GULLUGYŇ IŞINI DÜZGÜNLEŞDIRÝÄN KANUNÇYLYK
TÜRKMENISTANYŇ
KONSTITUSION
K A N U N Y
Türkmenistanyň
Konstitusiýasyny
rejelenen görnüşde
tassyklamak hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 131-nji madda)
Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzyň her bir raýatynyň, ähli halkynyň
jana-jan bähbitlerine laýyk gelýän parasatly syýasatyny durmuşa geçirmek
ugrunda çekilýän zähmet eziz Diýarymyzy ajaýyp zähmet ýeňişlerine, belent
sepgitlere ýetirdi.
Mähriban Watanymyzyň ykdysadyýetinde
häzirkizaman bazar gatnaşyklaryna geçilmeginiň we raýat jemgyýetiniň
gymmatlyklarynyň durmuşa ornaşdyrylmagynyň, Türkmenistany ykdysady, syýasy we
medeni-durmuş taýdan ösdürmek boýunça gazanylýan üstünlikleriň gözbaşynda
ýurdumyzda alnyp barylýan syýasatyň, amala aşyrylýan belent işleriň
durýanlygyny duýmak buýsançlydyr.
Watana, halka hyzmat etmegiň belent
nusgasyny görkezip, eziz Diýarymyzyň aýdyň geljegi we halkymyzyň eşretli
durmuşy ugrunda alnyp barylýan, her bir raýatyň asuda, abadan we bagtyýar durmuşda
ýaşamagyny üpjün edýän parasatly syýasaty durmuşa geçirmäge goşant goşmak,
Watan üçin, halk üçin zähmet çekmegiň we döretmegiň iň gowy nusgalygyny
gündelik işiň bilen subut etmek mukaddes işdir.
Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzyň
ösüşiniň täze tapgyrynda yglan eden Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyzyň
jemgyýetçilik we döwlet-syýasy gurluşyny kämilleşdirmek, bazar ykdysadyýetine
doly geçmek baradaky belent özgertmeleriniň konstitusion hukuk esaslaryny üpjün
etmek, ýurdumyzda amala aşyrylýan durmuş, ykdysady özgertmeleriniň depgininiň
ýokarlanmagyna we geriminiň giňelmegine ýardam etmek, Türkmenistanyň döwlet we
jemgyýetçilik durmuşynda demokratiýany mundan beýläk hem ösdürmek, döwlet
häkimiýet edaralarynyň işini has-da kämilleşdirmek maksady bilen,
Türkmenistanyň Mejlisi tarapyndan Türkmenistanyň Konstitusiýasyna üýtgetmeler
we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde tassyklamak boýunça
Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralaryndan, jemgyýetçilik birleşiklerinden,
raýatlardan gelip gowşan teklipleriň esasynda umumylaşdyrylyp taýýarlanan we
Türkmenistanyň Konstitusiýasyny kämilleşdirmek boýunça Konstitusion toparynda
ara alnyp maslahatlaşylyp, Türkmenistanyň Ýaşulularynyň maslahatynyň garamagyna
hödürlenen teklipleri nazara alyp, Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 63-nji
maddasyna laýyklykda:
1-nji madda. Türkmenistanyň
Konstitusiýasyny kämilleşdirmek boýunça Konstitusion toparynyň Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde
tassyklamak hakynda tekliplerini doly makullamaly.
2-nji madda. Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizip, ony rejelenen görnüşde
tassyklamaly (goşulýar).
3-nji madda. Şu Konstitusion
kanun kabul edilen pursadyndan güýje girýär.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2016-njy ýylyň 14-nji sentýabry.
№ 448-V.
TÜRKMENISTANYŇ
KONSTITUSIÝASY
(rejelenen görnüşi)
(Türkmenistanyň
09.10.2017 ý. № 617-V we 25.09.2020 ý. № 297-VI
Konstitusion kanunlary
esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Biz, Türkmenistanyň halky,
öz ykbalymyzy kesgitlemäge bolan mizemez
hukugymyza esaslanyp,
Watanymyzyň häzirki we geljekki ykbaly
üçin jogapkärligimizden ugur alyp,
ata-babalarymyzyň agzybir, parahat we
oňşukly ýaşamagy ündän wesýetlerine wepalylygymyzy we umumadamzat
gymmatlyklaryna ygrarlylygymyzy beýan edip,
milli gymmatlyklarymyzy we bähbitlerimizi
gorap saklamagy, Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, özygtyýarlylygyny, dünýä
bileleşigi tarapyndan ykrar edilen hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny
pugtalandyrmagy maksat edinip,
adamyň we raýatyň hukuklaryny we
azatlyklaryny kepillendirip,
jemgyýetde asudalygy we agzybirligi üpjün
etmäge, halk häkimiýetiniň hem-de demokratik, hukuk, dünýewi döwletiň
esaslaryny berkarar etmäge çalşyp,
Türkmenistanyň Esasy Kanunyny – şu
Konstitusiýany kabul edýäris.
