müdirlikleri:

1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler we gözegçiligi amala aşyrýarlar;

2) Gullugyň ýerli edaralarynyň işine ýolbaşçylygy amala aşyrýarlar, olaryň işini utgaşdyrýarlar we oňa gözegçilik edýärler;

3) welaýat, welaýat hukukly şäher boýunça Döwlet sanawynyň ýöredilmegini amala aşyrýarlar;

4) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünleriniň berjaý edilmegini üpjün edýärler;

5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda, bar bolan we bes edilen hukuklar hem-de hukuklaryň borçlanmalary hakynda, şeýle hem hukuklary Gullugyň ýerli edaralarynda bellige alnan hukuk eýeleri hakynda maglumatlaryň toplanylmagyny geçirýärler, şeýle hem Türkmenistan boýunça Döwlet sanawyna girizilmegi üçin görkezilen maglumatlary Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga berýärler;

6) degişli welaýatlaryň we welaýat hukukly şäherleriň çäklerinde gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň jemleýji görkezijilerini toplamagy, seljermegi, umumylaşdyrmagy amala aşyrýarlar;

7) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri ýerine ýetirýärler.

 

14-nji madda. Gullugyň ýerli edaralarynyň ygtyýarlylygy

 

Gullugyň ýerli edaralary:

1) Döwlet sanawynyň resminamalaryny ýöretmegi amala aşyrýarlar;

2) Döwlet sanawyny bellige alyş çäginiň çäklerinde ýöredýärler;

3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagyny geçirýärler;

4) arzaberijiler tarapyndan döwlet tarapyndan bellige almagyň geçirilmegi üçin berlen resminamalaryň hakykylygyny barlaýarlar;

5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda, bar bolan we bes edilen hukuklar hem-de hukuklaryň borçlanmalary hakynda, şeýle hem hukuklary olar tarapyndan bellige alnan hukuk eýeleri hakynda maglumatlary berýärler, şeýle hem Döwlet sanawyna girizilmegi üçin görkezilen maglumatlary Gullugyň müdirliklerine berýärler;

6) bellenilen tertipde Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga, Gullugyň müdirliklerine, fiziki we ýuridik şahslara gozgalmaýan emlägiň obýektleri we olara bolan hukuklar hakynda maglumatlary berýärler;

7) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygyny tassyklaýan resminamalary berýärler;

8) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri ýerine ýetirýärler.

 

3-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGIŇ OBÝEKTLERINI HASABA ALMAGY AMALA AŞYRÝANDÖWLET EDARALARY WE OLARYŇ

HUKUKLARYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY BARADAKY GULLUK BILEN ÖZARA GATNAŞYGY

 

15-nji madda. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerini hasaba almagy amala aşyrýan döwlet edaralary

 

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler gozgalmaýan emlägiň obýektlerini hasaba almagy amala aşyrýan döwlet edaralary bolup durýarlar.

 

16-njy madda. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet edaralarynyň wezipeleri

 

1. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet edaralary öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde şu wezipeleri amala aşyrýarlar:

1) administratiw-çäk birlikleriniň we ilatly nokatlaryň çäklerini kesgitleýärler we belleýärler;

2) hukuk belleýji resminamalaryň esasynda gozgalmaýan emlägiň obýektlerini kybaplaşdyrýarlar;

3) gozgalmaýan emlägiň her bir obýekti boýunça kadastr we inwentar işlerini düzýärler hem-de gozgalmaýan emlägiň hasabynyň ýöredilmegi üçin zerur bolan başga resminamalary taýýarlaýarlar;

4) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň tehniki tükellenilmegini geçirmegi amala aşyrýarlar;

5) ýöriteleşdirilen kadastrlary alyp barýarlar we gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň monitoringini geçirýärler;

6) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň barlygy we ýagdaýy hakynda ýeke-täk kompýuterleşdirilen maglumatlar bankyny döredýärler we alyp barýarlar;

7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gozgalmaýan emlägiň obýektlerine eýeçilik hukugy hakynda şahadatnamalaryň berilmegini amala aşyrýarlar;

8) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri ýerine ýetirýärler.

2. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagy babatda işi amala aşyrýan döwlet edaralarynyň wezipeleriniň aýdyňlaşdyrylmagy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, şeýle hem bu döwlet edaralarynyň Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan düzgünnamalary esasynda amala aşyrylýar.

 

17-nji madda.Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet edaralarynyň Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk bilen özara gatnaşyklary

 

1. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet edaralary olar şu aşakdakylar babatda çözgütleri kabul eden halatlarynda maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin resminamalary Gullugyň degişli ýerli edarasyna ibermäge borçludyrlar:

1) administratiw-çäk birlikleriniň we ilatly nokatlaryň araçäkleriniň bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi hakynda;

2) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň salgylarynyň dakylmagy hakynda ýa-da şeýle salgylaryň üýtgedilmegi hakynda;

3) gozgalmaýan emlägiň obýektini ulanyşa girizmek üçin rugsadyň berilmegi hakynda;

4) ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa, ýaşalmaýan jaýyň ýaşalýan jaýyna geçirilmegi hakynda.

Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet edaralary özleri tarapyndan gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagy, şeýle hem gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze çykmagy, üýtgemegi we (ýa-da) bes edilmegi bilen baglanyşykly başga çözgütler hem kabul edilen halatlarynda maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin resminamalary ibermäge borçludyrlar.

2. Ýöriteleşdirilen kadastrlaryň ýöredilmegini amala aşyrýan edaralar olara gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda üýtgetmeleri girizen gününden başlap on senenama gününiň dowamynda Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga degişli maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin zerur resminamalary iberýärler.

3. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerini hasaba almak we bellige almak baradaky edaralar tarapyndan şu maddanyň birinji we ikinji böleklerinde bellenilen halatlarda Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga iberilýän resminamalaryň sanawy we mazmuny, olary ibermegiň tertibi we möhletleri, şeýle resminamalaryň görnüşlerine bildirilýän talaplar Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.

 

4-nji BAP. HUKUKLARYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY BARADAKY GULLUK

 

18-nji madda. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk

 

1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk – Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, onuň müdirlikleri we ýerli edaralary Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan döredilýär we ýatyrylýar.

2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň düzümi we işgärleriniň sany Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan tassyklanylýar.

3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň müdirlikleri we ýerli edaralary ýuridik şahs bolup durýarlar, olaryň Türkmenistanyň Döwlet tugrasynyň şekili we öz ady bolan möhüri bar.

 

19-njy madda. Döwlet bellige alyjysy

 

1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipesinden boşadylýan Baş döwlet bellige alyjysy ýolbaşçylyk edýär. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň müdirliklerine we ýerli edaralaryna Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipesinden boşadylýan döwlet bellige alyjylar ýolbaşçylyk edýärler.

2. Döwlet bellige alyjylaryna bildirilýän hünär dereje talaplary, olaryň hukuklary we borçlary Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan tassyklanýan tertipde kesgitlenilýär.

 

20-nji madda. Döwlet bellige alyjysynyň garaşsyzlygy

 

1. Döwlet bellige alyjylary öz işinde diňe Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen talaplara tabyn bolýarlar.

2. Döwlet bellige alyjysynyň şu aşakdaky bellige alyş hereketlerini amala aşyrmaga hukugy ýokdur:

1) netijeleri özi üçin emläk ýa-da başga şahsy bähbidi göz öňünde tutýan;

2) öz adyna we öz adyndan, äriniň (aýalynyň), öz ýakyn garyndaşlarynyň we äriniň (aýalynyň) ýakyn garyndaşlarynyň adyna we olaryň adyndan. Bu ýagdaýlarda döwlet tarapyndan bellige almak ýokarda durýan edaranyň kesgitlemegi boýunça başga ýerli edarasynyň döwlet bellige alyjysy tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Döwlet bellige alyjysynyň şulara hukugy ýokdur:

1) mugallymçylyk, ylym we döredijilik işinden başga tölenilýän iş bilen meşgullanmaga;

2) döwlet tarapyndan bellige almak baradaky edaralarda işini bes edenden soň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möhletiň dowamynda fiziki we ýuridik şahslaryň bähbitleri üçin döwletiň ýa-da kanun bilen goralýan başga syry bolup durýan meseleler boýunça maglumatlary peýdalanmaga.

 

5-nji BAP. DÖWLET SANAWY

 

21-nji madda. Döwlet sanawynyň döredilmeginiň we ýöredilmeginiň maksatlary

 

Döwlet sanawy şu maksatlar bilen döredilýär we ýöredilýär:

1) gozgalmaýan emlägiň dolandyrylmagy babatda netijeli döwlet syýasatyny durmuşa geçirmek;

2) gozgalmaýan emläk bilen baglanyşykly hukuk gatnaşyklarynda döwletiň bähbitleriniň we hususy bähbitleriň goralmagy;

3) gozgalmaýan emlägiň peýdalanylmagyna we goralmagyna döwlet gözegçiligi;

4) fiziki we ýuridik şahslaryň maglumatlar üpjünçiligi.

 

22-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýörediliş ýörelgeleri

 

Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi şu ýörelgelere laýyklykda amala aşyrylýar:

1) birmeňzeşlik – Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi Türkmenistanyň ähli çäginde ýeke-täk düzgünler boýunça geçirilýär;

2) ygtybarlylyk –Döwlet sanawynyň maglumatlary onuň nätakyklygy subut edilýänçä ygtybarly bolup durýar;

3) jemagatlylyk – Döwlet sanawynyň maglumatlary açyk bolup durýarlar, şu Kanunda bellenilen halatlar muňa degişli däldir. Bellige alyş kitabyndaky ýazgy bellige alyş hereketiniň amala aşyrylandygy hakynda hemme şahslara habar berlendigini aňladýar, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda ýazmaça duýdurmak hökmany bolan halatlar muňa degişli däldir;

4) deňeşdirilip bilinmegi we gabat gelmek – Döwlet sanawynyň maglumatlary beýleki kadastrlarda we gaýry maglumat gorlarynda bar bolan maglumatlar bilen deňeşdirip bolýan we gabat gelýän bolmalydyrlar.

 

23-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalary

 

1. Döwlet sanawy şu resminamalardan ybarat:

1) döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyndan;

2) bellige alyş işlerinden;

3) bellige alyş kitaplaryndan;

4) fiziki we ýuridik şahslaryň maglumaty bermek baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitabyndan.

2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan Döwlet sanawynyň alnyp barylmagy üçin zerur bolan başga resminamalar hem kesgitlenilip bilner.

 

24-nji madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitaby

 

1. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitaby ýerli edaralary tarapyndan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň ýa-da bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen arzalary hasaba almak maksady bilen ýöredilýär.

2. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitaby ýazgylary yzygiderli ýazmak ýörelgesi boýunça ýöredilýär.Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyna düzedişleriň girizilmegi oňa degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.

Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyna girizilýän arzalaryň arasynda artykmaçlyk arzanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen senesi, sagady we minuty boýunça berilýär.

3. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabynyň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.

 

25-nji madda. Bellige alyş kitaby

 

1. Bellige alyş kitaby bölümlerden ybaratdyr. Bölüm gozgalmaýan emlägiň obýektiniň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda maglumatlary,onuň kadastr, inwentar tertip belgisini we degişli bellige alyş işine salgylanmany özünde jemleýär. Eger gozgalmaýan emlägiň obýektine bellenilen tertipde kadastr, inwentar tertip belgisi berilmedik bolsa, bellige alyş kitabynda gozgalmaýan emlägiň obýektiniň kybaplaşdyrylmagy oňa Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerinde bellenilen tertipde berilýän şertli tertip belgisi boýunça amala aşyrylýar.

2. Binalar, desgalar hakynda maglumatlary özünde jemleýän bölümler olaryň ýerleşýän ýer bölegi hakyndaky maglumatlary özünde jemleýän bölümiň göni yz ýanynda ýerleşýär. Üzňeleşdirilen jaýlar hakynda maglumatlary özünde jemleýän bölümler gös-göni bina, desga degişli bölümiň yz ýanynda ýerleşýär, şu Kanunyň 54-nji maddasynyň dördünji böleginde göz öňünde tutulan ýagdaýlarda bolsa, ýer bölegi, binalar, desgalar hakynda maglumatlary özünde jemleýän bölümler, üzňeleşdirilen jaýlaryň ýerleşýän degişli binasyny, desgasyny, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini hasabynda saklaýjy edaralaryň (ýa-da beýleki degişli hukuk eýeleriniň) bu bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine degişli bolan hukugy döwlet tarapyndan bellige alnanda doldurylýar.

3. Her bölüm gozgalmaýan emlägiň anyk obýekti babatda maglumatlary özünde jemlemelidir.

4. Bölümdäki ýazgynyň we belligiň her birisinde onuň senesi, tertip belgisi, kody, möhüri we bellige alyş kitabyna ýazgyny ýa-da belligi ýazan ýa-da ony ýatyran döwlet bellige alyjysynyň goly bolmalydyr. Ýazgylarda we belliklerde Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda goşmaça maglumatlar hem bolup biler.

5. Bellige alyş kitabyndaky ýazgylar diňe kazyýetiň çözgüdi bilen ýatyrylmaga, ýazgylara düzedişleriň girizilmegi bolsa şu Kanunda bellenilen halatlarda degişlidir.

6. Ýazgynyň düzedilmegi we ýatyrylmagy bellige alyş kitabyna degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.

7. Bellige alyş kitabynyň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.

 

26-njy madda. Bellige alyş işi

 

1. Bellige alyş işi gozgalmaýan emlägiň obýektiniň döredilmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda açylýar we gozgalmaýan emlägiň obýektiniň barlygynyň bes edilmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda ýapylýar.

2. Her bir bellige alyş işiniň özünde bar bolan arzalary we resminamalary (resminamalaryň göçürme nusgalaryny) özünde jemleýän ýazgysy bardyr. Ýazgy ýazgylaryň yzygiderliligi ýörelgesi bilen alnyp barylýar. Ýazga düzedişleriň girizilmegi oňa täze ýazgynyň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.

3. Bellenilen tertipde bellige alyş işine girizilen resminamalar ondan aýrylmaga degişli däldir.

4. Bellige alyş işiniň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.

 

27-nji madda. Fiziki we ýuridik şahslaryň maglumaty bermek baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitaby

 

1. Döwlet sanawyndan fiziki we ýuridik şahslaryň maglumat bermek baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitaby Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan gelip gowşan haýyşnamalary we Döwlet sanawyndan berlen maglumatlary hasaba almak maksady bilen ýöredilýär.

2. Döwlet sanawyndan fiziki we ýuridik şahslaryň maglumat bermek baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitabynyň ýörediliş tertibi Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.

 

28-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalaryna düzedişleriň girizilmegi

 

1. Döwlet sanawynyň resminamalaryndaky ýalňyşlyklar döwlet bellige alyjysy tarapyndan şu aşakdakylar ýaly düzedilýär:

1) tehniki ýalňyşlyklar – hukuk eýesiniň, beýleki gyzyklanýan adamlaryň we edaralaryň arzalary, döwlet bellige alyjysynyň başlangyjy boýunça;

2) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyklar – kazyýetiň çözgüdi boýunça.

2. Tehniki ýalňyşlygyň düzedilmeginiň degişli bellige alyş ýazgylaryna ynam bildiren hukuk eýelerine ýa-da üçünji şahslara zyýan ýetirip ýa-da olaryň kanuny bähbitlerini bozup biljekdigine esas bar bolan halatlarynda şeýle düzediş kazyýetiň çözgüdi boýunça amala aşyrylýar.

3. Ýalňyşlyklary düzetmek hakynda arzalara Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan on iş gününiň dowamynda seredilýär.

4. Bellige alyş kitabyndaky ýalňyşlygyň düzedilmegi hakyndaky arzany kabul eden mahalynda döwlet bellige alyjysy bellige alyş kitabyna arzanyň gelendigi hakynda bellik edýär.

5. Döwlet bellige alyjysy tarapyndan ýalňyşlyklaryň düzedilendigi hakynda degişli hukuk eýelerine on iş gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde habar berilýär.

6. Döwlet bellige alyjysynyň günäsi bilen goýberilen ýalňyşlyklary bolan resminamalaryň çalşyrylmagy muzdsuz amala aşyrylýar.

7. Hukuk eýeleri hakyndaky baplaşdyryş maglumatlaryň, ilatly ýerleriň we köçeleriň atlarynyň, jaýlaryň tertip belgileriniň üýtgedilmegi bilen baglanyşykly ýa-da başga ýagdaýlarda Döwlet sanawynyň resminamalaryna düzedişleri girizmeklik hukuk eýeleriniň arzalary ýa-da döwlet edaralaryndan gelýän degişli maglumatlaryň esasynda geçirilýär.

8. Döwlet sanawynyň resminamalaryndaky düzedişler hakynda maglumatlar ýerli edara tarapyndan üç iş gününiň dowamynda Döwlet sanawyna girizilmegi üçin Gullugyň müdirligine iberilýär.

 

29-njy madda. Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi, goralmagynyň we aýawlylygynyň üpjün edilmegi

 

1. Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi, kagyz we elektron göterijilerde amala aşyrylýar.

2. Kagyz we elektron göterijilerdäki maglumatlar gabat gelmedik mahalynda kagyz göterijisindäki maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa degişli däldir.

3. Bellige alyş kitabyndaky maglumatlaryň Döwlet sanawynyň beýleki resminamalarynyň maglumatlary bilen gabat gelmedik mahalynda bellige alyş kitabyndaky maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa degişli däldir.

4. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitaby, bellige alyş kitaplary we bellige alyş işleri hemişelik saklanylýan resminamalara degişlidir. Olaryň ýok edilmegine, şeýle hem olardan haýsy-da bolsa bir resminamalaryň alynmagyna ýol berilmeýär.

5. Eger bellige alyş işinde saklanýan hukuk belleýji ýa-da başga resminamalara zeper ýeten bolsa ýa-da olar ýok edilen bolsa, Gullugyň ýerli edarasy bu agzalan resminamalary ähli ýol berilýän usullar, şol sanda zerur resminamalary olary beren hukuk eýesinden, döwlet edaralaryndan sorap almak arkaly dikeldip biler. Ýitirilen resminamalaryň Döwlet sanawyndan alynmagyna rugsat berilýär.

6. Kagyz göterijilerinde bellige alyş sahypalary ýitirilen (zaýalanan) mahalynda ýitirilen sahypa boýunça maglumatlar Döwlet sanawynyň maglumatlar ulgamyndan we (ýa-da) bellige alyş işinde saklanýan maglumatlardan dikeldilip bilner.

7. Onuň esasynda Döwlet sanawynda hukuklarynyň döwlet tarapyndan bellige alnyşy geçirilen gozgalmaýan emlägiň obýekti üçin hukuk belleýji resminamanyň asyl nusgasy (tassyklanan göçürme nusgasy) ýitirilen ýa-da oňa zeper ýetirilen halatlarynda, hukuk belleýji resminamanyň dikeldilmegi bellige alyş işinde saklanýan agzalan resminamanyň göçürme nusgasyndan öwezliginiň berilmegi arkaly amala aşyrylýar.

8. Ýitirilen ýa-da zeper ýetirilen hukuk belleýji resminamanyň ýa-da eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň öwezliginiň berilmegi we asyl nusgasynyň (tassyklanan göçürme nusgasynyň) güýjüniň ýatyrylmagy Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

30-njy madda. Döwlet sanawyndan maglumatlaryň berilmegi

 

1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, Gullugyň müdirligi ýa-da Gullugyň ýerli edarasyşahsyýetini tassyklaýan resminamany beren şahsyň ýazmaça arzasy boýunça geçirilen bellige alyş hakynda we gozgalmaýan emläge bolan bellige alnan hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary barada maglumatlary berýär, döwletiň ýa-da täjirçilik syryny düzýän maglumatlar muňa degişli däldir. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalary bellige alnandygy hakyndaky maglumatlar, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça bellenilmedik bolsa, tölegli berilýär.

2. Gozgalmaýan emläge bolan bellige alnan hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary hakynda maglumatlar Döwlet sanawyndan göçürme görnüşinde berilýär.

3. Anyk fiziki we ýuridik şahsa degişli gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hakynda maglumatlar diňe şulara berilýär:

1) olaryň hukuk eýelerine;

2) hukuk eýelerinden ynanç hatyny alan fiziki we ýuridik şahslara;

3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hukuk kabul edijilik tertibinde özlerine geçýän şahslara;

4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda kazyýetlere we başga döwlet edaralaryna.

4. Maglumatlar ýa-da maglumatlaryň berilmeginden esasly ýüz döndermek arza berlen gününden başlap ýa-da ýazmaça talapnama gelen pursatyndan başlap üç iş gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde berilýär.

5. Döwlet sanawyndan maglumatlary özünde jemleýän resminama döwlet bellige alyjysy tarapyndan gol çekilýär we onuň möhüri bilen berkidilýär.

6. Maglumat bermekden ýüz dönderilmegi, şeýle hem maglumatyň berilmeginden boýun gaçyrylmagy kazyýete şikaýat edilip bilner.

7. Maglumatyň berilmezligi ýa-da nädogry maglumatyň berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilige eltýär.

8. Berlen maglumatlar hakynda maglumat hasaba alynmaga degişlidir. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, Gullugyň müdirligi ýa-da onuň ýerli edarasy hukuk eýesiniň arzasy ýa-da talapnamasy boýunça oňa hukugy bolan gozgalmaýan emläk baradaky maglumatlary alan şahslar we edaralar hakynda maglumat bermäge borçludyr.

 

31-nji madda. Bellige alyş kitabyndan göçürme

 

1. Bellige alyş kitabyndan göçürmede şular bolmalydyr:

1) gozgalmaýan emlägiň obýektiniň esasy maglumatlary;

2) gozgalmaýan emlägiň eýesi hakyndaky kybaplaşdyryş maglumatlar, umumy eýeçilik mahalynda paýyň möçberi we gozgalmaýan emlägiň her bir eýesi hakynda kybaplaşdyryş maglumatlary görkezilýär;

3) gozgalmaýan emläk babatda hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň sanawy (eýeçilik hukuklaryndan başga), hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň hereket ediş möhleti, hukuk eýeleri hem-de öz peýdalaryna borçlanmalar bellenilen şahslar hakyndaky kybaplaşdyryş maglumatlary, ipoteka bilen üpjün edilen borçnamalaryň bahasy ýa-da onuň kesgitlenilmeginiň tertibi we şertleri hakynda maglumatlar;

4) göçürmäniň berlen pursatynda arzalar hakynda bellige alyş kitabyndaky hakyky bolan bellikleriň sanawy;

5) bellige alyş kitabyndaky bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagynyň togtadylmagy hakynda bellikleriň sanawy;

6) bellige alyş kitabyndan göçürmäniň berlen senesi we wagty;

7) gozgalmaýan emlägiň obýekti hakynda sanawy Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan bellenilen başga maglumatlar.

2. Bellige alyş kitabyndan geleşigiň notarial taýdan tassyklanylmagy üçin berlen göçürmede "Geleşigiň notarial taýdan tassyklanylmagy üçin berlen" diýen ýörite bellik bolmalydyr hem-de ol berlen gününden başlap 30 senenama gününiň dowamynda hakyky güýjündedir.

3. Bellige alyş kitabyndan göçürmäniň görnüşi Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan tassyklanylýar.

 

6-njy BAP. HUKUKLARYŇ DÖWLETTARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGYNY GEÇIRMEGIŇ UMUMY DÜZGÜNLERI

 

32-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esaslar

 

Şular gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup biler:

1) şertnamalar we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan başga geleşikler, şeýle hem Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulmadyk, emma oňa çapraz gelmeýän şertnamalar we başga geleşikler;

2) döwlet häkimiýet edaralarynyň, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň esasy hökmünde göz öňünde tutulan namalary;

3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryny, hukuklaryň borçlanmalaryny belleýän ýa-da bes edýän kanuny güýje giren kazyýetiň çözgütleri;

4) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda ol amala aşyrylan pursatynda hereket eden kanunçylyga laýyklykda amala aşyrylan namalar (şahadatnamalar);

5) mirasa bolan hukuk hakynda şahadatnama;

6) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ygtyýarly döwlet häkimiýet edaralary tarapyndan berlen gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hakynda namalar (şahadatnamalar);

7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hukuklaryň barlygyny, ýüze çykmagyny, başga birine geçmegini, bes edilmegini, borçlanmasyny tassyklaýan başga resminamalar.

 

33-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen baglygeleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň geçiriliş tertibi

 

1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy şu tertipde amala aşyrylýar:

1) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin zerur bolan we şu Kanunyň talaplaryna laýyk gelýän resminamalaryň kabul edilmegi, şeýle resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylandygy üçin tölegiň tölenilendigini tassyklaýan resminamanyň hökmany ýanyna goşulmagy bilen bellige alynmagy;

2) resminamalaryň hukuk taýdan bilermenler seljermesi we geleşigiň kanunylygynyň barlagy;

3) gozgalmaýan emlägiň bu obýektine arza berilýän hukuklaryň we eýýäm bellige alnan hukuklaryň arasyndaky çapraz gelmeleriň, şeýle hem döwlet tarapyndan bellige almagyň geçirilmegine päsgelçilik döredýän başga esaslaryň ýoklugynyň anyklanylmagy;

4) görkezilen çapraz gelmeler we döwlet tarapyndan bellige almakdan boýun gaçyrmak ýa-da togtatmak üçin başga esaslar bolmadyk mahalynda Döwlet sanawyna ýazgylaryň girizilmegi;

5) hukuk belleýji resminamanyň asyl nusgasyna bellige alyş ýazgysynyň ýazylmagy we (ýa-da) arza berijä gozgalmaýan emläge eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň berilmegi.

2. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň borçlanmasynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy diňe hukuklaryň Döwlet sanawynda bu gozgalmaýan emläge bolan öň ýüze çykan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň barlygy mahalynda mümkindir.

3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy döwlet tarapyndan bellige almak üçin zerur bolan arzanyň we resminamalaryň berlen gününden başlap bir aý möhletden gijä galman amala aşyrylýar.

 

34-nji madda. Resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige alynmaga berilmeginiň möhletleri

 

Şahs hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň ýüze çykmagyüçin esas bolup durýan ýuridik fakt başlanan, şol sanda şertnamanyň notarial taýdan tassyklanylan, kazyýetiň çözgüdiniň güýje giren, başga hukuk belleýji resminamalaryň berlen pursatyndan başlap alty aýdan gijä galman hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza bilen ýüz tutmaga borçludyr.

Döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda görkezilen möhletden soň berlen arzany kabul etmekden boýun gaçyrylmagyna ýol berilmeýär.

 

35-nji madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin berilýän resminamalara bildirilýän umumy talaplar

 

1. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan halatlardan başga ýagdaýlarda berilýän resminamalar şulary öz içine almalydyr:

1) döwlet tarapyndan bellige almak hakynda arza;

2) bellige alyş hereketleri amala aşyrylan mahalynda bellige alyş kitabyna girizilmäge degişli kybaplaşdyryş maglumatlaryny özünde jemleýän resminamalar;

3) döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar;

4) döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin tölegiň tölenilendigini tassyklaýan resminamalar.

2. Kazyýet edaralaryndan, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda teklipnama bermek hukugy berlen başga döwlet edaralaryndan resminamalar gelen mahalynda Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagy üçin ýeterlik bolmadyk maglumatlar özbaşdak talap edilip soralýar.

3. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar notarial taýdan tassyklanylmalydyr we (ýa-da) olary beren döwlet edarasy tarapyndan möhür bilen berkidilmelidir.

4. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän resminamalarda pozulan ýeri, goşulan, üsti çyzylan sözler, agzalmadyk düzedişler bolmaly däldir, galamda ýa-da iş dolandyryşyň kadalaryny bozmak bilen ýerine ýetirilmeli däldir, şeýle hem olarda mazmunyny anyk düşündirmäge mümkinçilik bermeýän düýpli zeper ýetmeler bolmaly däldir.

5. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň çäginden daşarda daşary ýurt döwletiniň kanunçylygyna laýyklykda düzülen resminamalar kanunlaşdyrylmalydyr.

6. Fiziki ýa-da ýuridik şahslaryň arzalary boýunça amala aşyrylýan bellige alyş hereketleriniň ähli halatlary üçin Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan döwlet tarapyndan bellige almagyň amala aşyrylmagy üçin berilmegi zerur bolan resminamalaryň sanawlary kesgitlenilýär.

 

36-njy madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin resminamalaryň berilmegi

 

1. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin berilýän resminamalar arza beriji tarapyndan döwlet bellige alyjysyna berilmelidir.

2. Kybaplaşdyryş maglumatlary bar bolan resminamalaryň we döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalaryň asyl nusgalary arza berijilere gaýtarylyp berilmäge, göçürme nusgalary bolsa bellige alyş işinde saklanylmaga degişlidir.

3. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza we gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hakynda resminamalar bilen bilelikde döwlet tarapyndan bellige alynmagyň amala aşyrylandygy üçin tölegiň tölenilendigini tassyklaýan resminama berilýär. Fiziki şahs – özüniň şahsyýetini tassyklaýan resminamasyny, ýuridik şahsyň wekili bolsa - ýuridik şahsyň esaslandyryş resminamalaryny, şeýle hem özüniň şahsyýetini tassyklaýan resminamasyny we onuň bu ýuridik şahsyň adyndan hereket etmäge ygtyýarlygyny tassyklaýan resminamasyny görkezmelidir.

Eger-de miras berijiniň gozgalmaýan emläge bolan hukugy bellenilen tertipde Döwlet sanawynda bellige alynmadyk bolsa, bu hukugy bellenilen tertipde bellige aldyrmak mirasdarlara geçýär.

4. Döwlet bellige alyjysy döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin hukuk belleýji resminamalary alan mahalynda bu barada döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyna degişli ýazgyny ýazýar.

5. Arza berijä döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen resminamalaryň sanawy görkezilen, gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň ýa-da bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin beren arzasynyň göçürme nusgasy berilýär.

6. Bellige alyş hereketleri resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige alynmaga kabul edilen pursadyndan başlanýar. Döwlet sanawyna geleşik ýa-da hukuk barada ýazgy ýazylan gününden geleşik  bellige alnan, hukuk netijeleri bolsa, başlanan hasap edilýär.

 

37-nji madda. Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy hakynda çözgüdiň kabul edilmegi

 

1. Döwlet tarapyndan bellige almagyň amala aşyrylmagy üçin berlen resminamalaryň seredilmegi döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyndaky ýazgylaryň yzygiderliligi tertibinde amala aşyrylýar.

2. Bellige alyş hereketi döwlet bellige alyjysy tarapyndan döwlet tarapyndan bellige almagyň amala aşyrylmagy üçin hödürlenen resminamalar kabul edilen pursatyndan başlap on iş gününiň dowamynda amala aşyrylýar, şu maddanyň üçünji we dördünji böleklerinde göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli däldir.

3. Döwlet bellige alyjysy tarapyndan bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagy şu ýagdaýlarda togtadylyp bilner:

1) goşmaça maglumatlaryň ýa-da resminamalaryň talap edilmeginiň zerurlygynda;

2) gozgalmaýan emlägiň tehniki tükellenilmeginiň ýa-da häsiýetnamalarynyň barlanylmagy geçirilende;

3) resminamalaryň asyl nusgalygyna bilermenler seljermesi geçirilende.

4. Döwlet bellige alyjysynyň bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagy gyzyklanýan şahsyň başga gyzyklanýan şahsyň döwlet tarapyndan bellige alynmagyny haýyş edýän geleşigini, hukugyny ýa-da hukugynyň borçlanmasyny jedel etmek üçin kazyýet edarasyna talap arzasyny bermek isleýän ýazmaça arzasy düşen halatynda hem togtadylyp bilner. Döwlet bellige alyjysy görkezilen arza gelen mahalynda bellige alyş kitabyna degişli belligi girizmäge hem-de bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagynyň togtadylmagy barada çözgüt kabul edilen senesinden başlap üç iş gününiň dowamynda buýurma haty bilen döwlet tarapyndan bellige alynmagy barada arza beren şahsa bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagynyň togtadylýandygy barada, togtadylmagyň möhletini we sebäplerini, şeýle hem togtadylmaga şikaýat ediliş tertibini görkezmek bilen habar bermäge borçludyr.

 

38-nji madda. Döwlet bellige alyjysynyň bellige alyş hereketlerini amala aşyrmakdan boýun gaçyrmagy

 

1. Döwlet bellige alyjysy şu halatlarda bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagyndan boýun gaçyrýar, eger-de:

1) döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza berijiniň haýyş edýän gozgalmaýan emläge bolan hukuk şu Kanuna laýyklykda hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagyna degişli hukuk bolup durmaýan bolsa;

2) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza bilen degişli däl şahs ýüz tutan bolsa;

3) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin zerur bolan hemme resminamalaryň berilmezligi ýa-da berlen resminamalaryň görnüşi ýa-da mazmuny boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryna laýyk gelmezligi;

4) hukuk belleýän resminamany beren şahsyň gozgalmaýan emläk babatda ygtyýarlyk etmek hukugyna ygtyýarly bolmazlygy;

5) gozgalmaýan emlägiň häsiýetiniň barlagynyň netijeleriniň döwlet bellige alnyşyny amala aşyrmak üçin berlen resminamalarda bar bolan maglumatlara gabat gelmezliginiň ýüze çykmagy;

6) döwlet tarapyndan bellige alnanda beýleki şahslaryň kanuny hukuklary bozulýan bolsa;

7) özi babatda geleşigi ýa-da hukugy döwlet tarapyndan bellige alynmaga arza berlen gozgalmaýan emlägiň tussag edilmegi hakynda ýazgy bolanda;

8) birwagtlaýyn döwlet tarapyndan bellige alynmagy mümkin bolmadyk dürli arza berijilerden bir wagtyň özünde hukuklary, hukuklaryň borçlanmalaryny döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza berlende.

2. Döwlet bellige alyjysy bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagyndan ýüz dönderilmegi hakynda kararyň kabul edilen senesinden başlap üç iş gününiň dowamynda boýun gaçyrylmagynyň sebäbini, şeýle hem boýun gaçyrmaga şikaýat edilmeginiň tertibini görkezmek bilen bu barada arza berijä habar bermäge borçludyr.

 

39-njy madda. Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy

 

Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy bellige alyş kitabyna degişli ýazgynyň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.

 

40-njy madda. Amala aşyrylan döwlet tarapyndan bellige alnyşyň tassyk edilmegi

 

1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, geçmeginiň ýa-da bes edilmeginiň amala aşyrylan döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň tassyklanylmagy Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan hukuk belleýji resminamanyň asyl nusgasyna bellige alyş ýazgysynyň ýazylmagy we (ýa-da) arza berijä gozgalmaýan emläge eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň berilmegi arkaly geçirilýär.

2. Eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň we bellige alyş ýazgysynyň görnüşi we amala aşyrylan döwlet tarapyndan bellige almagyň tassyklanylyş tertibi Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet sanawynyň ýörediliş düzgünleri tarapyndan bellenilýär.

 

41-nji madda. Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmagy ýüze çykarylan halatynda bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy tarapyndan görülýän çäreler

 

1. Bellige alyş hereketleri amala aşyrylan mahalynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň şahslar tarapyndan bozulmagyny ýüze çykaran bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy bu barada zerur çäreleri görmek üçin degişli kärhanalara, edaralara, guramalara ýa-da prokuratura habar berýär.

2. Eger berlen resminamanyň hakykylygy şübhe döretse, bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy bu resminamany saklamaga hem-de ony bilermenler seljermesine ibermäge haklydyr.

3. Bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna we terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek boýunça ygtyýarly döwlet edarasyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde hökmany gözegçilik edilmegine degişli geleşikler we amallar hakynda maglumatlary bermäge borçludyr.

 

7-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGE BOLAN HUKUKLARYŇ, HUKUKLARYŇBORÇLANMALARYNYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY

 

42-nji madda. Serwitutyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar

 

1. Serwitutyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy gozgalmaýan emlägiň eýesiniň ýa-da özünde serwitutyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalary bolan mahalynda peýdasyna serwitut bellenilen şahsyň arzasy esasynda amala aşyrýar.

Şular serwitutyň ýüze çykmagynyň bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar:

1) gozgalmaýan emläge serwitutyň bellenilmegi göz öňünde tutulýan şertnama;

2) kazyýetiň çözgüdi.

2. Serwitutyň ýüze çykmagynyň bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamada onuň asyl manysy, çäkleri, şeýle hem eger olar bellenilen bolsa, hereket ediş möhleti we töleginiň möçberi bolmalydyr.

 

421-nji madda. Ýer bölegine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

1. Ýer böleginiň eýesiniň, ýerden peýdalanyjynyň, ýer kärendeçisiniň ýer bölegine bolan degişli hukugy ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama esasynda döwlet tarapyndan bellige alynýar.

2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan, ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alnanda, arza beriji tarapyndan şu bölegiň birinji tesiminde görkezilen resminamalaryň berilmeginiň mümkinçiligi bolmadyk halatynda, şol resminamalar bolmazdan, häkimiň ýer böleklerini eýeçilige bermek, kärendä bermek hakyndaky karary, şeýle hem ýer böleginiň bölünip berlendigi barada maglumatlary saklaýan we bu ýer bölegine bolan hukuga güwä geçýän Türkmenistanyň degişli hukuk ýüze çykan pursadynda hereket edýän kanunçylygyna laýyklykda berlen degişli resminamalar esasynda ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynýar. Arza beriji ýer böleginiň ilkinji eýesi bolman, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi netijesinde ýer bölegine eýelik edýän bolup, şu bölegiň birinji we ikinji tesiminde görkezilen resminamalar onuň adyna resmileşdirilmedik bolsa hem, ýer böleginiň öňki ilkinji eýesiniň adyna ýer böleginiň berlendigini tassyklaýan ýa-da soňky eýeleriniň haýsy hem bolsa birine ýer böleginiň degişlidigini tassyklaýan, şu bölegiň birinji we ikinji tesiminde görkezilen resminamalar esasynda, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi netijesinde ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynýar.

Şu bölegiň ikinji tesimine laýyklykda ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alnan halatynda, Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda iberilen habarnama hem-de degişli şahsyň (hukuk eýesiniň, onuň ygtyýarly wekiliniň, mirasdüşeriniň) arzasy boýunça Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan hukuk eýelerine degişlilikde ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama Türkmenistanyň ýer hakyndaky kanunçylygyna laýyklykda resmileşdirilýär we bu resminamalaryň göçürme nusgasy Gullugyň ýerli edaralaryna tabşyrylýar.

2. Ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda, şol emlägiň ýerleşýän ýer bölegine bolan degişli hukuk hem-de şol ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynýar hem-de öňki ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasynda, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasynda, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnamada (şu maddanyň birinji böleginiň ikinji tesiminde görkezilen degişli resminamada) ýer böleginiň eýesiniň, peýdalanyjynyň, kärendeçiniň üýtgändigi barada bellik edilýär. Şunda, degişli şahsyň (hukuk eýesiniň, onuň ygtyýarly wekiliniň, mirasdüşeriniň) arzasy esasynda Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan hukuk eýelerine degişlilikde ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama 30 senenama gününiň dowamynda resmileşdirilýär.

3. Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan gozgalmaýan emläge (ýer bölegine hem-de onda ýerleşýän gozgalmaýan emläge) bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda iberilen habarnama esasynda Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan ýer böleginiň eýesiniň, peýdalanyjynyň, kärendeçiniň üýtgändigi barada degişli üýtgetmeleri ýer kadastr kitabyna girizilýär.

4. Ýer bölegi bölünende hem-de ýere bolan hukugyň görnüşi üýtgände ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi bilen bagly, şu maddanyň birinji böleginde görkezilen resminamalar arza beriji tarapyndan berilmedik halatynda, ýer böleklerine we ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukuk bellige alynmaýar. Şeýle halatlarda ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektine bolan hukugyň bellige alynmagy şol obýektiň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk döwlet tarapyndan bellige alnandan soňra amala aşyrylýar.

Ýer bölegi bölünen ýagdaýynda emele gelen ýer bölekleriniň eýeleriniň adyna degişli häkimiň karary esasynda ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama resmileşdirilýär.

 

43-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

1. Umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagyTürkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hukuk eýeligine dalaşgärleriň biriniň arzasy esasynda amala aşyrylýar.

2. Umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň geçmeginiň we bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da hukuk eýeleriniň arasyndaky ylalaşykda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, bilelikde eýelik edýänleriň ählisiniň arzasy esasynda amala aşyrylýar.

 

44-nji madda. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

1. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy gozgalmaýan emläge girewine goýujynyň ýa-da girewine alyjynyň arzasy esasynda amala aşyrylýar. Arzanyň ýanyna şertnamada görkezilen resminamalar bilen bilelikde ipoteka hakynda şertnama goşulýar.

2. Ipoteka döwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda girewine goýujy we girewine alyjy, ipotekanyň mazmuny, ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň bahasy ýa-da ol bahanyň kesgitleniş tertibi we şertleri hakynda maglumatlar görkezilýär.

3. Ipoteka hakynda bellige alyş ýazgysy esasy şertnamanyň ýerine ýetirilmegi hakynda resminamalaryň ýanyna goşulmagy bilen girewine alyjynyň arzasy, girewine goýujynyň arzasy esasynda ýa-da kazyýetiň güýje giren çözgüdiniň esasynda öçürilýär.

4. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen hem bellenilip bilner.

 

45-nji madda. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

1. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bir arzanyň esasynda, onuň ýanyna emläk toplumyna ýa-da onuň düzümine girýän her bir obýekti üçin hukuk belleýji resminama goşulanda amala aşyrylyp bilner.

2. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emlägiň bir ýa-da birnäçe obýektleri aýrybaşgalanan mahalynda emläk toplumy üçin hukuk belleýji resminamada bellige alnandygy barada degişli bellik edilýär.

 

46-njy madda. Umumy eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

1. Gozgalmaýan emläge bolan umumy eýeçilik hukugy döwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda her bir emläk eýesiniň umumy eýeçilik hukugynyň gatnaşyjylarynyň razylygy boýunça umumy meýdanyň möçberinden ugur alnyp kesgitlenilýän we şertnamada ýa-da başga hukuk belleýji resminamada görkezilýän umumy emläkdäki paýy görkezilýär.

2. Döwlet sanawyna umumy eýeçilikdäki paýlaryň möçberi hakynda ýazgy gozgalmaýan emlägiň obýektindäki paýyň kesgitlenilendigini tassyklaýan resminamanyň esasynda amala aşyrylýar.

Üçünji, dördünji we bäşinji bölekleri Türkmenistanyň 23.11.2016 ý. Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

6. Gozgalmaýan emläge bolan umumy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň, geçmeginiň we bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da hukuk eýeleriniň arasyndaky ylalaşykda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hukuk eýeleriniň biriniň arzasy esasynda amala aşyrylýar.

 

47-nji madda. Gurluşygy tamamlanylmadyk obýekte bolan eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

Gurluşygy tamamlanylmadyk obýekte bolan eýeçilik hukugy şu resminamalaryň esasynda amala aşyrylýar:

1) gozgalmaýan emlägiň gurluşygy üçin ýer bölegini bölüp bermek hakynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň çözgüdi;

2) gurluşyk babatda ygtyýarly edara ýa-da Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan berlen tamamlanylmadyk gurluşygyň saklanylandygyny tassyklaýan resminama;

3) taslama guramasy tarapyndan berlen gurluşygyň taslamadan düýpli gyşarman we gurluşyk kadalary we düzgünleri bozulman alnyp barlandygyny tassyklaýan resminama.

 

48-nji madda. Kärende şertnamalarynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

1. Gozgalmaýan emlägiň bäş ýyldan köp möhlete kärendesiniň islendik şertnamasy döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.

2. Gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň taraplarynyň biriniň arzasy esasynda geçirilýär. Göçürme nusgasy bellige alyş işinde goýulýan, gozgalmaýan emlägiň kärendesi  hakynda şertnama arzanyň ýanyna goşulýar.

3. Gozgalmaýan emlägiň kärendesi döwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda kärendeçi, kärendäniň möhleti we mazmuny baradaky maglumatlar görkezilýär.

4. Eger bina, desga, şeýle hem olardaky jaýlar ýa-da jaýlaryň bölekleri kärendesine berilýän bolsa, döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň ýanyna binalaryň, desgalaryň kärendä alynýan meýdanyň göwrüminiň görkezilmegi bilen, kärendä berilýän jaýlary bellenilýän gatlar boýunça meýilnamalary goşulýar.

 

49-njy madda. Ynançly dolandyrmagyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

Ynançly dolandyrmak döwlet tarapyndan bellige alnan halatynda bellige alyş kitabyna gozgalmaýan emlägiň dolandyrylmagyna ygtyýarlyk etmek boýunça ynançly dolandyryjynyň ygtyýarlyklary hakynda maglumatlar girizilýär.

 

50-nji madda.Gozgalmaýan emlägiň tussag edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary

 

1. Kazyýet, beýleki ygtyýarly edaralar tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gozgalmaýan emlägiň tussag edilmegi we onuň ýatyrylmagy degişli arzalar gelip gowşan badyna umumy esaslarda döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.

2. Tussag etmegiň ýatyrylmagy tussag eden edaranyň teklipnamasy boýunça, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda tussag etmek bikanun diýlip ykrar edilen halatynda amala aşyrylýar. Şunda Döwlet sanawyndaky ýazgy ýatyrylmaga degişlidir.

 

51-nji madda. Kazyýetiň çözgütleri bilen bellenilen gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

1. Kazyýetiň çözgüdi bilen bellenilen gozgalmaýan emläge bolan hukuklar umumy esaslarda döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.

2. Kazyýetiň çözgüdi Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça we tertipde ýatyrylan ýa-da üýtgedilen mahalynda Döwlet sanawyndaky ýazgy, degişlilikde ýatyrylmaga ýa-da üýtgedilmäge degişlidir.

 

8-nji BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

52-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklar we onuň bilen bagly geleşikler döwlet tarapyndan belligealnan mahalyndaky jogapkärçilik

 

1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň müdirlikleri we ýerli edaralary şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan halatlardan başga ýagdaýlarda fiziki we ýuridik şahslara şu aşakdakylaryň netijesinde ýetirilen zyýan üçin jogapkärçilik çekýärler:

1) Döwlet sanawyndan nädogry maglumatlaryň berilmegi;

2) bellige alyş hereketlerini amala aşyrmakdan bikanun boýun gaçyrylmagy;

3) bellige alyş we başga hereketleriň bikanun amala aşyrylmagy;

4)Döwlet sanawynda saklanylýan resminamalaryň ýa-da maglumatlaryň ýitirilmegi, zaýalanmagy;

5) arzalara garamagyň bellenilen möhletleriniň bozulmagy.

2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň müdirlikleri we ýerli edaralary şu aşakdakylaryň netijesinde ýetirilen zyýan üçin jogapkärçilik çekmeýärler:

1) hukuk eýeleriniň geleňsizligi ýa-da olar tarapyndan göz-görtele ýalan maglumatlaryň berilmegi;

2) döwlet notarial edaralarynyň we hukuklaryň degişliligini tassyklaýan resminamalary beren edaralaryň günäsi bilen goýberilen ýalňyşlyklar ýa-da nätakyklyklar.

3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň olara ýüklenilen borçlaryny ýerine ýetirmändikleri ýa-da göwnejaý ýerine ýetirmändikleri netijesinde fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde dolunýar.

 

53-nji madda. Jedelleriň çözülişi

 

Gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet tarapyndan bellige almak bilen baglanyşykly jedeller kazyýet tertibinde çözülýär.

 

54-nji madda. Geçiş düzgünleri. Öň ýüze çykan hukuklaryň ykrar edilmegi

 

1. Döwlet sanawynda bellige alynmadyk, şu Kanun güýje girmezinden öň ýüze çykan gozgalmaýan emläge bolan hukuklar degişli hukuk ýüze çykan pursatynda hereket eden Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyk gelen ýagdaýynda hakyky güýjünde diýlip ykrar edilýär. Şeýle hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy olaryň eýeleriniň islegi boýunça geçirilýär.

2. Şu Kanun güýje girmezinden öň ýüze çykan, gozgalmaýan emläge bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy şu Kanun güýje girizilenden soň ýüze çykan bu hukugyň başga birine geçmegi, onuň borçlanmasy ýa-da şu Kanun güýje girizilenden soň amala aşyrylan gozgalmaýan emlägiň obýekti bilen geleşiklerdöwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda talap edilýär.

3. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerine eýeçilik edýän, olary peýdalanýan, kärendesine alan şahslaryň gozgalmaýan emläge bolan hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin olaryň eýeçilik edýän, peýdalanýan, kärendesine alan gozgalmaýan emläginiň obýektlerine degişli hukuk belleýji resminamalara şular degişlidir:

1) häkimiňýer böleklerini eýeçilige bermek, kärendä bermek hakyndaky karary, Türkmenistanyň Ýer meseleleri baradaky döwlet toparynyň ýer böleklerini peýdalanmaga bermek hakynda beren resminamasy;

2) ýer bölegine eyeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugynyberýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama;

3) ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektiniň gurluşygyna rugsatnama hem-de şol obýekti ulanmaga kabul etmek barada Döwlet kabul ediş toparynyň resminamasy hem-de eger ýaşaýyş jaýy bolsa, häkimiň karary ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berlen beýleki resminamalar. Şunda 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan gozgalmaýan emläge bolan hukuklar bellige alnanda, arza beriji tarapyndan şu bentde görkezilen resminamalaryň berilmeginiň mümkinçiligi bolmadyk halatynda, ýaşaýyş jaýyna ýa-da gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektine bolan degişli hukuk şol resminamalar bolmazdan bellige alynýar;

4) tehniki tükelleýiş edarasy tarapyndan taýýarlanylan gozgalmaýan emlägiň obýektiniň tükelleýiş işi;

5) degişli hukuk ýüze çykan pursatynda hereket eden Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berlen beýleki resminamalar.

Ýokarda agzalan resminamalar öň resmileşdirilen, emma häzirki wagtda ýok bolsa (ýitirilen, zaýalanan we beýleki ýagdaýlarda) ol resminamalaryň öwezlikleri berilýär, öwezliklerini bermek mümkinçiligi bolmadyk halatynda bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda degişli edaralar tarapyndan şeýle resminamalar gaýtadan resmileşdirilýär, hasaba alynýar hem-de degişli namalar berilýär.

4. Gullugyň ýerli edaralaryna üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda hukuk eýeleri tarapyndan arza berlen halatynda, Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan bu üzňeleşdirilen jaýlaryň ýerleşýän degişli binasyny, desgasyny, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini hasabynda saklaýjy edaralara (ýa-da beýleki degişli hukuk eýelerine) bu bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine degişli bolan hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda (eger, bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynmadyk bolsa) üç iş gününiň dowamynda habar berýär. Bu habary alan hukuk eýeleri tarapyndan bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine degişli bolan hukugy otuz senenama gününiň dowamynda döwlet tarapyndan bellige aldyrylmaga degişlidir. Eger, gozgalmaýan emlägiň bu obýektine degişli hukuk belleýji resminamalar öň resmileşdirilen, emma häzirki wagtda ýok bolsa (ýitirilen, zaýalanan we beýleki ýagdaýlarda) ol resminamalaryň öwezlikleri (göçürmeleri, nusgalary) berilýär, öwezliklerini bermek mümkinçiligi ýok bolsa, şeýle hem öň resmileşdirilmedik bolsa Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda degişli edaralar (ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary, Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi, tehniki tükelleýiş edaralary, arhiw edaralary, daýhan birleşikleri, Geňeşler we beýleki degişli edaralar) tarapyndan bu resminamalar gaýtadan ýa-da täzeden resmileşdirilýär, hasaba alynýar hem-de degişli namalar berilýär.

2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryna çenli gurlan binany, desgany, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini hasabynda saklaýjy edaralar (ýa-da beýleki degişli hukuk eýeleri) tarapyndan bu bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, onuň ýerleşýän ýer bölegine degişli bolan hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmandygyna garamazdan, şol binada, desgada, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerinde ýerleşýän üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklaryň wehukuklaryň borçlanmalarynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda hukuk eýeleri tarapyndan arza berlen halatynda, şol binada, desgada, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerinde ýerleşýän üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklar wehukuklaryň borçlanmalary döwlet tarapyndan bellige alynýar.

5. Arza berijiniň bellenilen tertipde hukuk belleýji resminamalary almaga ýa-da ýitirilen resminamalary dikeltmäge mümkinçiligi bolmadyk mahalynda, ýuridik ähmiýeti bolan faktyň takyklanmagy üçin kazyýete ýüz tutulýar.

6. 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy boýunça ýüz tutulanda arza berijide gozgalmaýan emlägiň obýektlerine degişli hukugyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň döremegine esas bolup durýan hukuk belleýji resminama (satyn almak-satmak, sowgat etmek, alyş-çalyş şertnamasy, şeýle hem mirasa bolan hukugy hakynda şahadatnama ýa-da beýleki resminamalar) bar bolan ýagdaýynda, şol resminamalaryň esasynda degişli hukuk bellige alynýar, şunda arza berijiniň özüniň hukugynyň döremegi bilen bagly resminamalar talap edilýär.

7. Ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin ýüz tutulanda gozgalmaýan emlägiň obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji resminamalar ýok bolan halatynda, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukuk bellige alynmaýar.

Şunda 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin ýüz tutulanda arza berijide ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan özüniň hukugynyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň döremegine esas bolup durýan hukuk belleýji resminama bar bolup, gozgalmaýan emlägiň obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji resminamalar bolmadyk halatynda döwlet tarapyndan bellige alynmaga berilýän resminamalary kabul etmekden ýüz dönderilýär we indiki iş gününden gijä galman Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan degişli häkimlige gozgalmaýan emlägiň obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji resminamanyň ýoklugy bilen bagly, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän resminamalary kabul etmekden ýüz dönderilýändigi barada habarnama (habarnamanyň ýanyna ýüz tutýanda bar bolan resminamalaryň göçürme nusgalary goşulýar) ugradylýar.

Bu habarnamany alan degişli häkimlik tarapyndan habarnama gelip gowşan gününden başlap, on iş gününiň dowamynda ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň döremegine esas bolup durýan, arza berijide bar bolan hukuk belleýji resminamanyň (zada hakykat ýüzünde eýelik edýändigi we (ýa-da) ynsaply zat eýesidigini tassyklaýan we (ýa-da) beýleki resminamalaryň) esasynda, şol gozgalmaýan emlägiň obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine hukugyny belleýän degişli karar resmileşdirilýär we resminamalar Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň degişli edarasyna ugradylýar.

Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan degişli häkimiň karary (kararda ýer böleginiň meýdany, salgysy, niýetlenişi görkezilýär, şeýle hem bu karara degişli ýerli binagärlik edara tarapyndan taýýarlanan ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektiniň ýerleşýän ýer böleginiň çyzgysy goşulýar) esasynda, häkimlikden iberilen resminamalaryň gelip gowşan gününden başlap, otuz senenama gününiň dowamynda hukuk eýelerine degişlilikde ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama resmileşdirilmäge degişlidir.

Ýer bölegine bolan hukuk hem-de ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukuk şu bölekde görkezilen resminamalar resmileşdirilenden soňra döwlet tarapyndan bellige alynýar.

8. Gozgalmaýan emläge bolan öň ýüze çykan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy muzdsuz amala aşyrylýar.

 

55-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1.Şu Kanun 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýje girýär.

2. Şu Kanunyň güýje girýän gününe çenli Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

1) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň döredilmegini we onuň işiniň şu Kanuna laýyklykda guralmagyny üpjün etmeli;

2) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alnyş ulgamyny tapgyrlaýyn ösdürmegiň şu aşakdakylary öz içine alýan Döwlet maksatnamasyny işläp düzmeli we tassyklamaly:

a) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk üçin işgärleriň taýýarlanylmagyny;

b) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň ilkinji köpçülikleýin bellige alnyşyny;

ç) gozgalmaýan emlägiň obýektlerine baha bermegiň täriniň işlenip düzülmegini;

d) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda maglumatlaryň, bar bolan we bes edilen hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary, şeýle hem hukuk eýeleri hakynda ýeke-täk maglumatlar binýadynyň döredilmegini;

3) şu Kanunyň düzgünleriniň durmuşa geçirilmegi üçin zerur bolan kadalaşdyryjy hukuk namalaryny işläp düzmeli we tassyklamaly;

4) Türkmenistanyň kanunçylyk namalaryny şu Kanuna laýyk getirmek boýunça teklipleri hödürlemeli;

5) Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny şu Kanuna laýyk getirmeli;

6) ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan özleriniň şu Kanuna çapraz gelýän kadalaşdyryjy hukuknamalaryna gaýtadan seredilmegini we ýatyrylmagyny üpjün etmeli.

3. Türkmenistanyň kanunlary we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary mundan beýläk şu Kanuna laýyk getirilýänçä, şu Kanuna garşy gelmeýändigine görä hereket edýärler.

 

 

Türkmenistanyň                                                               Gurbanguly

    Prezidenti                                                                 Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2014-nji ýylyň 3-nji maýy.

№ 73-V.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Türkmenistanyň adalat edaralary hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 2, 91-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 525-V, 09.06.2018 ý. № 30-VI, 08.06.2019 ý.

№ 146-VI we 14.03.2020 ý. № 230-VI  Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işiniň hukuk we guramaçylyk esaslaryny, ýörelgelerini, olaryň wezipelerini, hukuklaryny we borçlaryny kesgitleýär, şeýle hem Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işgärlerini hukuk we durmuş taýdan goramagyň kepilliklerini belleýär.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Türkmenistanyň adalat edaralary

 

Türkmenistanyň adalat edaralary (mundan beýläk – adalat edaralary) öz ygtyýarlyklarynyň çäginde adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagyny üpjün edýän, döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala aşyrýan döwlet edaralary bolup durýarlar.

 

2-nji madda. Adalat edaralarynyň işiniň hukuk esasy

 

1. Adalat edaralarynyň işiniň hukuk esasyny Türkmenistanyň Konstitusiýasy, şu Kanun hem-de adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalary düzýär.

2. Eger-de Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulanlardan başga kadalar bellenen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Adalat edaralarynyň işiniň ýörelgeleri

 

Adalat edaralarynyň işi kanunylyk, adamyň we raýatyň kanun öňündäki deňligi, olaryň hukuklarynyň, azatlyklarynyň we kanuny bähbitleriniň, şeýle hem jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagynyň üpjün edilmegi, adalatlylyk, ynsanperwerlik, aýanlyk, gaýry döwlet edaralary bilen arkalaşykly hereket etmek ýörelgelerine esaslanýar.

 

4-nji madda. Adalat edaralarynyň esasy wezipeleri

 

Adalat edaralarynyň esasy wezipeleri şulardan ybarat:

1) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagyny üpjün etmek;

2) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala aşyrmak;

3) Türkmenistanyň Mejlisi we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan taýýarlanylýan kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyna gatnaşmak, olara degişlilikde teklipler we hukuk netijenama bermek hem-de Türkmenistanyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri işläp taýýarlamak;

4) degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryna hukuk bilermenler seljermesini geçirmek;

5) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň kanunylygyny üpjün etmek;

6) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet tarapyndan hasaba almak we ulgamlaşdyrmak;

7) Türkmenistanyň degişli kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet belligine almak;

8) ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we häkimleriň kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň resmi çap edilmegine gözegçiligi amala aşyrmak;

9) jemgyýetçilik birleşiklerini, syýasy partiýalary we dini guramalary döwlet belligine almak;

10) Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň taslamalaryna hukuk netijenama bermek;

11) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hukuk kömegini bermek hakynda Türkmenistanyň halkara şertnamalaryny ýerine ýetirmek;

12) Türkmenistanyň halkara karz ylalaşyklaryna hukuk taýdan baha bermek;

13) halkara kazyýetlerde, arbitražlarda we daşary ýurt döwletleriniň kazyýetlerinde Türkmenistanyň adyndan wekilçilik edilmegini üpjün etmek;

131) Türkmenistanyň hukuklaryna we bähbitlerine degişli jedelleriň öňüni almak boýunça teklipleri işläp taýýarlamak;

132) Türkmenistanyň döwlet edaralary tarapyndan baglaşylýan daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi bilen bagly şertnamalaryň taslamalaryna hukuk netijenama bermek;

14) gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet tarapyndan bellige almak;

15) notarial işini amala aşyrmak;

16) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgysynyň (mundan beýläk – RÝNÝ) Merkezi arhiwine gelip gowuşýan raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet tarapyndan hasaba almagy, toplamagy, hemişelik saklamagy, peýdalanmagy we elektron binýadyny ýöretmegi üpjün etmek;

17) adwokatlar kollegiýalarynyň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan kömek bermek we olaryň işini utgaşdyrmak;

18) öz ygtyýarlygynyň çäklerinde RÝNÝ edaralarynyň işini guramak;

19) Geňeşlere hukuk we usulyýet kömegini bermek;

20) hukukçylaryň we beýleki hünärmenleriň hünär derejelerini ýokarlandyrmak işini guramak;

21) hukuk kömegini bermek işini ygtyýarlylandyrmak;

22) daşary ýurt döwletleri bilen hukuk maglumatlary alyşmak;

23) kanunçylygy düşündirmek we hukuk habarlylygy ýokarlandyrmagy guramaçylyk-usulyýet taýdan üpjün etmek;

24) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry wezipeleri amala aşyrmak.

 

5-nji madda. Adalat edaralarynyň halkara hyzmatdaşlygy

 

Adalat edaralary öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde daşary ýurt döwletleriniň degişli edaralary, şeýle hem halkara guramalary bilen hyzmatdaşlyk edýär we Türkmenistanyň halkara şertnamalaryndan gelip çykýan meseleleri çözmäge gatnaşýar.

 

6-njy madda. Adalat edaralarynyň işinde adamyň we raýatyň hukuklarynyň hem-de azatlyklarynyň goralmagynyň üpjün edilmegi

 

1. Adalat edaralary üstüne ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirenlerinde adamyň we raýatyň hukuklarynyň hem azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem haýsy millete degişlidigine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ygtykadyna, haýsy partiýa degişlidigine ýa-da hiç partiýa degişli däldigine garamazdan adamyň we raýatyň kanun öňündäki deňligini üpjün edýärler.

2. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hereketleri bilen özüniň hukuklary we azatlyklary, şeýle hem kanuny bähbitleri bozulan diýip hasap edýän adam bu barada Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde şikaýat etmäge haklydyr.

 

7-nji madda. Adalat edaralarynyň beýleki döwlet edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşygy

 

1. Adalat edaralary öz üstüne ýüklenen wezipeleri amala aşyranda gaýry döwlet edaralary we  ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen arkalaşykly hereket edýär.

2. Döwlet häkimiýet  we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary hem-de olaryň wezipeli adamlary adalat edaralaryna adamyň we raýatyň hukuklarynyň we azatlyklarynyň, kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagynda, şeýle hem beýleki wezipelerini amala aşyrmakda ýardam etmelidirler.

 

II BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ

ULGAMY WE GURALYŞY

 

8-nji madda. Adalat edaralarynyň ulgamy

 

1. Adalat edaralarynyň ulgamy şulardan ybarat bolup durýar:

1) Türkmenistanyň Adalat ministrligi;

2) welaýat adalat bölümleri;

3) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugy;

4) döwlet notarial edaralary;

5) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi.

2. Adalat edaralarynyň ulgamyna girýän edaralary döretmek, olary üýtgedip guramak we ýatyrmak Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

9-njy madda. Türkmenistanyň Adalat ministrini wezipä bellemek we wezipeden boşatmak

 

1. Adalat edaralarynyň ulgamyna ýolbaşçylygy amala aşyrýan Türkmenistanyň Adalat ministri Türkmenistanyň Konstitusiýasyna laýyklykda, Türkmenistanyň Mejlisi bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýär we wezipeden boşadylýar.

2. Türkmenistanyň Adalat ministri, öz islegi boýunça ýa-da başga işe geçmegi sebäpli, saglyk ýagdaýy boýunça gulluk borçlaryny ýerine ýetirmäge mümkinçiliginiň bolmazlygy bilen baglanyşykly ýa-da özüniň ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmek bilen bir ýere sygyşmaýan etmiş eden halatynda wezipesinden boşadylyp bilner.

 

10-njy madda. Adalat edaralarynyň ýolbaşçylaryny wezipä bellemek we wezipeden boşatmak

 

1. Türkmenistanyň Adalat ministriniň orunbasarlary, Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň Baş döwlet bellige alyjysy Türkmenistanyň Adalat ministriniň teklibi boýunça Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýär we wezipeden boşadylýar.

2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen döwlet wezipeli adamlary eýeleýän wezipesinden boşatmaga şu aşakdaky esaslar boýunça ýol berilýär:

1) öz islegi boýunça;

2) başga işe geçmegi sebäpli;

3) saglyk ýagdaýy sebäpli;

4) gulluk borçlaryny talaba laýyk ýerine ýetirmedik halatynda;

5) ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmek bilen bir ýere sygyşmaýan etmiş eden halatynda;

6) Türkmenistanyň raýatlygynyň bes edilmegi bilen;

7) Türkmenistanyň zähmet kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki esaslar boýunça.

 

11-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrligi

 

1. Türkmenistanyň Adalat ministrligine (mundan beýläk – Ministrlik) Türkmenistanyň Adalat ministri ýolbaşçylyk edýär.

2. Ministrlik adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirmek babatdaky döwlet syýasatyny durmuşa geçirýän, ygtyýarlyklarynyň çäginde adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagynyň üpjün edilmegine we döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala aşyrmaga gönükdirilen hem-de şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary arkaly adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirýän ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edarasydyr.

3. Ministrlik adalat ulgamyna girýän edaralara guramaçylyk taýdan ýolbaşçylyk edip, adalat edaralarynyň ulgamynyň işini guraýar we üstüne ýüklenilen wezipeleri özbaşdak ýa-da degişli adalat edaralarynyň üsti bilen amala aşyrýar.

Dördünji bölegi Türkmenistanyň 14.03.2020 ý. № 230-VI Kanuny esasynda aýyrylan.

5. Ministrlik hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýar.

 

12-nji madda. Welaýat adalat bölümleri

 

1. Welaýat adalat bölümleri adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen degişli wezipeleri welaýatlarda ýerine ýetirmegi amala aşyrýan döwlet edaralary bolup durýar.

2. Welaýat adalat bölümi hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan tassyklanylýar.

3. Welaýat adalat bölümlerine Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan müdir ýolbaşçylyk edýär.

 

13-nјi madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk

 

1. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk (mundan beýläk – Gulluk) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet dolandyryşy amala aşyrýan  döwlet edarasy bolup durýar.

2. Gulluga Baş döwlet bellige alyjysy ýolbaşçylyk edýär.

3. Gullugyň müdirligine hem-de üç we ondan köp döwlet bellige alyjysy bolan ýerli edarasyna Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan müdir – uly döwlet bellige alyjy ýolbaşçylyk edýär, Gullugyň iki döwlet bellige alyjysy bolan ýerli edarasyna görkezilen tertipde wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan uly döwlet bellige alyjy ýolbaşçylyk edýär.

4. Gullugyň işiniň hukuk we guramaçylyk esaslary «Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda» Türkmenistanyň Kanuny we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýär.

 

14-nјi madda. Döwlet notarial edaralary

 

1. Döwlet notarial edarasy döwlet notariuslarynyň notarial işini amala aşyrmak üçin welaýatlarda, welaýat hukukly şäherlerde, etraplarda, etrap hukukly şäherlerde, etraplardaky şäherlerde döredilýän döwlet edarasy bolup durýar.

2. Döwlet notarial edarasynyň işiniň hukuk we guramaçylyk esaslary, şeýle hem notarial işini amala aşyrmagyň tertibi «Notariat we notarial işi hakynda» Türkmenistanyň Kanuny we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýär.

3. Welaýat we Aşgabat şäher notarial edaralaryna Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan müdir  ýolbaşçylyk edýär.

4. Etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň we etraplardaky şäherleriň bir notariusdan köp notariusy bolan döwlet notarial edaralaryna Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan uly döwlet notarius ýolbaşçylyk edýär.

 

15-nјi madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi

 

1. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet tarapyndan hasaba almagy, toplamagy, hemişelik saklamagy, peýdalanmagy we elektron binýadyny döretmegi, şeýle hem RÝNÝ edaralarynyň arhiwleriniň dogry ýöredilmegine gözegçiligi amala aşyrýan döwlet edarasydyr.

2. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýar.

3. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwine Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan müdir ýolbaşçylyk edýär.

 

III BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ

YGTYÝARLYLYKLARY

 

16-njy madda. Adalat edaralarynyň borçlary

 

Adalat edaralary öz üstüne ýüklenilen wezipelere laýyklykda şu aşakdakylara borçludyr:

1) adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagyny üpjün etmäge;

2) ygtyýarlyklarynyň çäginde döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala aşyrmaga;

3) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tabşyrygy boýunça we öz başlangyjy bilen kanunlaryň  hem-de beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryny işläp taýýarlamaga;

4) degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryna hukuk bilermenler seljermesini geçirmäge;

5) Türkmenistanyň Prezidentiniň namalarynda bellenilen tabşyryklaryň esasynda şol namalardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri işläp taýýarlamaga;

6) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň kanunylygyny üpjün etmäge;

7) degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň hukuk seljermesini geçirmäge we olary döwlet belligine almaga;

8) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet tarapyndan hasaba almaga, ulgamlaşdyrmaga hem-de olaryň nusgalyk maglumatlar toplumyny alyp barmaga;

9) kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň elektron binýadyny ýöretmäge;

10) hukuk maglumatlarynyň we hukuk maglumatlaryny döwletara alyşmagyň ulgamlaryny ýöretmäge;

11) ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we häkimleriň kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň resmi çap edilmegine gözegçiligi amala aşyrmaga;

12) ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we häkimleriň döwlet belligine alnan kadalaşdyryjy hukuk namalaryny elektron görnüşde Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň Internet torundaky resmi saýtynda ýerleşdirmek arkaly resmi çap etmäge;

13) fiziki we ýuridik şahslara Türkmenistanyň kanunçylygyny düşündirmäge;

14) jemgyýetçilik birleşiklerini, syýasy partiýalary we dini guramalary döwlet belligine almaga we olaryň döwlet sanawyny ýöretmäge;

15) jemgyýetçilik birleşikleriniň, syýasy partiýalaryň we dini guramalaryň işiniň tertipnamalaýyn maksatlaryna we wezipelerine laýyk gelýändigine gözegçiligi amala aşyrmaga;

16) jemgyýetçilik birleşikler we dini guramalar üçin berilýän daşary ýurt enjamlaýyn, maliýe, ynsanperwerlik muzdsuz kömeginiň taslamalaryny, maksatnamalaryny we höweslendirmeleri döwlet belligine almaga hem-de olaryň maksadalaýyk peýdalanylyşyna gözegçiligi amala aşyrmaga;

17) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýatyrylan, şeýle hem işi bes edilen, togtadylan ýa-da gadagan edilen jemgyýetçilik birleşikleriniň we dini guramalaryň hasabyny ýöretmäge;

18) gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet tarapyndan bellige almaga we olaryň döwlet sanawyny ýöretmäge;

19) Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň taslamalarynyň hukuk seljermesini geçirmäge we olar boýunça netijenama bermäge;

20) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hukuk kömegini bermek hakynda Türkmenistanyň halkara şertnamalaryny ýerine ýetirmäge;

21) Türkmenistanyň halkara karz ylalaşyklaryna hukuk taýdan baha bermäge;

22) halkara kazyýetlerde, arbitražlarda, daşary ýurt döwletleriniň kazyýetlerinde Türkmenistanyň adyndan wekilçilik edilmegini üpjün etmäge;

23) daşary ýurt döwletleriniň ýustisiýa edaralary hem-de halkara guramalar bilen hyzmatdaşlygy bellenilen tertipde amala aşyrmaga;

24) raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet tarapyndan bellige alnyşynyň kitaplarynyň we raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet belligine alynmagy hakynda şahadatnamalarynyň blanklarynyň görnüşlerini Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine tassyklamaga hödürlemäge, olaryň neşir edilmegini üpjün etmäge;

25) RÝNÝ edaralaryny raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet belligine alynmagy hakynda şahadatnamalarynyň blanklary bilen üpjün etmäge, olaryň hasaba alnyşyna, saklanylyşyna we peýdalanylyşyna gözegçiligi amala aşyrmaga;

26) Türkmenistanyň raýatlarynyň familiýasyny, adyny we atasynyň adyny üýtgetmek hakyndaky netijenamalary tassyklamaga;

27) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ  Merkezi arhiwine gelip gowuşýan raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet tarapyndan hasaba almaga, toplamaga, hemişelik saklamaga, peýdalanmaga we elektron binýadyny ýöretmäge, şeýle hem RÝNÝ edaralarynyň arhiwleriniň dogry ýöredilmegine gözegçiligi amala aşyrmaga;

28) RÝNÝ edaralarynyň işine maslahat-usulyýet kömegini bermäge;

29) notarial hereketlerini amala aşyrmaga;

30) notarial hereketleriň kanuna laýyk amala aşyrylmagyny we notarial iş önümçiliginiň talaba laýyk alnyp barylmagyny üpjün etmäge;

31) adwokatlar kollegiýalarynyň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan kömek bermäge;

32) notarial hereketlerini amala aşyrmak, raýat ýagdaýynyň namalaryny bellige almak bilen baglanyşykly meseleler boýunça Geňeşlere hukuk hem-de usulyýet kömegini bermäge;

33) adalat edaralarynyň ygtyýarlylyklaryna degişli ýüztutmalary kabul etmäge, seretmäge hem-de olara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde we möhletde jogap bermäge;

34) adalat edaralarynyň işleri bilen baglanyşykly döwlet paçlarynyň hem-de ýygymlarynyň dogry alynmagyna gözegçiligi amala aşyrmaga;

35) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry borçlary ýerine ýetirmäge.

 

17-nji madda. Adalat edaralarynyň hukuklary

 

Adalat edaralary şulara hukuklydyr:

1) Türkmenistanyň Mejlisi we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan taýýarlanylýan kanunlaryň we gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalaryny taýýarlamaga gatnaşmaga;

2) Türkmenistanyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri taýýarlamaga;

3) fiziki we ýuridik şahslara bellenen tertipde hukuk maglumatlaryny bermäge;

4) Türkmenistanyň kodekslerini neşir etmäge;

5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bagly meseleler boýunça gollanmalary taýýarlamaga we neşir etmäge;

6) hukukçylaryň we beýleki hünärmenleriň hünär derejelerini  ýokarlandyrmak işini guramaga, okuw-usuly gollanmalary taýýarlamaga;

7) öz işini amala aşyrmak üçin zerur maglumatlary ministrliklerden we pudaklaýyn dolandyryş edaralaryndan, gaýry ýuridik we fiziki şahslardan bellenilen tertipde almaga;

8) kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalaryna hukuk seljermesi geçirilende olaryň hiline baha bermek üçin degişli hünärmenleri  bellenen tertipde işe çekmäge;

9) degişli edaralarda kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň döwlet belligine alynmagy bilen baglanyşykly barlaglary geçirmäge we barlagyň netijesi boýunça teklipleri bermäge;

10) hukuk kömegini bermek işini ygtyýarlylandyrmaga;

11) daşary ýurt döwletleri bilen hukuk maglumatlaryny alyşmaga;

12) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde beýleki işleri amala aşyrmaga.

 

18-nji madda. Adalat edaralarynyň teklibi

 

1. Adalat edaralary kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň döwlet belligine alynmagy bilen baglanyşykly barlaglary geçirýär hem-de döwlet belligine alynmaga degişli, ýöne bellige alynmadyk şol kadalaşdyryjy hukuk namalar babatynda ony kabul eden edaralara teklip berýär.

2. Teklip döwlet häkimiýet edarasy tarapyndan ýüze çykarylan kanun bozulmalaryny aradan aýyrmak barada degişli çäreler görmek arkaly, onda bellenen möhletde, ýöne bir aýdan gijä galman seredilmäge degişlidir. Teklibiň serediljek wagty we ýeri barada degişli adalat edarasy öňünden habarly edilmelidir we oňa seredilende adalat edaralarynyň wekili gatnaşyp biler.

3. Teklibiň seredilmeginiň netijesi we görlen çäreler barada degişli adalat edarasyna teklibe seredilenden soň bäş günden gijä galman habar berilmelidir.

 

IV BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ IŞGÄRLERINIŇ

HUKUK ÝAGDAÝY WE DURMUŞ TAÝDAN GORAGLYLYGY

 

19-njy madda. Adalat edaralarynda gulluk

 

1. Adalat edaralaryndaky gulluk döwlet gullugynyň bir görnüşidir. Adalat edaralarynyň işgärleriniň, şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary tarapyndan bellenilen talaplara laýyklykda adalat edaralarynyň  wezipelerini ýerine ýetirýän işi adalat edaralaryndaky gulluk bolup durýar.

2. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hukuk ýagdaýy we olaryň gulluk şertleri şu Kanun hem-de adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýär.

3. Adalat edaralarynyň işgärleriniň zähmet gatnaşyklary Türkmenistanyň zähmet kanunçylygy, şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

 

20-nji madda. Adalat edaralarynda işlemek bilen baglanyşykly çäklendirmeler

 

1. Adalat edaralarynyň işgärleriniň:

1) mugallymçylyk, ylmy we döredijilik işinden başga hak tölenilýän iş bilen meşgullanmaga;

2) özüniň ýa-da öz ynanylan wekiliniň üsti bilen telekeçilik işi bilen meşgullanmaga;

3) döwlet emlägini we gulluk maglumatlaryny gulluk bilen bagly bolmadyk maksatlar üçin peýdalanmaga;

4) wezipe ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly fiziki we ýuridik şahslaryň hyzmatlaryny şahsy maksatlar üçin peýdalanmaga;

5) syýasy partiýalarda agzalyga durmaga we haýsydyr bir syýasy partiýany goldap çykyş etmäge hukugy ýokdur.

2. Adalat edaralarynyň işgärleri şol bir wagtda saýlawly döwlet häkimiýet edaralaryň hem-de ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryň agzalary bolup bilmeýärler.

 

21-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleri

 

1. Adalat edaralarynda gulluk etmek üçin öz ahlak sypatlary, iş başarnyklary we bilim derejesi boýunça adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirmäge ukyply Türkmenistanyň raýatlary kabul edilýär.

2. Adalat edaralarynyň hünär derejesi berilmäge degişli wezipelerine ýokary bilimi bolan Türkmenistanyň raýatlary bellenilýär.  

3. Adalat edaralarynyň ýokary ýuridik ýa-da beýleki ýokary bilimi bolan işgärlerine öz eýeleýän wezipesine, hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän iş döwrüne laýyklykda hünär derejeleri berilýär. Adalat edaralarynyň işgärlerine hünär derejelerini bermegiň we olardan mahrum etmegiň tertibi Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýar.

4. Hünär derejeleri berlen adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýan nusgadaky gulluk lybasy we oňa dakylýan nyşanlar bilen tölegsiz üpjün edilýär.

5. Adalat edaralarynda iş döwri 20 ýyldan az bolmadyk we ýustisiýanyň kiçi geňeşçisi ýa-da ondan ýokary hünär derejesi bolan, adalat edaralaryndan işden çykan adamlaryň gulluk lybasyny geýmäge hukugy bardyr. Bu kada adalat edaralarynyň işgäriniň abraýyny masgaralaýan etmişi edendigi üçin işden boşadylan ýa-da hünär derejesinden mahrum edilen adamlara degişli däldir.

6. Adalat edaralarynyň işgärlerine şahsyýetnama berilýär.  Şahsyýetnama adalat edaralarynyň işgäriniň şahsyýetini, wezipesini we hünär derejesini tassyklaýan resminamadyr. Şahsyýetnamanyň nusgasy we onuň berilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan tassyklanylýar.

7. Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işgärleri wezipä bellenende, döwlet sylaglary bilen sylaglananda, hünär derejeleri berlende we beýleki aýratyn dabaraly ýagdaýlarda Türkmenistanyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň harby gullukçylarynyň hem-de işgärleriniň kasamyny kabul edýärler.

8. Adalat edaralaryna işe kabul edilen işgäriň kazyýet we beýleki hukuk goraýjy edaralaryndaky iş we gulluk ýyllary hem-de ýuridik maslahathanalarda adwokat bolup işlän iş döwri adalat edaralaryndaky iş döwrüne goşulýar.

9. Adalat edaralarynyň işgärini gulluk bähbitlerinden ugur alyp adalat edaralarynyň ulgamyna girýän başga bir edarasyna geçirmek Türkmenistanyň zähmet kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

22-nji madda. Adalat edaralaryndaky gullugyň bes edilmegi

 

1. Adalat edaralaryndaky gulluk işgär işden çykarylanda bes edilýär.

2.Türkmenistanyň zähmet kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslardan başga-da, adalat edaralarynyň işgäri ýolbaşçynyň başlangyjy boýunça şu halatlarda işden çykarylyp bilner:

1) adalat edaralarynyň işgäriniň abraýyny masgaralaýan etmişi edende;

2) adalat edaralaryndaky gulluk bilen baglanyşykly çäklendirmeler berjaý edilmedik ýagdaýynda;

3) döwlet syryny we kanun arkaly goralýan beýleki maglumatlary aýan edendigi üçin.

 

23-nji madda. Adalat edaralarynyň işgäriniň wezipesine, hünär derejesinde we adalat edaralaryndaky gullugyna dikeldilmegi

 

1. Bikanun işden çykarylan, başga wezipä geçirilen ýa-da hünär derejesinden mahrum edilen adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öňki wezipesine we öňki hünär derejesinde dikeldilmäge ýa-da olaryň razylygy bilen deň derejedäki başga wezipä bellenilmäge degişlidir.

2. Adalat edaralaryndaky gullugyna dikeldilen işgäriň işden mejbury boş bolan wagty nobatdaky hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän umumy iş döwrüne goşulýar.

 

24-nji madda. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanan ýa-da Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilen adalat edaralarynyň işgäri üçin kepillikler

 

1. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanan ýa-da Türkmenistanyň Prezidentiniň namasy bilen başga wezipä bellenilen adalat edaralarynyň işgäriniň degişli ygtyýarlyklaryny amala aşyrýan döwründe adalat edaralaryndaky gullugy togtadylýar.

2. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanylan adalat edaralarynyň işgäriniň ygtyýarlyk möhleti tamamlanandan soň ol öňki işlän wezipesine, beýle mümkinçiligiň ýok halatynda onuň islegine görä öňküsi bilen deň derejedäki başga wezipä bellenilýär.

3. Adalat edaralarynyň işgäriniň Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanylmagy ýa-da Türkmenistanyň Prezidentiniň namasy bilen başga wezipä bellenilmegi bilen baglanyşykly degişli ygtyýarlyklaryny amala aşyran döwri onuň umumy iş döwrüne we nobatdaky hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän iş döwrüne goşulýar.

 

25-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleriniň maddy üpjünçiligi

 

1. Adalat edaralarynyň işgärleriniň zähmet haky wezipe aýlyk hakyndan, hünär derejeleri üçin goşmaça töleglerden ybaratdyr. Wezipe aýlyk hakynyň we hünär derejeleri üçin goşmaça tölegiň möçberi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilýär.

2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen adalat edaralarynyň işgärlerine şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk beýleki goşmaça tölegler we maddy üpjünçilikler hem bellenilip bilner.

 

26-njy madda. Adalat edaralarynyň işgärlerine öwezini dolmalar we kepillikler

 

1. Adalat edaralarynyň işgäriniň adalat edaralarynyň ulgamyna girýän başga edarasyna geçirilmegi ýa-da adalat edarasynyň ýerleşýän ýeriniň üýtgedilmegi sebäpli täze ýaşaýyş ýerine göçmegi bilen baglanyşykly aşakdaky tölegler bellenilýär:

1) adalat edaralarynyň işgäriniň we onuň maşgala agzalarynyň ýol harajatlarynyň we öý goşlaryny daşamak bilen bagly edilen çykdajylaryň öwezini dolmak;

2) ýola taýýarlyk görmek we täze ýaşaýyş ýerinde ýerleşmek üçin gerek bolan günlere pul üpjünçiligi, ýöne alty günden köp bolmazdan, şeýle hem onuň ýolda bolýan wagty üçin pul üpjünçiligi.

Görkezilen öwezini dolmalaryň möçberi we olary tölemegiň tertibi Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bellenilýär.

2. Adalat edaralarynyň işgärleri gulluk iş saparyna iberilende Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenen möçberlerde hem-de tertipde gulluk iş saparynyň çykdajylarynyň öwezi dolunýar.

 

27-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleriniň durmuş taýdan goraglylygy

 

1. Döwlet adalat edaralarynyň işgärleriniň durmuş taýdan goraglylygyny kepillendirýär.

2. Adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýy bilen üpjün edilýär.

3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç adalat edaralarynyň işgärlerine abadanlaşdyrylan gulluk ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda bermäge, olar wezipä bellenende bolsa alty aýyň içinde üpjün etmäge borçludyrlar.

4. Adalat edaralarynyň işgärlerini gulluk ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmegiň we ondan peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.

5. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hususy eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak üçin mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini nobatsyz almaga hukugy bardyr.

6. Adalat edaralarynyň işgärleri gulluk iş saparlaryna iberilende ulaglaryň ähli görnüşlerinde gatnamak üçin ýolagçy peteklerini nobatsyz almaga, şeýle hem myhmanhanada ilkinji nobatda ýerleşmäge bolan hukukdan peýdalanýar.

7. Adalat edaralarynyň işgärlerine Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk goşmaça ýeňillikler hem-de durmuş taýdan goraglylygyň beýleki kepillikleri bellenilip bilner.

 

V BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

28-nji madda. Adalat edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan üpjünçiligi

 

1. Adalat edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan üpjünçiligi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

2. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary özleriniň garamagyndaky çäklerinde ýerleşýän adalat edaralaryny degişli edara jaýlary bilen üpjün etmäge borçludyrlar.

3. Adalat edaralary ulag we tehniki serişdeler bilen Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilýän tertipde üpjün edilýär.

 

29-njy madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilige eltýär.

 

30-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.

 

 

Türkmenistanyň                                                             Gurbanguly

     Prezidenti                                                              Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2016-njy ýylyň 18-nji iýuny.

№ 407-V.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Ýaşaýyş jaýlarynyň we gozgalmaýan emläge degişli

başga obýektleriň paýly gurluşygy hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 1, 40-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V, 08.11.2014 ý. № 147-V, 18.08.2015 ý.

№ 276-V, 20.03.2017 ý. № 529-V, 04.11.2017 ý. № 636-V we 25.11.2017 ý. № 658-V Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun paýly gurluşyk babatdaky işiň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär, fiziki we ýuridik şahslaryň pul serişdeleriniň çekilmeginiň hasabyna ýaşaýyş jaýlarynyň we gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň paýly gurluşygy bilen baglanyşykly gatnaşyklary düzgünleşdirýär, paýçylaryň we gurujylaryň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagynyň kepilliklerini belleýär.

 

1-nji bap. Umumy düzgünler

 

1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler

 

Şu Kanunyň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) paýly gurluşyk – gurluşygyň, ýaşaýyş jaýlarynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň gurluşygy üçin, gurujylar tarapyndan paýçylaryň pul serişdeleriniň çekilmeginde alnyp barylýan görnüşi;

2) gurujy – Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde özüne berlen ýer böleginde ýaşaýyş jaýyny we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýekti öz güýji we (ýa-da) üçünji bir şahslary çekmek bilen gurmak üçin paýçylaryň pul serişdelerini çekýän, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahs;

3) paýçy – gurujy bilen ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň paýly gurluşygyna gatnaşmagyň şertnamasyny (mundan beýläk – paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy) baglaşan Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan, on sekiz ýaşyny dolduran Türkmenistanyň raýaty, ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanýan fiziki şahs, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahs;

4) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy – paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy bilen baglanyşykly hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän, gurujynyň we paýçynyň arasynda baglaşylýan ylalaşyk;

5) ýaşaýyş jaýlary – paýçylaryň pul serişdeleriniň çekilmeginiň hasabyna gurulýan, ýaşaýyş jaý toplumyna girýänbir öýli ýaşaýyş jaýlary hem-de iki we şondan köp öýli ýaşaýyş jaýlary, şeýle hem bu ýaşaýyş jaýlarynda ýerleşýän sosial-medeni, administratiw, durmuş wesöwda maksatly obýektler;

6) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektler – paýçylaryň pul serişdeleriniň çekilmeginiň hasabyna gurulýan sosial-medeni, administratiw, durmuş, söwda we önümçilik maksatly aýratyn duran obýektler;

7) ulanylmaga berilmegine rugsat – döwlet kabul ediş toparynyň ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň kabul edilmegi hakynda ykrarhat.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň paýly gurluşyk babatdaky kanunçylygy

 

Türkmenistanyň paýly gurluşyk babatdaky kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.

Ikinji bölegi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda aýyrlan.

 

3-nji madda. Şu Kanunyň hereket edýän çygry

 

1. Şu Kanunyň hereketi paýçylar bilen gurujylaryň arasynda paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy ýa-da paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga şertnamalaýyn borçnamalara esaslanýan gatnaşyklara degişlidir.

2-nji bölegi Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

 

4-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektleri

 

Şular paýly gurluşygyň obýektleri bolup durýarlar:

1) öýler we bir öýli  ýaşaýyş jaýlar (mundan beýläk – öý);

2) köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda ýerleşýän sosial-medeni, administratiw, durmuş we söwda maksatly obýektler ýa-da olaryň aýratyn bölekleri;

3) aýratyn durýan sosial-medeni, administratiw, durmuş, söwda we önümçilik maksatly obýektler ýa-da olaryň aýry-aýry bölekleri.

 

2-nji bap. Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan

düzgünleşdirmek we gözegçilik

 

5-nji madda. Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmek we gözegçilik

 

Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmek we gözegçilik Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, şeýle hem gurluşuk babatda ygtyýarlyk berlen edara (mundan beýläk – ygtyýarlyk berlen edara) we çäklerinde ýaşaýyş jaýlarynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň paýly gurluşygy amala aşyrylýan ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

 

6-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

1) paýly gurluşyk babatda döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) paýly gurluşyk babatda ygtyýarlyk berlen edarany kesgitleýär;

3-nji bendi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

4) paýly gurluşyk babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;

5) paýly gurluşyk babatda gözegçiligi amala aşyrýar;

6) paýly gurluşyk babatda başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

7-nji madda. Ygtyýarlyk berlen edaranyň ygtyýarlylygy

 

Ygtyýarlyk berlen edara:

1) paýly gurluşyk babatda döwlet syýasatyny amala aşyrýar;

2) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde paýly gurluşyk babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;

3-nji, 5-nji, 6-njy, 61-nji, 62-nji bentleri Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

4) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamalaryny hasaba almagy amala aşyrýar;

7) raýatlaryň we ýuridik şahslaryň şu Kanunyň bozulmagy bilen baglanyşykly ýüz tutmalaryna garaýar;

8) paýçylara we gurujylara paýly gurluşygyň meseleleri boýunça zerur bolan maslahat kömegini berýär;

9) paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasyny işläp düzýär we tassyklaýar;

10) paýly gurluşyk babatda onuň ygtyýarlygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

8-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň ygtyýarlylygy

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary:

1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda guruja ýer bölegini berýärler we ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygyna rugsat berýärler;

11) guruja paýly gurluşygyň obýektini ulanyşa bermegi üçin rugsat berýärler;

12-nji bendi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

2) gurujylara Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň bozulmalaryny aradan aýyrmak hakynda ýerine ýetirilmegi hökmany bolan tabşyryknamalary iberýärler, gurujylary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçilige çekmek üçin zerur bolan çäreleri görýärler;

3) raýatlaryň we ýuridik şahslaryň şu Kanunyň bozulmagy bilen baglanyşykly ýüz tutmalaryna garaýarlar;

4) paýly gurluşyk babatda olaryň ygtyýarlyklaryna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýarlar.

 

9-njy madda Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

 

10-njy madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy hasaba alnan mahalynda bildirilýän talaplar

 

1. Şu Kanunyň 14-nji maddasynda göz öňünde tutulan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy hasaba alnan mahalynda gurujy ygtyýarlyk berlen edara degişli arza bilen ýüz tutmalydyr we şu aşakdaky resminamalaryň göçürme nusgalaryny bermelidir:

1) ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýer böleginiň berlendigi hakynda resminamanyň;

2) taslama beýannamasynyň;

3) gurluşyk-gurnama işlerini amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berlen ygtyýarnamanyň. Eger ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy gurujy tarapyndan öz güýji bilen amala aşyrylmaýan bolsa, ol ygtyýarlyk berlen edara gurluşyk-gurnama işleriniň ýerine ýetirilmegi üçin şertnama baglaşan potratçy guramanyň şeýle işleri amala aşyrmak üçin ygtyýarnamasynyň göçürme nusgasynyň;

4) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamanyň;

5) Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlar, ýygymlar we beýleki hökmany tölegler boýunça bergisiniň ýokdugy hakynda salgyt edaralarynyň kepilnamasynyň.

Ygtyýarlyk berlen edara zerur bolan halatlarda berlen resminamalaryň deňeşdirilmegi üçin bu resminamalaryň asyl nusgalarynyň berilmegini talap etmäge haklydyr.

2. Ygtyýarlyk berlen edaranyň şu maddanyň birinji böleginde görkezilmedik resminamany talap etmäge haky ýokdur.

3. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň hasaba alynmagy ygtyýarlyk berlen edara tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

3-nji bap. Paýly gurluşygy amala aşyrmak üçin

esaslar we şertler

 

11-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy

 

1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasyna laýyklykda ýazmaça görnüşde baglaşylýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy paýly gurluşygy amala aşyrmak üçin esas bolup durýar.

2. Paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça paýçy bolup diňe Türkmenistanyň raýaty bolup durýan adam çykyş edip bilýär. Paýly gurluşygyň obýekti aýratyn durýan sosial-medeni, administratiw, durmuş, söwda we önümçilik maksatly obýektleriň aýratyn bölegi, şeýle hem köp öýli ýaşaýyş jaýynda duran sosial-medeni, administratiw, durmuş we söwda maksatly obýekt ýa-da onuň aýratyn bölegi bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça paýçylar bolup, diňe ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanýan fiziki şahslar we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahslar çykyş edip bilýärler.

 

12-nji madda. Paýly gurluşyga gdtnaşmagyň şertnamasynyň baglaşylmagy

 

1. Raýatlaryň we ýuridik şahslaryň guruja beren ýazmaça ýüz tutmalary paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynybaglaşmak üçin esas bolup durýar.

2. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmak üçin raýatlaryň we ýuridik şahslaryň ýazmaça ýüz tutmalaryny bellige almaga borçludyr.

3. Gurujy paýly gurluşygyň şertnamalaryny gelip gowşan ýazmaça ýüz tutmalaryň nobatlylygyny hasaba almak bilen baglaşýar.

4. Paýçy, paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmazdan öň gurujydan tanyşmak üçin şu aşakdakylary talap etmäge haklydyr:

1) gurujynyň esaslandyryjy resminamalaryny;

2) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamany;

3) salgyt edarasynda hasaba alnandygy hakynda şahadatnamany;

4-nji we 6-njy bentleri Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

5) oňa girizilen ähli üýtgetmeleri özünde jemleýän taslama resminamalaryny;

5. Eger paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan bolsa, onda paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmazdan öň paýçynyň tanyşmak üçin gurujydan onuň maliýe hojalyk işini amala aşyrmagynyň soňky ýyl üçin auditor netijenamasyny we gurujynyň gurulýan obýekti onuň gurluşygy alnyp barylýan döwründe we kepillikli ulanyş döwründe ätiýaçlandyrandygyny tassyklaýan resminamany talap etmäge hem hukugy bardyr.

 

13-nji madda. Şertnamanyň mazmunyna bildirilýän hökmany talaplar

 

1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda şular bolmalydyr:

1) paýly gurluşygyň obýekti ýerleşýän ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ýerleşýän ýeri we ady;

2) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ulanylmaga berilmeginiň möhletleri;

3) paýly gurluşygyň obýektiniň bahasy;

4) taraplaryň hukuklary, borçlary we jogapkärçiligi;

5) paýly gurluşygyň obýektiniň bahasynyň möçberi we töleniş möhletleri, şeýle hem paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy bozulan mahalynda paýçynyň pul serişdelerini yzyna gaýtarmagynyň şertleri we tertibi;

6) gurujyda (potratçyda) gurluşyk-gurnama işlerini ýerine ýetirmek üçin ygtyýarnamasynyň bardygy hakynda maglumatlar;

7) paýly gurluşygyň obýektiniň hiliniň kepilligi;

8) taraplaryň rekwizitleri.

2-nji bölegi Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

3. Aýry-aýry halatlarda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyňmazmunyna başga talaplar hem bellenilip bilner.

 

14-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň kepillendiriş taýdan tassyklanylmagy we bellige alynmagy

 

1. Gurujy paýçy tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna ýa-da oňa goşmaça ylalaşyga gol çekilen gününden otuz senenama gününiň dowamynda ygtyýarlyk berlen edara olaryň şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan talaplara laýyk gelýändiginiň barlanylmagy üçin agzalan şertnamanyň ýa-da goşmaça ylalaşygyň bäş nusgalygyny, şeýle hem taslama beýannamasyny berýär. Ygtyýarlyk berlen edara paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna ýa-da onuň goşmaça ylalaşygyna on iş gününiň dowamynda seredýär we paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy agzalan talaplara gabat gelmedik halatynda ýa-da goşmaça ylalaşyk bilen paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň arasynda çaprazlyklar ýüze çykarylan halatynda, gabat gelmezlikleri we (ýa-da) çaprazlyklary aýyrmak üçin olary guruja gaýtarýar.

2. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginde bildirilýän talaplara laýyk gelende ýa-da goşmaça ylalaşyk bilen paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň arasynda çaprazlyklar bolmadyk mahalynda şetrnamanyň ýa-da goşmaça ylalaşygyň her bir nusgalygynda ygtyýarlyk berlen edara tarapyndan "Seredildi" diýlen belgisi bolan möhürçe goýulýar.

3. "Seredildi" belgili paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy, oňa goşulýan goşmaça ylalaşyk kepillendiriş taýdan tassyklanylmaga degişlidir.

4. Paýly gurluşugyň obýekti öý bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň kepillendiriş taýdan tassyklanylany üçin dowlet pajy töletdirilmeýär. Paýly gurluşugyň obýekti şu Kanynyň 4-nji maddasynyň 2-nji we 3-nji bentlerinde görkezilen obýektler bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň kepillendiriş taýdan tassyklanylany üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet pajy töletdirilýär.

5. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy, oňa goşulýan goşmaça ylalaşyk kepillendiriş taýdan tassyklanylan gününden otuz senenama gününiň dowamynda agzalan şertnamanyň, oňa goşulýan ylalaşygyň her biriniň dört nusgalygyny hasaba alynmaklary üçin ygtyýarlyk berlen edara berýär.

6. Ygtyýarlyk berlen edara paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny, oňa goşulýan goşmaça ylalaşygy bellige almagy gurujy tarapyndan ol berlenden soň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň, oňa goşulýan goşmaça ylalaşygyň her bir nusgalygyna "Hasaba alyndy" belgili möhürçäniň goýulmagy arkaly on iş gününiň dowamynda amala aşyrýar we paýça hem-de guruja gol çekdirip, her haýsyna bir nusgadan tabşyrýar.

Eger paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan bolsa, onda şeýle şertnamanyň bellige alynmagy mugt amala aşyrylýar.

Paýly gurluşygyň obýekti şu Kanunyň 4-nji maddasynyň 2-nji we 3-nji bentlerinde görkezilen obýektler bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bellige alynmagy ygtyýarlyk berlen edara tarapyndan bellenilen tölege amala aşyrylýar.

 

15-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasy

 

1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda olaryň aýratynlykda görkezilmegi bilen, paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň bahasynyň we gurujynyň onuň gurluşygy boýunça hyzmatlarynyň bahasynyň jemi pul möçberi ýaly hasaplanylýar.

2. Paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň bahasy ylalaşylan hyrhlardan ugur alnyp kesgitlenilýär. Şonda paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň bahasy gurluşyk meýdançasynyň çäklerinde geçirilen daşky ulgamlara birikdirmek boýunça çykdajylary hem öz içine alyp biler, maliýeleşdirilmegi ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň hasabyna amala aşyrylýan daşky ulgamlaryň özleriniň gurluşygy, düýpli ýa-da gündelik abatlanylmagy boýunça çykdajylar muňa degişli däldir.

Gurujynyň hyzmatlarynyň bahasy şertnamanyň taraplarynyň ylalaşmagy boýunça kesgitlenilýär.

3. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, şertnamanyň bahasy taraplaryň ylalaşmagy arkaly ol baglaşylandan soň hem üýtgedilip bilner.

4. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça paýçy bilen gurujynyň arasyndaky islendik özara hasaplaşyklar diňe paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alnandan soň amala aşyrylyp bilner.

5. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasynyň tölenilmegi paýçy tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň ýanyna goşulýan töleg tertipnama laýyklykda ýörite bank hasabyna pul serişdeleriniň nagt ýa-da nagt däl görnüşde geçirilmegi arkaly birwagtlaýyn ýa-da tapgyrlaýyn geçirilýär.

6. Bank hyzmaty hakyndaky şertnama boýunça we gurujynyň ýazmaça arzasy esasynda ýörite bank hasaby her bir ýaşaýyş jaýy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde karz edarasynda açylýar.

7. Gurujynyň paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň hakyky bahasynyň maliýeleşdirilmegi karz edarasy tarapyndan paýçylaryň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna laýyklykda ýörite bank hasabyna geçiren pul serişdeleriniň hasabyna hakyky ýerine ýetirilen işleriň möçberlerini tassyklaýan resminamalaryň esasynda amala aşyrylýar.

Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy ýatyrylanda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan başga esaslar ýüze çykan halatynda paýçylaryň ýörite bank hasabyna geçiren pul serişdeleri karz edarasy tarapyndan degişli resminamalaryň esasynda öz eýelerine gaýtarylyp berilýär.

Şu bölekde görkezilen resminamalaryň sanawy ygtyýarlyk berlen edara tarapyndan Türkmenistanyň Merkezi banky bilen ylalaşmak arkaly kesgitlenilýär.

 

16-njy madda. Paýly gurluşyk amala aşyrylýan mahalyndaky çäklendirme

 

Gurujynyň Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlar, ýygymlar (paçlar) we beýleki hökmany tölegler boýunça bergisi emele gelen halatynda, gurujy degişli bergisini üzýänçä täze paýçylaryň pul serişdelerini çekmäge haky ýokdur.

 

17-nji madda. Taslama beýannamasy

 

1. Taslama beýannamasy gurujy we gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlary özünde jemleýär.

Ikinji we dördünji bölekleri Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

3. Taslama beýannamasyna üýtgetmeler girizilen halatynda gurujy ol üýtgetmeler barada üç iş gününiň dowamynda paýçylara habar bermäge borçludyr.

5. Gurujy tarapyndan şu Kanunda bellenilen taslama beýannamasyna bildirilýän talaplar bozulan halatynda, paýçy geleşigi hakyky däl diýip ykrar etmek hakynda talap arzasy bilen kazyýete ýüz tutmaga haklydyr.

6. Taslama beýannamasynyň asyl nusgasynyň saklanylmagy gurujy tarapyndan amala aşyrylýar.

 

18-nji madda. Gurujy hakynda maglumatlar

 

1. Gurujy hakynda maglumatlarda şular görkezilýär:

1) gurujynyň, onuň esaslandyryjylarynyň doly ady we ýerleşýän ýeri;

2) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamanyň berlen senesi we belgisi;

3) gurujyda tertip san belgisiniň, şu ygtyýarnamanyň berlen senesiniň we möhletiniň görkezilmegi bilen gurluşyk-gurnama işleriniň amala aşyrylmagy üçin ygtyýarnamasynyň barlygy;

4) gurujy tarapyndan ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygy üçin karz (nesýe) serişdeleriniň çekilmegi baradaky maglumatlar;

2. Ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygy gurujynyň öz güýji bilen alnyp barylmaýan bolsa, şu maddanyň birinji böleginiň 3-nji, 4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan maglumatlar ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygyny amala aşyrýan potratçy gurama babatda berilýär.

 

19-njy madda. Gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlar

 

Gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlarda şular görkezilýär:

1) gurluşygyň taslamasynyň maksady we onuň durmuşa geçirilmeginiň möhletleri;

2) ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda guruja ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygy üçin ýer böleginiň berilmegi barada kararynyň senesi we san belgisi;

3) gurulýan ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ýerleşýän ýeri;

4) paýçylaryň ýaşaýyş jaýyndaky we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektdäki umumy emläginiň düzümi;

5-nji bendi Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

6) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň bahasy;

7) işe çekilen gurluşyk-gurnama we başga işleri amala aşyrýan guramalaryň sanawy.

 

20-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektiniň gurujy tarapyndan paýça berilmeginiň möhletleri

 

1. Gurujy paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletde paýça bermäge borçludyr, şu maddanyň ikinji böleginde bellenilen halaty muňa degişli däldir.

2. Eger ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygy şertnamada göz öňünde tutulan möhletde tamamlanyp bilinmejek halatynda, gurujy agzalan möhletiň geçmeginden azyndan iki aý öň paýça degişli maglumatlary we paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny üýtgetmek hakynda teklibi ibermäge borçludyr.

Gurujy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektiniň paýça berilmeginiň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletiniň üýtgedilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

3. Gurujy tarapyndan paýça paýly gurluşygyň obýektiniň berilmegi ol ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ulanylmaga berilmegine rugsat alandan soň amala aşyrylýar.

4. Gurujy paýly gurluşygyň obýektiniň berilmeginiň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen möhleti gelmezinden azyndan bir aý öň paýça ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň tamamlanýandygy hakynda habar bermäge hem-de paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna laýyklykda paýça paýly gurluşygyň obýektini kabul etmegiň zerurdygy hakynda duýdurmaga borçludyr.

5. Paýly gurluşygyň obýekti berilmäge taýýar bolan mahalynda paýçy bu obýekti bäş iş gününiň dowamynda kabul etmäge borçludyr.

6. Paýly gurluşygyň obýekti şu Kanunyň 21-nji maddasynyň birinji böleginde görkezilen talaplara laýyk gelmedik halatynda, paýçy gurujydan şol laýyk gelmezlikleriň görkezilmegi bilen ykrarhatynyň düzülmegini talap etmäge hem-de gurujy şu Kanunyň 21-nji maddasynyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan öz borçlaryny ýerine ýetirýänçä kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekmekden boýun gaçyrmaga haklydyr.

7. Paýçy paýly gurluşygyň obýektini kabul etmekden boýun gaçyran ýa-da ýüz dönderen halatynda, ýa-da paýçynyň ýerleşýän ýerini anyklamak mümkin bolmadyk halatynda gurujy iki aý geçenden soň ygtyýarlyk berlen edara bilen bilelikde paýly gurluşygyň obýektiniň paýça berilmeginiň mümkin däldiginiň sebäplerini görkezmek bilen ykrarhatyny düzmäge haklydyr. Şunda paýly gurluşygyň obýektine tötänlikden zeper ýetmeginiň ýa-da tötänlikden ýok bolmagynyň töwekgelçiligi şeýle ykrarhat düzülen gününden başlap paýça geçen diýlip hasaplanylýar.

 

21-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan hiliň kepillikleri

 

1. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine, taslama-smeta resminamalarynyň talaplaryna we başga hökmany talaplara laýyk gelýän hili bolan paýly gurluşygyň obýektini paýça bermäge borçludyr.

2. Eger paýly gurluşygyň obýekti gurujy tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerinden we (ýa-da) şu maddanyň birinji böleginde görkezilen şeýle obýektiň hiliniň ýaramazlaşmagyna getiren hökmany talaplaryň ýoýulmagy bilen ýa-da ol paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan ulanylmagy üçin ýaramsyz edýän kemçilikler bilen gurlan bolsa, paýçy öz garamagyna görä gurujyny şulara borçly etmäge haklydyr:

1) kemçilikleri muzdsuz düzetmäge;

2) şertnamanyň bahasyny barabarlykda azaltmaga;

3) kemçilikleri aýyrmak üçin çykdajylaryň öwezini dolmaga.

3. Paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň düzümine girýän tehnologik we inženerçilik enjamlaryny hem goşmak bilen paýly gurluşygyň obýekti üçin kepillik möhleti paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilýär we bir ýyldan az bolup bilmez. Kepillik möhleti paýly gurluşygyň obýektiniň kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekilen gününden başlap hasaplanylýar.

4. Paýçynyň paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň hiliniň pesligi bilen baglanyşykly, eger şeýle hili kepillik möhletiniň dowamynda ýüze çykarylan bolsa, guruja talaplaryny bildirmäge haky bardyr.

5. Eger kemçilikler ulanylmagyna bildirilýän talaplaryň bozulmagy ýa-da paýçynyň özi tarapyndan geçirilen ýa-da onuň işe çeken üçünji şahslarynyň geçiren göwnejaý däl abatlamagy netijesinde bolup geçendigini subut etse, onda gurujy kepillik möhletiniň dowamynda paýly gurluşygyň obýektiniň ýetmezçilikleri üçin jogapkärçilik çekmeýär.

 

22-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň başga birine berilmegi

 

1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň başga birine berilmegi şertnama ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alnan pursatyndan başlap taraplaryň paýly gurluşygyň obýektini kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çeken pursatyna çenli rugsat berilýär.

2. Talabyň başga birine berilmeginiň amala aşyrylmagy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna goşmaça ylalaşyk bilen resmileşdirilýär, onda özi boýunça paýçynyň geçirýän, täze paýçynyň bolsa edinýän paýly gurluşygyň obýektine talap bildirmek hukugynyň bahasy hakynda maglumatlar bolmalydyr.

3. Paýçynyň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň başga birine berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

23-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça borçnamalaryň ýerine ýetirilmegi

 

1. Paýçynyň borçnamalary pul serişdelerini doly möçberde geçiren we paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna laýyklykda alan pursatyndan ýerine ýetirilen diýlip hasap edilýär.

2. Gurujynyň borçnamalary ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ulanylmaga berilmegi üçin rugsat alandan soň kepillik möhletiniň geçmegi bilen ýerine ýetirilen diýlip hasap edilýär.

3. Paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň bellenilen tertipde paýça berilmeginden öň tötänlikden zeper ýetmek ýa-da tötänlikden ýok bolmak töwekgelçiligini bellenilen tertipde gurujy çekýär. Taraplar paýly gurluşygyň obýektini kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekenden soň onuň tötänlikden zeper ýetmeginiň ýa-da tötänlikden ýok bolmagynyň töwekgelçiligi paýça geçýär.

 

24-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň üýtgedilmegi we ýatyrylmagy

 

1. Eger paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda we (ýa-da) oňa goşulýan goşmaça ylalaşykda ony üýtgetmegiň halatlary we şertleri göz öňünde tutulan bolsa, paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertleri gurujynyň we paýçynyň ylalaşygy boýunça ol baglaşylandan soň hem üýtgedilip bilner.

2. Paýçynyň talaby boýunça paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy şu aşakdaky halatlarda bozulyp bilner:

1) gurujy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektiniň berilmegi boýunça borçnama paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen şeýle obýektiň berilmeli möhletinden üç aý geçýän möhletde ýerine ýetirilmese;

2) gurujy tarapyndan şu Kanunyň 21-nji maddasynyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan borçlar ýerine ýetirilmese;

3) paýly gurluşygyň obýektiniň hiline bildirilýän talaplar bozulsa;

4) paýly gurluşygyň obýektiniň düzümine girýän, gozgalmaýan emläge degişli gurulýan obýektiň taslama resminamalary, şeýle hem  paýly gurluşygyň obýektiniň möçberi üýtgedilse;

5) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň başga şertleri berjaý edilmese.

3. Gurujynyň talaby boýunça paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy şu halatlarda bozulyp bilner:

1) paýly gurluşygyň obýektiniň töleginiň hasabyna pul serişdelerini geçirmegiň möhleti on iki aýyň dowamynda iki gezekden köp bozulanda;

2) paýly gurluşygyň obýekti üçin tölegiň hasabyna pul serişdeleriniň geçirilmeginiň bellenen töleniş möhleti yzygiderli iki gezek geçirilende.

4. Taraplar paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny bozan halatynda gurujy bu şertnamanyň hasaba alynmagyny amala aşyran ygtyýarlyk berlen edara ýedi iş gününiň dowamynda şertnamanyň bozulandygy barada habar bermäge borçludyr.

 

25-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektine bolan paýçynyň eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy

 

1. Gurujy ýaşaýyş jaýy ýa-da gozgalmaýan emläge degişli başga obýekt ulanylmaga kabul edilenden soň bir aýyň dowamynda paýly gurluşygyň obýektiniň bahasynyň gutarnykly hasaplamasyny bermäge borçludyr. Gurujy paýly gurluşygyň obýektiniň bahasy doly tölenilenden soň üç iş gününiň dowamynda paýça paýly gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik hukugyny resmileşdirmegi üçin zerur bolan resminamalary bermäge borçludyr.

2. Paýçy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik hukugynyň resmileşdirilmegi üçin zerur bolan resminamalar berlen mahalynda Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň degişli ýerli edaralary tarapyndan paýly gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik hukugy döwlet tarapyndan bellige alynýar.

 

4-nji bap. Paýçynyň we gurujynyň hukuklary we borçlary

 

26-njy madda. Paýçynyň hukuklary we borçlary

 

1. Paýçynyň şulara hukugy bardyr:

1) taslama beýannamasy hakynda doly maglumat almaga;

2) gurluşyga barmaga we gurluşygyň gidişi bilen tanyşmaga;

3) gurujydan ýazmaça ýüz tutmak bilen ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň gidişi, ulanylmaga berilmeginiň möhletleri hakynda maglumatlary almaga;

4) gurujydan paýly gurluşygyň obýektine eýeçilik hukugyny resmileşdirmegi üçin zerur bolan resminamalary almaga;

5) ýaşaýyş jaýyna we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýekte hyzmat etmegiň kepillik möhletiniň bütin döwründe ýetmezçilikleriň aýrylmagyny talap etmäge;

6) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy netijesinde gurujy tarapyndan ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy tamamlanyp bilinmedik mahalynda ätiýaçlandyryş tölegini almak üçin ätiýaçlandyryja özbaşdak ýüz tutmaga;

7) şu Kanunda bellenilen halatlarda gurujy bilen paýly gurluşyk hakynda şertnamany bozmaga.

2. Paýçy şulara borçludyr:

1) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine laýyklykda pul serişdelerini tölemäge;

2) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň kabul ediş-tabşyryş pursatyndan başlap bir aýdan gijä galman gurujydan degişli resminamalary almaga we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde eýeçilik hukugyny resmileşdirmäge;

3) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň saklanylmagyny we ulanylmagyny amala aşyrýan gurama bilen bir aý möhletde şertnama baglaşmaga.

 

27-nji madda. Gurujynyň hukuklary we borçlary

 

1. Gurujynyň şulara hukugy bardyr:

1) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň meýilnamalaşdyrylýan ýerindäki resmi metbugatda taslama beýannamasyny çap etmäge we paýçydan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň baglaşylmagy, şeýle hem ýerine ýetirilmegi üçin zerur bolan resminamalary almaga;

2) paýçydan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine laýyklykda pul serişdelerini almaga;

3) şu Kanunda bellenilen halatlarda paýçy bilen paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny bozmaga;

4) paýçy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerini ýerine ýetirmekden boýun gaçyran halatynda bellenilen tertipde paýçyny başga şahs bilen çalyşmaga ýa-da paýly gurluşygyň obýektini satmaga.

2. Gurujy şulara borçludyr:

1) gurluşyk-gurnama işleriniň ýerine ýetirilmegine tehniki gözegçiligiň geçirilmegini üpjün etmäge;

2) ygtyýarlyk berlen edara taslama beýannamasyny bermäge;

3) paýçylar tarapyndan geçirilen pul serişdelerini diňe maksatlaýyn wezipesi boýunça peýdalanmaga;

4) hususy, şeýle hem çekilen serişdeleri peýdalanmak bilen, ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň umumy maliýeleşdirilmegini amala aşyrmaga;

5) paýçy ýüz tutan mahalynda gurluşygyň barşy, gurluşygyň möhletine täsir edýän ýagdaýlar barada habar bermäge, şeýle hem oňa paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan başga maglumatlary habar bermäge;

6) ýaşaýyş jaýynda we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektde (paýly gurluşygyň obýektinde) oturdylan enjamlaryň onuň paýça geçirilýänçä abatlygyny üpjün etmäge;

7) paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletlerde ulanyşa tabşyrmaga;

8) paýly gurluşygyň obýektiniň kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekmäge we ony bellenilen tertipde paýça bermäge.";

Üçünji bölegi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda aýyrlan.

 

5-nji bap. Jemleýji düzgünler

 

28-nji madda. Taraplaryň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça jogapkärçiligi

 

1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy bozulan halatynda, gurujy ol bozulandan soň ýigrimi iş gününiň dowamynda paýça obýektiň bahasynyň hasabyna tölän pul serişdelerini gaýtaryp bermäge, pul serişdeleri öz wagtynda gaýtarylmadyk halatynda bolsa, Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda kesgitlenilen möçberde puşmana tölegini tölemäge borçludyr.

2. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen pul serişdelerini geçirmegiň möhleti bozulan halatynda paýçy guruja Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda kesgitlenilen möçberde puşmana tölegini töleýär.

3. Şu Kanunda göz öňünde tutulan talaplar bozulan halatynda gurujynyň wezipeli adamlary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.

 

29-njy madda. Jedelleriň çözülişi

 

Paýçy bilen gurujynyň arasynda paýly gurluşyk babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

291-njy madda.Geçiş düzgünleri

 

1. Şu Kanuna laýyklykda Paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasy tassyklanylmazdan öň baglaşylan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamalary ýa-da paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga şertnamalar, olara goşulýan goşmaça ylalaşyklar ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alynmaga degişlidirler. Şonda olaryň bellige alynmagy şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginde we 14-nji maddasynyň üçünji böleginde bellenilen talaplar bildirilmezden amala aşyrylýar.

2. Şu Kanun güýje girmezinden öň baglaşylan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamalaryna ýa-da paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga şertnamalara laýyklykda gurlan paýly gurluşygyň obýektlerine bolan eýeçilik hukugy hakynda şahadatnamalaryň berilmegi, olar ygtyýarlyk berlen edarada bellige alnandan soň amala aşyrylýar.

 

30-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun 2012-nji ýylyň 1-nji oktýabryndan güýje girýär.

2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti Türkmenistanyň kanunçylygyna şu Kanundan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek barada teklipleri taýýarlamaly we Türkmenistanyň Mejlisine bermeli.

 

Türkmenistanyň                                                           Gurbanguly

     Prezidenti                                                           Berdimuhamedow

 

Aşgabat şäheri.

2012-nji ýylyň 31-nji marty.

        № 289-IV.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Binagärlik işi hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 1, 8-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 20.10.2018 ý. № 85-VI Kanuny esasynda

girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun binagärlik işiniň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär hem-de adamyň ýaşaýşynyň amatly gurşawynyň emele getirilmegine, binalaryň, desgalaryň we olaryň toplumlarynyň estetik täsirliliginiň, ygtybarlylygynyň gazanylmagyna gönükdirilendir.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Esasy düşünjeler

 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) binagärlik işi – taslama resminamasynyň binagärlik bölüminde bellenen täze gurluşyk, durkuny täzelemek, dikeltmek, düýpli abatlamak, obýektiň daşky we içki keşbini döretmegiň, göwrüm-giňişlik, düzüliş, ýerleşiş we işleýiş taýdan guralmagynyň döredijilik işini öz içine alýan binagärlik (mundan beýläk – gurluşyk) obýektlerini döretmek, taslama durmuşa geçirilen mahalynda awtorlyk gözegçilik barlagynyň alnyp barylmagy, şeýle hem bu çygyrda ylmy-barlag we mugallymçylyk işiniň amala aşyrylmagy boýunça hünärmençilik işi;

2) binagärlik çözgüdi ‒ binagärlik obýektiniň göwrüm-giňişlik, düzüliş, ýerleşiş we işleýiş taýdan guralyşy, daşky görnüşi we içki keşbi, şeýle hem onuň durmuşa geçirilmegi üçin taslama resminamasynyň binagärlik böleginde beýan edilen we gurlan binagärlik obýektinde amal edilen, onuň amala aşyrylan inženerçilik hem-de başgaça üpjün edilmegi babatda awtoryň pikiri;

3) taslama – binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin anyk binagärlik obýektiniň şähergurluşyk, göwrüm-meýilnamalaşdyryş, binagärlik, gurluş, tehniki we tehnologik çözgütlerini, baha görkezijilerini kesgitleýän hem-de döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň talaplaryna gabat gelýän çyzgylardan, grafiki we ýazgy materiallaryndan, inženerçilik we smeta hasaplamalaryndan ybarat bolan resminama;

4) binagärlik taslamasy – gurluşyk we şähergurluşyk resminamalary üçin durmuş, ykdysady, işleýiş, inženerçilik, tehniki, ýangyna garşy, sanitariýa-epidemiologiýa, ekologik, binagärlik-çeperçilik talaplaryny hem-de binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin gurluşygyň taslamasyny işläp düzmäge zerur bolan möçberde ýerine ýetirilen gurluşyk resminamalaryny toplumlaýyn göz öňünde tutýan binagärlik çözgütlerini özünde jemleýän binagärlige degişli bölegi;

5) binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşy – anyk ýer bölegindäki binagärlik obýektiniň wezipesine, esasy ölçeglerine we ýerleşdirilişine bildirilýän talaplaryň toplumy, şeýle hem onuň taslamalaşdyrylmagynyň we gurluşygynyň Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan hökmany ekologik, tehniki, guramaçylyk we başga şertleri;

6) taslamanyň ylalaşylmagy – taslama boýunça çözgütleriň taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlara laýyk gelşiniň anyklanylmagynyň düzgüni;

7) bilermenler seljermesi – taslama boýunça çözgütleriň Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryna, döwlet standartlaryna, gurluşygyň kadalaryna we düzgünlerine laýyk gelýändiginiň (laýyk gelmeýändiginiň) anyklanylmasy;

8) buýrujy – özünde binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşuna laýyklykda ýerine ýetirilen binagärlik taslamasy bolan, binagärlik obýektiniň gurluşygyny amala aşyrmakçy bolýan fiziki ýa-da ýuridik şahs;

9) tehniki gözegçilik barlagy – taslama çözgütleriniň we döwlet standartlarynyň talaplarynyň, gurluşygyň kadalarynyň we düzgünleriniň berjaý edilmegi bilen baglanyşykly taslamanyň durmuşa geçirilmeginiň, şeýle hem gurluşyk wagtynda ýa-da şähergurluşyk obýektiniň (şol sanda ýykylyp aýrylmagy arkaly) üýtgedilýän wagtynda ýerine ýetirilen işleriň hiline we olaryň möçberine barlag edilmeginiň ähli tapgyrlarynda gurluşygynyň gözegçilik barlagy;

10) gurluşykda nyrh emele getirmek – umumy nyrh syýasatynyň bir bölegi bolmak bilen, ähli pudaklar üçin nyrh emele getirmegiň umumy ýörelgelerine daýanýan gurluşyk bazarynda hyzmatlaryň we materiallaryň bahasynyň döreýiş täri.

11) milli çykdajy-ölçeg binýady – gurluşykda nyrh emele getirmek maksady bilen işlenip taýýarlanylýan hukuk namalarynyň, ölçegleriň, nyrhnamalaryň we beýleki resminamalaryň toplumy.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň binagärlik işi hakynda kanunçylygy

 

Türkmenistanyň binagärlik işi hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.