I BÖLÜM. TÜRKMENISTANYŇ
KONSTITUSION GURLUŞYNYŇ ESASLARY
1-nji madda. Türkmenistan
demokratik, hukuk we dünýewi döwlet bolup, onda döwlet dolandyryşy prezident
respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar.
Türkmenistan öz çäginde häkimiýetiň
hökmürowanlygyna we dolulygyna eýedir, ol içeri we daşary syýasaty özbaşdak
amala aşyrýar. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygy we çägi bitewüdir hem
bölünmezdir.
Döwlet Türkmenistanyň garaşsyzlygyny,
özygtyýarlylygyny, çäk bitewüligini, konstitusion gurluşyny goraýar, kanunylygy
we hukuk tertibini üpjün edýär.
2-nji madda. Türkmenistan dünýä
bileleşigi tarapyndan ykrar edilen we kanun esasynda berkidilen hemişelik
bitaraplyk hukuk ýagdaýyna eýedir.
Birleşen Milletler Guramasy özüniň Baş
Assambleýasynyň 1995-nji ýylyň 12-nji dekabryndaky hem-de 2015-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky
«Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy» Rezolýusiýalarynda Türkmenistanyň yglan
eden hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny ykrar edýär we goldaýar;
Türkmenistanyň bu hukuk ýagdaýyna hormat goýmaga we ony goldamaga, şeýle hem
onuň garaşsyzlygyna, özygtyýarlylygyna we çäk bitewüligine hormat goýmaga
Birleşen Milletler Guramasynyň agzalary bolan döwletleri çagyrýar.
Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy onuň
içeri we daşary syýasatynyň esasy bolup durýar.
3-nji madda. Türkmenistanyň
özygtyýarlylygy halk tarapyndan amala aşyrylýar, halk döwlet häkimiýetiniň
ýeke-täk gözbaşydyr. Türkmenistanyň halky öz häkimiýetini gös-göni ýa-da
wekilçilikli edaralaryň üsti bilen amala aşyrýar.
Halkyň hiç bir böleginiň, hiç bir
guramanyň ýa-da aýry-aýry adamlaryň döwletde häkimiýeti eýelemäge haky ýokdur.
4-nji madda. Türkmenistanda
jemgyýetiň we döwletiň iň ýokary gymmatlygy adamdyr. Adamy goramak, goldamak we
oňa hyzmat etmek döwlet häkimiýet edaralarynyň baş wezipeleridir.
Döwlet her bir raýatynyň öňünde jogapkärdir
we şahsyýetiň erkin ösmegi üçin şertleriň döredilmegini üpjün edýär, raýatyň
janyny, at-abraýyny, mertebesini, azatlygyny, şahsy eldegrilmesizligini, tebigy
we aýrybaşgalanmaz hukuklaryny goraýar.
Her bir raýat Konstitusiýa we kanunlar
bilen öz üstüne ýüklenilen borçlaryň ýerine ýetirilmegi üçin döwletiň öňünde
jogapkärdir.
5-nji madda. Türkmenistan her
bir adamyň durmuş taýdan goraglylygyny kepillendirýän döwletdir.
6-njy madda. Türkmenistanda
döwlet häkimiýeti kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji we kazyýet häkimiýetlerine
bölünýär, olar biri-birini deňagramlaşdyryp, özbaşdak hereket edýärler.
61-nji madda - Türkmenistanyň 25.09.2020
ý. № 297-VI Konstitusion kanuny esasynda aýyrlan.
7-nji madda. Türkmenistanda
ýerli öz-özüňi dolandyryş ykrar edilýär we kepillendirilýär. Ýerli öz-özüňi
dolandyryş öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde özbaşdakdyr. Ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralary döwlet häkimiýet edaralarynyň ulgamyna girmeýärler.
8-nji madda. Türkmenistanda
kanunyň hökmürowanlygy bellenendir.
Döwlet, onuň ähli edaralary we wezipeli
adamlary hukuk hem konstitusion gurluş bilen baglydyr.
Türkmenistanyň Konstitusiýasy döwletiň
Esasy Kanunydyr. Onda berkidilen kadalaryň we düzgünleriň göni hereketi bardyr.
Konstitusiýa garşy gelýän kanunlaryň we gaýry hukuk namalarynyň ýuridik güýji
ýokdur.