 

3-nji madda. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty

 

1. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty – binagärlik işi çygrynda maksatlaryň, wezipeleriň hem-de çäreleriň jemgyýetiň durmuş we ykdysady syýasaty bilen özara baglanyşykda emele getirilýän ulgamy.

2. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty amatly ýaşaýyş gurşawynyň döredilmegine, türkmen halkynyň medeni mirasynyň aýap saklanylmagyna gönükdirilendir, şeýle hem jemgyýetiň, döwletiň we raýatlaryň binagärlik işi babatda bähbitleriniň sazlaşykly utgaşmagynyň üpjün edilmegine hyzmat edýär.

 

II BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ DÖWLET TARAPYNDAN

DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI WE GURAMAÇYLYK DÜZÜMI

 

4-nji madda. Binagärlik işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegini amala aşyrýan edaralar

 

Binagärlik işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Gurluşyk we binagärlik ministrligi (mundan beýläk – ygtyýarly edara) hem-de ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti binagärlik işi babatda:

1) ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) binagärligiň möhüm obýektlerini taslamalaşdyrmak we gurmak hakynda karar kabul edýär we şeýle obýektleriň taslamalaryny tassyklaýar;

3) binagärlik işi üçin amatly guramaçylyk, hukuk we ykdysady şertleri döredýär;

31) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda döwlet syýasatyny kesgitleýär;

32) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek boýunça işleri maliýeleşdirmegiň çeşmelerini hem-de möçberlerini belleýär.

4) şulary tassyklaýar:

a) binagärlik-gurluşyk işini düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny;

b) binagärlik işini ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny;

5) binagärligiň meseleleri we binagärligiň ýadygärliklerini goramak boýunça halkara guramalaryna we çärelerine gatnaşylmagyna ýardam edýär;

6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýar.

 

6-njy madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy

 

Ygtyýarly edara binagärlik işi babatda:

1) ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) şulary işläp taýýarlaýar we tassyklaýar:

a) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde binagärlik işini düzgünleşdirýän hem-de gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny;

b) binagärlik obýektleriniň amala aşyrylyşyna awtorlyk gözegçilik barlagyny guramagyň we alyp barmagyň kadalaryny:

ç) binagärlik bäsleşiklerini geçirmegiň tertibini;

d) baş binagäriň (binagärleriň) wezipesine dalaşgärleri seçip almak boýunça bäsleşikleri geçirmegiň tertibini;

e) binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty hakynda düzgünnamany;

ä) binagärleriň hünär synagyny geçirmegiň tertibini;

f) welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň binagärlik müdirlikleri (şäherleriň we etraplaryň binagärlik bölümleri) hakynda düzgünnamany;

g) Baş binagär (binagär) hakynda birkysmy düzgünnamany;

3) binagärlik işini ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny işläp taýýarlaýar we ony Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tassyklamagyna girizýär;

31) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda döwlet maksatnamasyny we ony ýerine ýetirmegiň meýilnamasyny işläp taýýarlaýar we olary Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tassyklamagyna girizýär;

4) şulary amala aşyrýar:

a) gurluş düzüm birlikleriniň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň işiniň utgaşdyrylmagyny we usulyýet ýolbaşçylygyny;

b) ylmy barlaglaryň goldanylmagyna, işgärleriň taýýarlanylmagyna we olaryň hünärleriniň ýokarlandyrylmagyna ýardam edilmegini;

ç) binagärlik işine maýa goýumlarynyň çekilmegini;

d) binagärlik obýektlerini döretmek, durkuny täzelemek we dikeltmek üçin binagärlik-gurluşyk bäsleşikleriniň geçirilmegini;

e) döwlet kadalarynyň we düzgünleriniň berjaý edilişine, şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň bähbitleriniň üpjün edilmegi boýunça barlagy;

ä) binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagyny;

f) binagärlik işiniň kadalaşdyryjy-tehniki we usulyýet üpjünçiligini;

g) binagärlik obýektleriniň taslamalarynyň döwlet bilermenler seljermesiniň geçirilmegini;

h) ylmy-barlag işini;

i) binagärler birleşmesiniň işine ýardam etmegi;

j) binagärlik işiniň subýektleriniň arasynda bu işiň barşynda ýüze çykýan jedellere ygtyýarlyklarynyň çäklerinde garamagy;

z) binagärleriň maglumatlar binýadynyň hasabynyň ýöredilmegini;

k) baş binagäriň (binagärleriň) wezipesine dalaşgärlere garalmagyny we ylalaşylmagyny;

l) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda gözegçiligi;

5) kabul edilýän çözgütler hakynda ilaty habarly edýär;

6) kadalaşdyryjy-hukuk binýadynyň we halkara talaplary bilen okuw hünärmençilik maksatnamalarynyň, binagärlik obýektleriniň taslamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň täze tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyny üpjün edýär;

7) halkara hyzmatdaşlygyna gatnaşýar;

8) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýarlar.

 

7-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyňygtyýarlylygy

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary binagärlik işi babatda:

1) ýerli binagärlik edaralarynyň işine ýardam etmegi amala aşyrýarlar:

2) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin taslamany işläp taýýarlamak boýunça buýrujy hökmünde çykyş edýärler;

3) binagärlik obýektiniň gurluşygynyň degişli binagärlik-şähergurluşyk resminamasynyň bozulmagy ýa-da ondan üýtgemek bilen alnyp barlan halatlarynda binagärligiň şeýle obýektleriniň bina edilmegini wagtlaýyn togtadýarlar;

4) ýokary döwlet häkimiýet edaralaryna binagärlik obýektleriniň serhetleriniň anyklanylmagy ýa-da üýtgedilmegihakynda teklipleri girizýärler;

5) binagärlik babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilaty yzygiderli habarly edýärler;

6) binagärlik işi babatda düzgün bozulmalar hakyndaky işlere garaýarlar we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde degişli çözgütleri kabul edýärler;

7) binagärlik işi babatda kadalary we düzgünleri kämilleşdirmek boýunça teklipleri girizýärler;

8) binagärlik işi babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryň işlenilip taýýarlanylmagyna gatnaşýarlar;

9) ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen tertibiň esasynda geçirilen seçip almagyň netijeleriniň hasaba alynmagy bilen baş binagäri (binagärleri) wezipä belleýärler;

10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýarlar.

 

8-nji madda. Binagärlik işini dolandyrmagyň guramaçylyk düzümi

 

1. Binagärlik işini dolandyrmagyň guramaçylyk düzümi sebit we ýerli edaralardan ybarat bolup durýar.

2. Binagärlik işini dolandyrmagyň sebit edarasy – welaýatyň we Aşgabat şäheriniň binagärlik müdirligi, ýerli edarasy bolsa şäherleriň we etraplaryň binagärlik bölümi bolup durýar.

 

III BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ OBÝEKTLERI WE

SUBÝEKTLERI

 

9-njy madda. Binagärlik işiniň obýektleri  

 

Binagärlik taslamalary esasynda döredilen ýaşaýyş jaý-raýat, jemagat, senagat we beýleki maksatly binalar we desgalar, abadançylyk, bagçylyk-seýilgäh we landşaft binagärligiň, monumental we monumental-bezeg sungatynyň obýektleri we olaryň toplumlary binagärlik işiniň obýektleri (binagärlik obýektleri) bolup durýarlar.

 

10-njy madda. Binagärlik işiniň subýektleri

 

Binagärlik obýektlerini gurmak üçin binagärlik-şähergurluşyk we taslama resminamalaryny taýýarlamaga we işläp taýýarlamaga, binagärlik babatda ylmy-barlag we mugallymçylyk işine gatnaşýan fiziki we ýuridik şahslar, şol sanda daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadyk adamlar, binagärlik obýektleriniň taslamalarynyň we gurluşygynyň buýrujylary, taslama we gurluşyk işlerini ýerine ýetirmek üçin potratçylar, şeýle hem binagärlik işiniň çygrynda öz ygtyýarlyklaryny durmuşa geçirýän döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary binagärlik işiniň subýektleri (binagärlik subýektleri) bolup durýarlar.

 

IV BAP. BINAGÄRLER, BINAGÄRLER BIRLEŞMELERI

 

11-nji madda. Baş binagärler (binagärler)

 

1. Welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň binagärlik müdirlikleriniň (şäher we etrap binagärlik bölümleriniň) ýolbaşçylary wezipeleri boýunça degişli dolandyryş-çäk birlikleriniň baş binagärleri bolup durýarlar.

2. Welaýatyň we Aşgabat şäheriniň baş binagäri (binagärleri) welaýatyň we Aşgabat şäheriniň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy tarapyndan bäsleşik esasynda seçip almagyň netijeleriniň hasaba alynmagy we ygtyýarly edara bilen ylalaşylmagy boýunça wezipä bellenilýär.

Bäsleşigi geçirmegiň we oňa gatnaşmagyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýär.

3. Şäherleriň we etraplaryň baş binagärleri (binagärleri) welaýatlaryň binagärlik müdirlikleri tarapyndan wezipä bellenilýär. Şunda wezipä bellemek ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça amala aşyrylýar.

4. Welaýatyň, Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň baş binagäriniň (binagärleriniň) wezipeden boşadylmagy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

12-nji madda. Binagärler birleşmesi

 

1. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda binagärler birleşmesi döredilip bilner.

2. Binagärler birleşmesiniň işi onuň bellenilen tertipde bellige alnan tertipnamasynyň (düzgünnamasynyň) esasynda amala aşyrylýar.

3. Binagärler birleşmesiniň wekilleri binagärleriň hünär synagy boýunça toparynyň işine çagyrylyp bilner.

4. Binagärler birleşmesi özüniň tertipnamasyna (düzgünnamasyna) laýyklykda binagärleriň binagärlik işiniň çygryndaky hünär bähbitlerini goramak wezipelerini amala aşyrýarlar.

5. Binagärler birleşmesi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda şahamçalaryny we düzüm birliklerini döredip biler.

 

V BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ GURALYŞY

 

13-nji madda. Binagärlik obýektini döretmek bilen baglanyşykly işleriň toplumy

 

Binagärlik obýektini döretmek üçin şu aşakdakylary öz içine alýan işleriň toplumy ýerine ýetirilýär:

1) taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň taýýarlanylmagyny;

2) zerur halatlarda taslamadan öňki işleriň, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenen (baha kesilen) antropologik, arheologik, estetik, etnografik, taryhy, ylmy ýa-da çeperçilik ähmiýeti bolan binagärlik obýektleriniň gurluşygy amala aşyrylanda ýa-da üýtgedilende (ýykylyp aýrylmagy arkaly) gorag çäreleriniň amala aşyrylmagyny;

3) binagärlik çözgüdiniň gözlenilmegini, taslamanyň işlenip taýýarlanylmagyny, ylalaşylmagyny we tassyklanylmagyny;

4) gurluşyk üçin iş resminamasynyň ýerine ýetirilmegini, ol ýa-da onuň aýry-aýry bölekleri beýleki ýerine ýetiriji tarapyndan ýerine ýetirilen mahalynda bolsa – şeýle ýerine ýetirilişe awtorlyk gözegçilik barlagynyň amala aşyrylmagyny;

5) binagärlik obýektiniň gurluşygy amala aşyrylanda ýa-da üýtgedilende (şol sanda ýykylyp aýrylmagy arkaly) binagärlik-gurluşyk barlagyny, tehniki we awtorlyk gözegçilik barlagyny.

 

14-nji madda. Taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlar

 

1. Binagärlik obýektleriniň taslamalaryny işläp taýýarlamak (taslamalaşdyrmak) buýrujy tarapyndan berlen taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň esasynda amala aşyrylýar, olara aşakdakylar degişlidir:

1) binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşy;

2) binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi boýunça tehniki şertleri;

3) taslamalaşdyrmak üçin ýumuş.

2. Binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi babatda degişli ýer böleginiň gurluşygynyň şähergurluşyk şertleriniň we çäklendirmeleriniň hem-de tehniki şertleriň berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

15-nji madda. Binagärlik bäsleşikleri

 

1. Binagärlik (umumy döwlet, ýerli, sebit, halkara) bäsleşikleri binagärlik obýektleri boýunça iň gowy binagärlik-meýilnamalaşdyryş, inžener-tehniki we ykdysady taýdan kabul ederlikli taslama teklipleriniň ýüze çykarylmagy hem-de taslama resminamalarynyň ýerine ýetirijileriniň kesgitlenilmegi üçin geçirilýär.

2. Binagärlik bäsleşikleri anyk ýer böleklerinde gurmak boýunça iň gowy taslama teklibini ýüze çykarmak üçin hem guralyp bilner.

3. Binagärlik bäsleşikleriniň ýeňijilerini topar kesgitleýär, onuň düzümine şähergurluşyk we binagärlik çygrynda ýokary hünärli hünärmenleriň azyndan üçden ikisi, ygtyýarly edaranyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň hem-de ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň wekilleri girmelidir.

Bäsleşik taslamasy gowy diýlip ykrar edilen şahs ony durmuşa geçirmegiň artykmaçlyk hukugyndan peýdalanýar.

4. Binagärlik bäsleşikleri ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen tertipde geçirilýär.

 

16-njy madda. Binagärlik obýektiniň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy we tassyklanylmagy

 

1. Binagärlik obýektiniň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy we tassyklanylmagy, oňa üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

2. Binagärlik obýektiniň taslamasy taslamanyň baş binagäriniň ýolbaşçylygynda ýa-da hökmany gatnaşmagynda işlenilip taýýarlanylýar.

Binagärlik obýektiniň taslamasy taslamanyň baş binagäri we (ýa-da) taslamanyň baş inženeri tarapyndan, ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen tertipde tassyklanylýar.

3. Tassyklanylan taslama üýtgetmeler girizmek – taslamanyň awtory bilen ylalaşylyp, tehniki şertlerden üýtgemeler bolan mahalynda bolsa – buýrujy we şeýle tehniki şertleri beren degişli edaralar bilen ylalaşylyp, geçirilýär.

Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, tassyklanylan taslama döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň üýtgemegi bilen baglanyşykly üýtgetmeleri ýa-da goşmaçalary girizmek buýrujynyň razylygy bilen amala aşyrylýar.

 

17-nji madda. Gurluşyk üçin iş resminamasy

 

1. Binagärlik obýektiniň gurluşygy üçin iş resminamalary tassyklanan taslamanyň esasynda döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine laýyklykda işlenilip taýýarlanylýar we ýerine ýetirilýär.

2. Gurluşyk üçin iş resminamasynyň işlenilip taýýarlanylmagy ýa-da onuň ýerine ýetirilişine awtorlyk gözegçilik barlagy taslamanyň binagäriniň gatnaşmagynda geçirilýär.

18-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşygy

1. Binagärlik obýektiniň gurluşygy tassyklanylan taslama resminamasyna, döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine, Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

2. Binagär ýa-da muňa ygtyýarly adam gurluşygy tamamlanan binagärlik obýektiniň ulanylmaga kabul edilmegine gatnaşýar we degişli nama gol çekýär.

 

19-njy madda. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy

 

1. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy çäkler gurlanda binagärlik obýektleriniň ýerleşdirilmegini we gurluşygyny üpjün etmek, tassyklanan şähergurluşyk we beýleki taslama resminamalarynyň, ilatly ýerleri gurmagyň ýerli kadalaryny, başlangyç maglumatlaryň talaplaryny üpjün etmek, şeýle hem döwlet tarapyndan gurluşyk önümini sarp edijileriň hukuklaryny goramak maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

2. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy ygtyýarly edaranyň döwlet binagärlik-gurluşyk gözegçiligi edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

 

20-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşygyna awtorlyk we tehniki gözegçilik barlagy

 

1. Binagärlik obýektiniň gurulýan döwründe Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda onuň gurluşygyna awtorlyk we tehniki gözegçilik barlagy amala aşyrylýar.

2. Awtorlyk gözegçilik barlagy binagär – binagärlik obýektiniň taslamasynyň awtory, taslamanyň beýleki işläp taýýarlaýjylary ýa-da olaryň ygtyýarly şahslary, şeýle hem ygtyýarly edaranyň döwlet binagärlik-gurluşyk gözegçilik edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

Binagärlik obýektiniň gurulýan wagtynda ýol berlen, taslama çözgütlerinden üýtgemeler ýüze çykarylanda we olary düzetmekden potratçy ýüz dönderende awtorlyk ýa-da tehniki gözegçilik barlagyny amala aşyrýan adam Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda çäre görmek üçin buýrujylara we döwlet binagärlik-gurluşyk gözegçilik edarasyna habar berýär.

3. Tehniki gözegçilik barlagyny geçirmek buýrujy tarapyndan üpjün edilýär we olaryň hünär dereje şahadatnamasy bolan ygtyýarly şahslary tarapyndan amala aşyrylýar.

 

21-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty

 

Binagärlik obýektleri boýunça taslama gurluşyk işlerini amala aşyrmak üçin buýrujynyň (gurujynyň) ýüztutmasy boýunça binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty hakynda düzgünnama laýyklykda binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty düzülýär.

 

22-nji madda. Binagärlik işi babatda şertnamalaýyn gatnaşyklar

 

Binagärlik taslamasynyň döredilmegi, durmuşa geçirilmegi we gaýry peýdalanylmagy diňe Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda baglaşylýan şertnamalaryň esasynda amala aşyrylýar.

 

221-nji madda. Binagärlik işiniň maliýeleşdirilmegi

 

1. Binagärlik işiniň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, buýrujynyň (gurujynyň, potratçynyň) hususy we çekilen serişdeleriniň, şeýle hem inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine fiziki we ýuridik şahslaryň paýly gatnaşmagynyň hasabyna amala aşyrylýar.

2. Gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek boýunça işleri maliýeleşdirmek bu maksatlar üçin geçirilýän serişdeleriň hasabyna amala aşyrylýar.

 

VI BAP. BINAGÄRLIK IŞINE BILDIRILÝÄN TALAPLAR

 

23-nji madda. Binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagy

 

Binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagy ygtyýarly edara tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

24-nji madda. Binagärleriň hünär synagy

 

1. Adamyň binagärlik işi babatda hünär derejesini barlamak, onuň işewürlik sypatlaryny kesgitlemek, olaryň kärine we hünärine, eýeleýän wezipesine laýyk gelşini ýüze çykarmak maksady bilen binagärleriň hünär synagy geçirilýär.

2. Binagärleriň hünär synagy binagärleriň hünär synagyny geçirmegiň ygtyýarly edara tarapyndan tassyklanylýan tertibine laýyklykda, binagärleriň hünär synagy boýunça topar tarapyndan geçirilýär.

3. Binagärleriň görkezilen hünär synagynyň netijeleri boýunça adamlara degişli dereje berlip bilner.

4. Hünär synagyny geçen we hünär dereje şahadatnamasyny alan adam hakyndaky maglumat ygtyýarly edara tarapyndan binagärleriň maglumatlar binýadyna girizilýär.

 

25-nji madda. Binagäriň hünär dereje şahadatnamasy

 

1. Binagäriň hünär dereje şahadatnamasy adamyň binagärlik işi babatda hünärine (kärine) ýararlylygyny we onuň kärine we hünärine laýyk gelşini tassyklaýan resminama bolup durýar.

2. Hünär dereje şahadatnamasy binagärleriň hünär synagy boýunça toparynyň çözgüdiniň esasynda ygtyýarly edara tarapyndan berilýär.

 

26-njy madda. Ýerine ýetirilmegi degişli hünär dereje şahadatnamasynyň bolmagyny talap etmeýän taslama işleri

 

Şu aşakdaky binagärlik obýektlerini döretmek boýunça taslama işleri ýerine ýetirilen mahalynda hünärmenlerden degişli hünär dereje şahadatnamasynyň bolmagy talap edilmeýär:

1) degişli ugurdaky işleri ýerine ýetirmek üçin hünär dereje şahadatnamasy bolan binagäriň ýa-da başga hünärmeniň ýolbaşçylygynda hünärmenler tarapyndan taslama işleri amala aşyrylanda;

2) islendik ýer böleginde gurmagyň mümkinçilikleri we şertleri hakynda teklipleri durmuşa geçirmek üçin göz öňünde tutulmadyk taslama materiallary (eskiz, gözleg, konseptual we başgalar) işlenip taýýarlanylanda;

3) eger olaryň şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, binagärlik bäsleşiklerine gatnaşmak bilen baglanyşykly işler ýerine ýetirilende;

4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gurluşyk işlerini ýerine ýetirmäge başlamak hakyndaky jarnamanyň bellige alynmagy ýa-da olary ýerine ýetirmek üçin rugsadyň alynmagy talap edilmeýän obýektler taslamalaşdyrylanda.

 

27-nji madda. Binagärlik işiniň daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadykadamlar tarapyndan amala aşyrylmagy

 

1. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda we Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadyk adamlar binagärlik işini amala aşyranlarynda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan peýdalanýarlar we borçlary ýerine ýetirýärler.

2. Daşary ýurt döwletleriniň degişli hünär dereje şahadatnamasyny almadyk fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadyk adamlar Türkmenistanyň çäginde şu Kanunyň 26-njy maddasynda kesgitlenilen işleri ýerine ýetirip bilerler, binagärlik obýektleriniň taslamalaşdyrylmagyny amala aşyryp, gurluşyk üçin iş resminamalaryny işläp taýýarlap bilerler.

 

28-nji madda. Türkmenistanyň fiziki we ýuridik şahslarynyň daşary ýurt döwletleriň çäginde binagärlik işini amala aşyrmagy

 

Türkmenistanyň fiziki we ýuridik şahslary daşary ýurt  döwletleriniň çäginde binagärlik işini şol döwletleriň we Türkmenistanyň kanunçylygyna hem-de Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda amala aşyrýarlar.

 

VII BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ SUBÝEKTLERINIŇ HUKUKLARY WE BORÇLARY

 

29-njy madda. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslaryň hukuklary we borçlary

 

1. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) taslamalaşdyrmak üçin ýumşuň taýýarlanylmagyna gatnaşmaga, buýrujynyň tabşyrygy boýunça binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşuny, taslamadan öňki barlaglar, binagärlik obýektlerini taslamalaşdyrmak we gurmak üçin gerek bolan beýleki maglumatlary we başlangyç resminamalary bellenilen tertipde degişli edaralardan almaga, tehniki şertleri beren kärhanalar, edaralar, guramalar bilen taslama çözgüdini ylalaşmaga;

2) binagärlik çözgütlerini durmuşa geçirmegiň serişdelerini we usullaryny erkin saýlamaga;

3) buýrujy bilen ylalaşmak arkaly taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň çäklerinde tassyklanan taslama üýtgetmeleri ýa-da goşmaçalary girizmäge;

4) buýrujynyň tabşyrygy boýunça binagärlik obýektleriniň gurluşygy üçin potrat şertnamalarynyň taýýarlanylmagyna gatnaşmaga;

5) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin resminamalaryň ähli bölümleriniň işlenip taýýarlanylmagyna gatnaşmaga we buýrujynyň (gurujynyň) tabşyrmagy boýunça ýolbaşçylygy öz üstüne almaga;

6) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin beýleki hünärmenleri resminamalaryň işlenip taýýarlanylmagyna şertnamalaýyn esasda çekmäge, olaryň ýerine ýetiren işleriniň möçberi we hili üçin jogapkärçiligi öz üstüne alyp, bu işlere ýolbaşçylygy amala aşyrmaga;

7) buýrujy (gurujy) bilen ylalaşylan binagärlik çözgütleriniň bilermenler seljermesi geçirilende we degişli edaralarda garalanda olary goramaga, şeýle hem binagäriň hünär dereje şahadatnamasynda görkezilen hünärmençilik ýöriteleşmä laýyklykda taslama resminamalarynyň bilermenler seljermesini özbaşdak amala aşyrmaga;

8) binagärlik obýektleriniň gurluşygyna awtorlyk gözegçilik barlagyny amala aşyrmaga ýa-da buýrujynyň (gurujynyň) tabşyrmagy boýunça gurluşyk materiallarynyň hiline, ýerine ýetirilýän gurluşyk-gurnama işleriniň hiline we möçberine gözegçiligi amala aşyrmak bilen, bu obýektiň gurluşygynda onuň jogapkär wekili bolmaga;

9) binagärlik obýektleriniň ulanmaga kabul edilişine gatnaşmaga ýa-da buýrujynyň tabşyrmagy boýunça görkezilen obýekt ulanylmaga kabul edilen mahalynda onuň jogapkär wekili bolmaga;

10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öz hünär jogapkärçiligini ätiýaçlandyrmaga.

2. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslar şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) döwlet standartlaryny, gurluşyk kadalaryny we düzgünlerini, taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň talaplaryny, şeýle hem ilatly ýerleri gurmagyň ýerli düzgünlerini berjaý etmäge;

2) binagärlik obýektlerini döretmek boýunça gurluşyk işleri taslamalaşdyrylanda, gurlanda we ýerine ýetirilende zat eýeleriniň hem-de jaýlary we desgalary, ýer bölegine ýanaşyk gurluşygy peýdalanyjylaryň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini berjaý etmäge;

3) binagärlik taslamasynyň täjirçilik syryny düzýän maglumatlary, şeýle hem buýrujynyň (gurujynyň) razylygy bolmazdan binagärlik taslamasyny durmuşa geçirmek boýunça onuň meýilleri hakyndaky maglumatlary ýaýratmazlyga;

4) gurluşyk üçin potrat şertnamasy baglaşylanda, binagärlik obýektiniň gurluşygyna awtorlyk gözegçilik barlagy edilende we görkezilen obýekt ulanylmaga kabul edilende, potrat guramasynyň girdejilerine şahsy gyzyklanma bolanda buýrujynyň (gurujynyň) jogapkär wekiliniň borçnamalaryny öz üstüne kabul etmezlige, şeýle hem bu bäsleşigiň žýurisiniň agzasy bolmak bilen, binagärlik taslamasy üçin bäsleşige gatnaşmazlyga;

5) buýrujynyň (gurujynyň) taslamalaşdyrmak üçin ýumuşda beýan edilen şu maddanyň talaplaryna garşy gelmeýän talaplaryny berjaý etmäge.

 

30-njy madda. Buýrujylaryň hukuklary

 

Binagärlik işi amala aşyrylanda buýrujylar şu aşakdaky hukuklara eýedirler:

1) taslamany işläp taýýarlaýjy üçin binagäri saýlamak ýa-da ony binagärlik bäsleşiginiň netijeleri boýunça çekmäge, gurluşyk üçin potratçyny saýlamaga ýa-da ony gurluşyk bäsleşiginiň netijeleri boýunça çekmäge;

2) taslamalaşdyrmak üçin ýumşy, taslamany tassyklamaga, eger olar Türkmenistanyň kanunçylygyna, şähergurluşyk şertlerine we ýer böleginde gurluşygyň çäklendirilmegine we binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi boýunça şertlerine ters gelmese;

3) binagärlik obýektleri taslamalaşdyrylanda we gurlanda Türkmenistanyň gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň talaplarynyň berjaý edilişine barlagy we tehniki gözegçilik barlagyny amala aşyrmaga;

4) buýrujynyň wezipelerini amala aşyrmak we inženerçilik işini geçirmek üçin hünär dereje şahadatnamasy bolan adamlary çekmäge.

 

31-nji madda. Potratçylaryň hukuklary

 

Binagärlik işi amala aşyrylanda  potratçylar şu aşakdaky hukuklara eýedirler:

1) häzirki zaman binagärlik tehnologiýalaryny, binagärlik obýektleriniň taslamalaryny işläp taýýarlamagyň we durmuşa geçirmegiň tärlerini we usullaryny döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň çäklerinde saýlamaga;

2) binagäriň – taslamanyň awtorynyň ýa-da onuň ýazmaça razylygy bilen onuň ygtyýarly eden adamynyň gös-göni gatnaşmagynda ýa-da awtorlyk gözegçilik barlagynda tassyklanylan taslama laýyklykda binagärlik obýektini gurmak üçin iş resminamasyny ýerine ýetirmäge;

3) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde potrat şertnamalarynda göz öňünde tutulan başga hereketleri amala aşyrmaga.

 

32-nji madda. Buýrujylaryň we potratçylaryň borçlary

 

1. Buýrujylar we potratçylar binagärlik işi amala aşyrylanda şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) taslama we gurluşyk işleriniň aýry-aýry görnüşleriniň ýerine ýetirilmegini görkezilen işleriň ýerine ýetirilmegi üçin degişli ygtyýarnamasy bolan adamlara tabşyrmaga;

2) gurluşyk üçin iş resminamalarynyň ýerine ýetirijilerini saýlamaga;

3) iş resminamalaryna laýyklykda binagärlik obýektleriniň gurluşygyny üpjün etmäge, eger hökmany bolsa, döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine laýyk gelýän hem-de sertifikatlaşdyrmagy geçen gurluşyk materiallaryny, önümlerini we gurluşlaryny ulanmaga;

4) gurluşyk işleri guralanda we ýerine ýetirilende ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanyjylaryň we zat eýeleriniň, olarda ýerleşen jaýlaryň we desgalaryň eýeleriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmazlyga, olara ýetirilen ýitgileriň öwezini Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda dolmaga;

5) antropologik, arheologik, estetik, etnografik, taryhy, ylmy ýa-da çeperçilik ähmiýete eýe bolan,  gurluşyk işlerinde täze ýüze çykarylan obýektler hakynda milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini goramagyň ýerli edaralaryna üç senenama gününiň dowamynda habar bermäge;

6) Türkmenistanyň kanunçylygynyň, tassyklanan şähergurluşyk resminamalarynyň talaplaryna, döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine ters gelýän talaplary taslamalaşdyrmak üçin ýumşa goşmazlyga;

7) awtorlaryň (şärikli awtorlaryň) hukuklaryny berjaý etmäge.

2. Şu maddanyň birinji böleginde beýan edilen borçlardan başga-da buýrujylar şu aşakdakylara hem borçludyrlar:

1) potratçylar bilen bilelikde ygtyýarly ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen taslama resminamalarynyň ylalaşylmagynyň guralmagyna gatnaşmaga;

2) diňe bellenilen tertipde ylalaşylan taslamalary tassyklamaga;

3) gurlan binagärlik obýektiniň taslama resminamasynyň bir toplumyny bu obýektiň eýesine hemişelik saklamak üçin bermäge.

 

33-nji madda. Raýatlaryň we jemgyýetçilik birleşikleriniň hukuklary

 

Binagärlik işiniň amala aşyrylmagyna gös-göni gatnaşmaýan raýatlar we jemgyýetçilik birleşikleri şu aşakdaky hukuklara eýedirler:

1) binagärlik-gurluşyk işiniň amala aşyrylmagy bilen baglanyşykly ýaşaýyş gurşawynyň ýagdaýy, onuň çak edilýän üýtgemeleri hakynda öz wagtynda we dogry maglumatlary ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralaryndan almaga, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde elýeterliligi çäklendirilen maglumatlar muňa degişli däldir;

2) binagärlik obýektini gurmak boýunça binagärlik-gurluşyk resminamalarynyň tassyklanmagyna çenli ara alyp maslahatlaşmalara gatnaşmaga, jemgyýetçilik ýa-da hususy bähbitlere degip geçýän, kabul edilýän çözgütleri üýtgetmek boýunça teklipler girizmäge;

3) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda täze obýektler taslamalaşdyrylanda we gurlanda hem-de bar bolan binagärlik obýektleri ulanylanda öz bähbitlerini goramaga.

 

34-nji madda. Binagärlik obýektleriniň eýeleriniň we peýdalanyjylarynyň borçlary

 

Binagärlik obýektleriniň eýeleri we peýdalanyjylary şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) binagärlik obýektlerini göwnejaý ýagdaýda saklamaga we olary onuň pasportynda kesgitlenilen, şeýle hem bellenilen talaplara laýyklykda maksatlaýyn we işleýşi taýdan niýetlenilişi boýunça ulanmaga;

2) binagärlik obýektiniň durkuny täzelemek, dikeltmek ýa-da düýpli abatlamak bilen baglanyşykly işleri ýerine ýetirmäge hukuk berýän rugsat beriji häsiýetli resminamany Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde almaga;

3) binagärlik obýektiniň göwrüm-giňişlik, meýilnamalaşdyryş  we beýleki çözgütlerine üýtgetmeler ýa-da goşmaçalar girizmek zerur bolan mahalynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde degişli taslama resminamalaryny işläp taýýarlamaga, olary tassyklamaga we gurluşyk işlerini geçirmäge;

4) gurlan binagärlik obýektiniň taslama resminamalarynyň toplumyny we obýektiň pasportyny saklamaga hem-de bu resminamalary täze eýesine bermäge.

 

VIII BAP. BINAGÄRLIK ESERLERINE AWTORLYK HUKUGY

 

35-nji madda. Binagärlik eserlerine awtorlyk hukugynyň obýektleri we subýektleri

 

1. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik eseri döredilende we peýdalanylanda ýüze çykýan gatnaşyklar Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Awtorlyk hukugy we gatyşyk  hukuklar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny, şu Kanun hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

Binagärlik obýektleriniň (binagärlik eserleriniň) taslamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň ähli tapgyrlarynda olaryň binagärlik çözgütleri binagärlik eserlerine bolan awtorlyk hukugynyň obýektleri bolup durýarlar.

2. Döredijilik zähmeti bilen binagärlik eserini, şeýle hem taslamanyň aýry-aýry özbaşdak bölümleriniň (jaýlaryň, aýry-aýry binalaryň ýa-da binagärlik toplumlarynyň desgalarynyň interýerleri, çäkleri abadanlaşdyrmak we ş.m.) binagärlik çözgütlerini döreden adam (adamlar) binagärlik eseriniň ýa-da onuň degişli bölüminiň awtory (şärikli awtorlary) diýlip hasap edilýär we degişli awtorlyk hukugy berilýär.

3. Binagärlik eseriniň awtoryna tehniki, maslahat beriş ýa-da guramaçylyk kömegini berýän ýa-da taslamalaşdyrmagyň we gurmagyň guralmagyny (durkunyň täzelenilmegini, dikeldilmegini, düýpli abatlanylmagyny) amala aşyrýan, görkezilen işleriň ýerine ýetirilişine barlag edýän adamlar şärikli awtorlar bolup bilmez.

 

36-njy madda. Binagärlik obýektine emläk we şahsy emläk däl hukuklary

 

1. Binagärlik eserleriniň awtorlarynyň emläk hukuklary (Türkmenistanyň Raýat kodeksinde, «Awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda, şu Kanunda hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir) olaryň şulara bolan aşakdaky aýratyn hukuklarynda jemlenýär:

1) taslamanyň peýdalanylmagyna ýa-da onuň durmuşa geçirilmeginiň maksady bilen peýdalanylmagyna rugsat  berilmegine;

2) binagärlik taslamasyny amala aşyrmaga ýa-da gaýtadan döretmäge, ýaýratmaga we gaýtadan işlenmegine rugsat bermäge;

3) görkezilen aýratyn hukuklary beýleki adamlara bermäge.

2. Eger şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, gulluk borçlaryny ýa-da gulluk ýumşuny ýerine ýetirmek tertibinde döredilen binagärlik eseriniň awtorlaryna emläk hukuklary berilmeýär.

Taslamanyň buýrujysy bilen awtorlaryň (buýurmany ýerine ýetirijileriň) arasyndaky şertnama gulluk borçlaryny ýa-da gulluk ýumşuny ýerine ýetirmek tertibinde döredilýän binagärlik eserini peýdalanmak boýunça emläk hukuklaryny düzgünleşdirmek hakyndaky düzgünleri özünde jemlemelidir.

3. Eger şertnamada başgaça bellenilmedik bolsa, zähmet şertnamasyny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly döredilen awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektine bolan emläk hukuklary bu obýekti döreden işgäre ýa-da onuň bilelikde işleýän fiziki ýa-da ýuridik şahsyna degişlidir.

4. Eger şertnamada başgaça bellenilmedik bolsa, buýurma boýunça döredilen, awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektine bolan emläk hukuklary bu obýekti döredijä ýa-da bilelikde buýruja degişlidir.

5. Buýruja berlenden soň çäkleri meýilnamalaşdyrmak boýunça binagärlik resminamalaryna bolan emläk hukuklarynyň amala aşyrylmagynyň hukuk düzgüni binagärlik eserini döretmek hakyndaky şertnamanyň düýpli şerti bolup durýar.

6. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektine bolan emläk hukuklaryna ygtyýar etmek hakynda şertnamanyň  hökmany şertleri Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny bilen kesgitlenilýär.

7. Eger buýrujy ýa-da onuň işleýän fiziki ýa-da ýuridik şahsy bilen şertnamanyň şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, binagärlik eseriniň taslamasynyň awtory ony mundan beýläk durmuşa geçirmäge gatnaşmakda, şeýle hem gurluşygy tamamlanan ýa-da gurlan binagärlik eserine üýtgetmeler girizmekde, onuň işleýiş taýdan niýetlenilişi ýa-da durkunyň täzelenilmegi üýtgedilen mahalynda aýratyn hukuga eýedir.

8. Eger döredilen taslamanyň şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, binagärlik eseriniň taslamasynyň durmuşa geçirilmegi üçin peýdalanylmagyna diňe bir gezek ýol berilýär. Şeýle taslamany we onuň esasynda işlenip taýýarlanylan iş resminamasyny gaýtadan ulanmak diňe awtoryň razylygy bilen oňa ýa-da onuň hukuk oruntutarlaryna awtorlyk hak-heşdeginiň tölenilmegi bilen amala aşyrylýar.

9. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektiniň awtorynyň onuň döredilmegi we peýdalanylmagy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde awtorlyk hak-heşdegini almaga hukugy bardyr.

10. Awtoryň (awtorlaryň) binagärlik eserine bolan şahsy emläk däl hukuklaryny goramak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

 

IX BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

37-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär adamlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.

 

38-nji madda. Jedelleriň çözülişi

 

Binagärlik işi babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

39-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär, güýje girmeginiň başga möhletleri bellenilen maddalar muňa degişli däldir.

2. Şu Kanunyň 24-nji we 25-nji maddalary 2017-nji ýylyň 1-nji maýyndan güýje girýär.

 

 

Türkmenistanyň                                                          Gurbanguly

     Prezidenti                                                            Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2017-nji ýylyň 4-nji fewraly.

         № 496-V.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we

döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 4, 88-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 08.11.2014 ý. № 147-V, 28.02.2015 ý. №198-V, 23.05.2015 ý. № 235-V, 26.03.2016 ý. № 383-V, 23.11.2016 ý. № 484-V, 09.06.2018 ý. № 41-VI, 20.10.2018 ý.

№ 86-VI, 08.06.2019 ý. № 153-VI, 22.08.2020 ý. № 273-VI we 24.10.2020 ý. № 310-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär hem-de Türkmenistanda telekeçiligiň ösdürilmegine we maýa goýumlarynyň çekilmegine hem-de netijeli durmuş häsiýetli bazar ykdysadyýetiniň ösdürilmegi üçin şertleriň döredilmegine gönükdirilendir.

 

1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Esasy düşünjeler

 

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy–döwlet kärhanasynyň esaslandyryjysy döwlet bolan ýa-da esaslandyryjylarynyň biri döwlet bolmaly paýdarlar jemgyýetine ýa-da beýleki guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana öwrülmegi.

2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy – döwlet eýeçiligindäki emlägiň fiziki we (ýa-da) döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslaryň eýeçiligine muzdly berilmegi.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu Kanundan we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Şu Kanunyň hereket edýän çygry

 

1. Şu Kanunyň hereketi eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwlet emlägi hususylaşdyrylanda ýüze çykýan gatnaşyklara we döwlet emläginiň dolandyrylmagy boýunça olar bilen baglanyşykly gatnaşyklara degişlidir.

2. Şu Kanunyň hereketi şu aşakdakylara degişli däldir:

1) döwletiň ýaşaýyş jaý gaznasy, şeýle hem Türkmenistanyň çäginden daşarda ýerleşýän döwlet emlägi hususylaşdyrylanda ýüze çykýan gatnaşyklara;

2) erk-isleginiň garşysyna gidilip, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde muzdsuz alnyp ýa-da başga usul bilen döwlet eýeçiligine geçirilen emläge bolan emläk eýeleriniň, olaryň mirasdüşerleriniň emläk hukuklarynyň dikeldilmegine;

3) Türkmenistanyň baglaşan halkara şertnamalary boýunça Türkmenistanyň borçnamalarynyň ýerine ýetirilýän ýagdaýlaryna.

 

4-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleri

 

Şu aşakdakylar eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleri bolup durýar:

1) eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwletiň emlägi hususylaşdyrylanda raýatlaryň hukuklarynyň deňligi;

2) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça çäreleriň bäsleşik esasynda geçirilmegi;

3) eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwlet emlägi hususylaşdyrylanda işgärleriň durmuş goraglylygynyň üpjün edilmegi;

4) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň aýanlygy;

5) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň barşynda döwlet we jemgyýetçilik gözegçiliginiň üpjün edilmegi.

 

5-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleriniň durmuşa geçirilmegi

 

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleriniň durmuşa geçirilmegi Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça döwlet maksatnamasy (mundan beýläk - Döwlet maksatnamasy) esasynda we Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgütlerine laýyklykda amala aşyrylýar.

2. Döwlet maksatnamasy ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň gatnaşmaklarynda eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ygtyýarly edara bolup durýan Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi (mundan beýläk - ygtyýarly edara) tarapyndan işlenip taýýarlanylýar we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýar.

 

6-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri

 

1. Şu aşakdakylar eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri bolup durýarlar:

1) emläk toplumy hökmünde -döwlet kärhanalary;

2) jaýlar, desgalar we gurluşygy tamamlanylmadyk obýektler;

3) emläk toplumy hökmünde kärhananyň hususylaşdyrylmagy tehnologik tapgyryny bozmaýan önümçilik we önümçilik däl bölümleri we düzüm birlikleri;

4) döwlet kärhanalarynyň aýrybaşgalanan bölümleri;

5-nji bendi Türkmenistanyň 23.05.2015 ý. № 235-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren;

6) ýaşaýyş jaýlaryndaky umumy peýdalanylýan meýdan hasap edilmeýän ýaşalmaýan meýdanlar;

7) paýdarlar jemgyýetleriniň esaslyk maýasyndaky döwlete degişli bolan dürli guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhanalaryň (şol sanda oba hojalyk önümlerini öndürýän) emlägindäki gymmatly kagyzlaryňpaýy;

8) başga döwlet emlägi, muňa şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan emläk degişli däldir.

2. Şular eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri bolup bilmeýärler: ýerasty baýlyklar, tokaý gaznasy, suw serişdeleri, howa giňişligi, territorial suwlaryň we deňiz ykdysady zolagynyň serişdeleri, döwlet tarapyndan goralýan ýa-da aýratyn görnüşde peýdalanylýan tebigy çäkler, Türkmenistanyň taryhy we medeni mirasynyň obýektleri (seýrek duş gelýän medeni we tebigy ýadygärlikler hem-de tebigatyň, medeniýet taryhynyň, ylmyň we tehnikanyň obýektleri, şol sanda döwlet muzeýlerinde, arhiwlerinde we kitaphanalarynda saklanýan gymmatlyklar, olaryň ýerleşýän otaglaryny hem jaýlaryny goşmak bilen), şeýle hem ýer, Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň, milli howpsuzlyk edaralarynyň, serhet we içerki goşunlarynyň, döwletiň bilim berýän edaralarynyň, ylmy-barlag institutlarynyň, Ylymlar akademiýasynyň hem-de pudaklaýyn akademiýalaryň merkezleriniň we obýektleriniň emlägi, goranmak obýektleri, bir bitewi energetika ulgamy, awtomobil ýollary, demir ýollar, deňiz we içerki suw ýollary, uglewodorod serişdelerini we nebit önümlerini daşamak üçin niýetlenilen magistral turba-geçirijileri, howa ýollary, Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri, Türkmenistanyň Merkezi banky we onuň döredýän karz serişdeleri, döwletiň ätiýaçlyk, ätiýaçlandyryş we beýleki gaznalary, gidrometeorologiýa gullugynyň, daşky gurşawy we tebigy serişdeleri goramagyň, patent gullugynyň, standartlaşdyrmagyň we metrologiýanyň obýektleriniň emlägi.

3. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli bolmadyk obýektlere döwlet eýeçiligindäki başga obýektler hem degişli edilip bilner.

 

7-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň subýektleri

 

1. Döwlet emlägini satyn alyjylar bolup durýan: Türkmenistanyň raýatlary, daşary ýurt raýatlary, raýatlygy bolmadyk adamlar, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen Türkmenistanyň ýuridik şahslary (olaryň şahamçalary, wekillikleri), daşary ýurtlaryň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahslar, halkara guramalary, olaryň Türkmenistandaky şahamçalary we hemişelik wekillikleri, şeýle hem  eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda işi amala aşyrýan ýa-da bu işe gatnaşýan döwlet edaralary eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň subýektleri bolup bilerler.

2. Daşary ýurtlaryň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahslar, halkara guramalary, olaryň Türkmenistandaky şahamçalary we hemişelik wekillikleri eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagyna we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyna diňe Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň degişli netijenamasy bolan ýagdaýynda gatnaşyp bilerler.

 

8-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň görnüşleri

 

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy şu aşakdaky görnüşlerde amala aşyrylýar:

1) döwlet kärhanasynyňpaýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana öwrülmegi;

2) döwlet emläginiňpaýdarlar jemgyýetiniň ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhananyň esaslyk maýasyna goýum hökmünde girizilmegi.

2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy şu aşakdaky görnüşlerde amala aşyrylýar:

1) maýa goýum bäsleşiginde satylmagy;

2) bäsleşikli söwdada (auksionda) satylmagy;

3) döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy;

4) hususylaşdyrmagyň obýektiniň göni (salgyly) satylmagy;

5) kärende şertinde ulanylýan obýektiň onuň kärendeçisine satylmagy, söwda, hyzmat we administratiw maksatly obýektler muňa degişli däldir.

3. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň her bir obýekti boýunça döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň anyk görnüşi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.

 

2-nji BAP. EÝEÇILIGIŇ DÖWLETIŇ GARAMAGYNDAN

AÝRYLMAGY WE DÖWLET EMLÄGINIŇ HUSUSYLAŞDYRYLMAGY BOÝUNÇA IŞIŇ DÖWLET TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI WE DOLANDYRYLMAGY

 

9-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işiň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi

 

Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işiň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we ygtyýarly edara tarapyndan amala aşyrylýar.

 

10-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň dolandyrylmagyny amala aşyrýan edaralar

 

Ygtyýarly edara, şeýle hem öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimýetiň ýerli edaralary eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň dolandyrylmagyny amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.

 

11-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ygtyýarlylyklary

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:

1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) şulary tassyklaýar:

a) Döwlet maksatnamasyny;

b) Pudagara merkezi topar hakynda düzgünnamany;

3) ygtyýarly edaranyň ýanynda Pudagara merkezi topary  döredýär;

4) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny çykarýar;

5) ygtyýarly edaranyň hödürlemegi boýunça döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli obýektleriň sanawyny ylalaşýar;

6) hususylaşdyrylýan obýektiň göni (salgyly) satylmagy barada çözgüt kabul edýär;

7) Türkmenistanyň kanunçylygynda özüne degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

12-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy

 

Ygtyýarly edara eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:

1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimýetiň ýerli edaralary bilen bilelikde Döwlet maksatnamasynyň taslamasyny işläp taýýarlaýar we ony Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine tassyklamaga hödürleýär;

3) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny kabul edýär;

4) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli obýektleriň sanawyny tassyklaýar;

41) öz başlangyjy bilen döwlet emläginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygyny esaslandyrýar we ony döwletiň garamagyndan aýrylýan we hususylaşdyrylýan obýektleriň sanawyna goşmak hakynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine teklip berýär;

5) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri boýunça döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň görnüşini belleýär;

6) döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýektleri boýunça Ýörite topary döredýär we onuň işiniň netijelerini tassyklaýar;

7) döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli obýektler barada maglumatlaryň resmi metbugatda çap edilmegini üpjün edýär;

8) şu Kanunyň 8-nji maddasynyň birinji we ikinji böleklerinde göz öňünde tutulan eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň görnüşlerine laýyklykda döwlet emlägini satmak boýunça wezipeleri amala aşyrýar;

9-njy bendi Türkmenistanyň 23.05.2015 ý. № 235-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren;

10) döwlet emläginiň bäsleşikli söwdada (auksionda) satylmagynyň tertibini, döwlet emläginiň maýa goýum bäsleşiginde satylmagynyň tertibini, döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagynyň tertibini, kärende şertinde ulanylýan obýektiň satylmagynyň tertibini, döwlet kärhanasynyň paýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana öwrülmeginiň tertibini işläp düzýär we tassyklaýar;  

11) döwlet emlägini satyn almak-satmak şertnamalarynyň Mysaly görnüşlerini tassyklaýar;

12) döwlet emläginisatyn almak-satmak şertnamalaryny baglaşýar, şeýle hem olaryň berjaý edilişine gözegçilik edýär;

13) hususylaşdyrmagyň subýektine hususylaşdyrylan obýekte bolan eýeçilik hukugy hakynda şahadatnamany berýär;

14) eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we döwlet emlägini hususylaşdyrmak meseleleri boýunça ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň işini utgaşdyrýar;

15) Türkmenistanyň kanunçylygynda özüne degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

13-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň ygtyýarlyklary

 

Ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:

1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;

2) Döwlet maksatnamasynyň taslamasyny işläp düzmäge gatnaşýarlar;

3) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny kämilleşdirmek boýunça ygtyýarly edara teklipleri berýärler;

4) öz garamagyndaky döwlet emläginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygyny esaslandyrýarlar we olaryň eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýrylýan we hususylaşdyrylýan obýektleriň sanawyna goşmak hakynda ygtyýarly edara ýüz tutýarlar;   

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda özlerine degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýarlar.

 

3-nji BAP. EÝEÇILIGIŇ DÖWLETIŇ GARAMAGYNDAN AÝRYLMAGY WE DÖWLET EMLÄGINIŇ HUSUSYLAŞDYRYLMAGY BOÝUNÇA IŞIŇ GURALYŞY

 

14-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işiň guralyşy

 

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň geçirilmeginiň başlangyjyna Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ygtyýarly edara, ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary eýedir.

2. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygy hakynda çözgüt kabul edilen halatynda garamagynda şol obýekt bolan degişli ministrlik, pudaklaýyn dolandyryş edarasy ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy onuň döwletiň garamagyndan aýrylmagy ýa-da hususylaşdyrylmagy hakynda teklip bilen ygtyýarly edara ýüz tutýarlar. Şeýle ýüz tutmanyň ýanyna goşulýan resminamalaryň sanawy ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.

3. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işi utgaşdyrmak maksady bilen, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan ygtyýarly edaranyň ýanynda degişli ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň wekillerinden ybarat bolan Pudagara merkezi topar döredilýär.

4. Ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň döwletiň garamagyndan aýrylmaga we (ýa-da) hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi baradaky maglumatlary esasynda ygtyýarly edara döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyny düzýär we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly ony tassyklaýar. Döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýekti görkezilen sanawa girizilende onuň döwletiň garamagyndan aýrylmagyna ýa-da hususylaşdyrylmagyna çenli guramaçylyk-hukuk görnüşiniň üýtgedilmegine, üýtgedilip guralmagyna (goşulmagyna, birleşmegine, bölünmegine, aýrylmagyna, täzeden döredilmegine), şeýle hem işiniň togtadylmagyna, bes edilmegine we şol obýektiň ýatyrylmagyna ýol berilmeýär.

Döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyna Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýykylmaga ýa-da göçürilmäge degişli edilen döwlet obýektleri girizilip bilinmez.

5. Eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak ýa-da döwlet emlägini hususylaşdyrmak boýunça degişli resminamalary we olary döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň görnüşleri boýunça teklipleri taýýarlamak, şeýle hem döwletiň garamagyndan aýrylmaga ýa-da hususylaşdyrylmaga degişli obýektiň bahasyny kesgitlemek üçin ygtyýarly edara sanawa girizilen her bir obýekt boýunça Ýörite topary döredýär.

6. Ýörite toparyň düzümine ygtyýarly edaranyň, döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň obýektiniň administrasiýasynyň, onuň ýokarda durýan guramasynyň, degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, zähmetkeşler köpçüliginiň bähbitlerine wekilçilik edýän guramanyň wekilleri,  şeýle hem beýleki gyzyklanýan taraplar girizilýär.

Ygtyýarly edaranyň çözgüdi bilen döwletiň eýeçiginden aýrylýan ýa-da hususylaşdyrylýan obýektiň gymmatyny kesgitlemek üçin Ýörite toparyň düzümine baha kesijiler çekilip bilner. Baha kesijileri çekmegiň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.Baha kesmek boýunça hyzmatlaryň bahasyny tölemek Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

7. Garamagynda eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň obýekti bolan ministrlik, pudaklaýyn dolandyryş edarasy ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy Ýörite topary zerur resminamalar bilen üpjün edýär we onuň işine gatnaşýar.

8. Pudagara merkezi topar eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň her bir obýekti boýunça Ýörite toparyň işiniň netijelerine seljerme geçirýär we zerurlyk bolan halatynda öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde oňa degişli düzedişleri girizýär.

Ýörite toparyň işiniň netijeleri Pudagara merkezi toparyň hödürlemegi boýunça ygtyýarly edara tarapyndan tassyklanylýar.

9. Ýörite toparyň işiniň netijeleri tassyklanylandan we ähli taýýarlyk işleri geçirilenden soň eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi we onuň döwletiň garamagyndan aýrylmagyna we hususylaşdyrylmagyna gatnaşmak üçin ýüz tutmalaryň berilmeginiň möhletleri baradaky maglumatlar resmi metbugatda çap edilýär.

 

15-nji madda. Döwlet kärhanasynyň paýdarlar jemgyýetine ýa-da beýleki guramaçylyk-hukuk görnüşindäki kärhana üýtgedilmegi hem-de onuň paýnamalarynyň satylmagy. Döwlet emläginiň paýdarlar jemgyýetiniň ýa-da beýleki guramaçylyk hukuk görnüşli kärhananyň esaslyk maýasyna goýum hökmünde girizilmegi

 

1. Döwlet kärhanasy eýeçiliginiň belli bir böleginiň satylmagy arkaly paýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana üýtgedilip bilner.

2. Döwlet kärhanasy üýtgedilende, onuň döwlete degişi bolan paýnamalarynyň olaryň umumy başlangyç bahasyndan 10 göterimden köp bolmadyk bir bölegi, nominal baha boýunçaşu kärhananyň işgärlerine, şeýle hem pensiýa giden ozalky işgärlerine we Türkmenistanyň zähmet kanunçylygyna laýyklykda iş ýeri (wezipesi) saklanyp galynýan adamlara satmak üçin hödürlenýär. Paýnamalaryň  galan böleginiň satylmagy bäsleşikli esasda amala aşyrylýar.

3. Döwlet kärhanasynyň paýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşindäki kärhana üýtgedilmeginiň tertibi şu Kanunda bellenilen talaplara we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

4. Döwlet emläginiňpaýdarlar jemgyýetiniň ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhanasynyň esaslyk maýasyna goýum hökmünde girizilmeginiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

16-njy madda. Hususylaşdyrmagyň obýektleriniň bäsleşikli söwdada (auksionda), maýa goýum bäsleşiginde satylmagy, paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy, kärende şertinde ulanylýan obýektiň satylmagy

 

1. Söwda we hyzmat maksatly obýektler, gurluşygy tamamlanmadyk obýektler, şeýle hem durkunyň täzelenmegi we döwrebaplaşdyrylmagy üçin maýa goýumlaryny talap etmeýän başga obýektler, bäsleşikli söwdalarda (auksionlarda) hususylaşdyrylýarlar. Eger-de hususylaşdyrmagyň görkezilen obýektleriniň durkunyň täzelenmegi we döwrebaplaşdyrylmagy üçin maýa goýumlary talap edilýän bolsa, onda olar maýa goýum bäsleşiklerinde hususylaşdyrylýarlar.

2. Hususylaşdyrmagyň obýektleriniň bäsleşikli söwdada (auksionda) we maýa goýum bäsleşiginde satylmagy hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi baradaky maglumatlar çap edilenden soň, ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýän möhletlerde geçirilýär.

3. Hususylaşdyrmagyň subýektleri hususylaşdyrmaga gatnaşmak üçin ýüz tutmalar kabul edilenden soň bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň geçirilýän gününe çenli hakujy tölegi hökmünde hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç bahasynyň 10 göterimini we ygtyýarly edara tarapyndan Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bellenilen ýygymy töleýärler.

4. Eger-de hususylaşdyrmagyň subýekti geçirilen bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň netijeleri boýunça ýeňiji diýlip yglan edilen bolsa, onda onuň hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç bahasyndan tölän 10 göterim pul möçberi şu obýektiň töleginiň bir bölegi hökmünde hasaba alynýar.

5. Eger-de hususylaşdyrmagyň subýekti geçirilen bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň netijeleri boýunça ýeňiji diýlip yglan edilmedik bolsa, onda onuň hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç bahasyndan tölän 10 göterim pul möçberi bäsleşikli söwda (auksion) ýa-da maýa goýum bäsleşigi geçirilen gününden soň 10 senenama gününiň dowamynda yzyna gaýtarylmaga degişlidir.

6. Bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň netijelerine, şeýle hem hususylaşdyrmagyň subýektleriniň bäsleşikli söwda (auksiona) ýa-da maýa goýum bäsleşigine gatnaşandyklaryna ýa-da gatnaşmandyklaryna garamazdan olaragatnaşmak üçin tölenen ýygym tölegleriniň möçberi yzyna gaýtarylmaga degişli däldir.

7. Kärende şertinde ulanylýan döwlet emlägi, bäş ýyldan az bolmadyk döwürde ulanylanhalatynda, onuň kärendeçisine satylyp bilner.

8. Döwlet emläginiň bäsleşikli söwdalarda (auksionlarda) satylmagy, döwlet emläginiň maýa goýum bäsleşiklerinde satylmagy, döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy, kärende şertlerinde ulanylýan obýektiň satylmagy şu Kanunda bellenilen talaplara we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

17-nji madda. Hususylaşdyrmagyň resmileşdirilmegi

 

1. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň resmileşdirilmegi ygtyýarly edara bilen hususylaşdyrmagyň subýektiniň arasynda baglaşylýan satyn almak-satmak şertnamasy bilen amala aşyrylýar.

2. Satyn almak-satmak şertnamasynda döwlet emläginiň hususylaşdyrmagyň subýektine geçirilmeginiň tertibi, tölegiň görnüşi we möhletleri kesgitlenilmelidir.

Şeýle hem döwlet emläginiň bäsleşikli söwdada (auksionda) satylmagyndan we döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržasynda satylmagyndan başga görnüşde satylan hususylaşdyrmagyň obýektleri boýunça satyn almak-satmak şertnamasynda obýektiň hususylaşdyrylandan soňky döwürdäki işiniň esasy ugurlarynyň, önümçiliginiň göwrümleriniň we iş ýerleriniň sanynyň saklanylyp galynmagy boýunça şertleriň berjaý edilmegi we olaryň hereket ediş möhleti göz öňünde tutulyp bilner.

 

18-nji madda. Hususylaşdyrylýan döwlet emlägi üçin töleg serişdeleri we hususylaşdyrmagyň obýektine eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagy

 

1. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hususy we (ýa-da) karz serişdeleriň, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki çeşmeleriň hasabyna geçirilýär.

2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeler Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň ýörite hasabyna geçirilýär, şu bölegiň ikinji tesiminde göz öňünde tutulan ýagdaý muňa degişli däldir.

Eger-de hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi karz serişdeleriniň hasabyna emele getirilen (gurlan) bolsa, onda şeýle emlägiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeler karzyň (karz boýunça hasaplanan göterimleriň hasaba alynmagy bilen) üzlüşilmegine gönükdirilýär, olaryň artan bölegi bolsa, şu bölegiň birinji tesimine laýyklykda Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň ýörite hasabyna geçirilýär.

3. Hususylaşdyrmagyň subýektiniň hususylaşdyrylan obýekte bolan eýeçilik hukugy, onuň bahasy doly tölenilen pursatyndan ýüze çykýar.

4. Aýratyn halatlarda Pudagara merkezi toparyň hödürlemegi boýunça döwlet emlägini hususylaşdyrmak üçin serişdeleriň töleginiň satyn almak-satmak şertnamasynda görkezilen möhleti şu aşakdaky möhletlere süýşürilip bilner:

1) ygtyýarly edara tarapyndan - üç ýyla çenli;

2) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan – üç ýyldan köp möhlete.

5. Hususylaşdyrmagyň subýekti şu maddanyň dördünji böleginde göz öňünde tutulan halatlarda hususylaşdyrmagyň obýektine eýelik etmäge we ony peýdalanmaga haklydyr. Hususylaşdyrmagyň subýektiniň hususylaşdyrmagyň obýektine erk etmeklige bolan hukugy hususylaşdyrmagyň obýektiniň bahasy doly tölenilenden soň emele gelýär.

6. Hususylaşdyrmagyň obýektiniň bahasy doly tölenilenden soň ygtyýarly edara tarapyndan eýeçilik hukugyna güwä geçýän şahadatnama ýa-da paýdarlar jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwletiň gymmatly kagyzlarynyň paýy satyn alnan halatynda - paýdarlar jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwlete degişli bolan gymmatly kagyzlaryň paýyna eýeçilik hukugynyň başga şahsa geçendigini tassyklaýan resminama berilýär.

7. Hususylaşdyrmagyň obýektine bolan eýeçilik hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.

8. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri hususylaşdyrylanda bu obýektiň ýerleşýän ýer bölegi bilen bagly ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda hususylaşdyrmagyň subýektlerine hemişelik peýdalanmak hukugy bilen geçýär.

Şunda, şeýle obýektler hususylaşdyrylanda obýektiň eýeçilik hukugyna güwä geçýän şahadatnama ýa-da paýdarlar jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwlete degişli bolan gymmatly kagyzlaryň paýyna eýeçilik hukugynyň başga şahsa geçendigini tassyklaýan resminama esasynda satyn alyja Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan ýer bölegine ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy resmileşdirilýär.

 

4-nji BAP. MALIÝE GATNAŞYKLARY

 

19-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-dahususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesilmegi

 

1. Eýeçiligiň öwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesilmegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

2. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesmeklige çekilen baha kesijileriň zähmetine hak tölemek bilen bagly çykdajylar, şeýle hem eýeçiligiňdöwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesmek bilen bagly gaýry çykdajylar şu obýektiň bahasyna goşulýar.

 

20-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagyndan we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeleriň peýdalanylmagy

 

Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagyndan we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeler Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýän tertipde peýdalanylýar.

 

5-nji BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

21-nji madda. Döwlet kärhanalary döwletiň garamagyndan aýrylanda we hususylaşdyrylanda olaryň işgärlerine berilýän kepillikler

 

Döwlet kärhanalarynyň işgärlerine ol kärhanalar döwletiň garamagyndan aýrylanda we hususylaşdyrylanda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen kepillikler berilýär.

 

22-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň subýektlerine döwlet kepillikleri

 

1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrmagyň subýektlerine Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan kepillikler we ýeňillikler berilýär.

2. Döwlet emlägi hususylaşdyrylanda hususylaşdyrmagyň obýektiniň ýerleşen ýer böleginden peýdalanmaga bolan hukuklar we borçlar onuň täze eýesine geçýär.

3. Döwletiň garamagyndan aýrylan ýa-da hususylaşdyrylan obýekt döwlet hajatlary üçin alnanda ýa-da sökülip aýrylan halatynda döwlet bu obýektiň bahasynyň öwezini dolýar.

 

23-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçilige çekilýärler.

 

24-nji madda. Jedelleriň çözülişi

 

Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

25-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun 2014-nji ýylyň 1-nji iýulyndan güýje girýär.

2. Şulary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:

1992-nji ýylyň 19-njy fewralynda kabul edilen "Türkmenistanda eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we ony başga eýeçilige bermek hakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Ýokary Sowetiniň Maglumatlary, 1992ý., № 2, 11-nji madda);

1993-nji ýylyň 1-nji oktýabrynda kabul edilen "Türkmenistanda eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we ony başga eýeçilige bermek hakynda" (1992-nji ýylyň 19-njy fewralynda kabul edilen Türkmenistanyň Kanunyna 1993-nji ýylyň 1-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Mejlisiniň girizen üýtgetmeleri we goşmaçalary bilen) Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993ý., № 9-10, 60-njy madda);

1997-nji ýylyň 12-nji iýunynda täze redaksiýada kabul edilen "Eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we hususylaşdyrmak hakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1997 ý., № 2, 15-nji madda).

3. Şu Kanun güýje giren gününden başlap, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary üç aýyň dowamynda oňa laýyk getirilmäge degişlidir.

 

 

Türkmenistanyň                                                           Gurbanguly

      Prezidenti                                                          Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2013-nji ýylyň18-nji dekabry.

        № 458-IV.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Eýeçilik hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4, 140-njy madda)

 

(Türkmenistanyň 15.10.2016 ý. № 461-V, 08.06.2019 ý. № 153-VI we 05.10.2019 ý.

№ 183-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun Türkmenistanda eýeçiligiň görnüşlerini, eýeçilik gatnaşyklarynyň hukuk we ykdysady esaslaryny, eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň şertlerini kesgitleýär hem-de eýeçilik gatnaşyklarynyň ösdürilmegine, eýeçilik hukugynyň goralmagyna we goralyp saklanylmagynyň üpjün edilmegine gönükdirilendir.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Esasy düşünjeler

 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) eýeçilik – emlägiň paýlanylmagynyň (eýeçilik edilmeginiň) durmuş-ykdysady we guramaçylyk görnüşlerini häsiýetlendirýän ykdysady we ýuridik gatnaşyklaryň ulgamy;

2) eýeçilik hukugy – emläge eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýarlyk etmek boýunça kanunçylyk taýdan düzgünleşdirilen jemgyýetçilik (emläk we emläk däl şahsy) gatnaşyklary:

a) eýelik etmek hukugy – emlägiň üstünden kanun tarapyndan rugsat edilýän hakyky agalyk;

b) peýdalanmak hukugy – emlägiň peýdaly alamatlarynyň şahsy peýdalanylmagyna hukugy.

Peýdalanmak hukugy, şahsyň öz emlägini peýdalanmazlyk mümkinçiligini hem öz içine alýar;

ç) ygtyýarlyk etmek hukugy– emlägiň aýrybaşgalanmagyny ýa-da wagtlaýyn eýelik edilmäge we peýdalanylmaga berilmegini göz öňünde tutýan, raýat-hukuk geleşikleriniň amala aşyrylmagy arkaly emlägi ykdysady dolanyşyga goşmak hukugy;

3) hojalygy ýörediş hukugy – kärhananyňemlägiň eýesi tarapyndan kanunda bellenilen çäklerde oňa berkidilen emläge eýelik etmäge, peýdalanmaga we ygtyýarlyk etmäge hukugy;

4) dessindolandyryş hukugy –kärhana eýesi tarapyndan (edara) dessin dolandyrylmaga berlen emläge eýelik etmek hukugynyň görnüşi, oňa laýyklykda bu kärhana (edara) diňe zadyň eýesiniň razylygy bilen bu emläge ygtyýar edip biler.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň eýeçilik hakynda kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň eýeçilik hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.

2. Şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk eýeçilik gatnaşyklary Türkmenistanyň raýat kanunçylygy hem-de beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

3. Oýlap tapyşlaryň, açyşlaryň, ylmy, edebiýat we sungat eserleriniň hem-de intellektual eýeçiligi hukugynyň beýleki obýektleriniň döredilmegi we peýdalanylmagy boýunça gatnaşyklar awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda kanunçylyk hem-de Türkmenistanyň gaýry kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.

4. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Eýeçilik gatnaşyklarynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi

 

1. Eýeçilik gatnaşyklarynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi zadyň eýesiniň hukugynyň we borçnamalarynyň gatnaşyklaryny jemgyýetçilik bähbitleriniň ileri tutulýan talaplaryna laýyk getirmekden ybaratdyr hem-de ol eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmeginiň kanunçylyk taýdan berkidilen tärleriniň üsti bilen üpjün edilýär.

2. Eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmeginiň tärlerinde şular göz öňünde tutulýar:

1) döwletiň we ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiliginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagywehususylaşdyrylmagy;

2) jemgyýetçilik bähbitlerinde öweziniň dolunmagy esasynda amala aşyrylýan hususy eýeçiligiň emläk gatnaşyklarynyňykdysady serişdelere üýtgedilmegi;

3) durmuş-ykdysady häsiýetli eýeçiligi emele getirýän düzüm birlikleriniň düzgünleşdirilmegi, şol sanda şular arkaly:

a) döwlet tarapyndan zadyň eýesine, onuň telekeçilik işiniň barşynda zähmet gatnaşyklary babatda talaplaryň bellenilmegi, standartlaryň, ekologik ölçegleriň, öndürilýän harytlaryň we hyzmatlaryň hiliniň üpjün edilmeginiň berjaý edilmegi ýaly goýulýan çäklendirmeler we beýleki talaplar, şeýle hem ýerden peýdalanmagyň, durmuş hyzmatdaşlygynyň maksatnamasyna laýyklykda dolandyryş işiniň düzgünleşdirilmegi;

b) Türkmenistanyň salgyt kanunçylygyna laýyklykda we raýatlaryň aýry-aýry toparlary üçin durmuş transfertleriniň hasabyna girdejileriň gaýtadan paýlanylmagynyň esasynda olaryň düzgünleşdirilmegi.

 

4-nji madda. Eýeçilik hukugy

 

1Türkmenistanda eýeçilik hukugy şu Kanunda we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde ýüze çykýar.

2. Türkmenistanda eýeçilik hukugy ykrar edilýär we ol kanun tarapyndan goralýar.

Türkmenistanyň raýatlarynyň, ýuridik şahslarynyň, döwletiň daşary ýurtlarda ýerleşýän emlägine bolan eýeçilik hukugy Türkmenistanda ykrar edilýär we kanun tarapyndan goralýar.

3. Eýeçilik hukugynyň subýekti (zadyň eýesi) öz garamagyna görä özüne degişli bolan emläge Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň hasaba alynmagy bilen eýelik edýär, ondan peýdalanýar we oňa ygtyýarlyk edýär.

4. Zadyň eýesi emläge eýelik etmek, ony peýdalanmak we oňa ygtyýarlyk etmek boýunça öz ygtyýarlyklaryny başga bir şahsa geçirip, emlägi girewiň närsesi hökmünde peýdalanyp ýa-da ony gaýry usulda borçlandyryp, öz emlägini beýleki şahsyň eýeçiligine ýa-da dolandyrmagyna geçirip biler, şeýle hem öz emlägi babatda Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän islendik hereketleri amala aşyrmaga haklydyr.

Zadyň eýesi emlägi telekeçilik ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän gaýry işiň amala aşyrylmagy üçin peýdalanyp biler.

5. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da zadyň eýesi bilen beýleki şahsyň şertnamasynda (mundan beýläk –şertnama) başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, emlägiň, emlägiň şeýle peýdalanylmagynyň miweleri bolup durýan, hojalyk we gaýry peýdalanylmagynyň netijeleri bu emlägiň eýesine degişlidir.

6. Zadyň eýesine Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda, şertlerde we çäklerde onuň emlägini beýleki şahslaryň çäklendirilip peýdalanmagyna ýol berilmegine borçlar ýüklenilip bilner.

7. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, özüne degişli emlägiň saklanylmagybilen baglanyşykly, şeýle hem onuň tötänlikden ýok bolmagynyň ýa-da tötänlikden zaýalanmagynyň töwekgelçiliginiňýüküni zadyň eýesi çekýär.

8. Eýeçilik hukugynyň amala aşyrylmagy daşky gurşawa zyýan ýetirmeli däldir, fiziki we ýuridik şahslaryň hem-de döwletiň hukuklaryny we Türkmenistanyň kanunçylygy arkaly goralýan bähbitlerini bozmaly däldir.

 

5-nji madda. Eýeçilik hukugynyň obýektleri

 

Şular eýeçilik hukugynyň obýektleri bolup biler: ýer, ýerasty baýlyklar, dag-magdanly ýerler, suw serişdeleri, howa giňişligi, tokaý gaznasy, ösümlik we haýwanat dünýäsi, emläk toplumlary, binalar, desgalar, ýaşaýyş jaý-jemagat obýektleri, enjamlar, pul serişdeleri, gymmatly kagyzlar hem-de önümçilik, sarp ediş,durmuş, medeni we beýleki hajatlar üçin niýetlenen gaýry eýeçilik obýektleri, medeniýet senetleri, açyşlar, oýlap tapyşlar, senagat nusgalary, haryt nyşanlary hem-de hyzmat ediş nyşanlary, intellektual işiň gaýry netijeleri.

 

6-njy madda. Eýeçilik hukugynyň subýektleri. Eýeçiligiň görnüşleri

 

1. Fiziki we ýuridik şahslar, döwlet Türkmenistanda eýeçilik hukugynyň subýektleri bolup durýarlar.

2.Türkmenistanda eýeçilik şu aşakdaky görnüşlerde çykyş edýär:

1) hususy eýeçilik;

2) döwlet eýeçiligi;

3) jemgyýetçilik birleşikleriniň eýeçiligi;

4) kooperatiw birleşikleriniň eýeçiligi;

5) bilelikdäki kärhanalaryň eýeçiligi;

6) gatyşyk (birleşen) eýeçilik;

7) daşary ýurt döwletleriniň, olaryň ýuridik şahslarynyň we  raýatlarynyň eýeçiligi;

8) halkara guramalarynyň eýeçiligi.

3. Türkmenistanyň kanunçylygynda, şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk gaýry eýeçilik görnüşleri hem bellenilip bilner.

 

7-nji madda. Zat-emläk hukuklary

 

1. Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda ýa-da zadyň eýesiniň garaýşyna görä onuň emlägine eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýar etmek hukuklary beýleki şahslara berlip bilner, olar bu hukuklary kanun ýa-da emlägiň eýesi tarapyndan göz öňünde tutulan çäklerde amala aşyrýarlar.

Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, zadyň eýesiniň emlägini görkezilen şertlerde hojalyk ýa-da gaýry babatda peýdalanylmagyny amala aşyrýan şahslaryň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagynyň kepillikleri edil zadyň eýesiniňki ýaly üpjün edilýär.

2. Zadyň eýesi özüne degişli emlägini hojalygy ýörediş hukugynda özi tarapyndan döredilen kärhanasyna berkidip biler.

Kärhana özüne berkidilen emläge hojalygy ýörediş hukugyny amala aşyrmak bilen görkezilen emläge eýelik edýär, peýdalanýar we oňa ygtyýarlyk edýär, ol babatda Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän islendik hereketi amala aşyrýar. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da kärhana bilen zadyň eýesiniň şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hojalygy ýörediş hukugyna eýeçilik hukugy hakynda düzgünler ulanylýar.

Zadyň eýesi ýa-da zadyň eýesi tarapyndan onuň emlägini dolandyrmaga ygtyýarly edilen şahslar, Türkmenistanyň kanunçylygyna we kärhananyň esaslandyryjy resminamalaryna laýyklykda kärhananyň döredilmeginiň we onuň işiniň maksatlarynyň kesgitlenilmeginiň, onuň üýtgedilip guralmagynyň we ýatyrylmagynyň meselelerini çözýärler, ynanylan emlägiň netijeli peýdalanylmagyna we abat saklanylmagyna gözegçiligi amala aşyrýarlar.

Zadyň eýesiniň özüniň kärhana beren emläginiň peýdalanylmagyndan alnan peýdanyň bölegini şertnamada kesgitlenilen möçberde almaga hukugy bardyr. Bu paý kesgitlenilýän mahalynda ýüze çykýan jedeller kazyýet tertibinde çözülýär.

3. Öz işini hojalygy ýörediş hukugynda amala aşyrýan döwlet kärhanasynyň zat eýesiniň ýa-da oňa ygtyýarly edilen döwlet edarasynyň razylygy bolmazdan şulary geçirmäge haky ýokdur:

a) olaryň ýöretmeginde durýan binalary, desgalary, enjamlary we kärhananyň beýleki esasy serişdelerini satmaga ýa-da üçünji taraplara bermäge, çalyşmaga, wagtlaýyn peýdalanmaga bermäge;

b) golçur kärhanalary, şahamçalary döretmäge, hususy eýeçilik görnüşindäki kärhanalar bilen bilelikdäki kärhanalary we önümçilikleri döretmäge, olara önümçilik we maliýe serişdelerini goýmaga.

4. Zadyň eýesi tarapyndan zadyň eýesiniň serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdirilýän döwletiň býujet edarasyna, gaýry edara berkidilen emläk, bu edaranyň dessin dolandyrylmagynda durýar.

Döwletiň býujet edarasy diýlip Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralary, şol sanda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan, işi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdirilýän, dolandyryş, durmuş-medeni, ylmy-tehniki ýa-da täjirçilik däl häsiýetli gaýry wezipeleri amala aşyrmak üçin döredilen edara düşünilýär.

Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, edara berkidilen emlägiň eýesi bu emlägi almaga ýa-da özüniň döreden beýleki ýuridik şahslarynyň arasynda ony öz garaýşyna görä gaýtadan paýlamaga haklydyr.

Zadyň eýesiniň razylygy bilen telekeçilik işini amala aşyrýan döwletiň býujet edaralary we gaýry edaralar, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda, şeýle işden gelen girdejilere we bu girdejileriň hasabyna satyn alnan emläge özbaşdak ygtyýar etmäge bolan hukuga eýe bolýarlar.

 

8-nji madda. Eýeçilik hukugynyň edinilmegi we onuň bes edilmegi

 

1. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, fiziki ýa-da ýuridik şahs şulara eýeçilik hukugyny edinýär:

1) kanuna garşy gelmeýän esaslar boýunça özi tarapyndan edinilen emläge;

2) özleri tarapyndan döredilen ýa-da düýpli gaýtadan işlenen zatlara;

3) oňa degişli emlägiň peýdalanylmagyndan, şeýle hem tebigy serişdeleriň ýa-da bu şahsa degişli hem bolmadyk, emma Türkmenistanyň kanunçylygyna ýa-da şertnama laýyklykda bu maksatlar üçin oňa berlen gaýry emlägiň peýdalanylmagyndan özi tarapyndan alnan önümlere, miwelere we gaýry girdejilere.

2. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, emlägiň satyn alyjysynyň eýeçilik hukugy oňa zadyň geçirilen pursatyndan ýüze çykýar.

3. Zadyň eýesiniň erkinden daşarky ýagdaýda eýeçilik hukugynyň bes edilmegine ýol berilmeýär, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde zady eýesiniň borçnamalary boýunça bu emläge tutup almak çäresiniň bellenilmegi, kanunyň güýji bilen bu zadyň eýesine degişli bolup bilmejek emlägiň mejbury aýrybaşgalananhalatlary muňa degişli däldir.

 

9-njy madda. Umumy eýeçilik

 

1. Umumy eýeçilik kanuna görä ýa-da şertnama esasynda ýüze çykýar.

2. Emläk umumy eýeçilik hukugynda bir wagtyň özünde olaryň hersiniň paýlarynyň kesgitlenilmegi bilen (paýly eýeçilik) ýa-da paýlary kesgitlenilmezden (bilelikdäki eýeçilik) birnäçe şahslaryň eýeçiligine degişli bolup biler.

Umumy eýeçilikde durýan emläge eýelik edilmegi, onuň peýdalanylmagy we oňa ygtyýar edilmegi zat eýeleriniň razylygy boýunça amala aşyrylýar, ol bolmadyk mahalynda bolsa, zat eýeleriniň haýsy-da bolsa biriniň talap arzasy boýunça kazyýet tarapyndan bellenilýär.

3. Umumy paýly eýeçiligiň gatnaşyjysynyň öz paýynyň bölünip berilmegine, umumy bilelikdäki eýeçiligiň gatnaşyjysynyň bolsa - paýynyň kesgitlenilmegine we bölünip berilmegine hukugy bardyr.

4. Umumy eýeçiligiň bir gatnaşyjysy tarapyndan öz paýy satylanda şeýle eýeçiligiň galan gatnaşyjylary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde we şertlerde satylýan paýy satyn almakda artykmaçlyk hukugyna eýedirler.

 

10-njy madda. Zat eýesiniň emläginiň hasabyna töleg töletdirmek çäresiniň bellenilmegi

 

1. Fiziki şahslar öz borçnamalary boýunça özlerine eýeçilik hukugynda degişli bolan emlägiň çäklerinde jogap berýärler.

Raýatlaryň algydarlaryň nägilelikleri boýunça töleg töletdirmek çäresi bellenilip bilinmeýän emläginiň sanawy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilýär.

2. Zat eýesi özüniň döreden ýuridik şahsynyň borçnamalary boýunça jogap bermeýär, ýuridik şahs bolsa zat eýesiniň borçnamalary boýunça jogap bermeýär,Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli däldir.

3. Ýuridik şahsyň borçnamalary boýunça töleg töletdirmek çäresieýeçilik ýa-da hojalygy ýöretmek hukugynda oňa degişli bolan islendik emläge salnyp bilner, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli däldir.

4. Zat eýeleriniň döwletiň öňündäki borçnamalary boýunça bergileriniň, şol sanda Türkmenistanyň Döwlet býujetine tölegler boýunça bergileriniň jedelsiz töletdirilmegine Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda ýol berilýär.

Şeýle töletdirmek çaresiniň bellenilmegi hakynda çözgüt bilen ylalaşmadyk mahalynda, zadyň eýesi talap arza bilen kazyýete ýüz tutmaga haklydyr.

 

II BAP. HUSUSY EÝEÇILIK HUKUGY

 

11-nji madda. Umumy düzgünler

 

Eýeçiligiň hususy görnüşi Türkmenistanyň raýatlarynyň eýeçiligine we ýuridik şahslarynyň eýeçiligine bölünýär.

 

12-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň eýeçilik hukugy

 

1. Raýatyň eýeçiligi onuň önümçilige gatnaşmagyndan we özüniň zähmete bolan başarnyklarynyň gaýry ygtyýar edilmeginden, telekeçilik işinden, şahsy hojalygynyň ýöredilmeginden alan girdejileriniň hem-de karz edaralaryna, paýnamalara we beýleki gymmatly kagyzlara goýlan serişdelerinden alan girdejileriniň, miras boýunça we Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän gaýry esaslar boýunça emlägi edinmeginiň hasabyna döredilýär we köpeldilýär.

2. Raýatyň emlägi miras almaga hukugy ykrar edilýär we kanun tarapyndan goralýar.

3. Şular raýatyň eýeçiliginiň obýekti bolup biler:

1) ýer bölegi;

2) ýaşaýyş jaýlary, öýler, bagçylyk öýleri,ulag jaýlary, gaýry gurluşlar, ýer bölegindäki agaçlar, öý hojalygynda we şahsy peýdalanýan zatlary;

3) önüm berýän we işçi mallar, guşlar;

4) pul serişdeleri;

5) paýnamalar, obligasiýalar we beýleki gymmatly kagyzlar;

6) intellektual işiň netijeleri;

7) köpçülikleýin habar beriş serişdeleri;

8) kärhanalar, telekeçilik işiniň çygryndaky emläk toplumlary, binalar, desgalar, enjamlar, ulag serişdeleri we gaýry önümçilik serişdeleri;

9) önümçilik, sarp ediş, durmuş, medeni we gaýry maksatly islendik başga emläk, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan raýata degişli bolup bilmejek emläkleriň görnüşleri muňa degişli däldir.

4. Türkmenistanyň kanunçylygyna ýa-da şertnama laýyklykda raýat tarapyndan edinilen emlägiň sany we bahasy çäklendirilmeýär.

5. Raýatlaryň birleşiginiň eýeçiliginiň obýekti gatnaşyjylaryň goýumlarynyň, telekeçilik işinden we beýleki kanuny çeşmelerden alnan girdejileriň hasabyna döredilýär.

 

13-nji madda. Telekeçilik işini amala aşyrýan raýatyň eýeçilik hukugy

 

1. Raýat öz eýeçiliginde durýan emlägi, bu maksat üçin ýuridik şahsy döretmezden, telekeçilik işi üçin ulanyp biler.

2. Raýat tarapyndan bilelikdäki telekeçilik işi üçin maşgala agzalarynyň we (ýa-da) beýleki raýatlaryň emlägi ulanylan halatynda, öndürilen önüm we alnan girdejiler, eger olaryň arasyndaky şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, olara umumy paýly eýeçilik hukugynda degişli bolup durýar.

3. Raýat öz emlägini özi tarapyndan döredilen kärhanasyna berkiden halatynda, ol şu Kanunyň 7-nji maddasynyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan hukuklara eýe bolýar.

4. Raýat öz emlägini paýdarlar jemgyýetlerine, hojalyk jemgyýetlerine, kooperatiw we gaýry kärhanalara, raýatlaryň we ýuridik şahslaryň beýleki birleşiklerine goýumy hökmünde peýdalanmak bilen telekeçilik işini amala aşyryp biler.

 

14-nji madda. Türkmenistanyň ýuridik şahslarynyň eýeçilik hukugy

 

1. Türkmenistanyň ýuridik şahslarynyň eýeçiligi kärhanalaryň eýeçiligine we telekeçilik birleşikleriniň eýeçiligine bölünýär.

2. Kärhananyň eýeçiligi raýatyň we (ýa-da) ýuridik şahsyň öz emläginiň döredilýän kärhana berkidilmeginiň netijesinde, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döwlet kärhanalarynyň eýeçiliginiň obýektleriniň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň netijesinde emele gelýär.

3. Emlägiň eýeleri hökmünde döredilen we ýuridik şahslar bolup durýan paýdarlar jemgyýetleri, hojalyk jemgyýetleri we gaýry kärhanalary, olaryň gatnaşyjylary tarapyndan goýumlar we beýleki gatançlar görnüşinde olara berlen emlägiň, şeýle hem telekeçilik işiniň netijesinde alnan we Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän gaýry esaslar boýunça edinilen emlägiň eýeçilik hukugyna eýe bolýarlar. Paýdarlar jemgyýetleri, şeýle-de özleriniň paýnamalaryň satylmagyndan alan serişdeleriniň hem eýesi bolup durýarlar.

4. Kärhanalar özara şertnama boýunça ýuridik şahsyň hukuklaryna eýe bolan assosiasiýalara, konsernlere we telekeçilik birleşikleriniň beýleki görnüşlerine birleşip bilerler.

Telekeçilik birleşigi onuň gatnaşyjylary tarapyndan özüniň eýeçiligine meýletin berlen, şeýle hem telekeçilik birleşiginiň işiniň netijesinde alnan emlägiň eýeçilik hukugyna eýe bolýar.

 

III BAP. DÖWLET EÝEÇILIK HUKUGY

 

15-nji madda. Ýere, beýleki tebigy serişdelere, Türkmenistanyň medeni mirasynyň obýektlerine eýeçilik we gaýry zat hukuklary

 

1. Ýer, ýerasty baýlyklar, suw, ösümlik we haýwanat dünýäsi, howa giňişligi, medeni mirasyň obýektleri Türkmenistanyň halkynyň baýlygy bolup durýar.

2. Türkmenistan öz çäginde ýere, beýleki tebigy serişdelere eýelik etmegi, peýdalanmagy we ygtyýar etmegi amala aşyrýar.

3. Türkmenistanyň raýatlarynyň hususy eýeçiligine berlen ýerlerden başga,Türkmenistanyň ähli ýerleri döwlet eýeçiliginde durýar.

Döwlet goraghanalaryna berlen ýerler, şeýle hem beýleki aýratyn goralýan tebigy çäkleriň ýerleri döwletiň aýratyn eýeçiligi bolup durýar.

4. Ýer bölekleri fiziki we ýuridik şahslara, jemgyýetçilik birleşiklerine, dolandyryş-çäk düzümlerine Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna laýyklykda eýelik etmäge we peýdalanmaga berlip bilner.

5. Suwlar, ýerasty baýlyklar we olaryň serişdeleri, şol sanda gazylyp alynýan peýdaly baýlyklaryň ýataklarynyň gözlenilmegi we işlenip taýýarlanylmagy üçin dag-magdan bölünip berilýän ýerler,ýerasty baýlyklar hakynda geologik we geofiziki maglumatlar, yklym ýalpaklygynyň we deňiz ykdysady zolaklarynyň serişdeleri, howa giňişligi, döwletiň aýratyn eýeçiligine degişli bolan beýleki tebigy serişdeler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda eýeçilik hukugynyň subýektleriniň eýelik etmegine we peýdalanmagyna berilýär.

6. Ýer böleklerine we beýleki tebigy serişdelere gaýry zat hukuklary Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde berilýär we amala aşyrylýar.

7. Türkmenistanyň milli medeni baýlyklaryna degişli bolup durýan medeni gymmatlyklar, olary beýleki döwletlere bermek hukugy bolmazdan, diňe Türkmenistana degişlidir.

 

16-njy madda. Döwlet eýeçiligi hukugynyň obýektleri

 

1. Döwlet eýeçiligi Türkmenistanyň halkynyň baýlygy bolup durýar.

2. Şular döwlet eýeçiligindedurýar:ýer,Türkmenistanyň milli medeni baýlyklarynyň döwlet obýektleri, Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralarynyň, Ýaragly Güýçleriniň, milli howpsuzlyk edaralarynyň, serhet we içerki goşunlarynyň emlägi, goranmak obýektleri, bir bitewi energetika ulgamy; umumydöwlet ähmiýeti bolan umumy peýdalanylýan ulag, aragatnaşyk we maglumat ulgamlary; Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri, Türkmenistanyň Merkezi banky, beýleki döwlet banklarywe olaryň edaralary hem-de olar tarapyndan döredilýän karz serişdeleri; döwletiň ätiýaçlyk, ätiýaçlandyryş we beýleki gaznalary; döwletiň bilim berýän edaralarynyň, ylmy-barlag institutlarynyň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň merkezleriniň we obýektleriniň, gidrometeorologiýa gullugynyň, patent gullugynyň,daşky gurşawygoramak gullugynyň, standartlaşdyrmagyň we metrologiýanyň obýektleriniň emlägi.

Döwlet eýeçiliginde kärhanalar we senagat toplumlary; agrosenagat toplumynyň döwlet kärhanalary; durmuş-medeni çygrynyň obýektleri hem-de Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň we döwletiň gaýry serişdeleriniň hasabyna döredilen we edinilen ýa-da eýeçilik hukugynyň beýleki subýektleri tarapyndan Türkmenistanyň eýeçiligine muzdsuz berlen gaýry emläkler, açyşlar, oýlap tapyşlar, gaýry intellektual işiň netijeleri bolup biler.

3. Döwlet eýeçiligi bolup durýan emläk döwlet kärhanalaryna (edaralaryna) hojalygy ýörediş hukugynda ýa-da dessindolandyryş hukugynda berkidilýär.

4. Döwlet eýeçiliginiň obýektlerine ygtyýarlyk edilmegini we onuň dolandyrylmagyny degişli ygtyýarly edilen döwlet edaralary amala aşyrýarlar.

5. Döwlet kärhanasynyň işini kämilleşdirmek hem-de netijeliligini ýokarlandyrmak maksady bilen döredilýän paýdarlar jemgyýetine, bilelikdäki kärhana ýa-da hojalyk jemgyýetine gatnaşmagy üçin döwlet eýeçiligine degişli emläk, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary boýunça onuň eýeçiligine berlip bilner. Bu ýagdaýda döwlet kärhanalary öz borçnamalary boýunça şol emlägi bilen jogap berýärler.

51. Döwlet eýeçiligi bolup durýan emläk jemgyýetçilik birleşiklerine we olaryň kärhanalaryna Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary esasynda hojalygy ýörediş hukugynda ýa-da dessin dolandyryş hukugynda peýdalanmak üçin berkidilip bilner.

6. Türkmenistanyň döwlet edaralary döwlet eýeçiliginde durýan dini däp-dessur binalaryny we gaýry emlägi Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilýän tertipde, dini guramalara eýeçiligine ýa-da  muzdsuz peýdalanmaga berip bilerler.

 

17-nji madda. Ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçilik hukugy

 

1. Ýerli öz-özüňi dolandyryş(munisipal) edaralarynyňeýeçiliginde aşakdakylar bolup biler: degişli ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň emlägi, degişli býujetleriň serişdeleri, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy we ýaşaýyş jaý-jemagathojalygy, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli jaýlardaky ýaşalmaýan jaýlar, oba hojalyk, söwda, durmuş hyzmaty kärhanalary,ulag, senagat, gurluşyk we beýleki kärhanalar, döwletiň bilim, medeniýet, saglygy goraýyş edaralary hem-de etrapdaky şäheriň, şäherçäniň, geňeşligiň ykdysady we durmuş taýdan ösdürilmegi üçin zerur bolan gaýry emläkler.

2. Ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiligi bolup durýan emläk, kärhanalara (edaralara) hojalygy ýörediş hukugynda ýa-dadessin dolandyryş hukugynda berkidilýär.

 

18-nji madda. Döwlet we ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň emläginiň eýeçiliginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we hususylaşdyrylmagy

 

Döwlet ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiliginde durýan kärhanalar, emläk toplumlary, binalar, desgalar we gaýry emläk Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde we şertlerde olaryň eýeçiliginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we hususylaşdyrylmagy arkaly raýatlaryň we ýuridik şahslaryň hususy eýeçiligine berlip bilner.

 

IV BAP. JEMGYÝETÇILIK BIRLEŞIKLERINIŇ

EÝEÇILIK HUKUGY. KOOPERATIWBIRLEŞIKLERINIŇ

EÝEÇILIK HUKUGY. GATYŞYK (BIRLEŞEN) EÝEÇILIK

 

19-njy madda. Jemgyýetçilik birleşikleriniň eýeçiligi hakynda umumy düzgünler

 

1. Jemgyýetçilik birleşikleri öz eýeçiligine binalary, desgalary, gurluşlary, ýaşaýyş jaý gaznasyny, ulaglary, enjamlary, abzallary, medeni aň-bilim we sagaldyş maksatly emläkleri, pul serişdelerini, paýnamalary, beýleki gymmatly kagyzlary, intellektual zähmetiň netijelerini hem-de olaryň tertipnamalarynda kesgitlenilen işiň maddy taýdan üpjün edilmegi üçin zerur bolan gaýry emlägi edinip bilerler.

Jemgyýetçilik birleşikleriniň eýeçiliginde, şeýle-de öz tertipnamalaýyn maksatlaryna laýyklykda hususy serişdeleriniň hasabyna döredilýän we edinilýän edaralar, neşirýatlar, köpçülikleýin habar beriş serişdeleri, banklar bolup biler.

2. Döwletiň we jemgyýetiň howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygy ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasy bilen eýeleri jemgyýetçilik birleşikleri bolup bilmeýän emläkleriň görnüşleri kesgitlenilip bilner.

3. Jemgyýetçilik birleşikleri tarapyndan ýuridik şahslar hökmünde döredilen ýa-da edinilen kärhanalar we edaralar özlerine berkidilen emläge hojalygy ýörediş hukugynda ýa-da dessin dolandyryş hukugynda eýe bolýarlar.

4. Jemgyýetçilik birleşiginiň guramaçylyk düzümleri jemgyýetçilik birleşiginiň emlägine, bu jemgyýetçilik birleşiginiň tertipnamasynda kesgitlenilýän çäklerde ygtyýar etmäge haklydyr.

 

20-nji madda. Jemgyýetçilik gaznalarynyň eýeçilik hukugy

 

1. Jemgyýetçilik gaznalarynyň özleri tarapyndan kesgitlenilýän jemgyýetçilik peýdaly maksada ýetilmegi üçin esaslandyryjylar tarapyndan berlen emläge eýeçilik hukugy bardyr.

2. Jemgyýetçilik gaznalary, şeýle-de kömekçi häsiýete eýe bolan telekeçilik işinden gelen girdejileri hem goşmak bilen, hususy serişdeleriň hasabyna satyn alnan ýa-da özleri tarapyndan döredilen emläkleriň, şeýle hem özlerine raýatlar, ýuridik şahslar ýa-da döwlet tarapyndan berlen, Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän başga esaslar boýunça satyn alnan emläkleriň eýeçilik hukugyna eýedirler.

 

21-nji madda. Dini guramalaryň eýeçilik hukugy

 

1. Dini guramalaryň eýeçiliginde binalar, dini dessurlara degişli zatlar, onümçilik, durmuş we haýyr-sahawat maksatlyobýektler, pul serişdeleri hem-de olaryň işini üpjün etmek üçin zerur bolan gaýry emläk bolup biler.

2. Dini guramalar özleri tarapyndan hususy serişdeleriniň hasabyna satyn alnan ýa-da döredilen emläkleriň, raýatlar, jemgyýetçilik birleşikleri tarapyndan peşgeş berlen (miras berlen) ýa-da döwlet tarapyndan berlen ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän başga esaslar boýunça edinilen emläkleriň eýeçilik hukugyna eýe bolýarlar.

3. Dini guramalara degişlidini dessurlara niýetlenen emläge algydarlaryň nägilelikleri boýunça töleg töletdirmek çäresi bellenilip bilinmez.

 

22-nji madda. Kooperatiw birleşikleriniň eýeçilik hukugy

 

Kooperatiw birleşikleriniň öz agzalarynyň pul we beýleki emläk gatançlarynyň hasabyna döredilen emläge, şeýle hem özleriniň önümçilik, söwda, taýýarlaýyş işinden we olaryň tertipnamasynda göz öňünde tutulan gaýry işden alýan girdejilerine eýeçilik hukugy bardyr.

 

23-nji madda. Gatyşyk (birleşen) eýeçilik

 

Gatyşyk (birleşen) eýeçilik hususy eýeçilige, döwlet eýeçiligine degişli obýektler, şeýle hem jemgyýetçilik birleşikleriniň, daşary ýurt döwletleriniň, olaryň fiziki we ýuridik şahslarynyň eýeçiligine degişli obýektler birleşdirilen mahalynda döreýär.

 

V BAP. BILELIKDÄKI KÄRHANALARYŇ

EÝEÇILIK HUKUGY.DAŞARY ÝURT DÖWLETLERINIŇ,

HALKARA GURAMALARYNYŇ,DAŞARY ÝURT DÖWLETLERINIŇÝURIDIK ŞAHSLARYNYŇWE RAÝATLARYNYŇ, RAÝATLYGYBOLMADYK ADAMLARYŇEÝEÇILIKHUKUGY

 

24-nji madda. Bilelikdäki kärhanalaryň eýeçiligi

 

Türkmenistanyň fiziki we ýuridik şahslarynyň hem-de daşary ýurt döwletleriň ýuridik şahslarynyň we raýatlarynyň gatnaşmagyndaky bilelikdäki kärhanalaryň eýeçiliginde, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça bellenilmedik bolsa, esaslandyryş resminamalarynda göz öňünde tutulan işiň amala aşyrylmagy üçin zerur bolan emlägi bolup biler.

 

25-nji madda. Daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň eýeçiligi

 

Daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary Türkmenistanyň çäginde Türkmenistanyň kanunçylygynda we Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda bellenilen halatlarda we tertipde öz eýeçiliginde diplomatik, konsullyk we gaýry halkara gatnaşyklaryny amala aşyrmaklary üçin zerur bolan binalary, desgalary, beýleki emlägi edinmäge haklydyr.

 

26-njy madda. Daşary ýurt döwletleriniň ýuridik şahslarynyň eýeçiligi

 

Daşary ýurt döwletleriniň ýuridik şahslary telekeçilik we beýleki işleri amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň çägindeTürkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda we tertipde öz eýeçiliginde senagat we beýleki kärhanalary, binalary, desgalary hem-de gaýry emlägi edinmäge haklydyr.

 

27-nji madda. Daşary ýurt döwletleriniň raýatlarynyň we raýatlygy bolmadyk adamlaryň eýeçiligi

 

Şu Kanunyň düzgünleri, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, daşary ýurtdöwletleriniň raýatlarynyň hem-de raýatlygy bolmadyk adamlaryň Türkmenistanda bar bolan eýeçiligi babatda hem ulanylýar.

 

VI BAP. EÝEÇILIK HUKUGYNYŇ GORALMAGY

 

28-nji madda. Eýeçilik hukugynyň goralmagy hakynda esasy düzgünler

 

1. Türkmenistanda eýeçiligiň ähli görnüşleriniň eldegrilmesizligi, deň derejede goragy we olaryň ösdürilmegi üçin deň şertleriň döredilmegi kepillendirilýär.

2. Zat eýesiniň Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda öz eýeçilik obýektini keseki biriniň bikanun eýelemeginden talap edip almaga hukugy bardyr.

3. Zat eýesi özüniň hukugynyňislendik bozulmalarynyň, hatda bu bozulmalar eýelik edilmeginden mahrum etmek bilen baglanyşykly bolmadyk hem bolsa, düzedilmegini talap edip biler.

4. Eýeçilik hukugynyň goralmagy kazyýet tarapyndan amala aşyrylýar.

5. Şu maddada göz öňünde tutulan hukuklar, şeýle-de hatda zat eýesi bolup durmaýan, emma eýeçiligiň obýektine hojalygy ýörediş, dessin dolandyryş hukugynda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda we şertnamada göz öňünde tutulan gaýry esaslar boýunça eýelik edýän, şahsa hem degişlidir. Bu şahsyň öz eýeçiligini, şeýle-de zadyň eýesinden goramaga hem hukugy bardyr.

 

29-njy madda. Kanunda göz öňünde tutulan esaslar boýunça zat eýesiniň hukuklary bes edilen mahalynda, onuň bähbitleriniň goralmagy

 

1. Eýeçiligiň muzdunyň tölenilip mejbury alynmagyna diňe kanunda bellenilen halatlarda ýol berilýär.

2. Eýeçilik hukugyny bes edýän Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namasy kabul edilen halatynda, bu namanyň kabul edilmeginiň netijesinde zat eýesine ýetirilen ýitgiler, kazyýetiň çözgüdi boýunça döwlet tarapyndan oňa doly möçberde tölenilýär.

3. Zat eýesiniň emläginiň alynmagyna gös-göni gönükdirilen döwlet edarasynyň karary, şol sanda zat eýesine degişli bolan jaý, gaýry gurluşlar, desgalar ýa-da agaçlar ýerleşýän ýer bölekleriniň alynmagy hakynda karary bilen baglanyşykly eýeçilik hukugynyň bes edilmegine, diňe Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde we halatlarda, zat eýesine deň derejeli emlägiň berilmegi ýa-da eýeçilik hukugynyň bes edilmegi bilen baglanyşykly oňa ýetirilen ýitgileriň doly möçberde öweziniň dolunmagy bilen ýol berilýär.

Eýeçilik hukugynyň bes edilmegine getiren karar bilen zat eýesiniň ylalaşmadyk halatynda, ol jedeliň kazyýet tarapyndan çözülmegine çenli amala aşyrylyp bilinmez. Şeýle ýagdaýda kazyýet zat eýesine deň derejeli emlägiň berilmegi ýa-da eýeçilik hukugynyň bes edilmegi bilen baglanyşykly oňa ýetirilen ýitgileriň doly möçberde öweziniň dolunmagy hakynda meseläni çözýär.

4. Tebigy betbagtçylyklar, heläkçilikler, epidemiýalar, epizootiýalar bolan halatlarynda hem-de adatdan daşary häsiýeti bolan gaýry ýagdaýlarda döwlet häkimiýet edaralarynyň karary boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipdewe şertlerde jemgyýetiň bähbidi üçin eýeçilik obýekti zat eýesinden alnyp bilner, şeýle ýagdaýda eýeçiligiň obýektiniň şol pursatdaky gymmaty tolenilýär (rekwizisiýa).

Eýeçiligiň muzdsuz alynmagyna ýol berilmeýär, kanunda gadagan edilen usul bilen edinilen eýeçilik muňa degişli däldir.

5. Edilen jenaýat netijesinde zat eýesine ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde dolunmaga degişlidir.

 

30-njy madda. Zat eýeleriniň hukuklaryny bozýan namalaryň hakyky däldigi

 

1. Eger Türkmenistanyň döwlet häkimiýet, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelýän namany çykarmagy netijesinde zat eýesiniň hem-de beýleki şahslaryň özlerine degişli emläge eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýar etmek boýunça hukuklary bozulýan bolsa, şeýle nama zat eýesiniň ýa-da hukugy bozulan şahsyň talap arzasy boýunça kazyýet tarapyndan hakyky däl diýlip ykrar edilýär.

2. Görkezilen namalaryň çykarylmagy netijesinde fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen ýitgileriň, şol sanda elden giderilen peýdanyň degişli döwlet häkimiýet we dolandyryş, ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynyň serişdeleriniň hasabyna doly möçberde öwezi dolunmaga degişlidir.

 

VII BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

31-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.

2. Şulary güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli:

1993-nji ýylyň 1-nji oktýabrynda kabul edilen «Eýeçilik hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň MejlisiniňMaglumatlary, 1993 ý., № 9-10, 53-nji madda);

2007-nji ýylyň 30-njy martynda kabul edilen «Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň III bölegini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 40-njy madda);

2012-nji ýylyň 4-nji maýynda kabul edilen «Eýeçilik hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna goşmaça girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 2, 52-nji madda);

2014-nji ýylyň 8-nji noýabrynda kabul edilen«Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler wegoşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň I böleginiň1-nji bendini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 4, 148-nji madda).

 

 

Türkmenistanyň                                                           Gurbanguly

     Prezidenti                                                             Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2015-nji ýylyň 21-nji noýabry.

№ 306-V.


TÜRKMENISTANYŇ

 K A N U N Y

 

Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlarynyň

hususylaşdyrylmagy hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 2, 43-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 16.08.2014 ý. №112-V, 23.11.2016 ý. №484-V, 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler bilen)

 

Şu Kanun döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň hukuk, guramaçylyk we ykdysady esaslaryny kesgitleýär.

 

1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak düşünjesi

 

Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlaryny  hususylaşdyrmak - döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrmagyň  subýektleriniň eýeçiligine muzdsuz ýa-da muzdly berilmegi (mundan beýläk - ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak).

 

2-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy

 

1. Ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.

2. Şu Kanunyň hereketi ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň Prezidentiniň namalaryna laýyklykda gurlan has oňaýly we otaglarynyň ýerleşişi gowulandyrylan ýaşaýyş jaýlaryna degişli däldir.

3. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanundaky kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

 

3-nji madda. Şu Kanunyň maksady we esasy wezipeleri

 

1. Raýatlaryň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny öz eýeçiligine almakda ýa-da edinmekde döwletden goldaw almagabolan konstitusion hukugynyň amala aşyrylmagy, ýaşaýyş jaýyna bolan islegleriniň kanagatlandyrylmagynyň usulyny erkin saýlamagy esasynda ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagy üçin hukuk, guramaçylyk we ykdysady esaslary emele getirmek şu Kanunyň maksady bolup durýar.

2. Şu aşakdakylar şu Kanunyň esasy wezipeleri bolup durýar:

1) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak çygryndaky gatnaşyklaryň hukuk taýdan düzgünleşdirilmegi;

2) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagynyň döwlet kepillikleriniň bellenilmegi;

3) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň görnüşiniň, tertibiniň we şertleriniň kesgitlenilmegi;

4) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagy geçirmegiň açyklygynyň üpjün edilmegi.

 

4-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň esasy ýörelgeleri

 

1. Şular ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň esasy ýörelgeleri bolup durýar:

1) raýatlaryň ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmaga gatnaşmagynyň meýletinligi;

2) ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylanda raýatlaryň hukuklarynyň deňligi;

3) ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylanda aýanlygyň, açyklygyň, elýeterliligiň, durmuş adalatlylygynyň berjaý edilmegi;

4) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň dürli görnüşleriniň ulanylmagy;

5) ýaşaýyş jaýlaryna eýeçilik hukugynyň kepillikleriniň üpjün edilmegi.

2. Özleriniň eýeleýän ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga bolan islegini mälim etmeýän adamlaryň Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygyna laýyklykda ondan peýdalanmaga bolan hukugy saklanyp galýar.

 

5-nji madda. Hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň amala aşyrylmagynyň döwlet kepillikleri

 

1. Raýatlaryň öz hususylaşdyran ýaşaýyş jaýyna eýeçilik  hukugynyň amala aşyrylmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda kepillendirilýär.

2. Raýatlaryň eýeçiliginde başga ýаşaýyş jaýynyň bolmagy, olaryň şu Kanuna laýyklykda eýelik edýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmagyna päsgelçilik bolup bilmez.

 

2-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAGYŇ SUBÝEKTLERI, GATNAŞYJYLARY, OBÝEKTLERI WE GÖRNÜŞLERI

 

6-njy madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleri we gatnaşyjylary

 

1. Türkmenistanyň raýatlary, Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan raýatlygy bolmadyk adamlar ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleri (mundan beýläk – hususylaşdyrmagyň subýektleri) bolup durýarlar.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler, ygtyýarly edara, pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny hasabynda saklaýjy bolan ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň gatnaşyjylary bolup durýarlar.

 

7-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň obýektleri

 

1. Ýaşaýyş jaýy, ýaşaýyş jaýynyň bir bölegi, köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky öý, öýüň bir bölegi (mundan beýläk - ýaşaýyş jaýlar)  hususylaşdyrmagyň obýektleri bolup durýarlar.

2. Şu ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylmaga degişli däldir:

1) bellenilen sanitariýa kadalaryna we tehniki talaplara laýyk gelmeýän, bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilen we abatlanylmaga degişli bolmadyk;

2) wagtlaýyn gurlan binalarda, ýykylma howpy abanýan we (ýa-da) bellenilen tertipde olaryň ýykylmagy babatda karar kabul edilen, ýa-da ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilen zolaklarda ýerleşýän;

3) umumy ýaşaýyş jaýlarynda ýerleşýän;

4) harby şäherjikleriň çäginde ýerleşýän;

5) maýyplygy bolan adamlaryň, weteranlaryň, ýeke ýaşaýan gartaşan adamlaryň, şeýle hem döwlet tarapyndan goldaw berilmegine mätäç bolan beýleki adamlaryň ýaşamagy üçin niýetlenilen ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýlaryna degişli bolan;

6) eger ýaşaýyş jaýyny kireýine alyja kireýine almak-bermek şertnamasynyň kazyýet tertibinde ýatyrylmagy, üýtgedilmegi ýa-da onuň hakyky däldiginiň ykrar edilmegi hakynda hak islegi bildirilen bolsa - talap boýunça kazyýetiň çözgüdi kanuny güýje girýänçä;

7) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda beýleki ýaşaýyş jaýlary.

3. Beýleki otag bilen umumy girelge (biri-biriniň üstünden geçýän otaglar) bilen baglanyşykly otag hususylaşdyrmagyň özbaşdak obýekti bolup bilmeýär.

4. Gulluk ýaşajyş jaýy, eger ol Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynda bellenilen tertipde gulluk ýaşaýyş jaýlarynyň hataryndan çykarylan bolsa, hususylaşdyrylyp bilner.

5. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça bellenilmedik bolsa, taryhy, arhitektura, medeni gymmatlygy bolan ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylyp bilner.

 

8-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň görnüşleri

 

Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak:

1) hususylaşdyrmagyň subýektleriniň eýeçiligine göni (salgyly) berilmegi görnüşinde - muzdsuz;

2) hususylaşdyrmagyň subýektleri tarapyndan ýaşaýyş jaýlarynyň satyn alynmagy görnüşinde;

3) hususylaşdyrmagyň subýektleri tarapyndan ýaşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwdada satyn alynmagy görnüşinde, amala aşyrylýar.

Şu Kanunyň maksatlary üçin bäsleşikli söwda diýlip, ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak boýunça jemagat birža söwdasyna (erkin söwdasyna) düşünilýär, ol hususylaşdyrmagyň obýektiniň başlangyç bahasynyň has ýokary bahany teklip edýän gatnaşyjynyň ol söwdanyň ýeňijisi (ýaşaýyş jaýyny satyn alyjy) hökmünde yglan edilýän pursadyna çenli öňünden yglan edilen ädim bilen yzygiderli ýokarlandyrylmagy arkaly geçirilýär.

 

3-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNYŇ HUSUSYLAŞDYRYLMAGY ÇYGRYNDA DÖWLET TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRMEK

 

9-njy madda. Ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi amala aşyrýan edaralar

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda ygtyýarly edara (mundan beýläk - ygtyýarly edara), şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.

 

10-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

1) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) ygtyýarly edarany kesgitleýär;

3) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynda bäsleşikli söwdany guraýan we geçirýän döwlet edarasyny (mundan beýläk - bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy) kesgitleýär;

4) ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň göni (salgyly) görnüşinde - muzdsuz berilmeginiň tertibini tassyklaýar;

5) ýaşaýyş jaýlarynyň satyn alynmagynyň tertibini tassyklaýar;

6) ýaşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwdasynyň guralmagynyň we geçirilmeginiň tertibini tassyklaýar;

7-nji bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

8) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet häkimiýet edaralarynyň, Geňeşleriň işini utgaşdyrýar;

9) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

11-nji madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy

 

Ygtyýarly edara:

1) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň işini utgaşdyrýar;

3) şulary işläp düzýär we Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tassyklamagyna hödürleýär:

a) ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň göni (salgyly) görnüşinde - muzdsuz berilmeginiň tertibini;

b) ýaşaýyş jaýlarynyň satyn alynmagynyň tertibini;

ç) ýaşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwdasynyň guralmagynyň we geçirilmeginiň tertibini;

3-nji bendiniň “d” kiçi bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

4) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şulary tassyklaýar:

a) hususylaşdyrmagyň obýektleriniň bahasyny kesgitlemegiň usulyýetini;

b) hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnamanyň birkysmy görnüşini;

ç) ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasynyň, ýaşaýyş jaýyny satyn almak şertnamasynyň we ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly satyn almak-satmak şertnamasynyň birkysmy görnüşlerini;

5) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet häkimiýet edaralary, Geňeşler, şeýle hem bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy bilen bilelikde hereket edýär;

6) hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň döwlet hasabyny ýöredýär;

7) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň meseleleri boýunça ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň, Geňeşleriň, bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň hünärmenleriniň okadylmagyny we hünärleriniň ýokarlandyrylmagyny gurnaýar;

8) hususylaşdyrmagyň subýektlerine ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy bilen baglanyşykly maslahat beriş kömegini muzdsuz berýär;

9) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýar.

 

12-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýarlylygy

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler:

1) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arzalaryň kabul edilmegini we bellige alynmagyny amala aşyrýarlar;

2) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arzalara garaýarlar, olar barada kararlary kabul edýärler we arza berijilere kabul edilen karar hakynda ýazmaça habar berýärler;

3) bellenilen tertipde resminamalary resmileşdirýärler we hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnamany berýärler;

4) hususylaşdyrmagyň subýektlerine ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy bilen baglanyşykly maslahat beriş kömegini muzdsuz berýärler;

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga wezipeleri amala aşyrýarlar.

 

4-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAGYŇ TERTIBI

 

13-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmaga bolan hukuk

 

1. Ýаşaýyş jaýlarynyň muzdsuz hususylaşdyrylmagyna şu aşakdakylaryň hukuklary bardyr:

1) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on bäş ýyldan az bolmadyk ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça on ýyldan köp (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen)hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaýlaryny kireýine alyjylaryň;

2) Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksiniň 65-nji maddasynyň birinji böleginde görkezilen adamlaryň, eger-de olardöwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on ýyldan az bolmadyk ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bäş  ýyldan köp (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen)hemişelik ýaşaýan bolsalar.

Şu bölekde görkezilen adamlar ýаşaýyş jaýlarynyň muzdsuz hususylaşdyrylmagyna bolan hukukdan diňe bir gezek peýdalanyp bilýärler.

2. Ýаşaýyş jaýlarynyň bahasynyň elli göterim ýeňillikli satyn alynmagy arkaly hususylaşdyrylmagyna döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on ýyldan az bolmadyk ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bäş ýyldan köp (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen) hemişelik ýaşaýan kireýine alyjylaryň hukugy bardyr.

3. Ýаşaýyş jaýlarynyň doly bahasyny töläp satyn almak arkaly hususylaşdyrylmagyna döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyňulanylan möhleti on ýyldan az bolan ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bäş ýyldan az (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen) hemişelik ýaşaýan kireýine alyjylaryň hukugy bardyr.

31. Ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň öz işgärleri üçin guran ýaşaýyş jaýlarynyň (şu Kanunyň 2-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen ýaşaýyş jaýlary, şeýle hem gulluk ýaşaýyş jaýlary muňa degişli däldir) şu maddanyň birinji-üçünji böleklerine laýyklykda hususylaşdyrylmagyna şol ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň görkezilen ýaşaýyş jaýlaryny kireýine alan işgärleriniň hukugy bardyr.

4. Hususylaşdyrmagyň subýektleriniň, olaryň eýeçiliginde başga ýaşaýyş jaýlarynyň bardygyna garamazdan, boşadylan, girilmedik ýa-da gurulýan ýaşaýyş jaýlaryny bäsleşikli söwdada satyn alynmagy görnüşinde hususylaşdyrmaga hukugy bardyr.

5-nji bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

 

14-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagy amala aşyrýan edaralar

 

1. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýаşaýyş jaýlarynyň göni (salgyly) berilmegi görnüşinde muzdsuz we satyn alynmagy görnüşinde hususylaşdyrylmagyny amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.

2. Ýаşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylmagynyň guralmagy we geçirilmegi bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

 

15-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza bermegiň tertibi

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak üçin maşgalanyň özi bilen bilelikde ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten agzalarynyň we hususylaşdyrmagyň geçirilýän pursatynda şol ýaşaýyş jaýynda ýаşaýyş meýdanyna hukugy bolan beýleki adamlaryň ählisiniň razylyk bermegi bilen hemişelik ýaşaýan ýerindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerliedarasyna ýa-da Geňeşe ýаşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza berýär.

2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy wagtlaýyn bolmadyk halatynda maşgalanyň beýleki agzalarynyň ylalaşmagy boýunça oňa kireýine alyjy tarapyndan berlen we notarial tertipde tassyklanylan ynanç hatynyň esasynda maşgala agzalarynyň biri ýa-da kireýine alyjynyň başga ynanylan adamy ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza berip biler.

3. Ýаşaýyş jaýyny kireýine alyjy aradan çykanda ýa-da çykyp giden halatynda ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga bolan hukuk onuň maşgalasynyň kämillik ýaşyna ýeten, şol sanda Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý Kodeksiniň 78-nji maddasynyň dördünji böleginde görkezilen esaslar boýunça wagtlaýyn bolmadyk agzalaryna geçýär, olar öz aralarynda ýazmaça ylalaşyk boýunça ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň hukuk oruntutaryny belleýärler.

31) degişli ministrligiň ýa-da pudaklaýyn dolandyryş edarasynyň, öz işgäri tarapyndan kireýine alnan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda towakganamasy – ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň öz işgärleri üçin guran ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylýan halatynda;

4. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda  arzanyň ýanyna şu aşakdaky resminamalar goşulýar:

1) kireýine alynýan ýaşaýyş jaýynyň orderiniň göçürme nusgasy ýa-da degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan berlen onuň ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjyda saklanylyp galynmagyna, ýa-da başga ýaşaýyş jaýyna göçürilmegine hukuk berýän resminama;

2) ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň pasportynyň (onuň ornuny tutýan resminamanyň) göçürme nusgasy;

3) maşgala düzümi hakynda kepilnama;

4) jaý tölegi, jemagat hyzmatlarynyň tölegi, elektrik energiýasynyň sarp edilendigi we aragatnaşyk hyzmatlary üçin berginiň ýokdugy hakynda kepilnama.

Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzanyň ýanyna şu bölekde görkezilenlerden başga resminamalaryň goşulmagynyň talap edilmegine ýol berilmeýär, şu maddanyň bäşinji böleginde görkezilen halat muňa degişli däldir.

5. Ýaşaýyş jaýlary şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginiň 2-nji bendinde görkezilen adamlar tarapyndan hususylaşdyrylan halatynda, degişli goşmaça resminamalar talap edilip bilner.

6. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzanyň ýanyna goşulýan ähli resminamalar degişli edaralar tarapyndan şahsyň şeýle resminamalaryň berilmegi barada ýüz tutan gününden başlap üç iş gününiň dowamynda oňa berilmelidir.  

7. Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arza, ýanyna goşulan resminamalar bilen bilelikde bellenilen tertipde degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan onuň berlen gününde bellige alynmaga degişlidir.

8-nji bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

9. Ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrmak isleýän hususylaşdyrmagyň subýektleri ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arzany şu Kanunyň 10-njy maddasynyň 6-njy bendinde görkezilen tertibe laýyklykda berýärler.

10. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda bellenilen tertipde berlen arzany bellige almakdan ýüz dönderilmegine ýol berilmeýär.

 

16-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň onuň kireýine alyjysy tarapyndan hususylaşdyrylmagy hakynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň karar kabul etmeginiň tertibi

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýa-da onuň ynanylan adamy tarapyndan ony hususylaşdyrmak hakynda arza berlen gününden başlap otuz senenama gününiň dowamynda degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda karar kabul edýär.

Ýaşaýyş jaýy hususylaşdyrylanda bu ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän ýer bölegi bilen bagly ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hemişelik peýdalanmagyna geçýär.

Şunda, ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda kararda (eger ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda karar öň çykarylan bolsa, onda täze kararda) bu ýer bölegine degişli maglumatlary (meýdany, salgysy, niýetlenişi) hem-de ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän ýeri we oňa degişli bölegini (öň peýdalanmagynda bolan bölegini) ýaşaýyş jaýynyň eýesine hemişelik peýdalanmaga berilmegi görkezilýär we şol esasynda Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligitarapyndan ýere we oňa degişli bölegine peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy resmileşdirilýär.

Ýaşaýyş jaýy Geňeşiň karary esasynda hususylaşdyrylan halatynda, ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän ýeri we oňa degişli bölegini (öň peýdalanmagynda bolan bölegini) ýaşaýyş jaýynyň eýesine hemişelik peýdalanmaga bermek barada karar degişli etrap häkimi tarapyndan kabul edilýär.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş degişli karary kabul edenden soň, üç iş gününiň dowamynda ýaşaýyş jaýyny kireýine alyja ýa-da onuň ynanylan adamyna kabul edilen karar barada ýazmaça habar berýär.

3. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza kanagatlandyrylmadyk halatynda, degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş şeýle karary kabul eden gününden başlap ýüz döndermegiň esaslandyrylan sebäplerini görkezmek bilen, üç iş gününiň dowamynda ýaşaýyş jaýyny kireýine alyja ýa-da onuň ynanylan adamyna ýazmaça habarnama iberýär.

4. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzany kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilmegine ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýa-da onuň ynanylan adamy tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde kazyýete şikaýat edilip bilner.

5. Şular ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzany bellige almakdan we kanagatlandyrmakdan ýüz döndermek üçin esas bolup bilmez:

1) ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň eýeçiliginde başga ýаşaýyş jaýynyň bolmagy;

2) ýaşaýyş jaýlary hasabynda duran kärhanalaryň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyna goşulmagy.

 

17-nji madda. Kireýine berilýän ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagyna gatnaşmak we hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýynyň eýeçilik paýyna bolan hukuk

 

1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň maşgalasynyň kämillik ýaşyna ýeten ähli agzalarynyň razylygy bolan halatynda ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy maşgalanyň ähli agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn bolmadyklaryň we kämillik ýaşyna ýetmedikleriň, umumy bilelikdäki ýa-da umumy paýly eýeçiligi hökmünde kireýine alyjynyň adyna ýa-da maşgalanyň kämillik ýaşyna ýeten beýleki agzasynyň adyna resmileşdirilýär.

2. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalarynyň we ondaky ýaşaýyş meýdanyna hukugy bolan, ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga razylyk beren adamlaryň bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy saklanyp galýar.

3. Kireýine alyjynyň maşgalasynyň kämillik ukyby ýok ýa-da kämillik ukyby çäklendirilen diýlip ykrar edilen agzalary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagyna gatnaşyp bilerler.