Kadalaşdyryjy hukuk namalary kanunda göz
öňünde tutulan tertipde döwlet köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde çap
edilýär ýa-da gaýry usul bilen hemmeleriň dykgatyna ýetirilýär.
Adamyň we raýatyň hukuklaryna we azatlyklaryna
täsir edýän kadalaşdyryjy hukuk namalary hemmeleriň dykgatyna ýetirilmese, olar
kabul edilen pursadyndan hereket etmeýärler.
9-njy madda. Türkmenistan dünýä
bileleşiginiň doly hukukly subýekti bolup, daşary syýasatda hemişelik
bitaraplyk, beýleki ýurtlaryň içerki işlerine gatyşmazlyk, güýç ulanmakdan we
harby bileleşiklere hem birleşmelere gatnaşmakdan ýüz döndermek, sebitiň
ýurtlary we dünýäniň ähli döwletleri bilen parahatçylykly, dostlukly we özara
bähbitli gatnaşyklaryň ösmegine ýardam etmek ýörelgelerine eýerýär.
Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar
edilen kadalarynyň ileri tutulmagyny ykrar edýär.
10-njy madda. Türkmenistanyň öz
raýatlygy bar. Raýatlyk kanuna laýyklykda edinilýär, saklanylýar we bes
edilýär.
Türkmenistanyň raýatyna başga döwletiň
raýatlygy ykrar edilmeýär.
Hiç kim raýatlygyndan ýa-da raýatlygyny
üýtgetmek hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Türkmenistanyň raýaty başga
döwlete berlip, Türkmenistanyň çäginden kowlup çykarylyp ýa-da onuň Watanyna
gaýdyp gelmek hukugy çäklendirilip bilinmez.
Türkmenistanyň raýatlaryna Türkmenistanyň
çäginde-de, onuň çäginden daşarda-da döwletiň goragy we penakärligi
kepillendirilýär.
11-nji madda. Daşary ýurt
raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar Türkmenistanyň kanunlaryna we halkara şertnamalaryna
laýyklykda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan we azatlyklardan
peýdalanýarlar hem-de borçlary ýerine ýetirýärler.
Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar
edilen kadalaryna laýyklykda daşary ýurt raýatlaryna we raýatlygy bolmadyk
adamlara kanunda bellenilen tertipde gaçybatalga berýär.
12-nji madda. Eýeçilik
eldegrilmesizdir. Türkmenistan ýere, önümçilik serişdelerine, gaýry maddy we
intellektual gymmatlyklara hususy eýeçilik hukugyny ykrar edýär. Şeýle hem olar
raýatlaryň birleşiklerine we döwlete degişli bolup biler. Döwletiň aýratyn
eýeçiligi bolup durýan obýektler kanun bilen bellenýär.
Döwlet eýeçiligiň ähli görnüşleriniň deň
goragyny kepillendirýär we olaryň ösmegi üçin deň şertleri döredýär.
Kanunda gadagan edilen usul bilen edinilen
eýeçilikden başga eýeçiligiň muzdsuz alynmagyna ýol berilmeýär.
Diňe kanunda göz öňünde tutulan halatlarda
eýeçiligiň muzduny töläp, mejbury alynmagyna ýol berilýär.
13-nji madda. Döwlet adamyň we
jemgyýetiň bähbitlerine ykdysady işi düzgünleşdirmegi amala aşyrýar, ähli
halkyň abadanlygyna durnukly ösüşi üpjün edýär.
14-nji madda. Ýer we ýerasty
baýlyklar, suwlar, ösümlik we haýwanat dünýäsi, şeýle hem beýleki tebigy
baýlyklar Türkmenistanyň umumymilli baýlygy bolup durýar, döwlet tarapyndan
goralýar we rejeli peýdalanylmaga degişlidir.
15-nji madda. Döwlet milli
taryhy, medeni we tebigy mirasyň, daşky gurşawyň abat saklanmagy, sosial we
milli umumylyklaryň arasyndaky deňligiň üpjün edilmegi üçin jogapkärdir.
Döwlet ylmy, tehniki we çeper
döredijiligi, onuň oňyn netijeleriniň ýaýradylmagyny höweslendirýär.
Döwlet medeniýet, bilim, sport we
syýahatçylyk babatda halkara hyzmatdaşlygynyň ösmegine ýardam edýär.
16-njy madda. Döwlet ylmyň,
tehnikanyň we tehnologiýalaryň ösüşine ýardam edýär, şeýle hem bu ugurlarda
halkara hyzmatdaşlygyny goldaýar.
Döwletiň ylmy-tehniki syýasaty jemgyýetiň
we her bir adamyň bähbitlerine ýöredilýär.
Döwlet ylmyň