4. Garyndaşlyk gatnaşyklary bilen baglanyşykly bolmadyk iki we şondan köp maşgala ýaşaýan hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň ýaşaýyş jaýynda ýaşamagy bilen bagly olaryň durmuş we beýleki hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin niýetlenen kömekçi jaýlaryndan peýdalanmaklyga deň hukuklary bardyr.

 

18-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylmagy

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylmagy şu Kanunyň 10-njy maddasynyň 6-njy bendinde görkezilen tertibe  we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy tarapyndan geçirilýär.

2. Bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýyna bolan eýeçilik hukugynyň resmileşdirilmegi üçin bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň teswirnamasy we bäsleşikli söwdanyň geçirilmegine degişli başga resminamalar bäsleşikli söwdanyň geçirilen gününden başlap on senenama gününiň dowamynda onuň ýerleşýän ýerindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasyna ýa-da Geňeşe  berilýär.

3. Bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň öz adyndan we öz hasabyna ýaşaýyş jaýlary bilen baglanyşykly geleşikleri amala aşyrmaga haky ýokdur.

 

19-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň  hususylaşdyrylmagy hakynda şertnama

 

1. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji bölegine laýyklykda amala aşyrylýan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasy bilen resmileşdirilýär.

2. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda amala aşyrylýan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny satyn almak hakynda şertnama bilen resmileşdirilýär.

3. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň dördünji bölegine laýyklykda amala aşyrylýan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly satyn almak-satmak şertnamasy bilen resmileşdirilýär.

4. Şular şertnama baglaşmak üçin esas bolup durýar:

1) ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasyny baglaşmak üçin - degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň  ýa-da Geňeşiň ýaşaýyş jaýynyň muzdsuz hususylaşdyrylmagy hakynda karary;

2) ýaşaýyş jaýyny satyn almak şertnamasyny baglaşmak üçin - degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda karary;

3) ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly satyn almak-satmak şertnamasyny baglaşmak üçin:

a) degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrmak hakynda karary;

b) bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň geçirilen bäsleşikli söwdanyň netijeleri hakynda teswirnamasy.

5. Ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasy, ýaşaýyş jaýyny satyn almak şertnamasy we ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly satyn almak-satmak şertnamasy notarial tertipde tassyklanylmaga we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alynmaga degişlidir.

6. Hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy döwlet tarapyndan bu hukuk Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan pursatyndan döreýär.

7. Notarial tertipde tassyklanylan we bellenilen tertipde bellige alnan şertnamalar (ýa-da hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnama) hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugyny tassyklaýan resminamalar bolup durýarlar.

 

5-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAK ÇYGRYNDA MALIÝE GATNAŞYKLARY

 

20-nji madda. Hususylaşdyrylýan ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň tölenilmegi

 

Ýaşaýyş jaýyny:

1) muzdsuz hususylaşdyrýan adam - diňe hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär;

2) satyn almak görnüşinde hususylaşdyrýan adam - satylan nyrhy boýunça ýаşaýyş jaýynyň bahasyny, şeýle hem hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär;

3) bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrýan adam - satylan nyrhy boýunça ýаşaýyş jaýynyň bahasyny, şeýle hem hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär.

 

21-nji madda. Ýаşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak üçin serişdeleriň çeşmeleri we onuň tölenilmegi

 

1. Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagynyň şu Kanunyň 13-nji maddasynyň ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda we bäsleşikli söwda arkaly amala aşyrylmagy ony hususylaşdyrýan adamyň öz we (ýa-da) karz serişdeleriniň hasabyna geçirilýär.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň tabynlygyndaky ýaşaýyş jaýlarynyň şu Kanunyň 13-nji maddasynyň ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda hususylaşdyrylmagyndan alnan pul serişdeleri Türkmenistanyň Döwlet býujetine, ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň hasabynda duran ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagyndan alynýan pul serişdeleri olaryň öz hasabyna geçirilýär.

3. Ýaşaýyş jaýy hususylaşdyrylanda döwlet pajy alynmaýar.

 

22-nji madda. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň ulanylmagy we abatlanylmagy. Jemagat hyzmatlarynyň edilmegi

 

Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň ulanylmagy we abatlanylmagy, jemagat hyzmatlarynyň edilmegi, şeýle hem olary saklamak boýunça çykdajylaryň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde geçirilýär.

 

6-njy BAP. ŞU KANUNYŇ BOZULANDYGY ÜÇIN

JOGÄPKÄRÇILIK. JEDELLERIŇ ÇÖZÜLIŞI

 

23-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.

 

24-nji madda. Jedelleriň çözülişi

 

Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

7-nji BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

25-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun 2014-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýje girýär.

2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary şu Kanunyň güýje girmegine çenli oňa laýyk getirilmäge degişlidir.

 

 

Türkmenistanyň                                                        Gurbanguly

     Prezidenti                                                              Berdimuhamedow

 

Aşgabat şäheri.

2013-nji ýylyň 22-nji iýuny.

        № 413-IV.

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Döwlet ýer kadastry hakynda

 

2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky «Döwlet ýer kadastry hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 166-njy madda; 2019 ý., № 1, 14-nji madda; 2021 ý., № 1, 21-nji madda) üýtgetmeleri girizmeli we ony şu görnüşde beýan etmeli:

 

Şu Kanun Döwlet ýer kadastry babatda işiň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitleýär.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Esasy düşünjeler

 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) Döwlet ýer kadastry – ýerleriň tebigy, hojalyk we hukuk düzgüni, toparlary, mukdar we hil häsiýetnamalary hem-de olara ykdysady baha berlişi, olaryň ýerleşýän ýerleri we ölçegleri, şeýle hem ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar hem-de ýer kärendeçileri (mundan beýläk – ýerleriň hukuk eýeleri) boýunça bölünişi barada hasaba alnan maglumatlaryň ýeke-täk döwlet geomaglumatlar ulgamy;

2) ýer bölegi – bellenilen tertipde degişli döwlet edarasy tarapyndan onuň araçäkleri kesgitlenilip ýazgy edilen we tassyklanylan ýer üstüniň bir bölegi (şol sanda topragyň üstki gatlagy);

3) döwlet hasaba alyjysy – ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny amala aşyrýan ygtyýarly wekil;

4) kadastr zolagy – kadastr kwartallarynyň jemi (birleşigi);

5) kadastr kwartaly – araçäkleri tebigy ýa-da emeli araçäkler (ýerüsti suw obýektleri, tokaý zolaklary, ýollar, inženerçilik desgalary we beýleki obýektler) bilen gabat gelýän kadastr zolagyndaky ykjam çäk;

6) kadastr kartasy – Döwlet ýer kadastrynyň obýektleri hakyndaky maglumatlary öz içine alýan grafiki şekil;

7) indeksli kadastr kartasy – kadastr zolaklarynyň we kadastr kwartallarynyň ýerleşýän ýerini, araçäklerini we belgilerini görkezýän  hem-de kadastr belgilerini bermek we kadastr kartasyny ýöretmek üçin peýdalanylýan  kartografiki resminama;

8) Döwlet ýer kadastr kitaby – ýer böleginiň kadastr belgisini, ýerleşýän ýerini, maksatlaýyn niýetlenilişini anyklamak üçin hem-de ýerleriň hukuk eýeleri barada zerur maglumatlary özünde jemleýän, ýerleri hasaba almak we baha bermek boýunça, şeýle hem ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy barada maglumatlary saklaýan esasy resminama;

9) topraklaryň bonitirowkasy – toprak barlaglarynyň esasynda topragyň gurplulyk derejesine we hiline ballarda deňeşdirme baha berilmegi;

10) kadastr belgisi – ýer böleginiň bar bolan döwrüniň bütin dowamynda saklanyp galýan we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýän Türkmenistanyň çäginde gaýtalanmaýan onuň hususy belgisi;

11) tehniki ýalňyşlyk – döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky düzedilmegi ýer böleklerine bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da hukuklaryň bes edilmegine getirmeýän ýalňyşlyk;

12) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyk – döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky düzedilmegi ýer böleklerine bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da hukuklaryň bes edilmegine getirip biljek ýa-da gyzyklanýan şahslara zyýan ýetirip biljek ýalňyşlyk;

13) ýer böleginiň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy – ýer böleginiň döredilendigi we oňa kadastr belgisiniň berlendigi, ýerleriň hukuk eýelerine ýer bölegine bolan hukugy belleýän resminamanyň berlendigi baradaky maglumatlary, şeýle hem ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň üýtgändigi barada degişli maglumatlary döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek;  

14) ýer bölegine bolan hukugyň we hukugyň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, hukuklaryň bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy (mundan beýläk – ýer bölegine bolan hukugy döwlet tarapyndan bellige almak) – ýer bölegine bolan hukugy belleýän resminamanyň maglumaty esasynda ýerleriň hukuk eýeleriniň ýer böleklerine bolan degişli hukuklary barada maglumatlaryň Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň Döwlet sanawyna girizilmegi, şeýle hem ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň üýtgändigi barada döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizilmegi üçin habarnamany degişli edaralara ibermek.

 

2-nji madda. Döwlet ýer kadastry hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy

 

Döwlet ýer kadastry hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan,  «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyndan, şeýle hem ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak babatda gatnaşyklary düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

 

3-nji madda. Döwlet ýer kadastrynyň maksatlary

 

Döwlet ýer kadastry şu maksatlar bilen ýöredilýär:

1) ýer serişdelerini durnukly dolandyrmagy üpjün etmek;

2) ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna, şeýle hem olaryň ýagdaýynyň üýtgemelerine gözegçiligiň (monitoring) geçirilişine döwlet gözegçiligini amala aşyrmak;

3) topragyň gurplulygynyň saklanylmagyna we ýokarlanmagyna gönükdirilen çäreleri geçirmek;

4) döwlet häkimiýet edaralaryny we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryny (mundan beýläk – Geňeşler), beýleki ýuridik hem-de fiziki şahslary maglumat taýdan üpjün etmek;

5) Döwlet ýer kadastry babatda beýleki çäreleri geçirmek.

 

4-nji madda. Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň esasy ýörelgeleri

 

Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň esasy ýörelgeleri şulardyr:

1) Türkmenistanyň çäginde Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň usulyýetiniň ýeke-täkligi;

2) Türkmenistanyň çäginde ähli ýerleri öz içine almagy;

3) döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýer bölekleri baradaky maglumatlarynyň dogrulygy we olaryň gyzyklanýan şahslar üçin elýeterliligi;

4) ýer bölekleri hakyndaky üýtgäp durýan maglumatlaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizilmeginiň üznüksizligi;

5) Türkmenistanyň ýer gaznasynyň obýektleri hakyndaky maglumatlaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizilmeginiň hökmanylygy;

6) döwlet ýer kadastr resminamalarynyň maglumatlarynyň döwlet we pudaklaýyn tebigy serişdeler baradaky kadastryndaky, sanawyndaky (reýestr) we maglumat gorlaryndaky çeşmeler, şeýle hem ýer bilen baglanyşykly beýleki gozgalmaýan emläkler hakyndaky maglumatlar bilen deňeşdirip bolujylygy we olaryň gabat gelijiligi;

7) Döwlet ýer kadastrynа degişli maglumatlaryň resminamalaşdyrylmaga degişliligi.

 

5-nji madda. Döwlet ýer kadastrynyň obýekti we subýektleri. Wekillige bolan hukuk

 

1. Türkmenistanyň ýer gaznasy ýerleriň kimiň eýelik etmeginde durýandygyna garamazdan Döwlet ýer kadastrynyň obýekti bolup durýar.

2. Ýerleriň hukuk eýeleri we döwlet hasaba alyjylary Döwlet ýer kadastrynyň subýektleri bolup durýarlar.

3. Ýerleriň hukuk eýeleri şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän hukuk gatnaşyklara, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, öz wekilleriniň üsti bilen gatnaşyp bilerler. Fiziki şahslar bolan ýerleriň hukuk eýeleriniň wekilleriniň ygtyýarlylyklary Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, notarial taýdan tassyklanylan ynanç haty bilen tassyklanylmalydyr.

4. Şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän hukuk gatnaşyklara ýerleriň hukuk eýeleriniň gatnaşmaklary, agzalan hukuk gatnaşyklaryna olaryň wekilleriniň gatnaşmaga bolan hukugyndan, şeýle hem ýerleriň hukuk eýeleriniň wekilleriniň gatnaşmagy bolsa, olaryň özleriniň gatnaşmaga bolan hukugyndan mahrum etmeýär.

 

II BAP. DÖWLET ÝER KADASTRY BABATDA

DÖWLET DÜZGÜNLEŞDIRMESI

 

6-njy madda. Döwlet ýer kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesini amala aşyrýan edaralar

 

1. Döwlet ýer kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi (mundan beýläk – ygtyýarlandyrylan edara), ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Döwlet ýer kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesi ygtyýarlandyrylan edaranyň Ýer serişdeleri gullugy (mundan beýläk – Gulluk) hem-de welaýatlarda we Aşgabat şäherinde Gullugyň ýer serişdeleri müdirlikleri (mundan beýläk – müdirlikler), etraplarda we şäherlerde – müdirlikleriň bölümleri (mundan beýläk – ýerli edaralar) tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Türkmenistanyň Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesi (kärhanasy) we Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky Gulluk (mundan beýläk – bellige alyş Gullugy) hem Döwlet ýer kadastry babatda aýratyn ygtyýarlylyklara eýedirler.

 

7-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Döwlet ýer kadastry babatda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

1) ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) döwlet maksatnamalaryny tassyklaýar;

3) kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;

4) maliýeleşdirmegiň we maýa goýum işiniň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitleýär;

5) şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlylygyna girýän beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.

 

8-nji madda. Ygtyýarlandyrylan edaranyň ygtyýarlylygy

 

1. Ygtyýarlandyrylan edara:

1) Döwlet ýer kadastry babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) Döwlet ýer kadastry babatda döwlet maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar we tassyklamak üçin Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýär;

3) Türkmenistanyň çäginde Döwlet ýer kadastrynyň ýöredilişine gözegçiligi amala aşyrýar;

4) döwlet ýer hasabatyny düzýär;

5) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde Döwlet ýer kadastry babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny işläp taýýarlaýar we kabul edýär;

6) ýerleriň hiliniň ýagdaýyny hasaba almagyň, topraklaryň bonitirowkasyny geçirmegiň we ýerlere ykdysady baha bermegiň usulyýetini işläp taýýarlaýar;

7) Döwlet ýer kadastry babatda hünärmenleri taýýarlamak we olaryň hünär derejesini ýokarlandyrmak boýunça çäreleriň geçirilmegini guraýar;

8) döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň merkezleşdirilen ýeke-täk elektron (sanly) maglumatlar binýadyny döredýär we alyp barýar;

9) Gullugyň, müdirlikleriň we ýerli edaralaryň Döwlet ýer kadastry babatda işlerini utgaşdyrýar;

10) şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlylygyna girýän beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.

2. Ygtyýarlandyrylan edara Döwlet ýer kadastry babatda öz üstüne ýüklenen wezipeleri gös-göni ýa-da Gullugyň, müdirlikleriniň we ýerli edaralaryň üsti bilen amala aşyrýar.

 

9-njy madda. Gullugyň, müdirlikleriň we ýerli edaralaryň ygtyýarlylyklary

 

1. Gulluk:

1) Türkmenistanda ýer gatnaşyklary babatda alnyp barylýan döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär, ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýar;

2) ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçilik etmegiň döwlet ulgamyny döretmek, şol sanda bu ugurda Türkmenistanyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri berýär;

3) ýerlerden netijeli peýdalanmagy ykdysady taýdan höweslendirmek boýunça çäreleri işläp taýýarlaýar;

4) döwlet ätiýaçlyk ýerlerini döretmek maksady bilen, peýdalanylmaýan hem-de Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozup peýdalanylýan ýerleri ýüze çykarýar;

5) ýerleri bölüp bermek barada teklipleri taýýarlaýar;

6) oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalyklaryny alyp barmak üçin berlen mellek ýer bölekleriniň we şäherlerde hem-de şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin berlen ýer bölekleriniň tükellemesini geçirýär;

7) Döwlet ýer kadastryny ýöretmegi guraýar;

8) Döwlet ýer kadastr maglumatlar binýadynyň döredilmegini, täzelenilmegini we saklanylmagyny amala aşyrýar;

9) ýer serişdeleri we olaryň ýagdaýy hakyndaky maglumatlaryň merkezleşdirilen ýeke-täk elektron (sanly) maglumatlar binýadyny döretmegi we alyp barmagy guraýar;

10) ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak, Döwlet ýer kadastry babatda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmegi, bu ugurlardaky öňdebaryjy halkara tejribesini öwrenmegi, jemlemegi we ýaýratmagy amala aşyrýar.

2. Müdirlikler:

1) Döwlet ýer kadastryny ýöretmek boýunça ýerli edaralara ýolbaşçylygy amala aşyrýarlar, olaryň işlerini utgaşdyrýarlar we olara gözegçilik edýärler;

2) degişli dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde döwlet ýer kadastr resminamalaryny ýöretmegi guraýarlar;

3) degişli ýerli edaralaryň ýer hasabatlaryny jemleýärler we Gulluga berýärler;

4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, degişli ýuridik we fiziki şahslara döwlet ýer kadastr resminamalaryndan ýer bölekleri baradaky maglumatlary berýärler.

3. Ýerli edaralar:

1) degişli dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde döwlet ýer kadastr resminamalaryny ýöredýärler;

2) degişli dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde ýerleşýän ýer bölekleri baradaky maglumatlary döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizýärler;

3) ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny amala aşyrýarlar;

4) ýerleriň döwlet sanawynyň ýöredilmegini amala aşyrýarlar;

5) ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy we ýerleriň hukuk eýeleri baradaky degişli maglumatlary Döwlet ýer kadastr kitabyna girizýärler;

6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýer bölegine eýeçilik hukugyny, ýerden peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny (hukugyň borçlanmasyny) belleýän resminamalaryň ýerleriň hukuk eýelerine berilmegini amala aşyrýarlar;

7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda degişli döwlet edaralaryna we Geňeşlere, beýleki ýuridik, şeýle hem fiziki şahslara döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlary berýärler;

8) kadastr işlerini döredýärler we alyp barýarlar;

9) degişli çäk boýunça ýer hasabatyny düzýärler;

10) degişli çäkde ýer gurluşygy we ýer serişdelerini goramak boýunça işleri amala aşyrýarlar.

4. Gulluk, müdirlikler we ýerli edaralar şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda özleriniň ygtyýarlylyklaryna girýän beýleki wezipeleri ýerine ýetirýärler.

 

10-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýarlylyklary

 

1. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary:

1) Döwlet ýer kadastry babatda çäreleri öz içine alýan döwlet maksatnamalaryny işläp taýýarlamakda we durmuşa geçirmekde ýardam berýärler;

2) kadastr işlerini geçirmekde we döwlet ýer kadastr resminamalaryny ýöretmekde ýardam berýärler;

3) ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

4) Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak üçin mellek ýer böleklerini we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek barada çözgütleri  kabul edýärler;

5) öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde ýer meseleleri bilen baglanyşykly jedellere seredýärler we çözýärler.

2. Geňeşler:

1) ýerleriň hukuk eýeleriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;

2) özleriniň garamagyndaky çäklerde ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

3) Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak üçin mellek ýer bölekleriniň we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer bölekleriniň berilmegi bilen baglanyşykly arzalary kabul edýärler;

4) döwlet hasaba alyjylaryna döwlet ýer kadastr kitaplaryny ýöretmekde ýardam berýärler.

3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalara laýyklykda özleriniň ygtyýarlylyklaryna girýän beýleki wezipeleri ýerine ýetirýärler.

 

11-nji madda. Türkmenistanyň Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesiniň (kärhanasynyň) we bellige alyş Gullugyň ygtyýarlylyklary

 

Türkmenistanyň Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesiniň (kärhanasynyň) we bellige alyş Gullugyň Döwlet ýer kadastry babatdaky ygtyýarlylyklary Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.

 

III BAP. DÖWLET ÝER KADASTRYNY ÝÖRETMEK WE ONUŇ DÜZÜMI. MAGLUMATLARYŇ TOPLANYLMAGY

 

12-nji madda. Döwlet ýer kadastryny ýöretmek we onuň düzümi

 

1. Türkmenistanyň çäginde Döwlet ýer kadastrynyň ýöredilmegi ýeke-täk usulyýet boýunça amala aşyrylýar hem-de ýer bölekleri baradaky maglumatlary toplamak, resmileşdirmek, ulgamlaşdyrmak, täzelemek, işläp taýýarlamak, hasaba almak we saklamak boýunça işleri özünde jemleýär.

2. Döwlet ýer kadastrynyň düzümine şular girýärler:

1) ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy barada maglumatlar;

2) ýer bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalary;

3) topraklaryň bonitirowkasy barada maglumatlar;

4) ýerlere ykdysady baha berilmegi;

5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak bilen baglanyşykly beýleki maglumatlar.

3. Döwlet ýer kadastry döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizilmäge degişli ýerleriň hukuk eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny belleýän resminamalaryndaky, şeýle hem bellenilen tertipde degişli döwlet edaralary tarapyndan berilýän maglumatlaryň esasynda ýöredilýär we ol maglumatlaryň öz wagtynda degişli ýerli edara berilmegi hökmanydyr.

 

13-nji madda. Ýer böleklerine bolan hukuklary döwlet tarapyndan bellige almak

 

1. Ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bellige alyş Gullygyň ýerli edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Ýerleriň hukuk eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny döwlet tarapyndan bellige almak Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça amala aşyrylýar.

3. Ýerleriň hukuk eýeleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýer böleklerine bolan hukuklaryny (daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň kärendesine berlen suwarymly ýerlerine, şeýle hem kärendesine berlen öri meýdanlaryna bolan hukuklar muňa degişli däldir) döwlet tarapyndan bellige aldyrmaga borçludyrlar.

4. Ýer böleklerine bolan hukuklar döwlet tarapyndan bellige alnan halatynda döwlet ýer kadastr resminamalaryna ýer bölegi, ýerleriň hukuk eýeleri barada degişli maglumatlar girizilýär.

5. Ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin bu hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyny, başga birine geçmegini we hukuklaryň bes edilmegini belleýän resminamalar esas bolup hyzmat edýärler.

6. Ýer bölegine bolan hukugy belleýän resminamalar, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, şular bolup durýarlar:

1) ýer bölegine hususy eýeçilik hukugyny – ýer bölegine eýeçilik hukugyny belleýän Döwlet namasy;

2) ýerden peýdalanmak hukugyny ‒ ýerden peýdalanmak hukugyny belleýän Döwlet namasy;

3) ýer böleklerine kärende hukugyny – ýere kärende hukugyny belleýän Şahadatnama.

Şu bölekde görkezilen resminamalar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýerleriň hukuk eýeleriniň, olaryň ygtyýarly wekilleriniň, mirasdüşerleriniň arzalary esasynda resmileşdirilýär.

 

14-nji madda. Ýerleriň mukdaryny we hilini hasaba almak

 

1. Ähli ýer bölekleriniň we ilatly ýerleriň ýerleşýän ýerlerini, olaryň geometrik ölçeglerini, araçäklerini hem-de konfigurasiýasyny toplumlaýyn ölçemeleriň esasynda kesgitlemek maksady bilen ýerleriň mukdaryny we hilini hasaba almak Türkmenistanyň dolandyryş-çäk birlikleriniň her biri boýunça, olaryň hakyky ýagdaýlaryna we ulanylyşyna laýyklykda ýöredilýär.

2. Ýerleriň mukdaryny hasaba almak ýer bölekleriniň ölçeglerine, olaryň gymmatyna we ölçegiň talap edilýän takyklygyna baglylykda topografiki, kartografiki, aerokosmiki we fotogrammetriki usullar bilen geçirilýär.

3. Ýerleriň hilini hasaba almak tebigy-oba hojalyk sebitleşdirilmegini, topraklaryň agroönümçilik toparlaryna bölünmegini (toparlanmasy), olaryň agronomçylyk, ekologiýa, tehnologik we şähergurluşyk alamatlary boýunça häsiýetnamasyny öz içine alýar.

4. Ýerleriň mukdaryny we hilini hasaba almak esasy we gündelik görnüşleri öz içine alýar.

5. Ýerleriň esasy hasaba alynmasy (tükellemesi) toprak, geobotanik we beýleki barlaglary geçirmek bilen, degişli gerimlerde çyzgy-kartografik esaslaryny hökmany täzelemek arkaly araçäklerde, ýerleşişinde, ýer bölekleriniň we peýdalanylýan ýerleriň ýagdaýynda we häsiýetinde özgerişleriň ýerlerde ep-esli toplanmagy boýunça wagtal-wagtal geçirilýär.

6. Ýerleriň gündelik hasaba alynmasy ýerleriň hukuk ýagdaýynda, olaryň mukdar we hil häsiýetnamalarynda hem-de peýdalanylyşynda bolup geçen üýtgemeleri ýüze çykarmak we döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň dogrulygyny üpjün etmek maksady bilen ýöredilýär.

 

15-nji madda. Topraklaryň bonitirowkasy

 

1. Topraklaryň bonitirowkasy ýerlere ykdysady baha bermek, ýer gurluşygyny amala aşyrmak we ýer serişdelerini rejeli peýdalanmagy hem-de olary goramagy höweslendirmek üçin esas bolup durýar.

2. Topraklaryň tebigy anyklanylyş alamatlary olaryň bonitirowkasynyň ölçütleridir.

Esasy anyklanylyş alamatlaryna şular degişlidir:

1) topraklaryň görnüşleri we kiçi görnüşleri;

2) suwarymlylygyň gadymylygy;

3) topraklaryň mehaniki düzümi;

4) toprakdaky ýokumly elementler;

5) topraklaryň şorlaşma derejesi;

6) atyzlaryň tekizligi.

 

16-njy madda. Ýerlere ykdysady baha bermek

 

1. Ýerlere ykdysady baha bermek ýer üçin tölegi hasaplamak, oba hojalyk önümçiligini ýöriteleşdirmek we ornaşdyrmak, ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak, ýerler döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna alnan mahalynda ýitgileriň we zyýanlaryň öwezini dolmak hem-de ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we goramak boýunça beýleki çäreleri geçirmek üçin ýerine ýetirilýär.

2. Ýerlere ykdysady baha bermek şulary öz içine alýar:

1) ýerleriň ýagdaýy baradaky maglumatlaryň toplumyny ýygnamagy;

2) topraklaryň agroönümçilik toparlaryna bölünmesini;

3) baha beriş şkalasyny düzmek üçin binýatlyk hasyllylygy we çykdajylary kesgitlemegi;

4) ýerleriň baha görkezijilerini hasaplamagy we baha beriş şkalalaryny düzmegi;

5) ýerlere ykdysady baha bermek boýunça işleri geçirmegi;

6) ýerlere ykdysady baha bermek boýunça jemleýji materiallara garamagy we tassyklamagy;

7) ýerlere ykdysady baha bermek boýunça resminamalary düzmegi we bermegi.

3. Ýerlere ykdysady baha bermek boýunça işler bäş ýyldan bir gezek geçirilýär.

4. Ýerlere ykdysady baha bermek boýunça maglumatlar döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň esasy bölegini düzýärler.

 

17-nji madda. Döwlet ýer kadastry ýöredilen mahalynda işleriň görnüşleri

 

Döwlet ýer kadastryny ýöretmek işleriň şu görnüşlerini öz içine alýar:

1) kartografiki we aerokosmos surata düşürmeleriň materiallaryny peýdalanmaklygy, topografiki, toprak, agrohimiki, geobotaniki we beýleki barlaglary hem-de gözlegleri geçirmegi;

2) ýer bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalaryny kesgitlemegi;

3) Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýerleri bermek baradaky resminamalaryň resmileşdirilendigi, ýer bölegine eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer kärende hukuklaryny belleýän resminamalaryň berlendigi, ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň üýtgändigi barada döwlet ýer kadastr resminamalaryna degişli maglumatlary girizmegi;

4) ýer serişdeleriniň ýagdaýynyň üýtgemelerine yzygiderli gözegçiligiň netijeleriniň esasynda döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň merkezleşdirilen ýeke-täk elektron (sanly) maglumatlar binýadyny döretmegi, saklamagy we täzelemegi;

5) döwlet ýer hasabatyny düzmegi.

 

18-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin maglumatlaryň toplanylmagy

 

1. Ýer bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalary, topraklaryň bonitirowkasy hem-de ýerleriň ykdysady bahasy barada maglumatlar ygtyýarlandyrylan edaranyň «Türkmenýertaslama» döwlet taslama instituty tarapyndan geçirilýän ýer gurluşyk, beýleki barlag we gözleg işleriniň netijeleri esasynda toplanylýar.

2. Dolandyryş-çäk birlikleriň we ilatly ýerleriň araçäkleriniň bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi hakynda ygtyýarly döwlet edaralary tarapyndan kabul edilýän namadaky maglumatlary özünde saklaýan resminama on günüň dowamynda degişli ýerli edara iberilýär.

 

IV BAP. DÖWLET ÝER KADASTR RESMINAMALARY

 

19-njy madda. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň görnüşleri

 

1. Türkmenistanda Döwlet ýer kadastryny emele getirýän döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýeke-täk ulgamy ulanylýar.

2. Döwlet ýer kadastr resminamalary esasy, kömekçi we jemleýji görnüşlere bölünýärler.

3. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň esasy görnüşlerine ýerleriň döwlet sanawy, kadastr işleri we kadastr kartalary degişlidir.

4. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň kömekçi görnüşlerine resminamalary hasaba alyş kitaplary we berlen maglumatlary hasaba alyş kitaplary degişlidir.

5. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň jemleýji görnüşlerine Türkmenistan we onuň dolandyryş-çäk birlikleri boýunça ýer bölekleriniň sanawlaryny özünde saklaýan resminamalar, ýer hasabatlary, ýer serişdeleriniň ýagdaýy we ulanylyşy barada hasabatlar, statistiki maglumatlar we seljerme materiallar, beýleki maglumat we seljeriş resminamalary degişlidir.

6. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň düzümi, mazmuny we ony ýöretmegiň Tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan kesgitlenilýär.

 

20-nji madda. Ýerleriň döwlet sanawy

 

1. Ýerleriň döwlet sanawy Döwlet ýer kadastryny ýöretmek üçin niýetlenen resminamadyr.

Ýerleriň döwlet sanawy ýer bölekleriniň Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde ýüze çykmagy we bolmagynyň bes edilmegi barada maglumatlary özünde saklaýar.

2. Ýer bölegi Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde degişli çäkde ýerleriň döwlet sanawynda hasaba alnan pursadyndan başlap ýüze çykýar we onuň ýerleriň döwlet sanawynda bolmagyny bes edendigi barada hasaba alnan pursadyndan bolmagyny bes edýär.

3. Ýerleriň döwlet sanawynyň ýöredilmegi ýerli edaralar tarapyndan degişli çäklerde amala aşyrylýar.

 

21-nji madda. Ýerleriň döwlet sanawynyň resminamalary

 

1. Ýerleriň döwlet sanawy şu resminamalardan ybaratdyr:

1) döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitabyndan;

2) döwlet ýer kadastr kitaplaryndan;

3) ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitabyndan.

2. Gulluk tarapyndan ýerleriň döwlet sanawynyň ýöredilmegi üçin zerur bolan beýleki resminamalar hem kesgitlenilip bilner.

 

22-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby

 

1. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby ýerli edaralar tarapyndan döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin bellenilen tertipde berlen resminamalary hasaba almak maksady bilen ýöredilýär.

2. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby ýazgylary yzygiderli ýazmak ýörelgesi boýunça ýöredilýär. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitabyna düzedişleriň girizilmegi oňa degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.

 

23-nji madda. Döwlet ýer kadastr kitaby

 

1. Döwlet ýer kadastr kitaby Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde ýüze çykýan we bes edilýän her bir ýer bölegi barada maglumatlary saklaýan bölümlerden ybaratdyr.

Bölümler ýer böleginiň kadastr belgisini, ýerleşýän ýerini, maksatlaýyn niýetlenilişini anyklamak üçin hem-de ýerleriň hukuk eýeleri barada zerur maglumatlary (hukugyň ýüze çykmagy, üýtgemegi (bölünmegi, birleşmegi, goşulmagy we beýlekiler), başga birine geçmegi we hukuklaryň bes edilmegi bilen bagly ýagdaýlar), şeýle hem ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy baradaky maglumatlary öz içine alýar.

2. Döwlet ýer kadastr kitabynyň her bölümi ýer böleginiň kadastr belgisi bilen kybaplaşdyrylýar. Ýer böleklerine kadastr belgileri şu Kanunyň 36-njy maddasyna laýyklykda berilýär.

3. Ýer bölekleriniň kadastr belgileri boýunça döwlet tarapyndan hasaba alynmagy ýer bölekleri barada maglumatlary degişli Döwlet ýer kadastr kitabyna girizmek arkaly amala aşyrylýar, kadastr bölünişigi boýunça düzülýär hem-de birkysmy kadastr kartalarynyň goşundysy bolup durýar hem-de elektron (sanly) we kagyz göterijilerde ýöredilýär.

4. Döwlet ýer kadastr kitabyndaky ýazgylar belgileri bermek işini ulgamlaşdyrmaga, şeýle hem onda görkezilen islendik görkeziji boýunça olary kadastr kartasyndan we döwlet ýer kadastr resminamalaryndan tapmaga mümkinçilik berýär.

5. Döwlet ýer kadastr kitaplarynyň döredilmegi (açylmagy) hem-de ýöredilmegi, şeýle hem ýapylmagy döwlet hasaba alyjylary tarapyndan amala aşyrylýar.  

6. Döwlet ýer kadastr kitaby hasaba alyş çägi boýunça şu aşakdaky görnüşlerde ýöredilýär:

1) Daýhan birleşikleri we beýleki oba hojalyk kärhanalary boýunça Döwlet ýer kadastr kitaby;

2) etraplar (şäherler) boýunça döwlet ýer kadastr kitaplary – etraplar boýunça döwlet ýer kadastr kitaplary we şäherler boýunça döwlet ýer kadastr kitaplary.

Şäherçelerde döwlet ýer kadastr kitaplarynyň ýöredilmegi şäherler boýunça Döwlet ýer kadastr kitabyna laýyklykda alnyp barylmaga degişlidir.

7. Jedelli ýagdaýlarda Döwlet ýer kadastr kitabyndaky ýazgylar diňe kazyýetiň kanuny güýje giren çözgüdi bilen ýatyrylyp, ýazgylara düzedişler bolsa şu Kanunda bellenilen halatlarda girizilip bilner.

8. Ýazgynyň düzedilmegi, üýtgedilmegi, oňa goşmaça girizilmegi we ýatyrylmagy Döwlet ýer kadastr kitabyna degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.

9. Döwlet ýer kadastr kitaplary ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylan Döwlet ýer kadastr kitabyny ýöretmegiň Tertibine laýyklykda ýerli edaralaryň döwlet hasaba alyjylary tarapyndan ýöredilýär.

 

24-nji madda. Döwlet ýer kadastr kitabyna girizilýän maglumatlar we oňa goşulýan maglumatlar toplumy

 

1. Döwlet ýer kadastr kitabyna ýer bölekleri barada esasy we goşmaça maglumatlar girizilýär.

2. Ýer bölekleri barada esasy maglumatlara ýer böleklerini belli bir obýekt hökmünde kesgitlemäge mümkinçilik berýän häsiýetnamalar, şeýle hem ýer bölekleriniň döremegi, ýer bölekleriniň araçäkleriniň ýerleşýän ýeriniň takyklanylmagy netijesinde kesgitlenilýän we üýtgeýän häsiýetnamalar degişlidir.

3. Ýer bölekleri barada goşmaça maglumatlara ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň çözgütleri esasynda üýtgeýän, şeýle hem döwlet maglumat gorlaryndaky beýleki maglumatlar degişlidir. Ýer bölegi barada goşmaça maglumatlar şu Kanunda bellenilen ýagdaýlarda Döwlet ýer kadastryny ýötermegiň netijesinde üýtgedilip bilner.

4. Döwlet ýer kadastr kitabyna ýer bölekleri barada şu esasy maglumatlar girizilýär:

1) ýer böleginiň berlen senesi we onuň kadastr belgisi;

2) ýerleriň hukuk eýeleri;

3) ýer böleginiň ýerleşýän ýeri barada beýany;

4) ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy;

5) ýerleriň hukuk eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny belleýän resminamalar (Döwlet namanyň ýa-da Şahadatnamanyň belgisi we berlen senesi);

6) ozal berlen döwlet hasap belgileri (kadastr, inwentar, şertli belgi), eger şertli belgi şu Kanun herekete girizilmeginden öň «Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda berlen bolsa, şeýle şertli belginiň berlen senesi we ony beren döwlet edarasy;

7) täze ýer bölegi ýer bölekleriniň bölünmegi ýa-da beýleki hereketleriň netijesinde emele gelen bolsa, şol ýer böleginiň ilkibaşdaky kadastr belgisi;

8) ýer böleginiň Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde bes edilmeginiň ýazgylary;

9) ýer böleginiň meýdany;

10) ýer böleginiň çäginde ýerleşýän beýleki ýer bölekleriniň kadastr belgileri.

5. Ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýer bölegini bermegiň şertleri, hukuklaryň borçlanmalary we serwitutlar barada maglumatlar Döwlet ýer kadastr kitabyna girizilýär.

6. Döwlet ýer kadastr kitabyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki maglumatlar hem girizilip bilner.

7. Döwlet ýer kadastr kitabyna goşulýan maglumatlar toplumyna şular degişlidir:

1) ýerleriň ykdysady bahasy;

2) ýer böleginiň degişli ýer topary;

3) ýer böleginiň maksatly niýetlenilişi;

4) ýer böleginiň dolulygyna ýa-da bölekleýin aýratyn düzgünli çäklerde ýerleşýändigi;

5) ýer böleginiň aýratyn goralýan tebigy ýerleriň, awçylyk hojalyklarynyň, tokaý hojalyk ýerleriniň çäklerinde ýerleşýändigi;

6) ýer böleginiň erkin ykdysady zolaklaryň çäklerinde ýerleşýändigi;

7) ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiliginiň netijeleri;

8) tassyklanylan resminamalar boýunça araçägi bellenilen ýer böleginiň ýerleşýän ýeri;

9) ýer bölekleriniň döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna almak hakynda döwlet häkimiýet edaralarynyň çözgütleri esasynda dörändigi;

10) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak bilen baglanyşykly beýleki maglumatlar.

 

25-nji madda. Ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüztutmalaryny hasaba alyş kitaby

 

1. Ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüztutmalaryny hasaba alyş kitaby ýerli edaralar tarapyndan gelip gowşan ýüztutmalary we berlen maglumatlary hasaba almak maksady bilen ýöredilýär.

2. Ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüztutmalaryny hasaba alyş kitabynyň ýörediliş tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan kesgitlenilýär.

 

26-njy madda. Kadastr işi

 

1. Kadastr işi ýer bölekleriniň Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde döremegini ýa-da bes edilmegini tassyklaýan resminamalaryň bellenilen tertipde toplanan jemidir.

2. Kadastr işinde toplanýan resminamalar döwlet ýer kadastr resminamalaryna ýer bölegi baradaky maglumatlary girizmek üçin esas bolup durýar. Her bir hasaba alnan işiň arzalary we resminamalary (resminamalaryň nusgalary) özünde jemleýän ýazgysy bardyr. Ýazgy ýazgylaryň yzygiderlilik ýörelgesi boýunça alnyp barylýar. Ýazga düzedişleriň girizilmegi oňa täze ýazgynyň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.

3. Bellenilen tertipde kadastr işine girizilen resminamalar ondan aýrylmaga degişli däldir.

 

27-nji madda. Kadastr kartalary

 

1. Döwlet ýer kadastrynyň maglumatlaryny grafiki we tekst görnüşinde görkezýän resminamalar kadastr kartalary bolup durýar.

Görkezilen maglumatlaryň düzümine we olary ulanmagyň maksatlaryna baglylykda, kadastr kartalary ýer bölekleriniň kadastr kartalary, etraplaryň (şäherleriň) nobatçy kadastr kartalary we birkysmy kadastr kartalary bolup bilerler.

2. Ýer böleginiň kadastr kartasy ýer bölegi barada maglumatlary grafiki we tekst görnüşde şekillendirýär.

3. Etraplaryň (şäherleriň) nobatçy kadastr kartalary ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri barada maglumatlary grafiki we tekst görnüşde şekillendirýär.

4. Kartografik maglumatlarda kadastr welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, kadastr etraplaryň, şäherleriň, kadastr zolaklaryň, massiwleriň, kadastr kwartallaryň we ýer bölekleriniň çäklerini (mundan beýläk – kadastr bölünişigi) olaryň degişli belgileri bilen görkezmek üçin elektron (sanly) hem-de kagyz göterijilerde birkysmy kadastr kartalary döredilýär.

5. Kadastr kartalary tematikasy, tutýan çäkleri (tutuş Türkmenistan boýunça, welaýat, etrap, ilatly ýerler, ýer bölekleri), masştablary we beýleki alamatlary boýunça görnüşlere bölünýärler. Kadastr kartalarynyň görnüşleri we olary toparlara bölmegiň tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan bellenilýär.

6. Kadastr kartalary elektron (sanly) we kagyz göterijilerde düzülýär. Elektron (sanly) we kagyz göterijilerdäki maglumatlaryň arasynda aratapawut ýüze çykarylan halatynda kagyz göterijilerdäki maglumatlar ileri tutulýar.

7. Kadastr kartalarynda şular görkezilýär:

1) ýer bölekleriniň daşky araçäkleri (ýanaşyk ýer böleklerini görkezmek bilen);

2) ýer bölekleriniň meýdanlary;

3) ýer bölekleriniň öwrüm nokatlarynyň koordinatlary;

4) ýer bölekleriniň öwrüm nokatlarynyň arasyndaky aralyk;

5) kadastr belgileri;

6) peýdalanylýan ýerleriň araçäkleri;

7) serwitutlar bellenilen ýer böleklerine girýän bölekleriň araçäkleri.

8. Indeksli kadastr kartasy kadastr kartasynyň düzüm bölegidir.

Indeksli kadastr kartalarynda kadastr zolaklarynyň we kadastr kwartallarynyň ýerleşýän ýeri, araçäkleri hem-de belgisi görkezilip, olar kadastr belgisini bermek we kadastr kartasyny ýöretmek üçin peýdalanylýar.

9. Indeksli kadastr kartasynyň elektron (sanly) we kagyz göterijidäki nusgalary we olara girizilýän üýtgetmeler ygtyýarlandyrylan edara, Gulluk, müdirlikler we ýerli edaralar tarapyndan bellige alyş Gulluga we onuň müdirliklerine we ýerli edaralaryna berilýär.

 

28-nji madda. Birkysmy kadastr kartalaryna bildirilýän talaplar

 

Birkysmy kadastr kartasy şu esasy talaplara laýyk gelmelidir:

1) birkysmy kadastr kartasynyň ölçegleri onda ýer böleklerini we onuň bilen baglanyşykly gozgalmaýan emlägiň obýektlerini bellik etmäge mümkinçilik bermelidir;

2) onda kadastr kartalaryny hemmelere elýeter edýän degişli uly möçberli desgalar (ýollar, tokaýlar, uly möçberli senagat desgalary, binalar we beýlekiler) saýlama we umumylaşdyrylan görnüşinde görkezilmelidir;

3) ähli ýer bölekleri we desgalar olaryň gurluşy, özara ýerleşişi aýdyň bolar ýaly görkezilmelidir.

 

29-njy madda. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki we kartografiki esaslary

 

1. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki esaslary geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilýän döwlet geodeziýa ulgamlarynyň bentlerinden ybaratdyr.

2. Döwlet ýer kadastrynyň kartografiki esasy geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilýän kartografiki materiallardan we maglumatlardan ybaratdyr.

3. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki we kartografiki esaslary geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilýär we täzelenilýär.

4. Döwlet ýer kadastryny ýöretmek üçin koordinatlaryň, belentlikleriň, grawimetrik ölçegleriň  bir bitewi döwlet ulgamy ulanylýar.

 

30-njy madda. Döwlet ýer hasabaty

 

1. Döwlet ýer hasabaty ýerleriň barlygy, paýlanylmagy we peýdalanylmagy, olaryň tutuş Türkmenistan we onuň dolandyryş-çäk birlikleri boýunça ýagdaýy, ýerleriň toparlar, peýdalanylýan ýerler, ýerleriň hukuk eýeleri boýunça paýlanylmagy baradaky hasabat döwründäki maglumatlary, şeýle hem beýleki maglumatlary öz içine alýar.

2. Döwlet ýer hasabaty her ýylda ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan düzülýär we Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine hem-de degişli döwlet edaralaryna iberilýär.

 

V BAP. ÝER BÖLEKLERINI DÖWLET TARAPYNDAN

HASABA ALMAK

 

31-nji madda. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan  hasaba alynmagy üçin resminamalaryň berilmegi

 

1. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy bellenilen tertipde ýer böleklerine bolan hukuklary belleýän resminamalar, ýer gurluşyk işi bilen bagly we beýleki degişli resminamalar esasynda ýerli edaralar tarapyndan amala aşyrylýar.

2. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy üçin resminamalar kabul edilende döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitabynda ol resminamalaryň berlen senesi we hasaba alyş belgisi barada ýazgy ýazylýar.

3. Ýer böleklerini döwlet tarapyndan hasaba almak üçin zerur bolan resminamalaryň bellenilen tertipde berlen gününden başlap, bäş iş güni möhletden gijä galman ýer bölekleriniň hasaba alynmagy amala aşyrylýar.

4. Ýer böleklerine bolan hukuklary belleýän resminamalar Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelmelidir.

 

32-nji madda. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagynyň tertibi

 

1. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy şu tertipde amala aşyrylýar:

1) ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy üçin zerur bolan we Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelýän resminamalaryň kabul edilmegi, şeýle resminamalaryň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny amala aşyrmak üçin tölegiň tölenendigini tassyklaýan resminamanyň hökmany ýanyna goşulmagy bilen hasaba alynmagy;

2) döwlet ýer kadastr resminamalaryna ýazgylaryň girizilmegi.

2. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin bellenilen tertipde ýerli edaralara iberilýän resminamalar döwlet hasaba alyjysyna berilmelidir.

3. Hasaba alyş hereketleri resminamalaryň döwlet tarapyndan hasaba alynmaga kabul edilen pursadyndan başlanýar. Döwlet ýer kadastr kitabyna ýer bölekleri barada ýazgy ýazylan gününden ýer bölekleri hasaba alnan diýlip hasap edilýär.

4. Hasaba alyş işleri Döwlet ýer kadastr kitabyna kadastr belgisini kesgitlemek bilen, degişli ýazgylaryň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.

5. Türkmenistanyň bütin çäginde ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça geçirilýär.

 

VI BAP. DÖWLET ÝER KADASTRY ÝÖREDILEN MAHALYNDA GOÝBERILEN ÝALŇYŞLYKLARY DÜZETMEK

 

33-nji madda. Döwlet ýer kadastry ýöredilen mahalynda goýberilen ýalňyşlyklar

 

1. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky ýalňyşlyklar döwlet hasaba alyjysy tarapyndan şu görnüşde düzedilýär:

1) tehniki ýalňyşlyklar – ýerleriň hukuk eýeleriniň, beýleki gyzyklanýan ýuridik we fiziki şahslaryň arzalary esasynda, döwlet hasaba alyjysynyň başlangyjy boýunça;

2) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyklar, eger gyzyklanýan  şahslaryň arasynda jedel ýüze çykýan bolsa – bellenilen tertipde kazyýetiň  çözgüdi boýunça.

2. Tehniki ýalňyşlyklaryň düzedilmegi gyzyklanýan şahslaryň arasynda jedel döredýän bolsa, şeýle düzedişler kazyýetiň çözgüdi boýunça amala aşyrylýar.

Döwlet ýer kadastr resminamalarynda tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyklaryň düzedilmegi, döwlet tarapyndan hasaba alnan ýer bölegine bolan hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň mazmunyny, häsiýetini ýa-da degişliligini üýtgedýän bolsa we şeýle düzedişler babatda gyzyklanýan şahslaryň arasynda jedel ýüze çykýan bolsa, bu ýalňyşlyklaryň düzedilmegi kazyýetiň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.

3. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýazgysyna düzedişler girizilýän halatynda döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýazgysyna düzedişler girizmek hakyndaky netijenama bellenilen tertipde döwlet hasaba alyjysy tarapyndan düzülýär.

4. Ýalňyşlyklary düzetmek hakyndaky arzalara degişli ýerli edara tarapyndan on iş gününiň dowamynda seredilýär.

5. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky ýalňyşlygyň düzedilmegi hakyndaky arzany kabul eden mahalynda döwlet hasaba alyjysy Döwlet ýer kadastr kitabyna arzanyň gelendigi hakynda degişli bellik edýär.

6. Döwlet hasaba alyjysy tarapyndan ýalňyşlyklaryň düzedilendigi hakynda degişli ýerleriň hukuk eýeleri on iş gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde habardar edilýär.

7. Döwlet hasaba alyjysynyň günäsi boýunça goýberilen ýalňyşlyklaryň düzedilmegi ýa-da ýalňyşlyklary bolan resminamalaryň çalşyrylmagy muzdsuz amala aşyrylýar.

8. Eger-de döwlet tarapyndan hasaba alynmagy döwlet edarasy tarapyndan berlen resminama esasynda amala aşyrylan bolsa hem-de düzedişler şol resminamadaky maglumatlara degişli bolsa, ýalňyşlyklary düzetmek şol döwlet edarasy tarapyndan berlen degişli resminama zerur üýtgetmeler (goşmaçalar) girizilenden ýa-da şol resminama çalşyrylandan soň amala aşyrylmalydyr.

 

34-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýöredilmegi we olaryň goralmagynyň hem-de aýawlylygynyň üpjün edilmegi

 

1. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň ýöredilmegi kagyz we elektron (sanly) göterijilerde amala aşyrylýar.

2. Kagyz we elektron (sanly) göterijilerdäki maglumatlar gabat gelmedik halatynda, kagyz göterijidäki maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa degişli däldir.

3. Döwlet ýer kadastr kitabyndaky maglumatlar Döwlet ýer kadastrynyň beýleki resminamalarynyň maglumatlary bilen gabat gelmedik halatynda, Döwlet ýer kadastr kitabyndaky maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa degişli däldir.

4. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby, döwlet ýer kadastr kitaplary we kadastr işleri hemişelik saklanýan resminamalara degişlidir. Olaryň ýok edilmegine, şeýle hem olardan haýsy-da bolsa bir resminamalaryň aýrylmagyna ýol berilmeýär.

5. Eger kadastr işinde saklanylýan hukuk belleýji ýa-da beýleki resminamalara zeper ýeten ýa-da olar ýok edilen bolsa, ýerli edara tarapyndan bu agzalan resminamalary ähli ýol berilýän usullar, şol sanda zerur resminamalary olary beren ýerleriň hukuk eýelerinden, döwlet edaralaryndan sorap almak arkaly dikeldilip bilner.

6. Kagyz göterijileriniň hasaba alyş sahypalary ýitirilen (zaýalanan) mahalynda, ýitirilen (zaýalanan) sahypa boýunça maglumatlar Döwlet ýer kadastrynyň  elektron (sanly) maglumatlar ulgamyndan we (ýa-da) döwlet  ýer kadastr resminamalarynda saklanylýan maglumatlaryň esasynda dikeldilip bilner.

7. Ýer bölegine bolan hukuk belleýji resminamanyň asyl nusgasy ýa-da tassyklanan göçürme nusgasy ýitirilen ýa-da oňa zeper ýetirilen halatlarynda, hukugy belleýän resminamanyň dikeldilmegi kadastr işinde saklanýan agzalan resminamanyň göçürme nusgasyndan öwezliginiň berilmegi arkaly amala aşyrylýar.

8. Ýitirilen ýa-da zeper ýetirilen ýer bölegine bolan hukuk belleýji resminamanyň öwezliginiň berilmegi we asyl nusgasynyň (tassyklanan göçürme nusgasynyň) güýjüniň ýatyrylmagy bellenilen tertipde ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan amala aşyrylýar.

 

VII BAP. DÖWLET ÝER KADASTRYNYŇ

MAGLUMATLAR TOPLUMY

 

35-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalarynda saklanylýan maglumatlar toplumyny peýdalanmak

 

Döwlet ýer kadastr resminamalarynda saklanylýan maglumatlar toplumy şu halatlarda peýdalanylýar:

1) ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak babatda döwlet syýasaty emele getirilende we durmuşa geçirilende;

2) ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak, topraklaryň gurplulygyny ýokarlandyrmak hem-de beýleki çäreler boýunça toplumlaýyn döwlet maksatnamalary taýýarlanylanda we ýerine ýetirilende;

3) ýer gurluşygynyň taslamalary we çyzgylary taýýarlanylanda;

4) şähergurluşyk, agaç oturtmak, gurluşyk, melioratiw we suwaryş işleri taslamalaşdyrylanda we alnyp barlanda;

5) ýer gatnaşyklary düzgünleşdirilende we ýere ykdysady baha berlende;

6) ýerleriň hukuk eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklary döwlet tarapyndan bellige alnanda;

7) ýer üçin tölegiň möçberi kesgitlenilende we alnanda;

8) maglumatlar toplumynyň elektron (sanly) ulgamy we ýer serişdeleri barada maglumatlar ulgamy döredilende hem-de peýdalanylanda;

9) kadastr işleriniň ýöredilişine, ýer serişdeleriniň peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligi amala aşyrylanda.

 

36-njy madda. Kadastr belgisi

 

1. Kadastr belgisi Döwlet ýer kadastrynda kybaplaşdyryjy bolup hyzmat edýär.

2. Ýer bölekleriniň kadastr belgileriniň ulgamy Türkmenistanyň bütin çäginde ýeke-täkdir.

Ýer böleklerine kadastr belgilerini bermek maksady bilen, Türkmenistan boýunça aerokosmiki surata düşürmeler we ýörite programmalar esasynda düzülen, belli bir ölçege getirilen elektron (sanly) kartalary, programmalar hem-de kartografik we beýleki resminamalar esasynda ygtyýarlandyrylan edara kadastr bölünişigini bellemek ýa-da üýtgetmek bilen, Türkmenistanyň çäginiň kadastr bölünişigini amala aşyrýar.

3. Ýer böleginiň bölünmegi netijesinde emele gelen ýer bölekleriniň hersine aýratyn kadastr belgisi berilýär hem-de bu ýer böleklerine bolan hukuk belleýji resminamalar aýratyn resmileşdirilýär.

Ýer bölekleriniň birikmegi netijesinde emele gelen ýer bölegine täze kadastr belgisi berilýär hem-de bu ýer bölegine bolan hukuk belleýji resminama täzeden resmileşdirilýär.

Tutuş ýer bölegine bolan hukuk başga bir hukuk eýesine geçen ýagdaýynda ýer böleginiň kadastr belgisi üýtgedilmeýär.

4. Türkmenistanyň çäginiň kadastr bölünişigi we kadastr belgisini bermegiň tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan kesgitlenilýär.

 

37-nji madda. Kadastr belgisini ýatyrmak

 

1. Kadastr belgisi diňe ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy ýatyrylan ýagdaýynda (şu Kanunyň 36-njy maddasynyň üçünji böleginiň üçünji tesiminde görkezilen ýagdaýlar muňa degişli däldir) ýatyrylýar. Ýerleriň hukuk eýeleriniň çalşylmagy, ýer bölegi baradaky maglumatlaryň üýtgedilmegi kadastr belgisini ýatyrmak üçin esas bolup bilmeýärler.

2. Ýatyrylan kadastr belgisi başga bir ýer bölegine berlip bilinmez.

3. Kadastr belgisini ýatyrmak hakyndaky maglumatlar döwlet ýer kadastr resminamalarynda saklanylýar.

 

38-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlary bermek

 

1. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde berilýär.

2. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlar Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdelerinden maliýeleşdirilýän edaralardan başgalara tölegli esasda berilýär. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlaryň berlendigi üçin tölegleriň möçberleri ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan işlenilip taýýarlanylýar hem-de Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen ylalaşylmagy boýunça tassyklanylýar.

3. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlaryň berlendigi üçin tölegden gelip gowuşýan serişdeler Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirilýär.

4. Döwlet bähbitlerini goramak maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygynda döwlet ýer kadastr resminamalarynyň maglumatlaryna elýeterlilige aýratyn çäklendirmeler we gadaganlyklar bellenilýär.

5. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň maglumatlaryny bermegiň Tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan bellenilýär.

 

VIII BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

39-njy madda. Döwlet ýer kadastry babatda maliýeleşdirmek

 

Döwlet ýer kadastry babatda geçirilýän çäreler Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň, tölegli hyzmatlardan hem-de Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki çeşmelerden gelýän serişdeleriň hasabyna maliýeleşdirilýär.

 

40-njy madda. Jedelleri çözmek

 

Döwlet ýer kadastry babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

41-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilige eltýär.

 

42-nji madda. Şu Kanunyň herekete girmegi

 

Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden herekete girizilýär.

 

 

Türkmenistanyň                                                    Gurbanguly

     Prezidenti                                                      Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2021-nji ýylyň 13-nji noýabry.

№ 416-VI.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Şähergurluşyk işi hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 3, 97-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanuny esasynda girizilen

üýtgetmeler bilen)

 

Şu Kanun şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda ýüze çykýan gatnaşyklaryň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär hem-de adamyň talaba laýyk ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň emele getirilmegine, ilatly ýerleriň durnukly ösdürilmegine  gönükdirilendir.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Esasy düşünjeler

 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1) şähergurluşyk işi (şeýle hem − şähergurluşyk) – jemgyýetçilik-ykdysady, gurluşyk-tehniki, binagärlik-çeperçilik,  sanitariýa-gigiýena çözgütleriniň toplumyny üpjün edýän ilatly ýerleriň meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň nazaryýeti we amalyýeti;

2) şähergurluşyk resminamalary –çäkleriň şähergurluşygynyň ösdürilmeginiň we peýdalanylmagynyň ugurlaryny weşertlerini kesgitleýän özara baglanyşykly taslama resminamalarynyň, şol sanda çäkleri zolaklara bölmegiň meýilnamalarynyň ulgamy;

3) döwlet şähergurluşyk kada ölçegleri we düzgünleri – çäkleriň gurulmagyna bildirilýän we adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawy üçin amatly, howpsuz we beýleki zerur şertleri üpjün edýän kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň, şähergurluşyk we tehniki dessurlaryň, kadalaşdyryjy-tehniki resminamalaryň, gaýry hökmany talaplaryň, şertleriň we çäklendirmeleriň ulgamy. Döwlet şähergurluşyk kada ölçegleri we düzgünleri şähergurluşyk işiniň subýektleriniň ýerine ýetirmegi üçin hökmandyr;

4) şähergurluşyk dessurlary – şähergurluşyk resminamalary bilen bellenilen çäkleriň (ýer bölekleriniň) we gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektleriniň peýdalanylmagynyň düzgünleri, rugsatnamalary, çäklendirmeleri (borçlanmalary, gadagan etmeleri we çäklendirilen hukuklary (serwitutlary) hem goşmak bilen);

5) çäkleriň zolaklara bölünmegi – çäkleriň şähergurluşygynyň ösdürilmeginiň we peýdalanylmagynyň dessurlarynyň bellenilmegi bilen şähergurluşygy meýilnamalaşdyrylanda anyk wezipeli çäk zolaklaryň bölünip aýrylmagy;

6) şäher we şäherçe serhedi – ilatly ýeriň ýerleriniň, jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk resminamalarynda bellenilen, olary ýer gaznasynyň beýleki toparlaryndan bölüp aýyrýan daşky serhedi;

7) gyzyl çyzyklar – jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk resminamalarynda, ilatly ýerlerdäki umumy peýdalanylýan ýerleriň gurluşyk üçin ýa-da başgaça peýdalanylmaga niýetlenilen çäklerden bölünip aýrylmagy üçin gözöňünde tutulan şertli çyzyklar;

8) gurluşygy düzgünleşdirmegiň ugurlary – jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk resminamalarynda gözöňünde tutulan, çägiň gurluşygy amala aşyrylanda gyzyl çyzyklardan ýa-da ýer böleginiň serhetlerinden başlanyp boş goýulýan ýeri hasaba almak bilen binalaryň we desgalaryň ýerleşmeginiň serhetlerini kesgitleýän şertli çyzyklar;

9) ilatly ýerleriň arasyndaky çäkler – ilatly ýerleriň arasynda, olaryň serhetleriniň daşynda ýerleşýän çäkler;

10) şähergurluşyk (taslama) resminamalaryny işläp düzüji –  şertnamada göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde taslama resminamalarynyň (taslamalaşdyrmagyň) işlenip düzülmegi, gurluşyga awtorlyk gözegçiliginiň amala aşyrylmagy, şähergurluşyk işi amala aşyrylýan mahalynda gaýry işleriň ýerine ýetirilmegi üçin buýrujy, gurujy ýa-da potratçy tarapyndan çekilýän, degişli ygtyýarnamasy bolan, şahs;

11) ilaty ýerleşdirmek ulgamy – ilatly ýerleriň giňişlik, ykdysady, durmuş we gaýry gatnaşyklaryň aýdyňlaşdyrylmagy esasynda bir bitewülige birleşdirilen, belli bir maksada gönükdirilip emele getirilýän ulgamy;

12) çäk – adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň bir ýa-da birnäçe düzüm böleklerine (elementlerine) eýelik edýän hem-de ilatly ýerleriň çäklerini, ilatly ýerleriň arasyndaky çäkleri öz içine alýan, şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin niýetlenilen we gurmak ýa-da başgaça peýdalanylmagy üçin niýetlenilen, çäklendirilen giňişlik;

13) bina – özüniň işleýiş wezipesine baglylykda adamlaryň ýaşamagy ýa-da bolmagy we (ýa-da) önümçilik-tehnologik işiň dürli görnüşleriniň ýerine ýetirilmegi üçin niýetlenilen göterýän, goraýan ýa-da utgaşdyrylan gurluşlardan durýan, ýapyk göwrümi emele getirýän, gurluşyk ulgamy;

14) desga – tebigy ýa-da emeli giňişlikli serhetleri bolan we önümçilik işleriniň ýerine ýetirilmegi, maddy gymmatlyklaryň ýerleşdirilmegi we saklanylmagy ýa-da adamlaryň, ýükleriň wagtlaýyn bolmagy (geçmegi), şeýle hem enjamlaryň ýa-da kommunikasiýalaryň ýerleşdirilmegi (çekilmegi, geçirilmegi) üçin niýetlenilen göwrümli, tekizlikli ýa-da uzaboýuna (ýerüsti, suwüsti we (ýa-da) ýerasty, suwasty) obýekt. Desga şeýle-de, çeperçilik-estetik, amaly-haşam ýa-da ýadygärlik maksatlaryna niýetlenen bolup biler;

15) inženerçilik infrastrukturasy– serişdeleriň (ýangyç, suw we başgalar) berilmegini hem-de peýdalanylan serişdeleriň akdyrylmagyny üpjün edýän inženerçilik kommunikasiýalaryň (şol sanda ulgamlaryň) we desgalaryň jemi;

16) ulag infrastrukturasy– ulaglaryň, pyýadalaryň hereket etmegi, ýolagçylaryň we ýükleriň, şol sanda ilatly ýerleriň çäkleri we ilatly ýerleriň arasyndaky çäkler boýunça önümleriň geçirilmegi üçin niýetlenilen awtomobil, demir ýol, suw, howa, turba-geçiriji ulag kommunikasiýalarynyň jemi;

17) durmuş infrastrukturasy– bilim ulgamynyň, medeniýet, sungat, bedenterbiýe, sport, saglygy goraýyş, söwda, durmuş hyzmaty, ýaşaýyş jaý-jemagat hojalygy guramalarynyň binalaryny we desgalaryny hem-de ilatyň ýaşaýşyny üpjün edýän gaýry obýektleri, şol sanda maýyplygy bolan adamlar üçin amatly gurşawy hem goşmak bilen, sosial we durmuş maksatly binalaryň, desgalaryň toplumy;

18) çäkleri meýilleşdirmegiň çyzgysy – çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasyny, ilatly ýerlere ilaty ýerleşdirmegiň we ony ösdürmegiň ulgamynyň esasy ýörelgelerini, degişli çägiň ykdysadyýetiniň pudaklarynyň, inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegini göz öňünde tutýan şähergurluşyk resminamasy;  

19) ilatly ýeriň baş meýilnamasy – ilatly ýeriň zolaklara bölünmegini, onuň çäkleriniň meýilleşdiriş düzümini we wezipeleriniň guramaçylygyny, ulag we inženerçilik kommunikasiýalarynyň ulgamlaryny, abadanlaşdyrylmagyny we gür baglyga öwrülmegini belleýän, ilatly ýeriň (şäheriň, şäherçäniň, obanyň ýa-da beýleki ilatly ýeriň) ösdürilmeginiň we gurluşygynyň toplumlaýyn meýilleşdirilmeginiň  şähergurluşyk taslamasy;

20) çäkleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgysy – degişli çäkde inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň, ykdysadyýetiň pudaklarynyň ösdürilmeginiň esasy ugurlaryny kesgitleýän şähergurluşyk resminamasy;

21) awtorlyk gözegçiligi – şähergurluşyk resminamalarynyň awtorynyň olaryň durmuşa geçirilmeginiň barşyna barlagyň amala aşyrylmagy boýunça hukugy.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-deTürkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Döwlet şähergurluşyk syýasaty

 

1. Döwlet şähergurluşyk syýasaty – bu şähergurluşyk işi babatda maksatlaryň, wezipeleriň we çäreleriň döwletiň durmuş we ykdysady syýasaty bilen özara baglanyşykda emele getirilýän ulgamy.

2. Döwlet şähergurluşyk syýasaty adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawyny gowulandyrmak, şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň aýratynlyklarynyň hasaba alynmagy bilen, türkmen halkynyň medeni mirasyny gorap saklamak we artdyrmak maksady bilen, şähergurluşyk serişdeleri bilen jemgyýetiň durnukly ösdürilmeginiň, ýerleriň we tebigy serişdeleriň netijeli hem-de aýawly peýdalanylmagynyň, jemgyýetiň, döwletiň we raýatlaryň şähergurluşyk işi babatda bähbitleriniň sazlaşykly utgaşdyrylmagynyň üpjün edilmegine hyzmat edýär.  

 

4-nji madda. Şähergurluşyk işi

 

Şähergurluşyk işi şulary öz içine alýar:

1) daşky gurşawyň ekologik ýagdaýyny hasaba almak bilen öndüriji güýçleriň ýerleşdirilmegini, inženerçilik, ulag, durmuş  infrastrukturasynyň emele getirilmegini kesgitleýän ilaty ýerleşdirmegiň çäk boýunça guralmagynyň çaklamalaşdyrylmagyny, taslamalaşdyrylmagyny we düzgünleşdirilmegini;

2) şäherleriň, beýleki ilatly ýerleriň we olaryň ulgamlarynyň ösdürilmeginiň konsepsiýasynyň işlenip düzülmegini;

3) milli, maddy, ruhy, durmuş we beýleki ýerli şertlere we aýratynlyklara laýyklykda şäher we oba ýerlerini meýilnamalaşdyrmak, gurmak, durkuny täzelemek we abadanlaşdyrmak boýunça şäher gurluşygynyň çözgütleriniň işlenip taýýarlanylmagyny;

4) ýerleriň rejeli peýdalanylmagynyň, tebigy gurşawyň goralmagynyň, serişdeleriň aýawly saklanylmagynyň, inženerçilik taýýarlygyň we çäkleriň howply tebigy we ekologik ýagdaýlardan goralmagynyň üpjün edilmegini;

5) türkmen halkynyň medeni mirasynyň, şol sanda binagärlik ýadygärlikleriniň, seýilgäh we tebigy-landşaft obýektleriniň hem-de beýleki aýratyn goralýan tebigy çäkleriň goralyp saklanylmagyny we dikeldilmegini;

6) inženerçilik we ýol-ulag infrastrukturasynyň öňürdýän gurluşygynda ýaşaýyş, medeni-durmuş we önümçilik gaznalarynyň özara baglanyşykda ösdürilmegini.

 

5-nji madda. Jemgyýetiň, döwletiň, fiziki we ýuridik şahslaryň şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalyndaky bähbitleri

 

1. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda ilatly ýerleriň durnukly ösüşiniň gazanylmagy, ilat üçin amatly ýaşaýyş şertleriniň üpjün edilmegi, adamyň hojalyk we gaýry işiniň daşky gurşawa zyýanly täsir etmegine ýol bermezlik, ekologik ýagdaýyň gowulandyrylmagy, ilatly ýerleriň we olara ýanaşyk çäkleriň inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň şähergurluşyk serişdeleri bilen goralyp saklanylmagy jemgyýetiň, döwletiň, fiziki şahslaryň, şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň, ýuridik şahslaryň bähbitleri bolup durýar.

2. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda jemgyýetiň, döwletiň, fiziki we ýuridik şahslaryň bähbitleri Türkmenistanyň şähergurluşyk işi babatda kanunçylygynyň, döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şähergurluşyk resminamalarynyň talaplarynyň ýerine ýetirilmegi, şeýle hem olaryň berjaý edilişine gözegçiligiň amala aşyrylmagy bilen üpjün edilýär.

 

6-njy madda. Raýatlaryň şähergurluşyk babatda hukuklary we borçlary

 

1. Raýatlaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) adamyň, degişli ýer babatda, şähergurluşygynyň çägiň zolaklara bölünmegine, ekologik we sanitariýa-gigiýena howpsuzlygynyň kadalaryna hem-de bu ýeriň degişli infrastrukturalar bilen üpjünçilik derejesine bildirilýän talaplaryna laýyklykda öndüriji güýçleriň rejeli ýerleşdirilmegine gabat gelýän, döwlet şähergurluşyk syýasatynyň ilaty ýerleşdirmek bölegine görä, ilatlyýerleriň çäklerinde ulanylmagy mümkin bolan,amatly ýaşaýyş we durmuş gurşawyna;

2) bu maksatlar üçin niýetlenilen hem-de has amatly tebigy-howa şertleri we landşafty, göwnejaý bejeriş we sanitariýa-gigiýena şertleri, bilim-düşünje beriş, medeni-köpçülikleýin, sport-sagaldyş we tomaşa çärelerini geçirmek üçin şertleri hem goşmak bilen, boş wagtlary geçirmek üçin şertleri, bagçylyk-bakjaçylyk ýer bölekleriniň ýerleşdirilmegi üçin mümkinçilikleri bolan, rekreasion maksatly çäkleriň bölünip berilmegi (bölünip goýulmagy) arkaly dynç alşa;

3) öz ýaşaýan ýerleriniň meýilnamalaşdyrylmagy, gurulmagy, ýerden peýdalanylyşy we abadanlaşdyrylyşy hakynda doly maglumat almaga, şähergurluşyk resminamalarynyň ara alnyp maslahatlaşylmagyna we kabul edilmegine gatnaşmaga;

4) şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylmagyndan öň olara  bellikleri we teklipleri, şeýle hem şähergurluşyk resminamalarynyň taslamalary boýunça hereket edýän şähergurluşyk resminamalaryna teklipleri girizmäge;

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şulary talap etmäge:

a) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagy bilen ýerleşdirilmegi, taslamalaşdyrylmagy, gurluşygy, durkunyň täzelenilmegi hakynda kabul edilen çözgütleriň ýatyrylmagyny;

b) peýdalanylmagy Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagy bilen amala aşyrylýan kärhanalaryň işiniň, şeýle hem gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektleriniň ulanylmagynyň togtadylmagyny ýa-da gadagan edilmegini;

6) Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagy bilen baglanyşykly raýatlaryň janyna, saglygyna we emlägine ýetirilen zeleliň (zyýanyň) öweziniň dolunmagy hakynda kazyýete hak islegini bildirmäge.

2. Raýatlar şulara borçludyr:

1) çägiň ekologik ýagdaýynyň ýaramazlaşmagyna, medeni gymmatlyklara, şäher we tebigy landşaftlara zyýan ýetmegine getirýän islendik hereketlere ýol bermezlige;

2) gurluşygy tassyklanylan şähergurluşyk resminamalaryna, degişli ilatly ýeriň, çägiň meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň düzgünlerine berk laýyklykda amala aşyrmaga;

3) çäkleriň abadanlaşdyrylmagyna we daşky gurşawyň meseleleriniň çözülmegine gatnaşmaga.

 

II BAP. ŞÄHERGURLUŞYK IŞINIŇ DÖWLET

TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI

 

7-nji madda.Şähergurluşyk işini döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi amala aşyrýan edaralar

 

Şähergurluşyk işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, gurluşyk we binagärlik babatda ygtyýarly döwlet edarasy (mundan beýläk – ygtyýarly edara) hem-de ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

 

8-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti şähergurluşygy babatda:

1) ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) şu aşakdakylary tassyklaýar:

a) şähergurluşygynyň döwlet maksatnamasyny;

b) Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysyny;

ç) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysyny;

d) döwlet ähmiýetli aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň obýektleriniň şähergurluşyk resminamalaryny;

e) Türkmenistany ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgysyny;

ä) tassyklanylmagy Türkmenistanyň kanunçylygy bilen onuň ygtyýarlylygyna degişli edilen, şäherleriň baş meýilnamalaryny;

f) şäherleriň şäherýaka zolaklarynyň serhetlerini;

g) döwlet ähmiýetli aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň obýektleriniň serhetlerini;

h) Döwlet şähergurluşyk kadastrynyň ýöredilmeginiň we şähergurluşyk işiniň obýektleriniň gözegçilik barlagynyň tertibini;

i) şähergurluşyk resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesini guramagyň we geçirmegiň tertibini;

3) umumydöwlet we döwletara ähmiýetli obýektleriň taslamalaşdyrylmagy we gurluşygy hakynda çözgütleri kabul edýär;

4) şähergurluşyk işini düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny çykarýar;

5) şähergurluşygy babatda hyzmatdaşlyklar hakynda hökümetara ylalaşyklarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýär;

6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýar.

 

9-njy madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy

 

Şähergurluşygy babatda ygtyýarly edara:

1) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) şu aşakdakylary amala aşyrýar:

a) şähergurluşygynyň döwlet maksatnamasynyň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagyny;

b) şähergurluşyk meseleleri boýunça ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň işiniň utgaşdyrylmagyny we usulyýet ýolbaşçylygyny;

ç) ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary bilen bilelikde Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagyny;

d) döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň bähbitleriniň üpjün edilmegi boýunça berjaý edilmeginiň barlagyny;

e) gurluşyk babatda ygtyýarlylandyrmagy;

ä) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde şähergurluşyk işiniň barşynda şeýle işiň subýektleriniň arasynda ýüze çykýan jedellere seredýär;   

3) ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylaryny işläp düzmegiň tertibini belleýär;

4) şulary guraýar:

a) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň, döwlet ähmiýetli aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň obýektleriniň şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny;

b) şähergurluşygy çygrynda ylmy-barlag işleriniň geçirilmegini;

5) şulary tassyklaýar:

a) şäherleriň baş meýilnamalaryny, tassyklanylmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygyna degişli edilen şäherleriň baş meýilnamalary muňa degişli däldir;

b) şäherçeleriň baş meýilnamalaryny;

ç) oba ilatly ýerleriniň baş meýilnamalaryny;

d) Aşgabat şäherini, welaýatlaryň dolandyryş merkezlerini jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamalaryny;

e) gurluşygyň birkysmy düzgünlerini;

ä)awtorlyk gözegçiliginiň guralmagynyň we ýöredilmeginiň düzgünlerini;

6) döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerini we düzgünlerini, şähergurluşyk resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesiniň meseleleri boýunça usulyýet resminamalaryny işläp taýýarlaýar we tassyklaýar;

7) döwlet şähergurluşyk kadastryny we şähergurluşyk işiniň obýektleriniň gözegçilik barlagyny ýöredýär;

8) şähergurluşyk işiniň subýektleriniň işiniň kadalaşdyryjy-tehniki we usulyýet üpjünçiligini guraýar;

9) şähergurluşyk resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesini geçirýär;

10) çäkleriň şähergurluşygy üçin özleşdirilen mahalynda çäkleriň we tebigy serişdeleriň rejeli peýdalanylmagynyň üpjün edilmegi boýunça çäreleri durmuşa geçirýär;

11) şähergurluşygy babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilata yzygiderli maglumatlary berýär;

12) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýar.

 

10-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň ygtyýarlylygy

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryşedaralary şähergurluşyk işi babatda:

1) kadalaşdyryjy resminamalaryň talaplaryna laýyklykda degişli çäkde meýilnamalaşdyrmagyň, gurmagyň, abadanlaşdyrmagyň, ýerden peýdalanmagyň meselelerini çözýärler;

2) şähergurluşyk maksatnamalaryny durmuşa geçirýärler;

3) şulary amala aşyrýarlar:

a) tabynlygyndaky binagärlik we şähergurluşyk, gurluşygyň hiline gözegçilik edýän edaralaryň işine ýolbaşçylygy;

b) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda şäheriň we şäherçäniň gurluşygynyň ähli görnüşlerine ýer bölekleriniň bölünip berilmegini;

ç) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet hajatlary üçin ýer bölekleriniň yzyna alynmagyny;

4) ýerli ähmiýetli obýektleriň gurluşygy üçin şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip düzülmegi boýunça buýrujynyň wezipelerini ýerine ýetirýärler;

5) eger ol şu Kanunyň we şähergurluşyk işiniň meselelerini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň talaplaryna laýyk gelmeýän bolsa, öz çäginde şähergurluşyk işini çäklendirýärler, togtadýarlar ýa-da gadagan edýärler;

6) ýokarda durýan döwlet häkimiýet edaralaryna ilatly ýerleriň serhetleriniň, degişli çägiň şäherýaka zolagynyň serhediniň we hukuk düzgüniniň bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi barada teklipleri berýärler;

7) çäk kadastr ulgamynda maglumatlar binýadyny döredýärler;

8) şulary guraýarlar:

a) şäherleriň, şäherçeleriň baş meýilnamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny;

b) welaýatyň we etraplaryň çäklerini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň, inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasyny ösdürmegiň çyzgysynyň we taslamalarynyň, şeýle hem abadanlaşdyryş taslamalarynyň işlenilip taýýarlanylmagyny we durmuşa geçirilmegini;

9) şähergurluşyk işiniň subýektleriniň arzalarynyň esasynda bellenilen tertipde şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagyna rugsatnamalary (gadagan etmeleri) berýärler we olaryň hereket ediş möhletiniň berjaý edilişine barlagy amala aşyrýarlar;

10) şulary  tassyklaýarlar:

a) kwartallaryň, kiçi etraplaryň we ilatly ýerleriň meýilnamalaşdyryş düzümleriniň beýleki düzüm bölekleriniň  (elementleriniň) jikme-jik meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň taslamalaryny (mundan beýläk – jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy we gurluşygyň taslamasy);

b) degişli çägiň gurluşygynyň düzgünlerini;

11) şähergurluşygy babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilata yzygiderli maglumatlary berýärler;

12) şähergurluşyk işi babatda hukuk bozulmalar hakynda meselelere seredýärler we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jerimeleri ulanýarlar;

13) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala aşyrýarlar.

 

11-nji madda. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi

 

1. Eger şähergurluşyk işi babatda gatnaşyklar döwlet, jemgyýetçilik we hususy bähbitleriň üpjün edilmegi çäkleriň peýdalanylmagynyň ýörite düzgünleri (mundan beýläk – ýörite düzgünler) girizilmezden kyn ýagdaýa düşürýän ýa-da mümkin bolmasa, ol gatnaşyklar aýratyn döwlet düzgünleşdirilişine degişli bolup durýar.

2. Şular şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi amala aşyrylýan çäklere degişli bolup durýar:

1) Aşgabat şäheriniň çägi;

2) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň  netijeleriniň ýok edilýän zolaklary;

3) gozgalmaýan maddy medeni gymmatlyklaryň ýerleşýän çäkleri, aýratyn goralýan tebigy ýerler we olaryň gorag zolaklary;

4) şypahana we rekreasion maksatly zolaklar;

5) erkin ykdysady zolaklar;

6) şäherleriň geljekde ösdürilmäge degişli çäkleri;

7) döwlet we döwletara ähmiýeti bolan ulag, inženerçilik, serhet,  gümrük infrastrukturasynyň geljekde ösdürilmäge degişli çäkleri;

8) howa menziline ýanaşyk çäkler;

9) harby şäherjikleriň, serhet birikmeleriniň we beýleki ýapyk obýektlerdäki ilatly ýerleriň çäkleri;

10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi amala aşyrylýan çäklere degişli diýlip ykrar edilen gaýry çäkler.

3. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi amala aşyrylýan çäkleriň serhetleri dolandyryş çäk birlikleriniň serhetleri bilen gabat gelmän biler we olar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.

4. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi şu aşakdakylary öz içine alýan ýörite düzgünleriň girizilmegi arkaly amala aşyrylyp bilner:

1) berjaý edilmegi hökman bolan ýörite döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň bellenilmegi;

2) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň, ylalaşylmagynyň we tassyklanylmagynyň, gurluşyk-gurnama işleriniň amala aşyrylmagyna rugsatnamalary bermegiň aýratyn tertibiniň girizilmegi;

3) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma howpuna sezewar bolup biljek çäkleriň goralmagynyň ýörite çyzgylarynyň işlenip taýýarlanylmagy;

4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry çäreleriň kabul edilmegi.

 

III BAP. ŞÄHERGURLUŞYK IŞINIŇ OBÝEKTLERI

WE SUBÝEKTLERI

 

12-nji madda. Şähergurluşyk işiniň obýektleri

 

1. Türkmenistanyň çägi, ilatly ýerleriň çäkleri we çäkleriň bölekleri, ýer bölekleri, binalar we desgalar, çäk-önümçilik, şähergurluşyk we landşaft toplumlar, rekreasion maksatly we senagat zolaklary, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleri we olaryň goralýan zolaklary, akwatoriýalar, ilatly ýerleriň serhetlerindäki we ilatly ýerleriň arasyndaky çäklerdäki inženerçilik we ulag kommunikasiýalary şähergurluşyk işiniň obýektleri bolup durýarlar.

2. Şähergurluşyk işiniň obýektleri boýunça şu aşakdakylar boýunça şähergurluşyk resminamalary işlenip taýýarlanylýar:

1) welaýatlaryň we etraplaryň öndüriji güýçleriniň, kommunikasiýalarynyň we infrastrukturalarynyň ýerleşmegini kesgitleýän, ilaty ýerleşdirmegiň çäk boýunça guralyşy;

2) çäk-önümçilik (agrosenagat, gidrotehniki, senagat) toplumlar, rekreasion maksatly, tebigaty goraýyş we beýleki zolaklar;

3) şäher, ähli derejeli we görnüşli beýleki ilatly ýerler, olaryň ulgamlary;

4) ýaşalýan we niýetlenilişine garamazdan, gurluşygyň gaýry etraplary hem-de zolaklary;  

5) şähergurluşyk, binagärlik, landşaft toplumlar we ansambllar,  binalar, desgalar, taryhy we medeni ýadygärlikler;

6) inženerçilik we ulag desgalary hem-de kommunikasiýalary.

 

13-nji madda. Şähergurluşyk işiniň subýektleri

 

1. Döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, fiziki we ýuridik şahslar şähergurluşyk işiniň subýektleri bolup durýarlar.

2. Şähergurluşyk işiniň subýektleri şu Kanunyň 14‒16-njy maddalaryna laýyklykda degişlilikde şähergurluşyk işi babatda buýrujylar, şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar ýa-da obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylar bolup çykyş edip bilerler.

3. Şähergurluşyk işiniň subýektleriniň degişli döwlet edaralaryndan, olaryň şähergurluşyk işine täsir edip biljek, ilatly ýerleriň geljekki meýilnamalaşdyrylmagy, gurulmagy we durkunyň täzelenilmegi bilen baglanyşykly çözgütleriň taýýarlanylmagy we kabul edilmegi hakynda maglumatlary almaga hukugy bardyr.

4. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary, raýatlygy bolmadyk adamlar Türkmenistanda şähergurluşyk işini amala aşyrmaga haklydyrlar.

 

14-nji madda. Şähergurluşyk işi babatda buýrujylar

 

1. Döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, fiziki we ýuridik şahslar şähergurluşyk işiniň buýrujylary (mundan beýläk ‒ buýrujylar) bolup çykyş edip bilerler.

2. Buýrujylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylary we onuň durmuşa geçirilmegine gatnaşyjylary özbaşdak kesgitlemäge;

2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde obýektleriň we toplumlaryň gurluşygy üçin ýer böleklerini almaga;

3) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň barşyna barlagy amala aşyrmaga;

4) obýektleriň gurluşygy boýunça potratçyny özbaşdak saýlamaga we onuň bilen şertnama baglaşmaga;

5) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala aşyrmaga.

3. Buýrujylar şu aşakdakylara borçludyr:

1) Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygyny berjaý etmäge;

2) bellenilen tertipde şähergurluşyk resminamalaryna bilermenler seljermesiniň geçirilmegini üpjün etmäge;

3) şähergurluşyk resminamalarynyň öz wagtynda taýýarlanylmagyny we tassyklanylmagyny üpjün etmäge;

4) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň barşyna barlagy we gurluşygyň hiline tehniki gözegçiligi amala aşyrmaga;

5) şähergurluşyk resminamalarynyň durmuşa geçirilmeginiň  barşyna awtorlyk gözegçiliginiň amala aşyrylmagyny üpjün etmäge.

Buýrujylar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry borçlary hem çekip bilerler.

 

15-nji madda. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar

 

1. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda işlenip taýýarlanylýan şähergurluşyk resminamalarynyň düzümini we möçberini özbaşdak kesgitlemäge;

2) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň bäsleşiklerine gatnaşmaga;

3) şähergurluşyk resminamalarynyň durmuşa geçirilmeginiň  barşyna awtorlyk gözegçiligini amala aşyrmaga;

4) gurluşyk, gurnama we ýörite işler tassyklanylan şähergurluşyk resminamalaryndan hem-de döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerinden we  düzgünlerinden gyşarmalary bilen ýerine ýetirilen mahalynda olaryň togtadylmagy ýa-da bes edilmegi hakynda teklipleri bermäge;

5) zerur mahalynda şähergurluşyk resminamalaryna bellenilen tertipde üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmäge;

6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala aşyrmaga.

2. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar şu aşakdakylara borçludyr:

1) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny  Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygyna laýyklykda üpjün etmäge;

2) özleri tarapyndan işlenip taýýarlanylan şähergurluşyk resminamalaryny degişli döwlet edaralary bilen bellenilen tertipde ylalaşmaga.

Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga borçlary hem çekip bilerler.

 

16-njy madda. Obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylar

 

1. Öz işini Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýan ýuridik şahslar obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylar bolup bilerler.

2. Obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň täze düýpli çözgütleriniň işlenip taýýarlanylmagyna gatnaşmaga;

2) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjy, ygtyýarly edaranyň degişli gurluş düzüm birligi we buýrujy bilen ylalaşylmagy arkaly binagärlik-çeperçilik keşbi we binalaryň, desgalaryň hem-de beýleki obýektleriň düýpli çözgütlerini ýaramazlaşdyrmazdan tehniki-ykdysady görkezijileri gowulandyrýan üýtgetmeleri şähergurluşyk resminamalaryna girizmäge;

3) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjydan zerur bolan tehniki maslahatlary almaga;

4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala aşyrmaga.

 

IV BAP. ŞÄHERGURLUŞYK RESMINAMALARY.

DÖWLET ŞÄHERGURLUŞYK KADASTRY

 

17-nji madda. Şähergurluşyk resminamalarynyň düzümi

 

1. Şähergurluşyk resminamalaryna şu aşakdakylar degişlidir:

1) Türkmenistany we onuň dolandyryş-çäk birliklerini ösdürmegiň görkezijilerini kesgitleýän resminamalar;

a) Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy;

b) iki we şondan köp dolandyryş-çäk birlikleriniň çäkleriniň ösdürilmegini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy (mundan beýläk – şähergurluşygyny meýilleşdirmegiň konsolidirlenen (birleşdirilen) çyzgysy);

ç) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy;

d) Türkmenistany ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary;

2) ilatly ýerleriň çäklerini ösdürmegiň görkezijilerini kesgitleýän resminamalar:

a) ilatly ýerleriň baş meýilnamalary;

b) şäherleriň we şäherçeleriň serhediniň taslamalary;

ç) ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary;

3) ilatly ýerleriň çäklerindäki gurluşyklar barada resminamalar:

a) jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy;

b) gurluşyklaryň taslamasy;

4) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň gurluşygy üçin taslama-çenlik resminamalar.

2. Şähergurluşyk resminamalarynyň düzümi, onuň işlenip taýýarlanylmagynyň we tassyklanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen ilatly ýerleriň derejelerine baglylykda bellenilýär.

 

18-nji madda. Şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylyş we tassyklanylyş tertibi

 

1. Şähergurluşyk resminamalary şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar tarapyndan şertnamanyň hem-de buýrujy tarapyndan berlen we ygtyýarly edara bilen ylalaşylan ýumşuň esasynda işlenip taýýarlanylýar.

2. Şähergurluşyk resminamalary döwlet bilermenler seljermesinden geçirilmegine degişlidir we ol Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde tassyklanylýar.

Şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylan bir nusgasy buýrujy tarapyndan ygtyýarly edara iberilýär.

3. Tassyklanylan şähergurluşyk resminamalaryna üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi, olary tassyklan edaranyň çözgüdi boýunça geçirilýär.

 

19-njy madda. Döwlet şähergurluşyk kadastry

 

1. Döwlet şähergurluşyk kadastry – bu Türkmenistanyň degişli çägi, dolandyryş-çäk birlikleri, ekologiýa, inženerçilik-geologiýa şertleri, döwlet gurluşyk kadalarynyň maglumat serişdeleri, çäkleriň meýilnamalaşdyrylmagynda we gurluşygynda maglumat zerurlyklarynyň kanagatlandyrylmagy, döwlet geomaglumat gorlarynyň pudaga degişli düzümindäkileriň emele getirilmegi üçin düzgünler we standartlar hakynda geogiňişlik maglumatlaryň peýdalanylmagynyň we saklanylmagynyň döwlet ulgamy.

2. Döwlet şähergurluşyk kadastry etraplar, etrap hukukly şäherler, welaýatlar, Aşgabat şäheri boýunça hem-de bütin Türkmenistan boýunça döwlet ýer kadastrynyň maglumatlarynyň hasaba alynmagy bilen ýöredilýär.

3. Döwlet şähergurluşyk kadastry ygtyýarly edara tarapyndan ýöredilýär.

4. Döwlet şähergurluşyk kadastrynyň emele getirilmegi şu aşakdaky çeşmeleriň peýdalanylmagy bilen amala aşyrylýar:    

1) döwlet geomaglumat gorlarynyň;

2) tassyklanylan şähergurluşyk we taslama resminamalarynda, tamamlanan gurluşyklaryň resminamalarynda bar bolan ugurdaşgeogiňişlik maglumatlarynyň san toplumlarynyň;

3) döwlet şähergurluşyk kadastrynyň emele getirilmegi üçin zerur bolan gaýry maglumatlaryň.

5. Şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylan pursatyndan başlap otuz senenama gününden gijä galman ugurdaş geogiňişlik maglumatlary degişli derejedäki döwlet şähergurluşyk kadastryna girizilýär.

6. Döwlet şähergurluşyk kadastrynda bar bolan maglumatlar açyk we umumyelýeterli bolup durýar, bellenilen tertipde döwlet syrlaryna degişli edilen maglumatlar muňa degişli däldir.

7. Şähergurluşyk kadastrynyň düzümi we ýöredilmeginiň tertibi, şähergurluşyk kadastryndan maglumatlaryň berilmeginiň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.

 

V BAP. TÜRKMENISTANYŇ ÇÄGINI ÖSDÜRMEGIŇ

ŞÄHERGURLUŞYK MEÝILNAMALAŞDYRYLYŞY

 

20-nji madda. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy

 

1. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy bilen şu aşakdakylar kesgitlenilýär:

1) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň çaklamalaryna laýyklykda öndüriji güýçleriň ýerleşdirilmegi, tebigatdan peýdalanmagy kesgitleýän esasy düzgünler;

2) aýry-aýry çäkleriň ekologik ýagdaýynyň gowulandyrylmagy, ýerleriň oýlanyşykly peýdalanylmagy we goralmagy, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň goralyp saklanylmagy, umumydöwlet ähmiýetli inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi boýunça çäreler;

3) şu çäkler:

a) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň ösdürilmegi üçin amatly;

b) oba hojalyk we tokaý hojalygy maksatly;

ç) adatdan daşary tebigy-howa şertli;

d) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma töwekgelçiligine duçar bolýan;

e) gazylyp alynýan peýdaly baýlyklary bolan ýataklar;

ä) şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilmesi bolan.

2. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

21-nji madda. Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen (birleşdirilen) çyzgysy

 

1. Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen (birleşdirilen) çyzgysynda şu aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

1) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy;

2) şu aşakdakylar boýunça çäreler:

a) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň ösdürilmegi;

b) inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi;

ç) tebigatdan oýlanyşykly peýdalanmak;

3) çägi toplumlaýyn ösdürmegiň serişde üpjünçiligi.

2.Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen (birleşdirilen) çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýär.

 

22-nji madda. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy

 

1. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynda şu aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

1) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy;

2) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň kämilleşdirilmeginiň, ilatly ýerleriň ösdürilmeginiň esasy ugurlary;

3) senagatyň, oba hojalygyň, inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmeginiň esasy ugurlary;

4) ilatly ýerleriň we şäherleriň şäherýaka zolaklarynyň serhetleri;

5) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň töwekgelçiligine sezewar bolýan çäkleriň goralmagynyň çäreleri;

6) ekologik ýagdaýyň gowulandyrylmagy, şähergurluşyk serişdeleri bilen türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleri bolan çäkleriň goralyp saklanylmagy boýunça çäreler;

7) Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň gaýry meseleleri.

2. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

23-nji madda. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary

 

1. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary bilen şu aşakdakylar boýunça esasy görkezijiler we meýilnamalaşdyryş çözgütler kesgitlenilýär:

1) energiýa üpjünçiliginiň, gaz üpjünçiliginiň, aragatnaşygyň, suwaryşyň, suw üpjünçiliginiň we lagym ulgamlarynyň ösdürilmegi;

2) howa, demir ýol, awtomobil, deňiz, turba-geçiriji we ulaglaryň beýleki görnüşleriniň ösdürilmegi;

3) çäkleriň howply geologiýa we gidrogeologiýa ýagdaýlaryndan goralmagy;

4) daşky gurşawyň goralmagy;

5) ykdysadyýetiň pudaklarynyň öndüriji güýçleriniň ýerleşdirilmegi;

6) çägi ösdürmegiň gaýry meseleleri.

2. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

24-nji madda. Ilatly ýerleriň baş meýilnamasy

 

1. Ilatly ýeriň baş meýilnamasynda şu aşakdakylar göz öňünde tutulýar:

1) ilatly ýeriň çäginiň durmuş-ykdysady taýdan ösüşiň, tebigy-howa şertleriniň we ilat sanynyň çaklamasynyň aýratynlyklarynyň hasaba alynmagy bilen ösdürilmeginiň esasy ugurlary;

2) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy we gurluşygyň nobatlylygy;

3) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň töwekgelçiligine sezewar bolýan ilatly ýeriň çägini goramagyň çäreleri;

4) inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi boýunça çäreler;

5) ilatly ýeriň gurlan we gurulmadyk çäginiň oňaýly utgaşmasy;

6) ilatly ýeriň ösdürilmegi üçin ätiýaçlyk çäkler;

7) ilatly ýeriň serhetleri;

8) ilatly ýeriň çägini ösdürmegiň gaýry meseleleri.

2. Şäheriň baş meýilnamasy we şäherýaka zolagyny meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy ýeke-täk resminama hökmünde taýýarlanylyp bilner.

3. Ilat sany otuz müň adama çenli bolan şäher ilatly ýerleriň baş meýilnamasy jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy bilen ýeke-täk resminama hökmünde işlenip taýýarlanylyp bilner.

4. Çäginde türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleri bolan ilatly ýeriň baş meýilnamasy işlenip taýýarlanan mahalynda, ilatly ýeriň taryhy-binagärlik meýilnamasy we bu obýektleriň gorag zolaklary nazara alynýar.

5. Baş meýilnamalar şu aşakdaky ýaly tassyklanylýar:

1) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan – baş meýilnamalarynyň tassyklanylmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda onuň ygtyýarlylygyna degişli edilen şäherleriň – welaýatyň (Aşgabat şäheriniň) häkiminiň hödürlemegi boýunça;

2) ygtyýarly edara tarapyndan:

a) şäherleriň we şäherçeleriň – welaýatyň häkiminiň hödürlemegi boýunça;

b) oba ilatly ýerleriniň – etrabyň häkiminiň hödürlemegi boýunça.

6. Baş meýilmana we beýleki zerur şähergurluşyk resminamalary bolmazdan ilatly ýerleriň çäklerinde obýektleriň taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna ýol berilmeýär.

 

25-nji madda. Şäheriň we şäherçäniň serhediniň taslamasy

 

1. Şäheriň we şäherçäniň serhediniň taslamalary ilatly ýerleriň çäklerini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgylarynyň we baş meýilnamalarynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.

2. Ilatyň sany otuz müň adama çenli bolan şäher ilatly ýerleriň şäher serhediniň taslamasy, şeýle hem oba ilatly ýerleriň şäherçe serhediniň taslamasy görkezilen ilatly ýerleriň Baş meýilnamalarynyň düzüminde işlenip taýýarlanylyp bilner.

 

26-njy madda. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary

 

1. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary bilen şu aşakdakylar boýunça esasy görkezijiler we meýilnamalaşdyryş çözgütleri bellenilýär:

1) energiýa üpjünçiliginiň, gaz üpjünçiliginiň, aragatnaşygyň, suwaryşyň, suw üpjünçiliginiň we lagym ulgamlarynyň ösdürilmegi;

2) ulagyň görnüşleriniň ösdürilmegi;

3) ykdysadyýetiň pudaklarynyň obýektleriniň ýerleşdirilmegi;

4) çäkleriň howply geologiýa we gidrogeologiýa ýagdaýlaryndan goralmagy;

5) ilatyň raýat goranyşy;

6) daşky gurşawyň goralmagy;

7) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň goralmagy;

8) çäkleriň abadanlaşdyrylmagy we gür baglyga öwrülmegi;

9) çäkleri ösdürmegiň gaýry meseleleri.

2. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýär.

 

27-nji madda. Jikme-jik meýilnamalaşdyryşyň taslamalary

 

1. Ilatly ýerleriň çäkleriniň bölekleriniň jikme-jik meýilnamalaşdyrylyşynyň taslamalary onuň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar we şulary belleýär:

1) gyzyl çyzyklary;

2) gurluşygy düzgünleşdirmegiň we ýer böleklerini peýdalanmagyň çägini;

3) ýerden peýdalanmagyň serhetlerini;

4) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasyny we gurluşygyň nobatlylygyny;

5) goralýan zolaklaryň peýdalanylmagynyň düzgünini;

6) köçeleriň, geçelgeleriň, pyýada zolaklarynyň, şeýle hem ulagyň, aragatnaşygyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň, inženerçilik enjamlarynyň hem-de çäkleriň abadanlaşdyrylmagynyň görkezijilerini;

7) durmuş we medeni-durmuş maksatly obýektleriň ýerleşdirilmegini we düzümini;

8) gurluşygyň göwrüm-giňişlik we binagärlik-meýilnamalaşdyryş çözgütlerini, gurluşygyň berkligini we görkezijilerini, gatlylygy, binalaryň we desgalaryň görnüşlerini.

2. Jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy gurluşygyň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy üçin esas bolup durýar.

 

28-nji madda. Gurluşygyň taslamasy

 

1. Gurluşygyň taslamasy bellenilen gyzyl çyzygyň serhetlerinde ýa-da ýer bölekleriniň serhetlerinde jikme-jik meýilleşdirmegiň taslamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.

2. Gurluşygyň taslamasy bilen şular bellenilýär:

1) gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry;

2) binalaryň we desgalaryň ýerleşişi, olaryň gatlylygy, görnüşi we beýleki häsiýetnamalary;

3) gurluşygyň binagärlik çözgüdi;

4) inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we abadanlaşdyryş ulgamlary, şeýle hem görkezilen ulgamlaryň bellenilen gyzyl çyzykdan ýa-da ilatly ýerleriň ýer böleklerinden daşarda ýerleşýän inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we abadanlaşdyryş ulgamlarynyň desgalaryna we kommunikasiýalaryna birikdirilmeginiň şertleri;

5) awtoulag serişdeleriniň we pyýadalaryň hereketiniň guralmagy;

6) umumy peýdalanylýan çäkler.

3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýerli şertlere laýyklykda gurluşyklaryň taslamalaryna döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine garşy gelmeýän goşmaça talaplary, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag zolaklarynda taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna, çäkleriň gür baglyga öwrülmegine, binagärlik obýektleriniň kiçi görnüşleriniň, mahabatlandyrmagyň, ýazgylaryň we gaýry maglumatlaryň ýerleşdirilmegine talaplary girizmäge haklydyr.

 

29-njy madda. Taslama-çenlik resminamalary

 

1. Taslama-çenlik resminamalary binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň gurluşygynyň (durkuny täzelemegiň, düýpli abatlanylmagynyň), abadanlaşdyrmak boýunça işleriň göwrüm-ýerleşiş, gurluş we tehniki çözgütlerini, şeýle hem olaryň bahasyny göz öňünde tutýar.

2. Taslama-çenlik resminamalary şähergurluşyk resminamalaryna, döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine, gurluşykda nyrh emele getirmegiň usulyýetine we çenlik kadalaşdyrmasyna laýyklykda işlenip taýýarlanylýar we ol ygtyýarly edara, sanitariýa-epidemiologiýa gullugy, ýangyna garşy gözegçilik gullugy, tebigaty goramak edarasy hem-de Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki gulluklar bilen ylalaşylýar.

3. Taslama-çenlik resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy we tassyklanylmagy, oňa üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi bellenilen tertipde buýrujynyň başlangyjy boýunça we onuň hasabyna amala aşyrylýar.

4. Bellenilen tertipde tassyklanylan taslama-çenlik resminamalary obýektleriň gurluşygyna rugsatnama berilmegi üçin esas bolup durýar.

 

VI BAP. ILATLY ÝERLERIŇ WE ŞÄHERÝAKA

ZOLAKLARYNYŇ ÇÄKLERINIŇ PEÝDALANYLMAGY

 

30-njy madda.Gurluşygyň düzgünleri

 

1. Gurluşygyň düzgünleri degişli çäkde şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagynyň tertibini belleýär.

2. Gurluşygyň düzgünleri çägi meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň we ilatly ýeriň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.

3. Gurluşygyň düzgünleriniň herekete girizilmegine çenli obýektleriň gurluşygy üçin bellenilen tertipde berlen rugsatnamalar, ilatyň howpsuzlygynyň üpjün edilmeginiň şertlerinde, görkezilen rugsatnamalaryň möhletiniň dowamynda hereket edýär.

 

31-nji madda. Çägiň zolaklara bölünmegi

 

1. Çägiň zolaklara bölünmegi adamyň amatly ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň üpjün edilmegine, tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan çäkleriň goralmagyna, ilatyň we önümçiligiň çendenaşa toplanmagynyň, daşky gurşawyň hapalanmagynyň öňüniň alynmagyna, goralýan tebigy çäkleriň, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň, oba hojalyk ýerleriniň we tokaý gaznasynyň goralmagyna hem-de oýlanyşykly peýdalanylmagyna gönükdirilendir.

2. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeler şu aşakdaky ýerlerde bellenilýär:

1) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag zolaklarynda;

2) tebigy çäkleriň aýratyn goralýan zolaklarynda;

3) sanitariýa-gorag zolaklarynda;

4) tebigy baýlykly ýataklar bolan zolaklarda;

5) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan zolaklarda;

6) adatdan daşary tebigy-howa şertleri bolan  zolaklarda.

3. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry zolaklarda hem bellenilip bilner.

4. Çäkleriň ýerine ýetirýän wezipeleriniň bellenilmegi we olaryň ýokary derejeli peýdalanylmagy çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň hasaba alynmagy bilen kesgitlenilýär.

 

32-nji madda. Ilatly ýerleriň çäk zolaklary

 

1. Ilatly ýerlerde şu aşakdaky çäk zolaklary bellenilip bilner:

1) ýaşaýyş;

2) jemgyýetçilik-işewürlik;

3) senagat;

4) inženerçilik we ulag infrastruktura;

5) rekreasion maksatly;

6) oba hojalygy üçin peýdalanylýan;

7) ýörite maksatly;

8) harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň;

9) şäherýaka.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýerli şertlere laýyklykda gaýry çäk zolaklaryny belläp, şeýle hem olara döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň hasaba alynmagy bilen ýer böleklerini we beýleki obýektleri goşup bilerler.

3. Ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň serhetleri gyzyl çyzyklaryň, tebigy obýektleriň adaty serhetleriniň, ýer bölekleriniň serhetleriniň we gaýry serhetleriň hasaba alynmagy bilen kesgitlenilýär.

4. Serhetlerinde şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi degişli bolan çäk zolaklarynda aýratyn binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna goşmaça talaplar bellenilip bilner.

 

33-nji madda. Ýaşaýyş zolaklary

 

1. Ýaşaýyş zolaklary köp gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, orta we kiçi gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, hususy ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy üçin niýetlenendir.

2. Ýaşaýyş zolaklarynda durmuş we medeni-durmuş maksatly aýratyn duran, degşirilip gurlan, degşirilip gurlan-goşmaça gurlan ýa-da goşmaça gurlan obýektleriň, däp-dessur binalarynyň, awtomobil ulag duralgalarynyň, olar üçin sanitariýa-gorag zolaklarynyň bellenilmegi talap edilmeýän we işi, daşky gurşawa zyýanly täsir etmeýän (güwwüldi, wibrasiýa, magnit meýdany, radiasiýa täsiri, topragyň,  howanyň, suwuň hapalanmagy we gaýry zyýanly täsirler) senagat, jemagat we ammar obýektleriniň ýerleşdirilmegine ýol berilýär.

3. Ýaşaýyş zolaklaryna, şeýle-de ilatly ýerleriň çäkleriniň serhetlerinde ýerleşýän bagçylyk-bakjaçylyk  birleşikleriniň çäkleri hem degişli bolup durýar.

 

34-nji madda. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary

 

1. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary işewürlik, maliýe, jemgyýetçilik işjeňligi merkezleriniň, saglygy goraýyş, medeniýet, söwda, jemgyýetçilik iýmiti, durmuş hyzmaty obýektleriniň, bilim edaralarynyň, dolandyryş, ylmy-barlag edaralarynyň, däp-dessur üçin we gaýry binalaryň we desgalaryň, şeýle hem awtomobil ulag duralgalarynyň ýerleşdirilmegi üçin niýetlenendir.

2. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklarynda ýerleşdirilmegine rugsat edilen obýektleriň sanawyna ýaşaýyş jaýlary, myhmanhanalar, ýerasty ýa-da köp gatly ulag jaýlary goşulyp bilner.

 

35-nji madda. Senagat zolaklary

 

1. Senagat zolaklarynda senagat, jemagat, ammar obýektleri, olaryň hereket etmegini üpjün edýän inženerçilik we ulag infrastrukturasynyň obýektleri ýerleşdirilýär, şeýle hem şonuň ýaly obýektleriň sanitariýa-gorag zolaklary bellenilýär.

2. Senagat, jemagat, ammar obýektleriniň sanitariýa-gorag zolaklarynda ýaşaýyş jaýlarynyň, bilim edaralarynyň, saglygy goraýyş, dynç alyş obýektleriniň, bedenterbiýe-sagaldyş we sport desgalarynyň, bagçylyk-bakjaçylyk birleşikleriniň, şeýle hem oba hojalyk önümleriniň önümçiliginiň ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.

3. Senagat zolaklarynyň çäkleriniň abadanlaşdyrylmagy bu zolaklarda ýerleşýän obýektleriň eýeleri tarapyndan amala aşyrylýar.

 

36-njy madda. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary

 

1. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary howa, demir ýol, awtomobil, deňiz, derýa we turba-geçiriji ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň ýerleşdirilmegi we hereket etmegi üçin niýetlenendir.

2. Ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawyna zyýanly täsiriniň öňüniň alynmagy, şeýle obýektlerden ýaşaýyş jaýlaryna, jemgyýetçilik-işewürlik we rekreasion maksatly zolaklara çenli zerur bolan aralyklaryň hem-de döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine laýyklykda beýleki talaplaryň, şeýle hem ýörite düzgünleriň berjaý edilmegi bilen üpjün edilýär.

3. Ilatly ýerleriň çäkleriniň serhetlerinde, ulanylmagy raýatlaryň janyna we saglygyna gös-göni zyýanly täsir edip biljek ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.

 

37-nji madda. Rekreasionmaksatly zolaklar

 

1. Rekreasion maksatly zolaklar syýahatçylyk çygrynyň we ilatyň köpçülikleýin dynç almagynyň guralmagy üçin niýetlenendir hem-de ol şäher tokaýlaryny we tokaý seýilgählerini, suwa düşülýän ýerleri, kenarýaka we beýleki obýektleri özüne birleşdirýär.

2. Rekreasion maksatly zolaklaryň çäklerinde rekreasion we sagaldyş wezipeli obýektleriň ulanylmagy bilen gös-göni baglanyşykly bolmadyk senagat, jemagat we ammar obýektleriniň gurluşygyna we hereket edýänleriniň giňeldilmegine ýol berilmeýär.

 

38-nji madda. Oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar

 

Şäheriň we şäherçäniň çäginiň serhetlerinde sürlen ýerler, baglar, üzümçilikler, bakjaçylyklar, ot ýatyrmak üçin meýdanlar, öri meýdanlar we peýdalanylýan başga ýerler, şeýle hem oba hojalygyna niýetlenen binalar we desgalar bolan oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar bölünip berilýär.

 

39-njy madda. Ýörite maksatly zolaklar

 

1. Ýörite maksatly zolaklar ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň beýleki görnüşlerinde ýerleşdirilmegine ýol berilmeýän gonamçylyk, şeýle hem malmazarçylygy, durmuş galyndylary we beýleki obýektler üçin zir-zibil dökülýän ýerleriň ýerleşdirilmegi üçin bölünip berilýär.

2. Ýörite maksatly zolaklaryň çäkleriniň peýdalanylmagynyň tertibi döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şeýle hem ýörite düzgünleriniň talaplarynyň hasaba alynmagy bilen gurluşygyň düzgünlerinde bellenilýär.

 

40-njy madda. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary

 

1. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary, çäkleri babatda peýdalanmagyň aýratyn düzgüni bellenilýän obýektleriň ýerleşdirilmegi üçin niýetlenendir.

2. Şäheriň we şäherçäniň çäklerindäki harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklarynyň peýdalanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

 

41-nji madda. Şäherýaka zolaklary

 

1. Şäherýaka zolagy (şäheriň ösdürilmegi üçin ätiýaçlyk çäkler), şäheriň çägine ýanaşyk we şäheriň ýerleri bilen bir bitewi çäkleri düzýän hem-de bu şäheriň çäkleriniň ösdürilmegi üçin niýetlenen, şäherýaka zolaklaryna girýän beýleki ilatly ýerleri, şeýle hem sanitariýa-gorag wezipeleriniň ýerine ýetirilmegi, ilatyň dynç alýan ýerleriniň, bagçylyk-bakjaçylyk birleşiginiň ýerleşdirilmegi üçin  ýerleri özüne birleşdirýär.

2. Şäherýaka zolaklaryň serhetleriniň bellenilmegi şu Kanuna we Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna laýyklykda şähergurluşyk we ýer gurluşyk resminamalarynyň esasynda amala aşyrylýar.

 

42-nji madda. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy

 

1. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy hem-de onuň serhetlerinde şähergurluşyk işi ilatyň we şähergurluşyk işiniň subýektleriniň bähbitleriniň hasaba alynmagy bilen amala aşyrylýar.

2. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy welaýatyň çäklerini meýilleşdirmegiň çyzgysynda, etraby meýilleşdirmegiň taslamasynda, şäheriň baş meýilnamasynda göz öňünde tutulýar.

3. Şäherýaka zolaklarynda sanitariýa we rekreasion maksatly wezipeleri ýerine ýetirýän ýaşyl zolaklar bölünip berilýär. Görkezilen zolaklarda daşky gurşawa zyýanly täsirini ýetirýän hojalyk we gaýry işlere  ýol berilmeýär.

 

43-nji madda. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna bildirilýän şähergurluşyk talaplary

 

1. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna bildirilýän şähergurluşyk talaplary ilatly ýerleriň baş meýilnamalary, jikme-jik meýilleşdirmegiň taslamalary, gurluşygyň taslamalary we düzgünleri bilen kesgitlenilýär.

2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary ýer böleklerini beren mahalynda ýer bölekleriniň peýdalanylmagy boýunça şähergurluşyk talaplary hakynda maglumatlar bilen buýrujyny üpjün edýär, ol şu aşakdaky maglumatlary özünde jemleýär:

1) ýer bölekleriniň peýdalanylmagynyň maksatlary hakynda;

2) ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri hakynda;

3) ýer bölekleriniň taslama serhetleri hakynda;

4) ýer bölekleriniň inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň obýektleri bilen üpjünçiligi hakynda.

3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary fiziki we ýuridik şahslara gurluşyk üçin ýer böleklerini beren mahalynda, olar tarapyndan obýektleriň gurluşygynyň möhletleriniň berjaý edilmegi boýunça hem-de gurluşyga ýanaşyk bolan umumy peýdalanylýan çäkleriň abadanlaşdyrylmagy boýunça işleriň amala aşyrylmagyna talaplary belleýär.

4. Şu maddanyň üçinji böleginde görkezilen talaplar, ýer bölegine bolan hukugyň başga şahsa geçen ýagdaýynda hem öz güýjüni saklaýar.

5. Ýer bölegine bolan hukugy tassyklaýan resminamada şu aşakdakylar görkezilýär:

1) gurluşygyň düzgünlerinde bellenilen, çäk zolagyň belgisi;

2) çäklerinde ýer bölegi ýerleşýän çäk zolagyň ýerine ýetirýän wezipesi;

3) ýer böleginiň, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň, aýratyn goralýan tebigy çäkleriň gorag zolaklarynyň serhetlerinde, şeýle hem tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň töwekgelçiligine sezewar bolýan çäkleriň serhetlerinde ýerleşýän hem-de peýdalanylmagyna çäklendirmeleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilýän gaýry çäkleriň, ýerleşýän ýeri;

4) ýer böleginiň serhetlerinde inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň obýektleriniň bolmagy, olaryň görkezijileriniň we görkezilen obýektleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen;

5) ýer böleginiň serhetlerinde onuň eýesine ýa-da eýelik edýäne degişli bolmadyk binalaryň we desgalaryň bolmagy, görkezilen obýektleriň onda ýerleşmegi bilen baglanyşykly bu ýer böleginiň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen.

6. Ýer böleginiň bölünen ýa-da olaryň serhetleriniň we görkezijileriniň üýtgedilen mahalynda gyzyl çyzyk we gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry berjaý edilýär.

 

44-nji madda. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama

 

1. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama – eýesiniň ýa-da ýer bölegine eýelik edýäniň, onuň gurluşygynyň amala aşyrylmagyna hukugyny tassyklaýan resminama.

2. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy tarapyndan berilýär.

3. Hususy ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy ýaşaýyş jaýynyň esaslarynyň, ýerzeminleriniň, gatlarynyň we ýüz tarapynyň meýilnamalaryndan, şeýle hem ýer böleginiň meýilnamasyndan ybarat bolan ýönekeýleşdirilen taslama boýunça amala aşyrylyp bilner.

 

45-nji madda. Ýörite rugsatnama

 

Döwlet syrlaryny düzýän obýektleriň gurluşygyna, şeýle hem aýratyn döwlet düzgünleşdirilişiniň şähergurluşyk işiniň obýektlerine ýörite rugsatnama Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýär.

 

46-njy madda. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen hukuk (serwitut)

 

1. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen hukuk (serwitut), haçan-da ýer böleginiň eýesiniň bähbitleri keseki ýer böleginiň peýdalanylmagyna hukugy çäklendirmezden üpjün edilip bilinmejek şu aşakdaky halatlarda, bellenilýär:

1) inženerçilik infrastrukturasynyň obýektleriniň gurluşygy, durkunyň täzelenilmegi, bejerilmegi we ulanylmagy geçirilende;

2) çäkleriň suw basmagyndan we almagyndan goralmagy boýunça işler geçirilende;

3) keseki ýer böleginiň üstünden umumy peýdalanylýan obýektlere geçmek zerurlygy bolanda;

4) gözleg we barlag işleri geçirilende.

2. Çäklendirilen hukuk (serwitut) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilýär we amala aşyrylýar.

 

VII BAP. JEMJEÝJI DÜZGÜNLER

 

47-nji madda. Şähergurluşyk işiniň maliýe üpjünçiligi

 

Şähergurluşyk işiniň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, buýrujynyň hususy we çekilen serişdeleriniň, şeýle hem inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine fiziki we ýuridik şahslaryň paýly gatnaşmagynyň hasabyna amala aşyrylýar.

 

48-nji madda. Fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen zyýanyň (zeleliň) öweziniň dolunmagy

 

Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagynyň netijesindefiziki we ýuridik şahslara ýa-da ýer böleginiň alynmagy we olara degişli bolan binalaryň, desgalaryň we gaýry obýektleriň ýykylyp aýrylmagy bilen baglanyşykly ýetirilen zyýanyň (zeleliň) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.

 

49-njy madda. Jedelleriň çözülişi

 

Şähergurluşyk işi babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.

 

50-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçinjogapkärçilik

 

Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçiligi çekýärler.

 

51-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.

2. Şu Kanunyň güýje giren gününden şulary güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli:

1993-nji ýylyň 28-nji dekabrynda kabul edilen «Türkmenistanda şähergurluşyk işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993 ý., № 11-12, 107-nji madda);

2009-njy ýylyň 18-nji aprelinde kabul edilen«Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň XXV bölegini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 33-nji madda).

 

 

Türkmenistanyň                                                        Gurbanguly

     Prezidenti                                                        Berdimuhamedow

 

 

Aşgabat şäheri.

2015-nji ýylyň 18-nji awgusty.

        № 263-V.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakynda

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 2, 22-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 02.03.2019 ý. № 130-VI we 05.10.2019 ý. № 190-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de beýleki arhiw resminamalaryny toplamagy, abat saklamagy, hasaba almagy, peýdalanmagy guramagyň, şeýle hem jemgyýetiň, döwletiň hem-de raýatlaryň bähbitlerine arhiwleri dolandyrmagyň hukuk esaslaryny kesgitleýär.

 

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler

 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

arhiw işi - döwletiň, ýuridik we fiziki şahslaryň Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de beýleki arhiw resminamalaryny toplamak, abat saklamak, hasaba almak we peýdalanmak, şeýle hem arhiwleri dolandyrmak baradaky işi;

resminama - hakykat ýüzündäki zatlar hem-de adamyň pikirleniş işi hakynda hatyň, grafikanyň, fotosuratyň, fono- we wideo ýazgylaryň üsti bilen ýa-da beýleki islendik usulda aňladylan maglumatlar şekillendirilen maddy obýekt;

arhiw resminamasy - özüniň ähmiýetliligi boýunça jemgyýet, döwlet, raýat üçin gymmatlylygynyň bolanlygy sebäpli saklanylýan ýa-da saklanylmaga degişli resminama;

audiowizual resminamalar - göterijileriň islendik görnüşinde döredilen ýa-da şekillendirilen kino-, foto-, fono-, wideoresminamalar ýa-da olaryň toplumlary;

şahsy düzüm boýunça resminamalar - raýatlaryň we ýuridik şahslaryň gulluk, zähmet ýa-da beýleki durmuş hukuk gatnaşyklarynyň resmileşdirilmeginiň dowamynda döredilýän resminamalar toplumy;

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamasy - gymmatlylyk seljermesini geçen, döwlet tarapyndan hasaba alnan we hemişelik saklanylmaga degişli arhiw resminamasy;

aýratyn gymmatly resminama - Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň bahasyna ýetip bolmajak taryhy-medeni, ylmy gymmatlygy, şeýle hem jemgyýet we döwlet üçin aýratyn ähmiýete eýe bolan hem-de ýitirilen halatynda hukuk ähmiýeti we (ýa-da) döredijiniň golýazmasy nukdaýnazaryndan öwezini dolup bolmajak resminama;

seýrek duş gelýän resminama - saklaýan maglumaty we (ýa-da) daşky alamatlary boýunça özüniň taýy bolmadyk aýratyn gymmatly resminama;

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy - türkmen halkynyň maddy we ruhy durmuşyny beýan edýän, taryhy, ylmy, durmuşy, ykdysady, syýasy, medeni ähmiýetli, onuň taryhy-medeni mirasynyň aýrylmaz bölegi we döwletiň maglumatlar gorunyň düzümi bolan, taryhy taýdan emele gelen, hemişe üsti doldurylyp durulýan we hemişelik saklanylmaga degişli arhiw resminamalarynyň jemi;

arhiw gaznasy - taryhy ýa-da logiki taýdan özara baglanyşygy bolan arhiw resminamalarynyň jemi;

döwlet arhiwleri - arhiw resminamalaryny kabul edip alýan, hemişelik saklaýan, hasaba alýan hem-de peýdalanýan döwlet arhiw edaralary;

pudaklaýyn arhiwler - döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem eýeçiligiň dürli görnüşlerindäki kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň işiniň netijesinde emele gelýän resminamalary toplamak, abat saklamak, hasaba almak we peýdalanmak üçin döredilýän arhiwler;

gizlin arhiw - açyk yglan edilmedik arhiw;

raýatlaryň şahsy arhiwleri - şahsyýetiň, maşgalanyň, neberäniň işi netijesinde emele gelen, toplanan ýa-da miras almak hukugy esasynda, satyn almak, peşgeş berilmek arkaly edinilen arhiwler;

arhiw resminamalaryny hemişelik saklamak - olary müdimilik, möhletsiz saklamak;

arhiw resminamalaryny wagtlaýyn saklamak - olary Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen möhletiň dowamynda saklamak;

arhiw resminamalaryny depozitar saklamak - olary resminamalaryň eýesi bilen döwlet arhiwiniň arasynda baglaşylan şertnamada kesgitlenilen möhletlerde hem-de şertlerde saklamak;

arhiw resminamalarynyň eýesi - arhiw resminamalaryna eýeçilik etmek, peýdalanmak, erk etmek hukuklaryny doly möçberinde amala aşyrýan döwlet, ýuridik we fiziki şahslar;

arhiw resminamalaryna eýeçilik ediji - arhiw resminamalaryna eýeçilik edýän we peýdalanýan, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklerde olara erk etmäge ygtyýary bolan ýuridik ýa-da fiziki şahslar;

peýdalanyjy - özüne zerur bolan maglumaty kanuny esaslarda almak hem-de peýdalanmak üçin arhiw resminamalaryna ýüz tutýan döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy, ýuridik ýa-da fiziki şahslar.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygy

 

Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu Kanundan, arhiw işiniň meselelerini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulandan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

II BAP. TÜRKMENISTANDA ARHIW IŞINIŇ DÖWLET

 TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRILIŞI. ARHIW EDARALARYNYŇ MALIÝELEŞDIRILMEGI HEM-DE MADDY-TEHNIKI TAÝDAN ÜPJÜN EDILMEGI

 

3-nji madda. Arhiw işi babatda döwlet düzgünleşdirişi amala aşyrýan edaralar

 

Türkmenistanda arhiw işi babatda döwlet düzgünleşdirişi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Baş arhiw müdirligi (mundan beýläk - Baş arhiw müdirligi), şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

 

4-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlygy

 

Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:

- arhiw işinde we iş dolandyryşynda bitewi döwlet syýasatyny kesgitleýär;

- arhiw işini ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitleýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny we pudaklaýyn maksatnamalary kabul edýär;

- arhiw edaralary üçin ýokary hünärli işgärleri taýýarlamagyň döwlet ulgamyny guraýar;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrýar.

 

5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Baş arhiw müdirliginiň ygtyýarlygy

 

1. Baş arhiw müdirligi:

- arhiw işinde we iş dolandyryşynda bitewi döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

- döwlet we pudaklaýyn arhiwleriň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan ýolbaşçylygy we gözegçiligi amala aşyrýar;

- arhiw we iş dolandyryş gulluklarynyň işgärleriniň hünärini ýokarlandyrmagy üpjün edýär;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrýar.

2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň we döwlet arhiwleriniň, şol sanda şahsy düzüm boýunça arhiwleriňdolandyrylmagy, arhiw işiniň we iş dolandyryşynyň meseleleri boýunça ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň,kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň işleriniň utgaşdyrylmagy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Düzgünnama laýyklykda Baş arhiw müdirligi tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Türkmensitanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamak, abat saklamak, hasaba almak we peýdalanmak, iş dolandyryşy guramak we alyp barmak, şeýle hem dolandyryş işini resminamalaşdyrmagyň häzirki zaman düzgünlerini işläp taýýarlamak we durmuşa ornaşdyrmak meseleleri boýunça Baş arhiw müdirliginiň çykarýan kadalaşdyryjy hukuk namalary Türkmenistanyň ähli ýuridik we wezipeli şahslarynyň ýerine ýetirmegi üçin hökmanydyr.

4. Ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan arhiw işi we iş dolandyryş boýunça çykarylýan kadalaşdyryjy resminamalar hökmany tertipde Baş arhiw müdirligi bilen ylalaşylýar.

5. Baş arhiw müdirligi saklanylmaly möhletleri görkezilen birkysmy resminamalaryň sanawyny işläp taýýarlaýar hem-de tassyklaýar.

Birkysmy resminamalaryň sanawy esasynda döwlet häkimiýet edaralary, jemgyýetçilik birleşikleriniň merkezi edaralary saklanylmaly möhletleri görkezilen resminamalarynyň pudaklaýyn sanawyny işläp taýýarlaýarlar hem-de olary Baş arhiw müdirligi bilen ylalaşylandan soň tassyklaýarlar.

 

6-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň ygtyýarlygy

 

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary:

- ýerlerde arhiw işini we iş dolandyryşy döwletiň bitewi arhiw syýasatyna laýyklykda guraýarlar;

- edara tabynlygyndaky çäklerde döwlet arhiwleriniň jaýlaryny gurmagyň, durkuny täzelemegiň, ýerleşdirmegiň meselelerini çözýärler;

- şahsy düzüm boýunça arhiwleri döredýärler;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrýarlar.

 

7-nji madda. Jemgyýetçilik birleşikleri we dini guramalar, döwlete degişli bolmadyk kärhanalar, edaralar, guramalar we şahsy arhiwleriň eýeleri (eýeçilik edijileri)

 

Jemgyýetçilik birleşikleri we dini guramalar, döwlete degişli bolmadyk kärhanalar, edaralar, guramalar we şahsy arhiwleriň eýeleri (eýeçilik edijileri) arhiw işini ösdürmäge ýardam berýärler we özleriniň arhiwlerini döretmek baradaky işlerini şu Kanuna we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda guraýarlar.

Baş arhiw müdirligi we onuň edaralary şahsy arhiwleriň hem-de arhiw resminamalarynyň eýelerine, eýeçilik edijilere olary abat saklamakda we peýdalanmakda ýardam berýärler.

 

8-nji madda. Arhiw edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan üpjün edilmegi

 

1. Döwlet arhiw edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan üpjün edilmegi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.

2. Welaýatlaryň, şäherleriň, etraplaryň häkimlikleri döwlet arhiwlerini Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny abat saklamagyň bellenilen talaplaryna laýyk gelýän binalar we jaýlar bilen üpjün edýärler.

3. Arhiw edaralarynyň garamagynda durýan ýa-da olaryň işini operatiw dolandyrmaga berilýän emläk, şol sanda gozgalmaýan emläk, oňa möhletsiz eýelik etmek, ondan peýdalanmak we oňa erk etmek hukuklary esasynda şol edaralara berkidilýär.

4. Döwlet arhiwleri ministrliklere, pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna, kärhanalara, edaralara we guramalara tölegli hyzmatlary etmek üçin, bankda özleriniň hasaplaşyk hasaplary bolan hojalyk hasaplaşygynda işleýän düzüm birliklerini döredip bilerler, hyzmatlaryň sanawyny Baş arhiw müdirligi degişli döwlet edaralary bilen ylalaşyp kesgitleýär.

5. Döwlet arhiw edaralary ýuridik we fiziki şahslardan haýyr-sahawat (hemaýatkärçilik) kömegini alyp bilerler.

6. Döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň arhiwleri hem-de raýatlaryň şahsy arhiwleri olaryň öz serişdeleriniň we beýleki kanuny çeşmeleriň hasabyna saklanylýar.

 

III BAP. TÜRKMENISTANYŇ MILLI ARHIW

GAZNASY

 

9-njy madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümi

 

1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine özleriniň haýsy çeşmeden emele gelendigine, haçan we nähili usulda döredilendigine, nämäniň ýüzünde saklanylýandygyna, nirede saklanylýandygyna (şol sanda Türkmenistanyň çäklerinden daşarda saklanylýanlary) hem-de eýeçiligiň haýsy görnüşine degişlidigine garamazdan arhiw gaznalary hem-de arhiw resminamalary girýärler. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy döwletiň emlägi bolup, onuň hukuk ygtyýarlygynda durýar.

2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy iki bölekden ybaratdyr:

1) döwlet arhiwleriniň we beýleki döwlet aýawhanalarynyň;

döwlet häkimiýet edaralarynyň;

döwlet kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň;

Türkmenistanyň daşary ýurt döwletlerindäki diplomatik wekilhanalarynyň, konsullyk edaralarynyň we beýleki wekilhanalarynyň;

maýalyk gaznasynda döwlet eýeçiliginiň paýy agdyklyk edýän kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň;

ýuridik ýa-da fiziki şahslardan kanuny esaslarda döwletiň eýeçiligine gelip gowşan resminamalaryny öz düzümine girizýän döwlete degişli böleginden;

2) döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň;

jemgyýetçilik birleşikleriniň, şol sanda syýasy partiýalaryň, dini guramalaryň, alyjylar jemgyýetiniň;

fiziki şahslaryň döreden ýa-da olaryň kanuny esasda edinilen resminamalaryny öz düzümine girizýän döwlete degişli bolmadyk böleginden.

3. Baş arhiw müdirliginiň düzümindäki Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasynyň (mundan beýläk – Türkmenistanyň  Prezidentiniň arhiw gaznasy) resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň aýratyn gymmatly bölegi bolup durýar.

4. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň döredilmegini, abat saklanylmagyny, hasaba alynmagyny we peýdalanylmagyny guramagyň ýörelgelerini Baş arhiw müdirligi belleýär.

 

10-njy madda. Resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli etmek

 

1. Resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli etmek, şeýle hem olary onuň düzüminden çykarmak işi Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilen tertipde düzgünlere we kadalara laýyklykda resminamalaryň gymmatlylygyny kesgitlemek üçin geçirilýän seljerme esasynda amala aşyrylýar.

2. Resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesini geçirmek hem-de olary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli etmek, şeýle hem olary onuň düzüminden çykarmak bilen baglanyşykly meseleler Baş arhiw müdirliginiň Merkezi seljeriş-barlag topary we döwlet arhiwleriniň seljeriş-barlag toparlary tarapyndan olaryň ygtyýarlyklarynyňçäklerinde çözülýär.

3. Döwlet häkimiýet edaralarynyň, döwlet kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň işi netijesinde emele gelen resminamalaryň ähli toplumy gymmatlylygynyň seljermesiniň geçirilmegine degişlidir. Resminamalaryň saklanylmaly möhletleri görkezilen birkysmy ýa-da pudaklaýyn sanawlar boýunça resminamalaryň saklanylmaly möhletleri kesgitlenilýär. Bellenilen tertipde resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesi geçirilýänçä we olary ýok etmek hakynda karar kabul edilýänçä olary ýok etmek gadagandyr.

4. Eýeçiligiň döwlete degişli bolmadyk görnüşlerindäki kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň resminamalaryny Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli etmek arhiw resminamalarynyň eýesi (eýeçilik ediji) bilen Baş arhiw müdirliginiň arasynda baglaşylan şertnama esasynda amala aşyrylýar.

 

11-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryna eýeçilik hukugy

 

1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň resminamalary döwlet emlägi bolup durýar we olaryň hususylaşdyrylmagyna, satylmagyna-satyn alynmagyna hem-de arhiw resminamalaryna döwlet eýeçiliginiň hukugyny bozýan başga hili geleşikleriň baglaşylmagyna ýol berlip bilinmez.

2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň resminamalary ýuridik we fiziki şahslaryň hususy emlägi hasaplanylýar, olara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklerde arhiw resminamalaryna eýeçilik etmek, olardan peýdalanmak we erk etmek hukugy berilýär, emma Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli bolan resminamalary ýok etmek hukugy muňa girmeýär.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň resminamalary satylan mahalynda, olary satyn almaga döwletiň artykmaç hukugy bardyr. Arhiw gaznasyna eýeçilik hukuklary ynanç hatlary esasynda Baş arhiw müdirligi we Türkmenistanyň döwlet arhiwleri tarapyndan amala aşyrylyp bilner.

3. Döwlet kärhanalary, edaralary we guramalary hususylaşdyrylanda we olaryň işi bes edilende, olaryň hususylaşdyrylanpursadyna çenli alyp baran işlerinde emele gelen arhiw resminamalary, şol sanda şahsy düzüm boýunça resminamalar hem döwletiň eýeçiliginde galýar we olaryň saklanylýan ýerine garamazdan, bellenilen tertipde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine goşulýar.

4. Jemgyýetçilik birleşikleri, dini guramalar, beýleki ýuridik we fiziki şahslar öz resminamalaryny hemişelik saklamak üçin ýa-da belli bir möhlet bilen (depozitar) saklamak üçin döwlet arhiwlerine berip bilerler. Resminamalaryň eýeleri resminamalaryny belli bir möhlet bilen (depozitar) saklamak üçin döwlet arhiwlerine tabşyranlarynda, olar resminamalara eýeçilik etmek hukugyny özünde saklap, döwlet arhiwiniň resminamalaryny abat saklamak üçin edýän çykdajylarynytöleýärler. Resminamalary bermegiň, olardan peýdalanmagyň tertibi hem-de saklanylyp berilýändigi üçin tölegleriň möçberi döwlet arhiwi bilen resminamalaryň eýesiniň arasynda baglaşylýan şertnamada kesgitlenilýär.

Belli bir möhlet bilen (depozitar) saklanylýan resminamalaryň eýeleri olary saklamak üçin şertnamalaryň hereket edýän möhletini uzaltmasalar we şertnamanyň hereket edýän möhleti tamamlanandan soňra olary talap edip almasalar şol resminamalar döwletiň eýeçiligine geçýär.

5. Bikanun eýeçilikdäki arhiw resminamalary Türkmenistanyň kanunçylygyna hem-de Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda kanuny eýelerine berilýär.

 

IV BAP. TÜRKMENISTANYŇ ARHIWLERI

 

12-nji madda. Arhiwleri döretmek

 

Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna jemgyýet üçin resminamalarynyň taryhy, ykdysady, medeni, ylmy we amaly ähmiýetliligi sebäpli saklanylýan, şeýle hem resminamalaryň eýesi üçin gymmaty bolan arhiw gaznalarynyň hem-de arhiw resminamalarynyň tutuş toplumy hökmünde arhiwleri döretmek hukugy kepillendirilýär.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň resminamalaryndan, şonuň ýaly-da raýatlaryň hukuklaryna hem-de kanuny bähbitlerine täsir edip biljek ýa-da Türkmenistanyň howpsuzlygyna wehim salyp biljek resminamalardan düzülen gizlin arhiwleriň döredilmegine ýol berilmeýär.

 

13-nji madda. Arhiwleriň görnüşleri

 

Türkmenistanda arhiwleriň esasy görnüşleri şulardan ybaratdyr:

- döwlet arhiwleri,

- Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy,

- pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary,

- pudaklaýyn arhiwler,

- raýatlaryň şahsy arhiwleri.

 

14-nji madda. Türkmenistanyň döwlet arhiwleri

 

1. Türkmenistanyň döwlet arhiwleri Türkmenistanyň Prezidentiniň namalary, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kararlary esasynda döredilýär, üýtgedilip guralýar we ýatyrylýar.

2. Türkmenistanyň merkezi, welaýat we şäher döwlet arhiwleri jemgyýetiň, döwletiň, raýatlaryň isleglerini kanagatlandyrmak üçin Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamagy, hemişelik saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy amala aşyrýarlar, şeýle hem bellenilen tertipde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasyny döretmegiň çeşmelerine degişli edilen kärhanalarda, edaralarda we guramalarda resminamalaryň toplanylyşyna, saklanylyşyna, hasaba alnyşyna, tertibe salnyşyna hem-de peýdalanylyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar.

3. Şahsy düzüm boýunça döwlet arhiwleri raýatlaryň durmuş-hukuk goraglylygyny üpjün etmek üçin arhiw resminamalaryny toplamak, abat saklamak, hasaba almak, peýdalanmak maksady bilen döredilýär.

 

15-nji madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy

 

Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy Türkmenistanyň Prezidentiniň döwlet, jemgyýetçilik-syýasy işiniň ähli nukdaýnazarlaryny açyp görkezýän resminamalary, oňa degişli bolan bütinleý şahsy häsiýetli resminamalary we maglumatlary toplamagy, abat saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy üpjün edýär, şeýle hem Türkmenistany durmuş-ykdysady we ruhy-medeni taýdan ösdürmäge gönükdirilen syýasy ugruň derswaýys meselelerini amala aşyrmak, milletiň dünýä jemgyýetçiliginde abraýyny artdyrmak boýunça ylmy işleri taýýarlamagy we neşir etmegi amala aşyrýar.

 

16-njy madda. Pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary

 

1. Amala aşyrýan işleriniň dowamynda özboluşly aýratynlyklary bar bolan resminamalar toplumyny (geologik, kartografiýa-geodeziýa, meteorologik, standartlar) döredýän hem-de şol resminamalary saklamagyň, hasaba almagyň we peýdalanmagyň aýratyn şertleri talap edilýän guramalarda pudaklaryň döwlet gaznalary döredilýär.

2. Döwlet aýawhanalary - muzeýler, kitaphanalar, ylmy edaralar özlerinde taryhy taýdan emele gelen resminama toplumlarynyň abat saklanylmagyny we peýdalanylmagyny üpjün edýärler.

3. Pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny şu Kanuna we olar hakyndaky düzgünnamalara laýyklykda hemişelik saklamagy amala aşyrýarlar.

4. Pudaklaryň döwlet gaznalarynyň we beýleki döwlet aýawhanalarynyň Sanawy Baş arhiw müdirliginiň teklibi boýunçaTürkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýar.

 

17-nji madda. Pudaklaýyn arhiwler

 

1. Döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar we jemgyýetçilik birleşikleri Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de şahsy düzüm boýunça resminamalary özleriniň döredýän pudaklaýyn arhiwlerinde wagtlaýyn saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy amala aşyrýarlar, şeýle hem Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilen kadalara we ölçeglere laýyklykda, olary ýörite jaýlar, enjamlar we işgärler bilen üpjün edýärler.

Ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we jemgyýetçilik birleşikleriniň merkezi edaralary öz garamagyndaky kärhanalarda, edaralarda, guramalarda Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamagyň, abat saklanylmagyny üpjün etmegiň, hasaba almagyň, peýdalanmagyň we döwletiň saklamagyna tabşyrmagyň bellenilen tertibiniň berjaý edilmegine hem-de iş dolandyryşynda resminamalaryň ýöredilişine gözegçilik edýärler.

2. Aýry-aýry ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we guramalar Baş arhiw müdirligi bilen baglaşylan şertnama esasynda öz alyp barýan işleriniň netijesinde emele gelen Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň döwlet tarapyndan uzak wagtlap saklanylmagyny amala aşyrýarlar.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň resminamalarynyň uzak wagtlap saklanylmagyny üpjün edýän ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralaryň, guramalaryň Sanawy Baş arhiw müdirliginiň teklibi boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýar.

3. Eýeçiligiň görnüşine we edara tabynlygyna garamazdan kärhanalar, edaralar we guramalar pudaklaýyn arhiwleriň ýagdaýy hem-de olarda saklanylýan resminamalar hakynda maglumatlary her ýyl Baş arhiw müdirligine we döwlet arhiwlerine bermäge borçludyrlar.

 

18-nji madda. Raýatlaryň şahsy arhiwleri

 

1. Raýatlar şahsy arhiwleri döretmek hukugyna eýedirler. Döwlet raýatlaryň şahsy arhiwleriniň eldegrilmesizligini kepillendirýär. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başga kadalar bellenilmedik bolsa, şahsy arhiwlerdäki resminamalar olaryň eýesi bilen ylalaşylmazdan gözden geçirilip ýa-da alnyp bilinmez.

2. Şahsy arhiwiň eýesi özüniň şahsy arhiwiniň eldegrilmesizligini goramagy kimiň, haýsy edaranyň ýa-da guramanyň üstüne ýükleýändigini ýa-da oňa eýelik etmek hukugyny berýändigini wesýetnamasynda görkezmäge haklydyr.

3. Raýatyň eýeçiliginde bolan arhiw resminamalary onuň öz alyp baran işiniň netijesinde döremedik bolsa, ýöne olaryň aýratyn jemgyýetçilik ähmiýeti bar bolsa, onda ol şol resminamalaryň abat saklanylmagyny üpjün etmäge we olaryň ýerleşýän ýeri barada döwlet arhiwine habar bermäge borçludyr. Berlen borjuň ýerine ýetirilmezligi Baş arhiw müdirliginiň beren teklipnamasy esasynda arhiw resminamalarynyň bellenilen tertipde mejbury satyn alynmagyna getirip biler.

4. Şahsy arhiwiň eýesiniň ony döwlet arhiwine hemişelik ýa-da belli bir möhlet bilen (depozitar) saklamak üçin bermäge haky bardyr. Döwlet arhiwlerinde şahsy arhiwleri saklamagyň hem-de olardan peýdalanmagyň şertleri Baş arhiw müdirligi tarapyndan tassyklanylan şahsy arhiw hakyndaky birkysmy Düzgünnama we şahsy arhiwiň eýesi bilen döwlet arhiwleriniň arasynda baglaşylan şertnama laýyklykda amala aşyrylýar.

 

V BAP. ARHIW RESMINAMALARYNY TOPLAMAK, SAKLAMAK WE HASABA ALMAK. IŞ DOLANDYRYŞY GURAMAK WE ALYP BARMAK

 

19-njy madda. Döwlet arhiwlerini toplamagyň çeşmeleri

 

Alyp barýan işleriniň dowamynda Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalary emele gelýän döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, ýuridik we fiziki şahslar döwlet arhiwlerini toplamagyň çeşmeleri bolup durýarlar.

Döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň, jemgyýetçilik birleşikleriniň we fiziki şahslaryň döwlet arhiwlerini toplamagyň çeşmeleriniň sanawlaryna girizilmegi şertnama esasynda amala aşyrylýar.

Muzeýlerde, kitaphanalarda, ylmy edaralarda, şeýle-de jemgyýetçilik birleşikleriniň, dini guramalaryň arhiwlerinde we raýatlaryň şahsy arhiwlerinde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň resminamalarynyň asyl nusgalaryny toplamak gadagan edilýär.

 

20-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny pudaklaýyn arhiwlerde saklamagyň tertibi we möhletleri

 

1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny wagtlaýyn saklamagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan kesgitlenilýär.

2. Döwlet arhiwlerine tabşyrylýança Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny pudaklaýyn arhiwlerde saklamagyň möhletleri aşakdaky ýaly bellenilýär:

1) umumydöwlet ähmiýetli ýokary döwlet häkimiýet edaralary - Türkmenistanyň Prezidentiniň Diwany, Türkmenistanyň Mejlisi, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti, şeýle hem Türkmenistanyň Başprokuraturasy, ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, Türkmenistanyň Merkezi banky, döwlet birleşikleri, kärhanalary, edaralary we guramalary üçin -15 ýyl;

2) welaýat ähmiýetli döwlet häkimiýet edaralary, kärhanalar, edaralar, guramalar üçin -10 ýyl;

3) döwlet häkimiýetiniň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, etraplaryň, şäherleriň kärhanalary, edaralary we guramalary üçin - 5 ýyl;

4) Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň aýry-aýry görnüşleri üçin:

raýatlyk ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylary üçin - 109 ýyl;

şahsy düzüm boýunça resminamalar, hojalyk kitaplary, notarial hereketleriň ýazgylary we kazyýet işleri üçin - 75 ýyl;

ylmy, tehnologik, konstruktorçylyk, taslama, patent resminamalary üçin - 25 ýyl;

kino-, foto-, fono-, wideoresminamalary, elektron görnüşindäki resminamalar üçin - 3 ýyl.

Zerur bolan halatlarda görkezilen resminamalary pudaklaýyn arhiwlerde saklamagyň möhletleri Baş arhiw müdirligi tarapyndan degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary bilen ylalaşylyp üýtgedilip bilner.

3. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň resminamalaryny olaryň eýeleri (eýelik edijileri) şu Kanuna laýyklykda özbaşdak saklaýarlar.

 

21-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny döwletiň saklamagyna tabşyrmak

 

1. Döwlet häkimiýet edaralarynda, döwlet kärhanalarynda, edaralarynda we guramalarynda wagtlaýyn saklanylmaly möhletleri tamamlanandan soňra Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň resminamalary hemişeliksaklamaga döwlet arhiwlerine tabşyrylýar.

Öz alyp barýan işleriniň dowamynda audiowizual resminamalary döredýän döwlet edaralary audiowizual resminamalaryň hökmany nusgalygyny degişli döwlet arhiwlerine berýärler.

2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň resminamalary döwlet arhiwleri bilenresminamalaryň eýeleriniň (eýeçilik edijileriň) arasynda baglaşylýan şertnamalar esasynda döwlet arhiwlerine gelip gowuşýarlar.

3. Arhiw resminamalaryny hemişelik saklamak üçin tabşyrmaga taýýarlamak hem-de tabşyrmak bilen baglanyşykly ähli işler, şol sanda olary ulagly daşamak resminamalary tabşyrýan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň serişdeleriniň hasabyna ýerine ýetirilýär.

4. Eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar ýatyrylan ýa-da üýtgedilip guralan mahalynda, Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny mundan beýläk nähili saklamalydygy baradaky meseläni olaryň özleri Baş arhiw müdirliginiň gatnaşmagynda çözýärler. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli bolmadyk resminamalar hukuk oruntutaryna ýa-da ýokarda durýan gurama berilýär.

Ýatyrylan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň hukuk oruntutarlary bolan kärhanalar, edaralar we guramalar özlerine berlen resminamalaryň abat saklanylmagyny, hasaba alynmagyny we peýdalanylmagyny üpjün etmäge borçludyrlar. Hukuk oruntutary ýa-da ýokarda durýan guramasy bolmadyk mahalynda ýatyrylan kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli resminamalary tertipleşdirilen ýagdaýda döwlet arhiwine berilýär.

5. Döwlet statistika edaralary ýylda bir gezek bellenilen möhletlerde, dolandyryş çäk degişliligini göz öňünde tutmak bilen, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalary, edaralary hem-de guramalary döretmek, üýtgedip guramak we ýatyrmak baradaky maglumatlary Baş arhiw müdirligine berýärler.

6. Daşary ýurt döwletleriniň we olaryň ýuridik we fiziki şahslarynyň, halkara guramalarynyň eýeçiliginde durýan, şeýle hem Türkmenistanyň hem-de daşary ýurt döwletleriniň bilelikdäki eýeçiliginde durýan kärhanalar, edaralar we guramalar Türkmenistanyň çäklerinde öz işini tamamlan halatlarynda, Türkmenistanyň raýatlaryna doldurylan şahsy düzüm boýunça resminamalary, şonuň ýaly-da taslama-gurluşyk, konstruktorçylyk, tehnologik, önümçilik resminamalarynyň göçürme nusgalaryny döwlet arhiwlerine tabşyrýarlar.

7. Resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesini geçirmek, olary hemişelik saklamaga saýlap almak hem-de saklanylmaly möhletleri dolan resminamalary ýok etmäge bölüp aýyrmak üçin ministrliklerde, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynda, kärhanalarda, edaralarda we guramalarda döwlet arhiwleriniň wekilleriniň gatnaşmagynda seljeriş toparlary döredilýär. Arhiw resminamalaryny hemişelik saklamaga saýlap almagyň we taryhy gymmatlylygy bolmadyk hem-de amaly ähmiýetini ýitiren resminamalaryň ýok etmäge degişlilerini bölüp aýyrmagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilýär.

 

22-nji madda. Şahsy düzüm boýunça resminamalar

 

Eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar, şol sanda daşary ýurt döwletleriniň, olaryň ýuridik we fiziki şahslarynyň, halkara guramalarynyň eýeçiliginde durýan, şeýle hem Türkmenistanyň hem-de daşary ýurt döwletleriniň bilelikdäki eýeçiliginde durýan, öz işlerini Türkmenistanyň çäklerinde alyp barýan kärhanalar, edaralar, guramalar Türkmenistanyň raýatlaryna şahsy düzüm boýunça resminamalary ýöretmäge hem-de raýatlaryň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün etmek maksady bilen şol resminamalaryň abat saklanylmagy, hasaba alynmagy hem-de peýdalanylmagy üçin çäreler görmäge borçludyrlar.

 

23-nji madda. Arhiw resminamalaryny ylmy-tehniki taýdan işläp taýýarlamagyň, olaryň durkuny saklamagyň we gaýtadan dikeltmegiň tertibi

 

Arhiw resminamalaryny ylmy-tehniki taýdan işläp taýýarlamak, olaryň durkuny saklamak we gaýtadan dikeltmek diňe Baş arhiw müdirliginiň edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

 

24-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy

 

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň ähli resminamalary olaryň nirede saklanylýandygyna we pudaklaýyn degişliligine garamazdan merkezleşdirilen esasda döwlet hasabyna alynmaga degişlidir. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny döwlet hasabyna almagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan kesgitlenilýär.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň seýrek duş gelýän resminamalary hem Medeniýetiň gozgalýan gymmatlyklarynyň döwlet gorag sanawynda hasaba alynmaga degişlidir.

 

25-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň abat saklanylmagyny üpjün etmek

 

Döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar bellenilen möhletleriň dowamynda arhiw resminamalarynyň, şol sanda şahsy düzüm boýunça resminamalaryň abat saklanylmagyny üpjün etmäge borçludyrlar.

Milli arhiw gaznasynyň seýrek duş gelýän we aýratyn gymmatly resminamalary saklamagyň, hasaba almagyň hem-de peýdalanmagyň aýratyn düzgünine degişlidirler. Bu resminamalaryň ätiýaçlyk nusgalary döredilýär. Arhiw resminamalaryny seýrek duş gelýän we aýratyn gymmatly resminamalara degişli etmegiň, şeýle hem olaryň ätiýaçlyk nusgalaryny döretmegiň hem-de saklamagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilýär.

Döwlete degişli bolmadyk kärhanalar, edaralar we guramalar öz hereket edip gelýän döwrüniň bütin dowamynda döredilen resminamalaryň Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasyna degişli edilmeginiň mümkindigi baradaky mesele çözülýänçä, olaryň abat saklanylmagyny üpjün edýärler.

 

26-njy madda. Iş dolandyryşy guramagyň we alyp barmagyň tertibi

 

Ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar, guramalar we jemgyýetçilik birleşikleri Baş arhiw müdirliginiň bellän düzgünnamalaryna we kadalaryna laýyklykda iş dolandyryşy guraýarlar we alyp barýarlar.

 

VI BAP. TÜRKMENISTANYŇ MILLI ARHIW GAZNASYNYŇ RESMINAMALARYNYŇ PEÝDALANYLMAGY

 

27-nji madda. Arhiw resminamalaryny peýdalanmagyň we olar bilen tanyş bolmagyň tertibi

 

1. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylara bellenilen tertipde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny ýa-da resminamalaryň dürli göterijilerdäki nusgalaryny, olar hakyndaky maglumat beriji-gözleg serişdelerini öwrenmäge we maglumatlary almaga hukuk berilýär.

2. Döwlet arhiwlerinde saklanylýan resminamalardan peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Baş arhiw müdirligi tarapyndan kesgitlenilýär.

Döwlet kärhanalarynda, edaralarynda we guramalarynda pudaklaýyn saklanylýan resminamalardan peýdalanmagyň tertibi Baş arhiw müdirliginiň bellän kadalaryna laýyklykda, olaryň ýolbaşçylary tarapyndan kesgitlenilýär.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň arhiw resminamalaryny peýdalanmaklyk eýesiniň ýa-da eýeçilik edijiniň razylygy bilen amala aşyrylýar.

3. Döwlet arhiwleri, pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň pudaklaýyn arhiwleri özlerinde degişli arhiw resminamalarynyň bolan ýagdaýynda raýatlaryň durmuş goraglylygy bilen baglanyşykly arhiw güwänamalaryny ýa-da arhiw resminamalarynyň göçürme nusgalaryny bellenilen tertipde resmileşdirip, peýdalanyjylara mugt bermäge borçludyrlar.

Döwlet arhiwleri, muzeýler, kitaphanalar, ylmy edaralar, kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň arhiwleri döwlet häkimiýet edaralaryny olaryň öz ygtyýarlyklaryny amala aşyrmaklary üçin zerur bolan arhiw maglumatlary, arhiw resminamalarynyň göçürme nusgalary bilen üpjün edýärler, arhiw resminamalaryny çap edýärler hem-de görkezişe goýýarlar, özlerinde saklanylýan resminamalaryň düzümi hem-de mazmuny barada maglumat-habar beriji neşirleri taýýarlaýarlar.

Döwlet arhiwlerinden, muzeýlerden, kitaphanalardan, ylmy edaralardan arhiw resminamalaryny maddy subutnamalar hökmünde hukuk goraýjy we beýleki döwlet edaralaryna bermeklik bellenilen tertipde peýdalanylandan soňra, olary gaýtaryp bermeklik şertlerinde amala aşyrylýar. Peýdalanmak üçin ygtyýaryna berlen resminamalara islendik görnüşdäki üýtgetmeleri girizmek gadagandyr.

4. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylar Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryndaky maglumatlardan öz düşünişlerine görä many çykaryp, onuň mazmunyny özleriçe beýan edendikleri, resminamalary çalşyrandyklary, ýok edendikleri üçin şahsy jogapkärçilik çekýärler.

5. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalary bilen tanyş bolmaga çäklendirmeler düzüminde döwlet, harby, gulluk, täjirçilik we kanun tarapyndan goralýan beýleki syrlary saklaýan arhiw resminamalaryna, şeýle hem seýrek duş gelýän hem-de aýratyn gymmatly resminamalaryň asyl nusgalaryna, fiziki ýagdaýy kanagatlanarsyz bolan beýleki arhiw resminamalaryna degişlidir.

Özleriniň milli arhiwlerinden peýdalanmakda Türkmenistanyň raýatlary üçin çäklendirmeler goýan döwletleriň ýuridik we fiziki şahslaryna Baş arhiw müdirligi tarapyndan çäklendirmeler bellenilip bilner.

Raýatyň şahsy we maşgala syry baradaky maglumatlary özünde saklaýan arhiw resminamalaryndan peýdalanmakdaky çäklendirmeler onuň aradan çykan wagtyndan beýläk 75 ýyl möhlete bellenilýär. Bu möhletden ozal şeýle resminamalar bilen tanyş bolmaga rugsady diňe şol raýatyň özi ýaşap ýören wagtynda berip biler, ol aradan çykanyndan soňra bolsa, onuň mirasdüşerleri tarapyndan berlip bilner.

6. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylar arhiw resminamalaryndan peýdalanmak meseleleri boýunça döwlet arhiw edaralarynyň çykaran çözgütleri barada Baş arhiw müdirligine şikaýat edip bilerler, onuň çykaran çözgüdi bilen ylalaşmadyk ýagdaýynda bolsa, kazyýete şikaýat edip bilerler.

 

VII BAP. HALKARA HYZMATDAŞLYGY

 

28-nji madda. Arhiw işi babatda halkara hyzmatdaşlygy

 

Baş arhiw müdirliginiň edaralary, jemgyýetçilik hem-de beýleki guramalar we raýatlar-arhiw resminamalarynyň eýeleri arhiw işi babatda halkara hyzmatdaşlygyna, arhiwleriň meseleleri baradaky halkara maslahatlara, ýygnaklara we halkara maglumat alyşmak işine gatnaşýarlar.

 

29-njy madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny alyp gitmek we getirmek

 

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny alyp gitmek we getirmek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny medeni we beýleki maksatlar bilen Türkmenistanyň çäginden daşary wagtlaýyn alyp gitmegiň möhletleri Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.

Medeni we beýleki maksatlar bilen Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny Türkmenistanyň çäginden daşary wagtlaýyn alyp gitmeklik Baş arhiw müdirliginiň teklibi boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň rugsat bermegi bilen amala aşyrylýar.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny Türkmenistanyň çäklerinden daşary yzyna gaýtaryp getirmezlik şerti bilen alyp gitmek gadagandyr.

Yzyna gaýtaryp getirmezlik şerti bilen alnyp gidilmekçi bolunýan, Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine girmeýän arhiw resminamalary Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilen tertipde gymmatlylygynyň seljermesiniň geçirilmegine degişlidir. Olary alyp gitmäge rugsat Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Baş arhiw müdirligi tarapyndan berilýär.

Kanuny esaslarda edinilen ýa-da alnan arhiw resminamalaryny hem-de olaryň nusgalaryny Türkmenistanyň çäklerine getirmäge ygtyýar berilýär.

 

30-njy madda. Daşary ýurtlara alyp gidilen we şol ýerlerde saklanylýan taryhy mirasyň resminamalarynyň gaýtarylyp getirilmegi

 

Türkmenistanyň daşary ýurtlara düşen arhiw resminamalaryna Türkmenistanda döredilen we geçmişde onuň çäklerinden daşary çykarylan, häzirki wagtda bolsa daşary ýurt döwletleriň döwlet kärhanalarynyň we edaralarynyň, guramalarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň ýa-da aýry-aýry raýatlarynyň eýeçiligine geçen arhiwleriň we fiziki şahslaryň resminamalary girýärler.

Döwlet ýurduň çäklerinden daşary çykarylan öz taryhy mirasynyň resminamalarynyň Türkmenistana gaýtarylyp getirilmegi barada alada edýär, türkmen halkynyň milli baýlygy hökmündäki şol gymmatlyklaryň ýurdumyza gaýtarylyp getirilmegini höweslendirýär, goldaýar hem maliýeleşdirýär.

Türkmenistanyň arhiw resminamalaryny gaýtaryp getirmek baradaky işleri guramagy, geçirmegi we utgaşdyrmagy Türkmenistanyň kanunçylygyna we Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda Baş arhiw müdirligi amala aşyrýar.

 

VIII BAP. ŞU KANUNYŇ BOZULANDYGY ÜÇIN JOGAPKÄRÇILIK WE ÝERINE ÝETIRILIŞINEGÖZEGÇILIK

 

31-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik

 

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny ogurlan, zaýalan, gizlän, bikanun ýok eden ýa-da bu hereketlere ýol beren, şeýle hem şol resminamalary abat saklamagyň we peýdalanmagyň kadalaryny we tertibini bozan wezipeli adamlar we raýatlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasyna ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda tölenmäge degişlidir.

 

32-nji madda. Şu Kanunyň ýerine ýetirilişine gözegçilik

 

Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň ýagdaýyna, döwlet häkimiýet edaralarynda, kärhanalarda, edaralarda we guramalarda arhiw işiniň hem-de iş dolandyryşynyň guralyşyna Baş arhiw müdirligi özüniň ygtyýarlylygynyň çäklerinde döwlet gözegçiligini amala aşyrýar. Baş arhiw müdirligi:

ýuridik we fiziki şahslaryň arhiw resminamalaryny döretmek, abat saklamak hem-de peýdalanmak bilen baglanyşykly alyp barýan işlerini barlaýar;

Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygynyň wezipeli adamlar we raýatlar tarapyndan bozulan ýagdaýlaryny ýüze çykarýar hem-de olaryň öňüni alýar;

ýuridik hem-de wezipeli şahslara Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygynyň ýüze çykarylan bozulmalaryny düzetmegiň ugruny görkezýär;

arhiw işinde administratiw hukuk tertibiniň bozulmalary hakyndaky resminamalary resmileşdirýär we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde degişli guramalara berýär.

Ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi we ýerli edaralary öz garamagyndaky kärhanalarda, edaralarda we guramalarda arhiw işiniň hem-de iş dolandyryşyň ýagdaýynyň meselelerine garamaga we degişli kararlary kabul etmäge borçludyrlar.

 

IX BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

33-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.

2. Türkmenistanyň şu aşakdaky kanunçylyk namalaryny güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:

1) 2003-nji ýylyň 30-njy noýabrynda kabul edilen «Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2003 ý., № 4, 45-nji madda);

2) 2009-njy ýylyň 18-nji aprelinde kabul edilen «Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň XXXXI bölegini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 33-nji madda);

3) 2010-njy ýylyň 26-njy noýabrynda kabul edilen «Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň I bölegini (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 4, 74-nji madda).

 

 

      Türkmenistanyň                                                     Gurbanguly

          Prezidenti                                                       Berdimuhamedow

 

Aşgabat şäheri.

2013-nji ýylyň 4-nji maýy.

        № 392-IV.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Daýhan birleşikleri hakynda

(rejelenen görnüşi)

 

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 38-nji madda)

 

( Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 85-V, 23.05.2015 ý. № 238-V, 03.06.2017 ý. № 578-V we 02.03.2019 ý. № 131-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

Şu Kanun daýhan birleşiklerini döretmegiň we olaryň işiniň ykdysady, hukuk hem-de durmuş esaslaryny kesgitleýär.

 

bap. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Daýhan birleşigi

 

Daýhan birleşigi – munuň özi oba hojalyk önümçiligini guramak we alyp barmak üçin döredilýän, gatyşyk (birleşen) eýeçilige esaslanýan ýuridik şahsdyr.

 

2-nji madda. Daýhan birleşiginiň wezipeleri

 

Daýhan birleşiginiň esasy wezipeleri şu aşakdakylardan ybaratdyr:

- oba hojalyk önümlerini öndürmek, gaýtadan işlemek we ýerlemek;

- öz emläginiň we ygtyýarlyklarynyň çäklerinde oba hojalyk önümçiligini netijeli guramak;

- oba hojalyk önümleriniň esasy görnüşleri boýunça şertnamalaýyn borçnamalary ýerine ýetirmek;

- özüne berkidilen ýerleri we beýleki tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak esasynda giňeldilen üznüksiz önümçiligi alyp barmak;

- öz önümçilik we maddy-tehniki  binýadyny ösdürmek hem-de pugtalandyrmak, oba hojalyk önümçiligine ylmy-tehniki ilerlemäniň, öňde baryjy tejribäniň we iň täze tehnologiýalaryň gazananlaryny ornaşdyrmak, oba hojalyk çig malyny saklamak we gaýtadan işlemek boýunça işe girizilýän desgalary netijeli peýdalanmak hem-de onuň esasynda taýýar önümi öndürmek;

- oba hojalygynda önümçilik we zähmet bileleşmesini, oba hojalyk-senagat goşulyşmasyny ösdürmäge ýardam edýän guramaçylyk-ykdysady çäreleri durmuşa geçirmek;

- obada ýerli çig maly we önümçiligiň galyndylaryny gaýtadan işleýän kärhanalaryň, sehleriň ulgamyny ösdürmek, ýyladyşhanalary we oba ilatyna hyzmat etmek boýunça beýleki birleşmeleri gurmak arkaly täze iş orunlaryny döretmek;

- oba ilatynyň zähmet we durmuş şertlerini gowulandyrmak.

 

3-nji madda. Daýhan birleşigine agzalyk

 

1. Birleşigiň önümçilik işine gös-göni gatnaşýan, 18 ýaşy dolan raýatlar ýaşaýan ýerine garamazdan, daýhan birleşiginiň agzasy bolup bilerler.

2. Daýhan birleşigine agzalyk meýletindir. Daýhan birleşigine agzalyk berlen arzanyň esasynda ýüze çykýar.

3. Daýhan birleşigiň agzalary ýanaşyk ýerleşen ekin meýdanlarynda ýer-suw serişdelerini rejeli peýdalanmak, ekin dolanyşygyny girizmek we ähli agrotehniki çäreleriň netijeliligini ýokarlandyrmak maksady bilen, kärendeçileriň toparlaryna meýletin birleşip bilerler.

 

4-nji madda. Daýhan birleşigi hakynda kanunçylyk

 

Daýhan birleşigini döretmek we onuň işi bilen baglanyşykly gatnaşyklar şu Kanun, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan, şu meseleler baradaky düzgünleri jemleýän daýhan birleşiginiň mysaly Tertipnamasy, şeýle hem Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

 

II bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINIŇ HOJALYK IŞINIŇ ESASLARY

 

5-nji madda. Işiň ykdysady esasy

 

1. Daýhan birleşiginiň işiniň ykdysady esasy şu aşakdakylardan ybaratdyr:

- döwlet tarapyndan peýdalanylmaga berilýän ýer, esasy gaznalar we beýleki emläk;

- pul serişdeleri we beýleki maliýe aktiwleri;

- hojalyk işiniň netijesinde öndürilen önüm;

- alnan girdejiler;

- kanunda gadagan edilmedik esaslarda edinilen beýleki maddy gymmatlyklar.

2. Döwlet tarapyndan daýhan birleşigine berlen ýer, esasy gaznalar we beýleki emläk degişlilikde peýdalanmak we  hojalygy ýöretmek hukugynda oňa degişlidir hem-de olar bölünmäge degişli däldir.

3. Daýhan birleşiginiň öz serişdeleriniň hasabyna edinen maddy gymmatlyklary, alan girdejileri, şeýle hem birleşigiň ygtyýarynda galýan önüm onuň eýeçiligine degişlidir.

 

6-njy madda. Işiň maliýe esasy we karz gatnaşyklary

 

1. Daýhan birleşiginiň maliýe serişdeleri kärendeçileriň we beýleki önüm öndürijileriň hem-de ýerden peýdalanyjylaryň girdejilerinden Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýän möçberlerde geçirimleriň, şeýle hem öz işiniň ähli görnüşlerinden, karzlaryndan, ssudalaryndan we Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki gelip gowuşýan ähli girdejileriň hasabyna döredilýär.

2. Daýhan birleşigi özüne degişli maliýe serişdelerini özbaşdak peýdalanýar we hasaplaşyklar boýunça borçnamalaryň öz wagtynda ýerine ýetirilmegini üpjün edýär.

3. Daýhan birleşigi giňeldilen üznüksiz önümçiligi maliýe taýdan üpjün etmäge niýetläp öz girdejileriniň hasabyna ýörite maksatly önümçiligi ösdüriş, durmuşy ösüş we ätiýaçlyk gaznalaryny döretmäge haklydyr.

4. Salgytlary, şeýle hem beýleki hökmany tölegleri tölemek Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

5. Daýhan birleşigi özüniň durmuşy ösüş, ätiýaçlyk gaznalaryndan Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kesgitlän tertibinde geňeşligiň çägindäki obalarda durmuş-jemagat maksatly desgalaryň gurluşygyny we abatlanylmagyny maliýeleşdirmäge niýetlenen serişdeleri degişli Geňeşiň hasabyna bölüp berip biler.

 

7-nji madda. Nyrhlar we nyrhyň emele gelmegi

 

1. Daýhan birleşiginiň öndüren önümi bazar we döwlet satyn alyş nyrhlary boýunça ýerlenilýär.

2. Döwlet satyn alyş nyrhlary we şol nyrhlar boýunça ýerlenilýän önümleriň görnüşleriniň sanawy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.

3. Kärendeçi şertnamalaýyn we beýleki borçnamalaryny ýerine ýetirenden soň öz ygtyýarynda galýan önümleri erkin bazar bahalary bilen özbaşdak ýerläp biler.

 

8-nji madda. Daýhan birleşiginiň hojalyk işini guramak

 

1. Daýhan birleşigi öz işiniň ugruny özbaşdak saýlaýar we ony öz ösüşiniň geljegini hasaba almak bilen esasy oba hojalyk önümini öndürmek we satyn almak üçin şertnamalaýyn borçnamalara laýyklykda meýilleşdirýär.

2. Degişli ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary şertnamalaýyn borçnamalary ýerine ýetirmek üçin daýhan birleşikleriniň tehniki hyzmatlar, dökünler, suw serişdeleri, beýleki zerur serişdeler bilen bellenilen tertipde tölegli esasda üpjün edilmegini guraýarlar.

3. Daýhan birleşigini suw, tohum, dökün, himikatlar, ýerleri işläp bejermek we hasyly ýygnamak işlerini tehnika bilen üpjün etmekde hyzmat edýän guramalar şertnamalaýyn borçnamalaryň öz wagtynda we doly möçberde ýerine ýetirmedik halatynda, şonuň ýaly-da daýhan birleşikleri hem hyzmat edýän guramalaryň işine bökdençlik döreden halatynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilik çekýärler.

4. Daýhan birleşigi ýeri, maly we beýleki serişdeleri birleşigiň agzalaryna Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde we tertipde kärendesine bermäge haklydyr.

5. Daýhan birleşiginiň şahsy we edara görnüşli taraplar bilen hojalyk-önümçilik gatnaşyklary şertnamalaýyn esasda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

6. Daýhan birleşiginiň batyp galmagy diýlip ykrar edilmeginiň ýa-da yglan edilmeginiň esaslary "Bergidarlaryň batyp galmagy hakynda" Türkmenistanyň Kanuny tarapyndan kesgitlenilýär.

7. Daýhan birleşikleri umumy maksatlara ýetmek üçin öz islegleri boýunça beýleki kärhanalaryň işine paýly esasda gatnaşyp bilerler, şunda daýhan birleşikleri edara görnüşli tarapyň hukuklaryny we borçlaryny saklaýarlar.

 

81-nji madda. Daýhan birleşiginiň emlägi

 

1. Daýhan birleşiginiň esasy gaznalary we Türkmenistanyň kanunçylygy bilen gadagan edilmedik girdejilerden we beýleki çeşmelerden emele gelýän başga emläkleri bolup biler.

2. Daýhan birleşiginiň emlägini dolandyrmak onuň Tertipnamasyna laýyklykda amala aşyrylýar.

3. Döwlet eýeçiliginiň hasabyna döredilen daýhan birleşiginiň esasy gaznalary we beýleki emläkleri döwlet tarapyndan peýdalanylmaga berilýär we olary hususylaşdyrmak Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

4. Eýeçiligiň döwlete degişli bolmadyk görnüşleriniň esasynda döredilen daýhan birleşiginiň esasy gaznalaryna we beýleki emläklerine eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýar etmek daýhan birleşigiň Tertipnamasyna laýyklykda amala aşyrylýar.

5. Oba hojalyk maksatly ýerler daýhan birleşigine döwlet tarapyndan hemişelik peýdalanmaga berlip bilner.

 

9-njy madda. Daýhan birleşiginiň ýerleşýän geňeşliginiň çäginde ýaşaýan raýatlara şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek üçin mellek ýerlerini bermek

 

1. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň maşgalalaryna, şeýle hem işi şu geňeşligiň çäginde ýaşaýan ilata hyzmat etmek bilen baglanyşykly mugallymlaryň, lukmanlaryň we beýleki hünärmenleriň maşgalalaryna, oba ýerlerinde ýaşaýan pensionerleriň we maýyplaryň maşgalalaryna şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek üçin ömürlik miras geçip biljek mellek ýerleri berilýär.

2. Mellek ýerlerini bermegiň we oňa eýelik etmäge bolan hukukdan mahrum etmegiň tertibi we şertleri, şeýle hem olaryň möçberleri Türkmenistanyň ýer kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.

 

III bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINIŇ IŞINIŇ

GURAMAÇYLYK-HUKUK ESASLARY

 

10-njy madda. Daýhan birleşigini döretmek we onuň işini bes etmek

 

1. Daýhan birleşigi etrap, şäher häkiminiň teklipnamasy esasynda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşylyp, welaýat häkiminiň karary bilen döredilýär. Daýhan birleşigi döredilende oňa at dakylýar.

2. Daýhan birleşiginiň işini bes etmek, üýtgedip guramak, adyny üýtgetmek şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan tertipde amala aşyrylýar.

 

11-nji madda. Daýhan birleşigini bellige almak

 

1. Daýhan birleşigini bellige almak welaýat häkiminiň teklipnamasy boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

2. Daýhan birleşigi onuň döwlet tarapyndan bellige alnanlygy hakyndaky şahadatnamany alan pursadyndan başlap döredilen diýlip hasap edilýär we edara görnüşli tarapyň hukuk derejesine eýe bolýar.

 

12-nji madda. Daýhan birleşigini dolandyrmagyň esaslary

 

1. Daýhan birleşigi şu Kanuna, Türkmenistanyň beýleki kanunçylyk namalaryna we daýhan birleşiginiň Tertipnamasyna laýyklykda dolandyrylýar.

2. Daýhan birleşigini dolandyryjylar şu aşakdakylardyr:

- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagy;

- daýhan birleşiginiň Topary;

- daýhan birleşiginiň başlygy.

3. Daýhan birleşigini dolandyryjylaryň hukuklary we borçlary şu Kanun, Türkmenistanyň beýleki kanunçylyk namalary we daýhan birleşiginiň Tertipnamasy bilen kesgitlenilýär.

4. Oba hojalyk önümçiliginiň görnüşleri we ugurlary boýunça ýörüteleşdirilen daýhan birleşiklerini dolandyrmak we olaryň hojalyk işini guramak Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan düzgünlere laýyklykda amala aşyrylýar.  

 

13-nji madda. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagy

 

1. Daýhan birleşiginiň ýokary dolandyryjysy daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagydyr. Daýhan birleşigi onuň agzalarynyň ýyllyk we nobatdan daşary umumy ýygnaklaryny geçirýär.

2. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagyna onuň agzalarynyň üçden iki bölegi gatnaşýan bolsa, onda umumy ýygnak doly ygtyýarly hasap edilýär we onuň kararlary açyk ýa-da gizlin ses bermek arkaly, sesleriň ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.

3. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagyny çagyrmagyň we geçirmegiň tertibi daýhan birleşiginiň Tertipnamasyna laýyklykda kesgitlenýär.

4. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň ýyllyk umumy ýygnagy daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda göz öňünde tutulan möhletde, ýöne daýhan birleşiginiň maliýe ýyly gutarandan soň üç aýdan gijä  goýman geçirilmelidir.

5. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnaklarynyň ygtyýarlyklaryna şular degişlidir:

- Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan daýhan birleşiginiň mysaly Tertipnamasynyň esasynda  daýhan birleşiginiň Tertipnamasyny tassyklamak hem-de oňa üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek;

- daýhan birleşigini üýtgedip guramak, ýatyrmak barada etrap we welaýat häkimlerine teklipleri bermek;

- daýhan birleşiginiň Toparynyň düzüminiň sanyny kesgitlemek, onuň agzalaryny saýlamak we olaryň ygtyýarlyklaryny möhletinden öň ýatyrmak;

- daýhan birleşiginiň başlygyny we onuň orunbasarlaryny wesipä saýlamak we wezipesinden boşatmak;

- daýhan birleşiginiň diwanynyň wezipe sanawyny we diwanyny saklamak üçin çykdajylaryny tassyklamak;

- daýhan birleşiginiň ýyllyk maliýe netijelerini ara alyp maslahatlaşmak we girdejini ulanmagyň ugurlaryny kesgitlemek;

- daýhan birleşiginiň Maýalyk gorunyň möçberini artdyrmak ýa-da kemeltmek;

- daýhan birleşiginiň ýörite maksatly önümçiligi ösdüriş, durmuşy ösüş we ätiýaçlyk gaznalaryny döretmek, olara serişde göýbermek we ol serişdeleri peýdalanmak meselelerine garamak hem tassyklamak;

- başga guramalara we birleşiklere paýly esasda gatnaşmak meselesine garamak we tassyklamak;

- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda göz öňünde tutulan beýleki meseleleri çözmek.

 

14-nji madda. Daýhan birleşiginiň Topary

 

1. Daýhan birleşiginiň Topary önümçilik we beýleki meseleleri çözmek maksady bilen, daýhan birleşiginiň umumy ýygnagy tarapyndan  daýhan birleşiginiň agzalaryndan saýlanylýar. Topara daýhan birleşiginiň başlygy ýolbaşçylyk edýär. Daýhan birleşiginiň Toparynyň maslahatyna onuň agzalarynyň üçden iki bölegi gatnaşan ýagdaýynda, ol doly ygtyýarly hasap edilýär. Onuň çözgütleri maslahata gatnaşan agzalarynyň sesleriniň  ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.

2. Toparyň ygtyýarlyklary:

- daýhan birleşiginiň işiniň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemek;

- daýhan birleşiginiň alyp barýan işine gözegçiligi amala aşyrmak;

- daýhan birleşigi tarapyndan şu Kanunyň, Türkmenistanyň ýer we suw hakyndaky kanunçylygynyň, "Daýhan hojalygy hakynda" Türkmenistanyň Kanunynyň we beýleki kanunçylyk namalarynyň ýerine ýetirilmegine gözegçilik etmek;

- daýhan birleşigine agzalyga kabul etmek barada raýatlaryň ýüztutmalaryna garamak we olary agzalyga kabul etmek barada çözgüt çykarmak;

- ýeriň we malyň kärendä berilmegi boýunça oba hojalyk önümlerini öndürijiler bilen şertnamalaryň baglaşylmagy we ýatyrylmagy barada çözgüt çykarmak;

- daýhan birleşiginiň agzalarynyň ýyllyk we nobatdan daşary umumy ýygnaklaryny çagyrmak;

- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagynyň gün tertibini işläp düzmek we ony geçirmegiň möhletini kesgitlemek;

- gündelik we geljekki möhüm meseleleri ara alyp masalahatlaşmak we daýhan birleşiginiň başlygy tarapyndan kabul edilýän buýruklaryň giň aýanlygyny üpjün etmek;

- daýhan birleşiginde önümçiligi we zähmeti guramagyň görnüşlerini, zähmete hak tölemegiň tertibini kesgitlemek barada çözgüt çykarmak;

- daýhan birleşiginiň agzalaryna, daýhan birleşiginiň çäginde zähmet çekýän beýleki raýatlara çekýän zähmetleri bilen baglanyşykly sylaglary we kömekleri bermek barada çözgüt çykarmak;

- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda göz öňünde tutulan beýleki meselelere seretmek.

 

15-nji madda. Daýhan birleşiginiň başlygy

 

1. Daýhan birleşiginiň başlygy daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagynda onuň agzalarynyň arasyndan etrap häkiminiň teklipnanasyny göz öňünde tutmak bilen saýlanylýar. Daýhan birleşiginiň başlygyny wezipesinden boşatmak hem şol tertipde amala aşyrylýar.

2. Daýhan birleşiginiň başlygy:

- daýhan birleşiginde oba hojalyk we beýleki önümçilikleri guramagy üpjün edýär;

- ekin meýdanlaryna, malynyň sanyna laýyklykda her bir kärendeçiniň we beýleki ýerden peýdalanyjylaryň, maldarlaryň öndürmeli önümleriniň möçberini kesgitleýär we olar bilen şertnamalar baglaşýar hem-de olaryň ýerine ýetirilmegini guraýar;

- daýhan birleşigi boýunça oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin degişli taýýarlaýjy we hyzmat ediji edara görnüşli we şahsy taraplar bilen şertnamalar baglaşýar hem-de olaryň ýerine ýetirilmegini guraýar;

- daýhan birleşiginiň Toparynyň çözgütleriniň ýerine ýetirilmegini guraýar;

- Toparyň çözgüdi esasynda önüm öndürijilere ýerleri, mallary kärendesine bermek hakynda, kärendeçileriň ýerden, maldan eýeçiliksiz peýdalanan, şertnamalaýyn borçnamalaryny yzygiderli ýerine ýetirmedik we kanuna garşy beýleki hereketlere ýol beren halatlarynda olary ýerden, maldan peýdalanmak hukuklaryndan mahrum etmek hakynda buýruk çykarýar;

- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagynda maliýe-hojalyk ýylynyň jemleri barada ýylda bir gezek hasabat berýär;

- Toparyň çözgüdi esasynda daýhan birleşiginde önümçiligi we zähmeti guramagyň görnüşlerini, zähmete hak tölemegiň tertibini kesgitleýär;

- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda daýhan birleşiginiň işgärlerini wezipä belleýär we wezipeden boşadýar, olaryň wezipe borçlaryny kesgitleýär;

- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen hasabatlaryň degişli edaralara berilmegini üpjün edýär;

- daýhan birleşiginiň çäginde kanunçylygy, tertip-düzgüni berjaý etmek, önümçiligi guramak we ösdürmek, daýhanlaryň maddy-hal ýagdaýyny gowulandyrmak, durmuş goraglylygyny üpjün etmek maksady bilen, ýerine ýetirilmegi hökmany bolan buýruklary çykarýar;

- daýhan birleşiginiň öňünde durýan wezipeleriň ýerine ýetirilmegi üçin şahsy jogapkärçilik çekýär;

- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda kesgitlenen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirýär.

3. Daýhan birleşiginiň başlygy degişli häkimiň, Geňeşiň we Arçynyň ygtyýarlyklaryna degişli meseleler boýunça olara hasabat berijidir.

 

16-njy madda. Daýhan birleşikleriniň döwlet häkimiýet edaralary we beýleki oba hojalyk önümlerini öndürijiler bilen özara gatnaşyklary

 

1. Daýhan birleşikleri öz işinde özbaşdakdyr.

2. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ygtyýar berilmedik bolsa, döwlet edaralary we wezipeli adamlar tarapyndan daýhan birleşiginiň işine gatyşylmagyna ýol berilmeýär.

3. Welaýatlaryň we etraplaryň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde oba ýerlerinde önümçilik we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine, meliorasiýanyň, ýol gurluşygynyň, maddy-tehniki üpjünçiliginiň meseleleriniň çözülmegine, ýerleriň peýdalanylyşynyň netijeliligini, mallara ideg edilişini we daýhan birleşiginiň önümçilik mümkinçiligini ýokarlandyrmaga gönükdirilen beýleki çäreleri amala aşyrmaga ýardam edýärler.

4. Daýhan birleşikleriniň hojalyk işlerine usuly kömek we maslahat bermek, ýolbaşçy işgärleri we hünärmenleri taýýarlamakda hem-de hünärini ýokarlandyrmakda olara ýardam etmek, birleşikleriň maddy-tehniki üpjünçiligini guramak, ylmyň gazananlarynyň we häzirki zaman tehnologiýalarynyň esasynda önümçiligi ösdürmek boýunça çäreleri işläp taýýarlamak degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ylmy edaralar tarapyndan amala aşyrylýar.

5. Degişli geňeşligiň çäginde ýerleşýän daýhan hojalyklary, mülkdarlar we ýeri döwletden uzak möhletli kärendä alyp işleýän ýekebara oba hojalyk önümlerini öndürijiler daýhan birleşigi bilen şertnamalaýyn esasda önümçilik bileleşmesine doly möçberde gatnaşyp bilerler.

 

IV bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINI DURMUŞ TAÝDAN

ÖSDÜRMEGIŇ ESASLARY

 

17-nji madda. Daýhan birleşiginde zähmeti guramak

 

1. Daýhan birleşigi zähmeti we önümçiligi guramagyň görnüşlerini özbaşdak belleýär.

2. Daýhan birleşigini dolandyryjylar bilen onuň agzalarynyň zähmet gatnaşyklary Türkmenistanyň zähmet hakyndaky kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.

 3. Daýhan birleşigi öz agzalarynyň zähmetine hak tölemegiň görnüşlerini we tertibini olar bilen baglaşylan zähmet şertnamalaryna laýyklykda kesgitleýär.

 

18-nji madda. Daýhan birleşiginde durmuş üpjünçiligi

 

1. Daýhan birleşigi öz agzalaryna zähmet we durmuş şertlerini, durmuş we saglygy goraýyş ätiýaçlandyryşyny, durmuş üpjünçiligini döretmek hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda alada edýär.

2. Daýhan birleşigi öz agzalary üçin goşmaça zähmet we durmuş ýeňilliklerini özbaşdak, öz serişdeleriniň hasabyna belläp biler.

3. Daýhan birleşiginiň çäginde hemişelik ýaşaýan, ýöne onuň agzalary bolup durmaýan raýatlar daýhan birleşiginiň agzalary bilen deň hatarda durmuş çygrynyň desgalaryndan peýdalanýarlar.

 

19-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň daýhan birleşiginiň durmuş işine gatnaşmagy

 

Welaýatlaryň we etraplaryň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary daýhan birleşikleri bilen bilelikde oba ýerinde medeni-aň-bilim, bejeriş-sagaldyş, sport we durmuş çygrynyň beýleki desgalarynyň ulgamyny ösdürmek boýunça çäreleri durmuşa geçirýärler.

 

bap. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

 

20-nji madda. Daýhan birleşiginiň jogapkärçiligi

 

1. Daýhan birleşigi şertnamalaýyn, karz, hasaplaşyk, salgyt we beýleki borçnamalaryň bozulmagy üçin özüne degişli emlägi bilen jogapkärçilik çekýär.

2. Ýerden we beýleki tebigy baýlyklardan rejesiz peýdalanylyp, daşky gurşawyň hapalanylyp ýetirilen zyýan üçin, şonuň ýaly-da beýleki kadalaryň bozulmagy üçin daýhan birleşigi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýär.

 

Türkmenistanyň                                                         Gurbanguly

     Prezidenti                                                         Berdimuhammedow

 

Mary şäheri.

2007-nji ýylyň 30-njy marty.

        № 113-III.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Daýhan hojalygy hakynda

 (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 4, 75-nji madda)

 

(Türkmenistanyň 26.03.2016 ý. № 388-V Kanuny esasynda girizilen

üýtgetmeler bilen)

 

Şu Kanun daýhan hojalygyny döretmegiň esasy ýörelgelerini we onuň işiniň hukuk esaslaryny kesgitleýär.

 

I bap. UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. Daýhan hojalygy

 

1. Daýhan hojalygyoba hojalyk önümçiliginibilelikde alyp barmak üçin bir ýa-da birnäçe maşgalanyň agzalary tarapyndan döredilýän oba hojalyk kärhanasydyr.

2. Är-aýallar, 18 ýaşy dolan çagalar, şol sanda perzentlige alnan çagalar, ata-eneler we beýleki ýakyn garyndaşlar daýhan hojalygynyň agzalary bolup bilerler.

3. Daýhan hojalygynda zähmet şertnamasy boýunça işleýän adamlar onuň agzalary bolup bilmezler.

 

2-nji madda.Türkmenistanyň daýhan hojalygyhakynda kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň daýhan hojalygyhakyndakanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu Kanundan we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Daýhan hojalygynyň eýeçiligi

 

1. Daýhan hojalygynyň eýeçiliginde hojalyk jaýlary we gaýry jaýlar, baglar, önümberýän hem-de iş mallary (guşlar), oba hojalyk tehnikalarywe gurallary, ulag serişdeleri hem-de oba hojalyk önümçiligini özbaşdak alyp barmak, öz öndüren önümini saklamak, ýerlemek, gaýtadan işlemek üçin zerur bolan beýleki emläkler bolup biler.

2. Alnan girdejiler daýhan hojalygynyň eýeçiligi bolup durýar we olardan öz islegine görä peýdalanýar.

3. Daýhan hojalygynyň emlägini ätiýaçlandyrmak meýletindir.

 

4-nji madda. Daýhan hojalygyny ýöretmek

 

1. Daýhan hojalygy özbaşdak önümçilik birligi bolup durýar.

2. Daýhan hojalygy öz işiniň ugurlaryny hem-de hojalygy ýöretmek bilen baglanyşykly beýleki meseleleri özbaşdak çözýär.

Kärende şertlerinde önüm öndürýän daýhan hojalygynyň önümçiliginiň ugry we möçberleri kärendä beriji tarap bilen şertnama esasynda kesgitlenilýär.

Daýhan hojalygy döwlet tabşyrygy esasynda oba hojalyk ekinlerini ösdürip ýetişdirende döwlet tarapyndan berilýän ýeňilliklerden peýdalanýar.

Daýhan hojalygy, şol sanda kärendeçi ‒ daýhan hojalygy tarapyndan şertnamalaýyn borçnamalaryndan artyk öndürilen önüm öz ygtyýarynda galýar we olar tarapyndan erkin bahalar bilen özbaşdak ýerlenilýär.

3. Daýhan hojalygynyň Türkmenistanyň we daşary ýurtlaryň fiziki we ýuridik şahslary bilen özara gatnaşyklary şertnamalar hem-de Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary esasynda amala aşyrylýar.

4. Daýhan hojalygyna onuň ýolbaşçysy ýa-da onuň ynanç haty boýunça hojalygyň beýleki bir agzasy wekilçilik edýär.

 

II bap. DAÝHAN HOJALYGYNY DÖRETMEK

 

5-nji madda. Daýhan hojalygyny döretmegiň tertibi

 

Daýhan hojalygy ony esaslandyryjynyň (esaslandyryjylaryň)karary boýunça döredilýär.

 

6-njy madda. Daýhan hojalygynyňesaslandyryjy şertnamasy

 

1. Daýhan hojalygyny döretmegiň we onuň işiniň esasy hökmünde esaslandyryjy şertnamasy hasaplanylýar, şeýle şertnama daýhan hojalygyny esaslandyryjylar tarapyndan baglaşylýar.

Eger daýhan hojalygy bir esaslandyryjy tarapyndan döredilse, esaslandyryjy şertnamabaglaşylmaýar.

Esaslandyryjy şertnamadaýhan hojalygynyň esaslandyryjy resminamasy hasaplanylýar.

2. Esaslandyryjy şertnamada şular bolmalydyr:

1) esaslandyryjylaryň daýhan hojalygyny döretmek hakyndaky karary, daýhan hojalygynyň ady we ýerleşýän ýeri;

2) esaslandyryjy - fiziki şahslaryň adyny, ýaşaýan ýerini we şahsyýetini tassyklaýan resminamalary görkezmek bilen, olaryň sanawy;

3) esaslandyryjylaryň, şeýle hem daýhan hojalygyny döretmegiň we bellige almagyň barşynda döredilýän daýhan hojalygyna wekilçilik edýän adamlaryň ygtyýarlyklary;

4) esaslyk maýasynyň möçberi;

5) esaslyk maýasyna her bir esaslandyryjynyň geçiren pul goýumynyň ýa-da harytýa-da emläk hukuklary görnüşinde geçiren goýumynyň pul bahasynyň düzümi, möçberi we möhletleri hakyndaky maglumatlar;

6) esaslyk maýasyna goşmaça goýumlary geçirmek hakynda karary kabul etmegiň tertibi, şeýle hem goýumlary öz wagtynda geçirmezligiň netijeleri;

7) daýhan hojalygynyňTertipnamasyny tassyklamak hakynda karar;

8) girdejileri paýlamagyň we çykdajylary tölemegiň tertibi;

9) esaslandyryjylaryň daýhan hojalygynyň düzüminden çykmagynyň tertibi.

Daýhan hojalygynyň esaslandyryjy şertnamasyna şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuknamalaryna garşy gelmeýän daýhan hojalygyny döretmek hakynda we onuň işine dahylly beýleki şertler hem goşulyp bilner.

3. Daýhan hojalygynyňesaslyk maýasynyň iň pes möçberi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen Türkmenistanboýunça iň pes aýlyk zähmet hakynyň bäş essesine deň bolmalydyr.

4. Şertnama ähli esaslandyryjylarýa-da olaryň ygtyýarly wekilleri tarapyndan gol çekilýär.

Esaslandyryjylaryň wekilleriniň daýhan hojalygyny döretmäge we esaslandyryjy şertnamasyna gol çekmäge hukuk berýän degişli ygtyýarlyklary bolmalydyr.

5. Esaslandyryjy şertnamanyň şertleri şol şertnama golçekenesaslandyryjylar, şeýle hem daýhan hojalygy esaslandyrylandan we bellige alnandan soň oňa girýän täze gatnaşyjylar üçin hem hökmanydyr.

 

7-nji madda. Daýhan hojalygynyň Tertipnamasy

 

1. Daýhan hojalygynyň Tertipnamasy ýuridik şahs hökmünde onuň hukukýagdaýyny kesgitleýän esaslandyryjy resminamadyr.

2. Tertipnamada şu aşakdakylar bolmalydyr:

1) daýhan hojalygynyň ady, hukuk belgisi;

2) esaslandyryjy-fiziki şahslaryň adyny, ýaşaýan ýerini we şahsyýetini tassyklaýan resminamalary görkezmek bilen, olaryň sanawy;

3) daýhan hojalygynyň  işiniň maksatlary we görnüşleri;

4) esaslyk maýasynyňmöçberi, daýhan hojalygynyň  emläginde esaslandyryjylaryň paýy hakyndaky maglumatlar;

5) daýhan hojalygyna gatnaşyjylaryň paýlarynyň birinden beýlekä geçiş tertibi;

6) girdejileri paýlamagyň we çykdajylary tölemegiň tertibi;

7) işi üýtgedip guramagyň we bes etmegiň şertleri.

TertipnamadaTürkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän beýleki düzgünler hem görkezilip bilner.

3. Tertipnama esaslandyryjylaryň umumy ýygnagynda biragyzdan tassyklanylmalydyr we ähli esaslandyryjylar ýa-da olaryň ygtyýarly wekilleritarapyndan gol çekilmelidir. Daýhan hojalygybir esaslandyryjy tarapyndan döredilende Tertipnamaonuň özi tarapyndan tassyklanylýar we gol çekilýär.

4. Tertipnamanyň nusgalyklary, şeýle hem oňa girizilen üýtgetmeler hakyndaky ähli resminamalar döwlet belligini amala aşyran edarada saklanylýar.

 

8-nj madda. Daýhan hojalygyny bellige almak

 

1. Daýhan hojalygyny belligealmak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

2. Daýhan hojalygy özüniň döwlet belligine alnandygy hakyndaky şahadatnamany alan pursadyndan başlap döredildi diýlip hasap edilýär, şondan soň ol ýuridik şahsyňderejesine eýe bolýar.

 

9-njy madda. Daýhan hojalygyna ýer böleklerini, mallary (guşlary),jaýlary, önümçilikdesgalarynybermegiň tertibi

 

1. Daýhan hojalygyny esaslandyryjyýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna, daýhan birleşigine, beýleki oba hojalyk kärhanasyna:

1) ýer böleginiň, mallaryň (guşlaryň), jaýlaryň, önümçilik desgalarynyň berilmegi hakyndaky arzany;

2) hojalygy netijeli alyp barmak boýunça ykdysady esaslandyrmany berýär.

2. Arza onuň berlen gününden başlap bir aýyň dowamynda seredilmäge degişlidir.

3. Daýhan hojalygyny guramak üçin ýer böleklerini, mallary (guşlary) bermekden ýüz dönderilendigi barada kazyýeteşikaýat edilip bilner.

 

10-njy madda. Daýhan hojalygyna ýer böleklerini we mallary(guşlary) bermek

 

1.Daýhan hojalygyna ýer böleklerini bermek "Ýer hakynda" Türkmenistanyň Bitewi kanunyna laýyklykda amala aşyrylýar.

2. Daýhan hojalygyna oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin ýer bölekleri:

1) peýdalanmak üçin - ýörite ýer gaznasyndan;

2) kärendesine - daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden  berlip bilner.

Şunda daýhan hojalygyna berilýän ýer bölegi azyndan 10 ýyl möhlete berilmelidir.

3. Ýer böleginialmaga isleg bildirýän daýhan hojalygy:

1) peýdalanmaga - ýer böleginiň ýerleşýän ýeri boýunça ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasyna;

2) kärendesine - daýhan birleşigine, beýleki oba hojalyk kärhanasyna ýüz tutýar.

4. Daýhan hojalygynyň alan ýerlerini ikilenji peýdalanmaga we kärendä bermek gadagandyr.

5. Mallary (guşlary) almaga isleg bildirýän daýhan hojalygydaýhan birleşigine, beýleki oba hojalyk kärhanasyna ýüz tutýar.

 

III bap. DAÝHAN HOJALYGYNYŇ HUKUKLARY

WE BORÇLARY

 

11-nji madda. Daýhan hojalygynyň hukuklary

 

1. Daýhan hojalygynyň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) hojalygy özbaşdak ýöretmäge;

2) bellenilen tertipde önümçilige niýetlenen binalary we desgalary gurmaga, ýer böleklerinde melioratiw işlerini geçirmäge;

3) sebitiň önümçilik-ykdysady mümkinçiliklerini netijeli peýdalanmaga we ösdürmäge gönükdirilen çäreleriň amala aşyrylmagyna gatnaşmaga.

2. Ýerden peýdalanyjynyň razylygy bolmazdan daýhan hojalygynyň ýerlerinde aw awlamak, balyk tutmak, tebigatyň önümlerini (kömelekleri, ir-iýmişleri we beýlekileri) ýygnamak işine ýol berilmeýär.

 

12-nji madda. Daýhan hojalygynyň borçlary

 

Daýhan hojalygy şu aşakdakylara borçludyr:

1) ýeri agrotehniki kadalara laýyklykda ulanmaga, onuňgurplulygyny artdyrmaga, öz hojalyk işiniň netijesinde şol çäkde ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna ýol bermezlige;

2) topragy suw hem-de ýel eroziýasyndan goramak, ýeriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmakwe goramak boýunça çäreleriň toplumyny amala aşyrmaga;

3) beýleki ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we kärendeçileriň bähbitlerine zyýan ýetirmezlige;

4) ýeri diňe niýetlenilen maksadyna görä peýdalanmaga;

5) maldarçylykda weterinariýa, zootehniýa, sanitariýa kadalaryny berjaý etmäge;

6) kärende şertnamasynda kesgitlenilen borçnamalary ýerine ýetirmäge.

 

13-nji madda. Daýhan hojalygyny ýöretmäge bolan hukugy başga birine geçirmek

 

1. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy hojalygy ýöretmekden ýüz döndermäge we hojalygyň agzalarynyň ylalaşmagy boýunça olaryň birini hukuk oruntutary edip bellemäge haklydyr.

2. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy aradan çykan halatynda hojalygy ýöretmek hukugy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hojalygyň agzalarynyň birine geçýär.

3. Daýhan hojalygyny ýöretmek hukugy oruntutara berlen wagtyndan ýer bölegini peýdalanmaga ýa-da kärendä bermek baradaky resminamalardan beýleki ähli resminamalar oruntutaryň adyna täzeden resmileşdirilýär.

 

14-nji madda. Daýhan hojalygynyň eýeçiligini miras almak

 

1. Daýhan hojalygynyň eýeçiligi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde miras alynýar.

2. Daýhan hojalygynyňişini dowam etdirýän mirasdar miras hakynda şahadatnama berlendigi üçin döwlet pajyny tölemekden boşadylýar.

 

15-nji madda. Daýhan hojalygyny hukuk taýdan goramak

 

1. Daýhan hojalygynyň emlägi, onuň hojalyk işi döwlet tarapyndan goralýar.

2. Döwlet edaralarynyň ýa-da olaryňwezipeli adamlarynyň daýhan hojalygynyň işine gatyşmagyna ýol berilmeýär, daýhan hojalygy tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulýan halatlary muňa girmeýär.

3. Döwlet edaralarynyň ýa-da olaryň wezipeli adamlarynyňdaýhan hojalygynyň işine esassyz gatyşan halatynda, olaryň gatyşmaklarynyň netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda dolunmaga degişlidir.

4. Daýhan hojalygynyňemlägi diňe Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde elinden alnyp bilner.

5. Daýhan hojalygy öz borçnamalary boýunça emlägi bilen jogap berýär.Döwlet daýhan hojalygynyň borçnamalary babatda jogapkärçilik çekmeýär, daýhan hojalygy hem döwletiň borçnamalary babatda jogapkärçilik çekmeýär.

6. Döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer bölegini almak barada aýratyn zerurlyk ýüze çykan halatynda, daýhan hojalygyna deň derejedäki ýer bölegibellenilen tertipde berilmelidir, şeýle hem  ýitirilen peýdanyň öwezini ýer bölegini alýan tarap dolmaga borçludyr.

 

IV bap. DAÝHAN HOJALYGYNYŇ IŞINIŇ ESASLARY

 

16-njy madda. Daýhan hojalygynda zähmet gatnaşyklary

 

1. Daýhan hojalygy zähmet şertnamasy boýunça beýleki adamlarywagtlaýynişleri ýerine ýetirmäge çekip biler.

2. Zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärlere zähmet haky tölenilýär. Eger bu barada aýratyn ylalaşyk bolmasa, zähmet haky daýhan hojalygynyň işiniň netijelerine bagly däldir, ýöne ol Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen iň pes aýlyk zähmet hakyndanazbolmaly däldir.

3. Daýhan hojalygynyň agzalarynyň we zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärleriň zähmetini hasaba almak daýhan hojalygy tarapyndan özbaşdak ýöredilýär.

4. Daýhan hojalygy bilen zähmet şertnamasyny baglaşan wagtlaýyn işgärleriň arasyndaky zähmet jedelleri kazyýet tertibinde çözülýär.

 

17-nji madda. Daýhan hojalygynda durmuş taýdan goraglylyk

 

1. Daýhan hojalygynyň agzalary, şeýle hem zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärler Türkmenistanyňkanunçylygyna laýyklykda durmuş taýdan goralmagadegişlidir.

2. Daýhan hojalygy öz girdejilerinden döwlet pensiýaätiýaçlandyrmasyna Türkmenistanyň kanunçylygyndabellenilen tertipde pensiýa gatançlaryny geçirýär.

3. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy onuň agzalaryna, zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärlere ýetirilen zyýan üçin, olaryň öz zähmet borçlaryny ýerine ýetirmegi bilen baglanyşykly maýyp bolandygy ýa-da saglygyna başga şikes ýetendigi üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýär.

 

18-njimadda. Daýhan hojalyklaryny ösdürmek üçin döwlet goldawy

 

1. Döwlet daýhan hojalyklaryny ösdürmäge goldaw berýär, şol sanda olara uzak möhletli ýeňillikli karzlary almaga mümkinçilikdöredýär.

2. Daýhan hojalygyna suwarymly ekerançylyk, beýleki önümçilik, durmuş we beýleki hajatlary üçin suwdan peýdalanmak çägi berilýär.

 

19-njy madda. Daýhan hojalygyna salgyt salmak

 

Daýhan hojalygyna salgyt salmak "Salgytlar hakynda" Türkmenistanyň Bitewi kanunyna laýyklykda geçirilýär.

 

20-nji madda. Daýhan hojalyklarynyň birleşmegä hukuklary

 

Daýhan hojalyklary meýletin başlangyçlarda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipdejemgyýetlere, birleşmelere birleşipbilerler.

 

21-nji madda. Daýhan hojalyklarynyň işine gözegçilik etmek

 

Döwlet edaralary öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde daýhan hojalyklarynyň işinegözegçilik edýärler.

 

22-nji madda. Daýhan hojalygynyň işiniň hasaby we hasabatlylygy

 

Daýhan hojalygy öz işiniň netijelerini hasaba almagy we hasabatlylygyny bellenilen tertipde ýöredýär. Daýhan hojalygyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilmedik hasabatlylygy talap etmek gadagandyr.

 

23-nji madda. Daýhan hojalygynyň işiniň bes edilmegi

 

1. Daýhan hojalygynyň işi islendik wagtdadaýhan hojalygynyesaslandyryjy (esasladyryjylar) tarapyndanbes edilip bilner.

2. Daýhan hojalygynyň işi şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:

1)berlen ýer böleginden iki ýylyň dowamynda peýdalanylmasa ýa-da niýetlenilen maksadyna görä peýdalanylmasa;

2) kärendä berlip, bir ýylyň dowamynda kärendeçiniň günäsi bilen peýdalanylmasa;

3) ýer bölegi rejesiz peýdalanylyp, munuň özi topragyň zaýalanmagyna, şorlaşmagyna we hasyllylygyň peselmegine, ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna alyp barsa;

4) mallary (guşlary) saklamagyň we weterinariýanyň kadalary bozulsa;

5)batyp galmak netijesinde;

6) bellige alnanda Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmagy bilen baglanşyklylykda daýhan hojalygynyň bellige alnyşynyň hakyky däldigi ykrar edilende;

7) Türkmenistanyň kanunçylygy tarapyndan gadagan edilen işi amala aşyrsa;

8) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

3.Daýhan hojalygynyň işibes edilen halatyndakärendä berlen ýer bölekleri daýhan birleşiklerine we beýleki oba hojalyk kärhanalaryna,peýdalanmaga berlen ýer bolsa ýörüte ýer gaznasyna gaýtarylýar.

4. Daýhan hojalygynyň işi, onuň ýuridikşahslaryň ýeke-täk döwlet sanawyndan çykarylan pursadyndan başlap, bes edilen hasap edilýär.

5. Eger daýhan hojalygy köpugurly bolsa, şu maddanyň 2-nji böleginiň 1–4-nji bentlerinde görkezilen halatlarda, onuň işini tutuşbes etmäge esas bolup bilmez, bu ýagdaýda diňe ýerden, maldan(guşdan) peýdalanmak hukugy bes edilip bilner.

 

 

24-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi

 

1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.

2. Şu aşakdakylary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:

1)1994-nji ýylyň 28-nji martynda kabul edilen "Daýhan hojalygyhakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1994 ý., № 1–2, 2-nji madda);

2) 2007-nji ýylyň 30-njy martynda rejelenen görnüşde kabul edilen "Daýhan hojalygy hakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007ý., № 1, 37-nji madda).

 

 

Türkmenistanyň                                                          Gurbanguly

      Prezidenti                                                           Berdimuhamedow

 

 

 

Aşgabat şäheri.

2013-nji ýylyň9-njy noýabry.

        № 445-IV.


TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

 

Girew hakynda

030.010.000

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary 1993 ý., № 9-10, 57- madda)

 

(Türkmenistanyň 30.03.2007 ý. № 115-III, 18.04.2009 ý. № 32-IV we 23.05.2015 ý. № 233-V Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

 

I bölüm

UMUMY DÜZGÜNLER

 

1-nji madda. «Girew» diýen düşünje

 

Girew - borçnamanyň ýerine ýetprilmegini üpjün etmegiň bir usuly bolup şunda bergidar borçnamany ýerine ýetirmedik mahalynda, kreditor-girew saklaýjy girew goýlan emlägiň hasabyna üzülmekde-özüni kanagatlandyrmakda beýlekikreditorlara garanda artyk hukuga eýe bolýar, ýöne Türkmenistanyň dowam edip gelýän kanunlarynda göz öňünde tutulan kadadan çykmalar bolup biler.

 

2-nji madda. Türkmenistanyň girew hakynda kanunçylygy

 

1. Türkmenistanyň girew hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň girew gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.

2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

 

3-nji madda. Girew goýup bolýan zatlar

 

1. Raýat ulanyşyndan aýrylmaly edilmedik hemem Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda töleg tutup almak bolýan her bir emläk (kärhanalar jaýlar, desgalar, enjamlar, beýleki önümçilik fondlary, gymmat bahaly kagyzlar, pul serişdäleri), şeýle hem emläk baradaky hukuklar, intellektual (akyl) eýeçilige degişli zatlar girew bolup biler.

2. Şahsy häsiýetdäki talaplary girew bolup bilmez.

3. Özleriniň taryhy, medeni ýa-da başga hili gymmatlygy sebäpli ýa döwlet howpsuzlygy nukdaý nazaryndan girew bolup bilmejek obýektleriň sanawyny Türkmenistanyň Ministrler kabineti belleýär.

4. Girew saklaýjynyň hukugy onuň girew bilen üpjün edilen borçnamadaky kreditorlyk (girew saklaýjylyk) hukugyndan gelip çykýar, onuň şol hukugynyň dowam etmegi bolsa girew bilen üpjün edilýän borçnamanyň ykbalyna baglydyr.

 

4-nji madda. Girew goýujy we girew saklaýjy

 

1. Fiziki, ýuridiki taraplar hem-de döwlet girew goýujy we girew saklaýjy (girew şertnamasyna gatnaşýan taraplar) bolup bilerler.

2. Bergidaryň özem, üçünji tarap (zada zamun bolýan) hem girew goýujy bolup biler. Girew goýulmaly zat eýeçilik hukugy esasynda ýa-da hojalygy doly ýörediş ýa operatiw dolandyryş hukugy esasynda özüne degişli bolan adam hem girew goýujy bolup biler.

Kärhananyň emlägi oňa hojalygy doly ýörediş hukugy esasynda berkidilen bolsa, onda ol tutuş kärhananyň hem-de emläk toplumlary hökmünde onuň düzüm birlikleriniň hem-de kiçi bölümleriniň, şeýle hem aýry-aýry jaýlaryň we desgalaryň girewini şol emlägiň eýesi bilen ylalaşyp amala aşyrýar.

Özüne emlägi operatiw dolandyrmak hukugy berkidilen edara (gurama) haýsy hojalyk işini amala aşyrmaga ygtyýarberlen bolsa, onuň şol işiň netijesinde alan girdejileriniň hasabyna ediňen emläginiň ýa-da emläk hukugyny girewe bermäge haky bardyr.

3. Hukuk girew goýlanda şol hukuk kime degişli bolsa, şol adam girew goýujy bolup biler.  Bilelikde birnäçe adama degişli bolan hukuk şol adamlaryň hemmesiniň ýazmaça ylalaşmagy esasynda girew goýlup bilner.

4. Döwlet, ýuridiki ýa-da fiziki taraplar ýörite guramalary- (lombardlary) döredip bilerler, şol guramalaryň wezipesi bolsa girew goýlan emläk üçin karz pul (ssuda) bermekden ybaratdyr.

Döwlete degişli bolmadyk lombardlar öz işini ýerlerdäki ýerine ýetiriji häkimiýet edaralarynyň ygtyýar bermegiesasynda amala aşyrýarlar.

Girew goýlan zat üçin karz pul berýän ýöriteleşdirilen guramalara banklar degişlidir, olara bolsa bank amallaryny geçirmek üçin ygtyýarnamalary Türkmenistanyň Merkezi banky berýär.

 

5-nji madda. Girewiň ýüze çykmagynyň esaslary

 

1. Girew şertnama ýa kanun esasynda ýüze çykýar.

2. Еger girew kanun esasynda ýüze çykýan bolsa, onda kanunda haýsy borçnama görä hem-de hut haýsy emlägiň girewde durýar diýlip ykrar edilýändigi görkezilmelidir.

 

6-njy madda. Girewiň görnüşleri

 

Kanunda ýa-da şertnamada: girew goýlan emläk girew goýujyda galýar diýlip ýa-da girew saklaýjynyň ýa-da üçünji adamyň (tarapyň) eýelik etmegine berilýär diýlip göz önünde tutulyp bilner.

Harytlary girew goýmak işi harytlara ygtyýar ediş resminamasynyň girew saklaýja berilmegi arkaly amala aşyrylýar, şol resminama bolsa gymmat bahaly kagyz hasap edilýär.

 

7-nji madda. Girew goýup bolýan emläk

 

1.Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda girew goýujy tarapyndan ulanyşdan aýryp bilinýän islendik emläk girew goýup bolýan zat hasaplanýar.

2.Еger kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, emläge bolan girew hukugy emlägiň, nämelerden ybaratdygyny, onuň aýrylmaýan miwelerini öz içine alýar.

Emläge bolan girew hukugy diňe kanunda ýa-da şertnamada göz öňünde tutulan halatlarda, çäklerde hem tertipde emlägiň aýrylýan miwelerini hem öz içine alyp biler.

3. Şertnamada ýa-da kanunda girew goýujynyň geljekde edinmegi mümkin bolan emlägi barada hem girewiň degişli edilmegi göz öňünde tutulyp bilner.

 

8-nji madda. Bilelikdäki umumy eýeçilikde durýan emlägi girew goýmak

 

1. Bilelikdäki umumy eýeçilikde durýan emläk diňe onuň ähli eýeleriniň razylygy bilen girewe berlip bilner.

2. Еmlägiň şärik eýesiniň umumy paýly eýeçilikdäki öz paýyny girew goýmagy üçin, şol emlägiň beýleki eýelerinden razylyk almagy talap edilmeýär - eger eýeçiligiň häsiýeti (onuň bölünişi) şeýle etmäge ýol berýän bolsa.

3. Öýüň eýesi ony şol öýde bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň razylygy bilen girewe berip biler.

 

9-njy madda. Girew goýup bolýan emläk hukugy

 

1. Ýer bölegine bolan, beýleki tebigy desgalara bolan, kreditoryň şahsyýeti bilen baglanyşykly bolan, şeýle hem başga birine berilmegi kanuna ýa-da şertnama ters gelýän beýleki hukuklardan başga gaýry emläk hukuklary girew goýlup bilner.

2. Girew hakyndaky şertnama girew goýujynyň geljekde edinmegi mümkin bolan hukuklary barada hem baglaşylyp bilner.

3. Belli bir möhlete çenli güýji bolan hukuk diňe şol möhlet gutarýança girew goýlup bilner.

 

10-njy madda. Girew goýulýan zady çalşyrmak

 

Girew goýulýan zadyň çalşyrylmagyna diňe girew saklaýjynyň razylygy bilen ýol berilýär. Dolanyşykda ýören harytlar girew goýlanda olary çalşyrmagyň tertibi şu Kanunyň 52-nji maddasy arkaly düzgünleşdirilýär.

 

11-nji madda. Girew we ätiýaçlandyryş

 

1. Girew saklaýjynyň eýelik etmegine girew hökmünde berlen emlägi ätiýaçlandyrmak borjy, eger girew hakyndaky şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew saklaýjynyň üstüne ýüklenýär.

2. Döwlet edaralary tarapyndan girew goýujynyň alyp barýan hojalyk işiniň ýatyrylýan ýa oňa päsgel berilýän, ýa-da şol hojalyk işine oňaýsyz täsir edilýän hereketleriň edilen ýa şeýle häsiýetli namalaryň kabul edilen (emlägi konfiskasiýalamak, mejbury suratda almak) halaty üçin, şeýle hem edaranyň ýatyrylýan ýa batyp galan diýlip ykrar edilýän halaty üçin girew goýuja-ýuridik tarapa ätiýaçlandyrmak borjy şertnama arkaly ýüklenilip bilner.

3. Lombard girew goýlan emlägi kabul edende taraplaryň ylalaşan nyrhy boýunça girew goýujynyň hasabyna şol emlägiň doly gymmatynda ätiýaçlandyrýar.

4. Ätiýaçlandyryş halatlary dörände girew saklaýjynyň ätiýaçlandyryş boýunça tölenýän öwez pulunyň ujundan öztalaplaryny kanagatlandyrmakda artyk hukugy bardyr.

 

12-nji madda. Girew hakyndaky şertnamanyň mazmuny

 

Girew hakyndaky şertnamada taraplaryň ady, ýerleşýän ýeri (ýaşaýan ýeri), girewiň görnüşi, girew bilen üpjün edilen talabyň düýp manysy, onuň möçberi we ýerine ýetirilmeli möhleti, girew goýlan emlägiň ýazgysy, gymmaty we ýerleşýän ýeri, şeýle hem taraplardan biriniň beýan etmegine görä ylalaşyga gelinmeli bolan gaýry şertler görkezilmelidir.

 

13-nji madda. Girew hakyndaky şertnamanyň görnüşi

 

1. Girew hakyndaky şertnama ýazmaça görnüşde baglaşylmalydyr hem-de eger Türkmenistanyň kanunlarynda başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, ol notarial tertipde tassyklanmalydyr hem-de bellige alynmalydyr .

2.Girewiň raýatlara berilýän karz pul (ssuda) bilen üpjün edilmegini notarial tertipde tassyklamak işi bankdan ýa-da başga kreditordan karz pul alnandygy hakyndaky töleg hatynda tassyklaýyş ýazgysyny geçirmek arkaly amala aşyrylýar.

3. Еsasy şertnamadan gelip çykýan borçnamalary üpjün edýän girew hakyndaky şertnama hem esasy şertnamany tassyklan edarada tassyklanmalydyr.

4. Girew hakynda bellenen şert girew bilen üpjün edilen borçnamalaryň döremegine getirýän şertnama hem girizilip bilner. Şeýle şertnama girew hakyndaky şertnama üçin bellenen görnüşde baglaşylmalydyr.

5. Girew hakyndaky şertnamanyň görnüşi onuň baglaşylan ýerindäki kanunlara laýyklykda kesgitlenýär. Türkmenistanyň çäklerinden daşarda girew hakynda baglaşylan şertnama Türkmenistanyň kanunlarynda bellenilen talaplaryňberjaý edilmegi bilen baglaşylan bolsa, onuň görnüşi berjaý edilmedik hem bolsa, ol hakyky däl diýlip hasap edilip bilinmez.

Türkmenistanyň çäginde ýerleşen jaýlary, desgalary, kärhanalary hem-de beýleki obýektleri, şeýle hem Türkmenistanda bellige alnan – hereket edýän demir ýol otlusynyň düzümi, raýat howa, deňiz we derýa gämilerini girew goýmak hakyndaky şertnamanyň görnüşi, şeýle şertnamanyň haýsy ýerde baglaşylandygyna garamazdan Türkmenistanyň kanunlary arkaly kesgitlenilýär.

6. Şertnama gatnaşýan taraplaryň hukuklary we borçlary, eger taraplaryň ylalaşygy bilen başga hili bellenmedik bolsa, girew goýujy bolup durýan tarapyň döredilen, onuň ýaşaýan ýeri ýa-da esasy iş ýeri bolan ýurduň kanunlary arkaly kesgitlenýär.

 

14-nji madda. Girew goýulýan zadyň atanlykda berbat bolmak töwekgelligi

 

Girew goýulýan zadyň atanlykda berbat bolmak töwekgelçiligini, eger şertnamada ýa-da Türkmenistanyň kanunçylyk namalarynda başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew goýlan emlägiň eýesi (hojalygy doly ýörediş ýa-da operatiw dolandyryş subýekti) çekýär.

 

15-nji madda. Girewiň döwlet belligine alynmagy

 

1. Gozgalmaýan emlägiň girew goýulmagy hem-de şoňa bolan hukuk, dolanyşykdaky harytlaryň girew goýulmagy döwlet belligine alynmalydyr.  Türkmenistanyň Ministrler Kabineti döwlet belligine alynmaly edilen başga emlägi hem sanawa goşup biler.

Emlägiň girew goýulmagyny döwlet belligine almak işini Ministrler kabineti tarapyndan ygtyýarly edilen edara geçiýär.

2.Girewi bellige almak kanun boýunça hökman däl halatlarynda hem taraplaryň ylalaşmagy esasynda ony bellige almak göz öňünde tutulyp bilner (girew hakyndaky şertnamany fakultatiw bellige almak).

3. Girewiň hökmany hem hökmany däl (fakultatiw) bellige alynmagy hukuk babatda birmeňzeş netijelere getirýär hem-de ol şu Kanunda göz öňünde tutulan tertipde amala aşyrylýar.

4. Döwlet belligine alynmaly girew hakyndaky şertnama girewiň bellige alnan pursatyndan baglaşylan hasap edilýär.

5. Girew goýlan hemem döwlet belligine alynmaly bolan emläk baradaky hukuk beýleki girew saklaýja geçen wagtynda girewi bellige almak işini geçirýän edara tarapyndan sanawa zerur üýtgetmeleri girizilmelidir.

 

16-njy madda. Girew hakyndaky şertnamanyň, görnüşiniň berjaý edilmezliginiň getirýän netijeleri

 

Girew hakyndaky şertnamanyň bellenen görnüşiniň berjaý edilmezligi Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan netijelere getirmek bilen şertnamanyň hakyky däl diýlip ykrar edilmegine eltýär.

 

17-nji madda. Girewiň bellige alynmagy bilen baglanyşykly hereketler barada şikaýat etmek

 

Girew babatda dahyly bolan adam girewiň bellige alynmazlygy ýa-da girewiň bikanun bellige alynandygy barada bellige alýan edaranyň ýerleşýän ýerindäki kazyýete şikaýat etmäge haklydyr.

 

18-nji madda. Girewiň, bellige alnanlygy hakyndaky maglumat

 

Girewi bellige alýan edara girew saklaýja girewiň bellige alnandygy hakyndaky şahadatnamany, şonuň ýaly-da girew saklaýjynyň, girew goýujynyň hem-de özleriniň hakyky bähbidiniň bardygy barada subutnamalary bolan beýleki dahylly adamlaryň talap etmegine görä göçürmeler bermäge borçludyr.

 

19-njy madda. Girewiň, bellige alnanlygy üçin döwlet pajy

 

Girewiň bellige alnanlygy üçin, bellige alnanlygy hakyndaky şahadatnamanyň berlenligi üçin, şeýle hem sanawdan göçürmeleriň berlenligi üçin Türkmenistanyň kanunlarynda kesgitlenen möçberde döwlet pajy alynýar. Arza beriji özüniň döwlet pajynyň tölenendigi baradaky subutnamasyny bellige alýan edara getirip görkezýär. Şeýle subutnamalar bolmadyk mahalynda girewi bellige almak hakyndaky arza garalmaýar.

 

20-nji madda. Bellige alýan edaranyň, jogapkärçiligi

 

Girewi bellige almak wezipesi öz üstüne ýüklenen edara ýetiren zeleli üçin jogapkärçilik çekýär hem-de onuň işgärleri tarapyndan girewi bellige almak kadalarynyň bozulmagyna ýol berilmegi netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezini töleýär.

 

21-nji madda. Girew bilen üpjün edilen borçnamanyň ýerine ýetirilişini bellige almak

 

1. Girew saklaýjy girew goýujynyň talap etmegine görä oňa borçnamanyň doly ýa-da kem-käsleýin ýerine ýetirilendigini tassyklaýan resminamalary bermäge borçludyr, munuň özi soňra sanawa degişli maglumatlar girizmek üçin edilýär.

2. Girew bilen üpjün edilen borçnamanyň doly ýa-da kem-käsleýin ýerine ýetirilendigini tassyklaýan resminamalar alnanda girewi bellige alýan edara sanawa haýal etmän degişli ýazgy girizmelidir.

 

22-nji madda. Girew goýujynyň girew ýazgysy depderçesini ýöretmegi

 

1. Telekeçiler hökmünde bellige alnan girew goýujylar şu aşakdakylara borçludyrlar:

girewleriň ýazgysy depderçesini ýöretmäge;

Girew ýüze çykandan soň on günden gijä goýman ýazgy depderçesine girewiň görnüşi we haýsy zatdygy, şeýle hem borçnamanyň girew bilen üpjün ediliş möçberi hakyndaky maglumatlary girizmäge;

depderçäni özüniň hakyky bähbidiniň bardygy barada subutnamasy bolan dahylly adamyň tanyşmagy üçin görkezmäge.

2. Girew goýujy girew ýazgysy depderçesine girew hakyndaky maglumatlaryň öz wagtynda hem-de dogry girizilmegibarada jogapkärçilik çekýär. Girew goýujy depderçä ýazgylary öz wagtynda hem-de doly ýa-da takyk geçirilmänligi, şeýlehem girew ýazgysy depderçesini tanyşmak üçin görkezmek borjundan boýun gaçyranlygy sebäpli ýetirilen zyýanyň öweziniheläkçilik çekene doly möçberde tölemäge borçludyr.

 

23-nji madda. Girew goýlan emläge erk etmek hukugy

 

Girew goýujy, eger kanunda ýa-da girew hakyndaky şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew goýlan emläge erk etmek hukugyny özünde saklaýar.

Şunda girew goýlan emläk baradaky hukugyň başga birine geçmegine diňe girew bilen üpjün edilen esasy bergi täze girew goýuja geçen wagtynda ýol berilýär.

 

24-nji madda. Girew goýlan emlägi ýaňadan girew goýmak

 

Emlägiň ýaňadan girew goýulmagyna, eger Türkmenistanyň kanunlarynda hem-de girew hakyndaky öňki şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýol berilýär.

 

25-nji madda. Öňki girew saklaýjynyň hukugy

 

1. Еger emläk girew goýulýan zat bolsa, özem eýýäm başga borçnamany girew bilen üpjün etmek üçin hyzmat edip gelýän bolsa, onda öňki girew saklaýjynyň girew hukugy öz güýjüni saklap galýar.

Soňky girew saklaýjynyň talaplary öňki girew saklaýjynyň talaplary kanagatlandyrylandan soň girew goýlan zadyň gymmatyndan kanagatlandyrylýar.

2. Girew goýujy şol emlägiň dowam edip gelýän ähli girewleri barada, şeýle hem borçnamalaryň şol girewler bilen  nähili häsiýetde we näçe möçberde üpjün elilendigi barada her bir indiki girew saklaýjyny habarly etmäge borçludyr. Girewgoýujy şol borjy ýerine ýetirmänligi sebäpli özüniň girew saklaýjylarynyň islendik biriniň çeken zyýanynyň öwezini tölemäge borçludyr.

 

26-njy madda. Girew saklaýjynyň girew goýlan emlägiň hasabyna kanagatlandyrylýan talaplary

 

Girew saklaýjynyň öz talaplaryny girew goýlan emlägiň hasabyna doly möçberde, ýagny onuň talaplarynyň hakyky kanagatlandyrylýan pursatynda kesgitlenilýän möçberde kanagatlandyrmaga haky bardyr, şunda muňa göterimler, borçnamany ýerine ýetirmegiň möhletiniň geçirilmegi sebäpli ýetirilen zyýan hem girýär, kanunda ýa-da şertnamada göz öňünde tutulan halatlarda bolsa temmi puly (jerime) hem girýär; girew goýlan emlägi saklamak üçin edilýän zerur harajatlaryň we talaby girew bilen üpjün etmek üçin edilýän çykdajylaryň öwezi hem tölenmelidir.

 

27-nji madda. Girew goýulýan zatdan töleg tutup almak hukugynyň ýüze çykmagy

 

1. Girew bilen üpjün edilen borçnamany ýerine ýetirmegin möhleti gelip ýeten pursatynda ol ýerine ýetirilmedik wagtynda, girew saklaýjy girew goýlan zatdan töleg tutup almak hukugyna eýe bolýar, ýöne kanun ýa şertnama boýunça şeýle hukugyň giç ýüze çykýan ýa-da kanun boýunça şeýle tölegiň ir tutulyp alnyp bilinýän halatlary muňa girmeýär.

2. Girew goýujy - ýuridik tarap işini bes edende (ýatyrylanda) girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen borçnamanyň ýerine ýetirilmeli möhletiniň gelip ýetendigine - ýetmändigine garamazdan, şol girew goýlan emläkden töleg tutup almak hukugyna eýe bolýar.

 

28-nji madda. Borçnama kem-käsleýin ýerine ýetirilende girew meselesi

 

Bergidar girew bilen üpjün edilen borçnamany kem-käsleýin ýerine ýetiren mahalynda, ol borçnamany doly ýerine ýetirýänçä girew ilkibaşky möçberinde galdyrylýar.

 

29-njy madda. Birnäçe zatdan (hukukdan) durýan girewden girew saklaýjynyň talaplaryny kanagatlandyrmak

 

Еger girew birnäçe zatdan ýa-da hukukdan ybarat bolsa, onda girew saklaýjy öz saýlap alşyna görä, ýa-ha ähli zatlaryň ýa hukuklaryň hasabyna, ýa-da zatlaryň (hukuklaryň) biriniň hasabyna, kanagatlandyrylyp bilner, şunda ol soňra özüni girewi ybarat edýän beýleki zatlaryň (hukuklaryň) hasabyna kanagatlandyrar ýaly mümkinçiligi saklap galýar.

 

30-njy madda. Girew saklaýjynyň talaplaryny üçünji bir adamyň kanagatlandyrmagynyň netijeleri

 

1. Girew saklaýjynyň talaplary üçünji bir adam tarapyndan doly kanagatlandyrylan mahalynda oňa talap etmek hukugy bilen bilelikde ony üpjün edýän girew hukugy hem geçýär, ýagny talaby başga adama bermek-geçirmek üçin Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan tertipde geçýär.

2. Еger girew hakyndaky şertnama bellige alnan bolsa, onda täze girew saklaýjyda girew sanawa degişli üýtgetmeleriň girizilen pursatyndan ýüze çykýar.

 

31-nji madda. Girew goýlan emläkden töleg tutup almagyň tertibi

 

1. Girew goýlan emläkden töleg, eger kanunda başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, degişli kazyýetiň çözgüdi esasynda tutulyp alynýar.

Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan halatlarda, girew goýulan emläkden töleg kepillendirijiniň ýerine ýetiriş ýazgysy esasynda gürrüňsiz tutulyp alynýar.

2. Töleg tutulyp alynmaly emlägi (girew goýlan emlägi) ýerlemek işi, eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň raýat iş ýörediş kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.

 

32-njimadda. Girew goýlan emlägi kreditoryň özbaşdak ýerlemegi

 

Girew saklaýja girewine berlen emlägi borçnamanyň ýerine ýetirilmeli möhleti geçirilende kazyýetiň çözgüdi bolmazdan özbaşdak ýerlemäge (söwda edaralarynyň üsti bilen, «kim ýokary» söwda arkaly, komission dükanyň üsti bilen ýa-da başga usul bilen) girew saklaýja girew hakyndaky şertnamada hukuk berlip bilner. Özem şertnamada şol emlägiň iň pes satuw nyrhyny kesgitleýärler ýa-da oňa baha kesmegin ýa ony ýerlemegiň tertibini belleýärler.

 

33-nji madda. Girew goýlan zadyň ýerlenilmeginden düşen pul ýeterlik bolmadyk wagtynda girew saklaýjynyň talaplarynyň kanagatlandyrylyşy

 

Girew goýlan zadyň satylmagyndan düşen pul girew saklaýjynyň talaplaryny doly kanagatlandyrmak üçin ýeterlik bolmadyk wagtynda onuň, eger kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, şol puluň ýetmeýän böleginiň Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda (özem girew hukugyna esaslanan artyk hukukdan peýdalanan bergidaryň töleg tutulyp alnyp bilinjek beýleki emläginden) almaga haky bardyr.

 

34-nji madda. Girew goýlan zadyň ýerlenilmeginden düşen puly girew goýuja gaýtaryp bermek

 

Еger girew goýlan zadyň, ýerlenilmeginden düşen pul girew saklaýjynyň şol girew bilen üpjün edilen talaplarynyň möçberinden artyk gelýän bolsa, onda düşen puluň aratapawudy girew goýuja gaýtarylyp berilýär.

 

35-nji madda. Girew goýlan emläkden töleg tutulyp alynmagyny borçnamanyň ýerine ýetirilmegi arkaly bes etmek

 

1. Girew goýujy girew goýulan zadyň ýerlenen pursadyna çenli islendik wagt şol girew bilen üpjün edilen borçnamany ýerine ýetirmek arkaly şol girew emläginden töleg tölemegi bes etmäge haklydyr.

2. Еger girew bilen üpjün edilen borçnamada onuň bölekleýin ýerine ýetirilmegi göz öňünde tutulan bolsa, onda girew goýujy borçnamanyň möhleti geçirilen bölegini ýerine ýetirmek arkaly şol girew goýlan emläkden töleg tölemegi bes etmäge haklydyr.

 

36-njy madda. Girew goýulýan zat üçünji bir adama geçende girewiň güýjünde galmagy

 

1. Girew goýlan zada bolan eýeçilik hukugy ýa-da hojalygy doly ýörediş hukugy, ýa girew goýlan zadyň düzümine bolan hukuk üçünji bir adama (tarapa) geçen wagtynda, eger kanunda başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew öz güýjünde galýar.

2. Şu maddanyň 1-nji böleginde görkezilen netijeler girew goýulýan zadyň düzümine bolan hukuklar başga birine geçen mahalynda hem ýüze çykýar.

 

37-nji madda. Talap başga birine berlende we bergi geçirilende girewiň güýjünde galmagy

 

Kanunda bellenen tertipde girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen talaby üçünji bir adama beren (geçen) wagtynda ýa-da girew goýujy girew bilen üpjün edilen borçnamadan gelip çykýan bergini başga bir adama geçiren wagtynda, girew öz güýjünde galýar.

 

38-nji madda. Girewiň ýatyrylmagynyň esaslary we netijeleri

 

1. Girew hukugy aşakdaky halatlarda ýatyrylýar:

- girew bilen üpjün edilen  borçnama ýerine ýetirilen  mahalynda;

- girew saklaýjynyň jogapkärçilik çekýän girew emlägi berbat bolan mahalynda;

- girew goýulýan zady ybarat edýän hukugyň güýjüniň ýöreýiş möhleti gutaran mahalynda;

- girew goýulýan zady ybarat edýän hukuklar girew saklaýja geçen mahalynda;

- talapnamanyň wagt möhletiniň geçmegi sebäpli kreditoryň öz talaplaryny girewden kanagatlandyrmagy üçinmümkinçilik bolmadyk mahalynda;

- kanunda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.

2. Еger girew bilen üpjün edilen talabyň ýerine ýetirilmegi netijesinde girew ýatyrylýan bolsa, onda girew saklaýjydadurýan girew zady girew goýuja gaýtarylyp berilmelidir.

3. Еger girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen pul borçnamalaryny ýerine ýetirmäge kabul etmekden boýun gaçyrýan bolsa, onda degişli pul serişdesi notarial kontoranyň depozitine geçirilýär. Еger depozite geçirilen pul bergini doly üzüp bilýän bolsa, girew hukugy ýatýar.

 

II. bölüm

IPOTEKA

 

39-njy madda. «Ipoteka» diýen düşünje

 

Ipoteka diýlende gozgalmaýan emlägiň girew goýulmagyna düşünilýär, şunda girew goýulýan zat girew saklaýjyda ýa-da üçünji bir adamda (tarapda) galýar.

 

40-njy madda. Ipoteka berip bolýan zatlar

 

1. Ipoteka berip  bolýan zatlara  kärhanalar, jaýlar, desgalar, öýler, beýleki emläk toplumlary hem-de Türkmenistanyňkanunlaryna görä gozgalmaýan zatlara degişli edilen gaýry emläk, şol sanda hem ulag serişdeleri girýär.

2. Gozgalmaýan emlägiň hojalyk taýdan we başga hili peýdalanylmagynyň berýän netijeleri şol sanda hem önümler, miweler hem-de beýleki girdejiler, girewiň özbaşdak zady hasap edilýär - eger munuň özi ipoteka hakyndaky şertnamada göz öňünde tutulan bolsa.

Gozgalmaýan emlägiň aýrylýan miweleri özleriniň emläkden aýrylan pursatyndan üçünji bir adamyň (tarapyň) hukuklaryna degişli bolýan zada öwrülmeýän wagtynda, diňe şeýle halatda olar girew goýulýan zat bolup biler.

 

41-nji madda. Ipoteka hakyndaky şertnamanyň görnüşi. Ipotekany bellige almak

 

1. Ipoteka hakyndaky şertnama notarial tertipde tassyklanylmalydyr hem-de bellige alynmalydyr .

2. Ipoteka degişli sanawlarda ýa-da kärhananyň, binanyň, jaýyň, desganyň, ýa gaýry bir emläk obýektiniň ýerleşýän ýerinde ýöredilýän ýer depderçesinde bellige alynýar.

Ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň mazmuny üýtgän mahalynda, şeýle hem ipoteka berilýän zada bolan eýeçilik hukugy ýa-da hojalygy doly ýörediş hukugy girew goýujydan başga adama geçen mahalynda ipotekanyň bellige alnan ýerinde ýene-de goşmaça bellige alynýar. Şu talabyň bozulmagy geçirilen üýtgetmeleriň hakyky däl diýlip hasap edilmegine getirýär.

3. Tutuş kärhananyň girew goýulmagyny döwlet belligine alýan edara girewiň bellige alnandygy hakyndaky maglumaty ýer depderçesini ýöredýän edaralara, şol sanda hem kärhananyň çägi boýunça biri-birinden üzňelikdäki bölümleriniň ýerleşen ýerinde ýer depderçesini ýöredýän edaralara bermäge  borçludyr.

 

42-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň hukugy

 

Eger kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, ipoteki girew goýujynyň aşakdakylara haky bardyr:

girew goýlan zada eýelik etmäge we ony haýsy maksat üçin niýetlenen bolsa, şoňa laýyk peýdalanmaga;

girew goýlan zady özünden aýryp (satyp, peşgeş berip we ş.m.), ony girew bilen üpjün edilen borçnama boýunça üzmeli bolan bergi öz üstüne geçen adama geçirmek arkaly ýa-da kärendä bermek arkaly şol zada erk etmäge.

 

43-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň borçlary

 

Eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, ipoteki girew goýujy aşakdakylara borçludyr:

girew goýulýan zady onuň doly gymmatyna laýyk öz hasabyna ätiýaçlandyrmaga;

girew goýlan zady abat saklamak üçin, şol sanda hem ony düýpli we ýeňil bejermek üçin çäre görmäge;

girew goýlan zadyň kärendä berlendigini girew saklaýja mälim etmäge;

ipoteka berlen zat berbat bolan mahalynda şonuň gymmatyna barabar emläk bermäge ýa-da borçnamany ýerine ýetirmegiň möhletiniň ýetip gelendigine garamazdan, ony doly ýa kem-käsleýin ýerine ýetirmäge.

 

44-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň öz borçlaryny bozmagynyň getirýän netijeleri

 

1. Girew goýujy ipoteka berlen zady abat saklamak üçin zerur bolan çäreleri görmek borçlaryny bozan mahalynda, girew saklaýjy girew goýujydan borçnamanyň möhletinden öň ýerine ýetirilmegini talap etmäge, zerur bolan mahalynda bolsa, şol ipoteka berlen zatdan toleg tutup almaga haklydyr.

2. Girew goýujy ipoteka berlen zady ätiýaçlandyrmak baradaky borçlaryny bozan mahalynda girew saklaýjy girew goýujydan esasy bergisini möhletinden öň üzmegini ýa-da şol ipoteka berlen zady öz hasabyna ätiýaçlandyrmagyny talap etmäge haky bardyr. Şeýle ätiýaçlandyryş girew goýujynyň bähbidi üçin edilýär, ýöne ätiýaçlandyrmak üçin çykarylan harajatlar girew goýujydan tutulyp alynýar.

3. Şu maddanyň 1-nji we 2-nji böleklerinde görkezilen netijeler ipoteka berlen zadyň girew goýujyda ýa-da üçünji bir adamda durýandygyna-durmaýandygyna garamazdan ýüze çykýar. Girew goýujy şol üçünji adamyň edýän hereketi barada girew saklaýjynyň öňünde edil özüniň edýän hereketi ýaly jogapkärçilik çekýär.

 

45-nji madda. Ulag serişdelerini ipoteka bermek hakyndaky şertnamanyň görnüşi we ony bellige almak

 

1. Raýat howa, deňiz we derýa gämilerini, hereket edýän demir ýol otlusynyň düzümini we gaýry ulag serişdelerini ipoteka bermek hakyndaky şertnama notarial tertipde tassyklanylmalydyr.

2. Ulag serişdeleriniň girewe goýulmagy,  raýat howa, deňiz we derýa gämileriniň we beýleki ulag serişdeleriniň bellige alynmagyny amala aşyrýan ygtyýarly edaralar tarapyndan ýöredilýän sanawlarda hökmany bellige alynmaga degişlidir.

46-njy madda. Binalary, jaýlary we desgalary ipoteka bermek

 

Ipoteka berlende binalar, jaýlar ýa-da desgalar girew goýulýan zatlardyr, olaryň ýerleşen ýer bölegi muňa degişli däldir.

 

47-nji madda Türkmenistanyň 30.03.2007 ý. № 115-III Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

 

48-nji madda. Kärhanany ipoteka bermek

 

1.Kärhana ipoteka berlende bu çäre, eger kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, onuň ähliemlägini, şol sanda onuň esasy fondlaryna we dolanyşyk serişdelerine, şeýle  hem   kärhananyň özbaşdak balansynda görkezilen gaýry - gymmatlyklaryna hem degişli edilýär.

2. Girew goýan kärhana girew saklaýjynyň talap etmegine görä oňa ýyllyk balansy bermäge borçludyr.

3. Kärhananyň ipoteka bilen üpjün edilen borçnamasy ýerine ýetirilmedik mahalynda, girew saklaýjynyň, ipoteka hakyndaky şertnamada göz öňünde tutulyşy ýaly, kärhananyň, maliýe ýagdaýyny sagdynlaşdyrmak barada çäre görmäge, şolsanda hem kärhananyň ýolbaşçy edaralaryna wekilleri bellemäge, kärhananyň öz öndüren önümine we gaýry emlägine erk etmek hukugyny çäklendirmäge haky bardyr. Еger şol çäreler garaşylan netijäni bermedik bolsa, onda girew saklaýjynyň kärhanadan töleg tutup almaga haky bardyr.

4. Şertnamada ýa-da kanunda göz öňünde tutulan bolsa kärhana girew saklaýja geçýär. Şeýle halatda ipoteka berlen zadyň (kärhananyň) gutarnykly bahasy kärhananyň girew saklaýja geçen pursatyndaky baha bilen kesgitlenýär, ýöne girew goýujy bilen girew saklaýjynyň biri-biri bilen ylalaşmagy, şol mesele barada jedel ýüze çykan wagtynda bolsa degişli kazyýetiň çözgüdi esasynda kesgitlenýär.

5. Şertnamada ýa-da kanunda şu maddanyň 4-nji böleginde görkezilen şertler bolmadyk mahalynda, ipotekada durýan kärhanadan töleg tutulyp alnan mahalynda, kärhana Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan tertipde bir bitewi toplum hökmünde «kim ýokary» bahadan satylýar.  Şunda ýer bölegi täze ýerden peýdalanyjynyň adyna bellenilen tertipde resmileşdirilýär.

 

49-njy madda. Ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň wagtyndan öň ýerine ýetirilmegi

 

Girew goýujynyň ipoteka bilen üpjün edilen borçnamany islendik wagt möhletinden öň ýerine ýetirmäge haky bardyr - eger ipoteka hakyndaky şertnamada ipoteka berlen şol bir zady ýene-de täzeden girew goýmak mümkinçiligi göz öňünde tutulmaýan bolsa şeýdilýär.

 

III bölüm.

DOLANYŞYKDA ÝÖREN ÝA-DA GAÝTADAN IŞLENILÝÄN HARYTLARY GIREW GOÝMAK

 

50-nji madda. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary girew goýmak hakyndaky şertnama diýen düşünje. Şol şertnama girýän zatlar

 

1. Dolanyşykda ýören harytlary girew goýmak hakyndaky şertnama görä, girew goýlan emläk girew goýujynyň eýeliginde galýar. Ol bu emlägi ýerlemäge haky bardyr, ýöne ol şol bir wagtyň özünde girew bilen üpjün edilen borçnama boýunça edilen bergini üzüp biljek ýa-da hatardan çykýan emlägi bahasy deň ýa-da şondan artyk bolan başga birkysymdaş emläk bilen çalşyryp biljek bolsa ýerlemäge haky bardyr.

2.  Gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda, girew goýujynyň eýeliginde galýan girew emlägi onuň öz önümçiliginde gaýtadan işlenilip bilner, özem şunda girew hukugy harydyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde alnan önüme (ýarym taýýar önümlere, taýýar önümlere) hem degişli edilýär.

3. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary girew goýmagyň, hataryna çig mal, ýarym  taýýar önümler, düzülýän enjamlar, we taýýar  önümler girizilip bilner.

 

51-nji madda. Girew goýujynyň dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlandaky hukuklary

 

Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda girew goýujy girew goýlan zada eýelik etmek, ondan peýdalanmak we oňa erk etmek hukugyny özünde saklaýar.

 

52-nji madda. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary girew goýmagyň aýratynlyklary

 

1. Gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda şol girew goýulýan zadyň (haryt zapaslarynyň, çig malyň, materiallaryň, ýarym taýýar önümleriň, taýýar önümleriň we ş.m.-leriň) düzüminiň hem-de hakyky görnüşiniň (natural görnüşiniň) üýtgedilmegine ýol berilýär, ýöne eger şunda olaryň umumy gymmaty girew hakyndaky şertnamada görkezilendäkisinden az bolup çyksa hasap edilmeýär.

2. Dolanyşykda ýören harytlar girew goýlanda girew goýujynyň ýerlän harytlarynyň ony satyn alan adama gowşurylan ýa-da harydyň eýesine ugratmak üçin ulag guramasyna gowşurylan, ýa-da harydyň eýesine ibermek üçin poçta tabşyrylan pursatyndan girew goýulýan zat bolmagyndan galýar, girew goýujy girew hakyndaky şertnamada göz öňünde tutulan şol harytlary edinenden soň, şolara eýeçilik hukugynyň ( hojalygy doly ýörediş ýa-da operatiw dolandyryş hukugynyň) ýüze çykan pursatyndan olar girew goýulýan zada öwrülýär.

3. Girew goýlan harytlar hatardan çykan mahalynda girew goýujy olary bahasy deň ýa-da şondan artyk bolan başga harytlar bilen çalşyrmaga borçludyr. Çalşyrylan harytlaryň bahasynyň aşakladylmagyna ol diňe ilkibaşky berginiň üzülen bölegine laýyk edilip kesgitlenende ýol berilýär.

 

IV bölüm

EMLÄGI KIREÝINE BERMEK

 

53-nji madda. «Emlägi kireýine bermek » diýen düşünje

 

1. Emlägi kireýine bermek diýlende gozgalýan emlägiň girew goýulmagyna düşünilýär. Şunda girew goýujy girew goýulýan emlägi girew saklaýjynyň eýelik etmegine berýär.

2. Girew saklaýjy girew goýujy bilen ylalaşyp, kireýine saklamaga berilýän zady girew goýujyda gulp astynda hem-de girew saklaýjynyň möhür basmagy bilen goýup biler (mäkäm girew). Aýrybaşga kesgitlenen zat girew saklaýjynyň eýelik etmeginde goýlup bilner, şunda şol zada onuň kireýine berlendigini subut edýän belgi basylýar.

 

54-nji madda. Girew saklaýjynyň emläk kireýine berlendäki hukuklary

 

1. Girew saklaýjynyň girew hakyndaky şertnamada gös-göni göz öňünde tutulan halatlarda, kireýine saklamaga berlen zady peýdalanmaga haky bardyr. Girew saklaýjynyň kireýine berlen zady peýdalanmagy netijesinde gazanan girdejisi we gaýry emläk peýdasy şol kireýine berlen zady abat saklamak üçin edilýän harajatlaryň öwezini dolmaga gönükdirilýär, şeýle hem bergi boýunça göterimleri üzmegiň ýa-da saklamak kireýi bilen üpjün edilen borçnamadan gelip çykýan berginiň özüni üzmegiň hasabyna geçirilýär.

2. Eger kireýine berlen zada ýitmek, kem gelmek ýa-da zeper etmek howpy gös-göni abanan bolsa, özem şunda girew saklaýjynyň günäsi bolmasa, onda onuň kireýine saklamaga berlen zadyň çalşyrylmagyny talap etmäge, girew goýujy bu talaby berjaý etmedik wagtynda bolsa, saklamak kireýi bilen üpjün edilen borçnamany ýerine ýetirmek möhletiniň gelip ýetmeginden öň şol zatdan töleg tutup almaga haky bardyr.

 

55-nji madda. Girew saklaýjynyň emläk kireýine berlendäki borçlary

 

1. Eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, emläk kireýine saklamaga berlende girew saklaýjy aşakdakylara borçludyr: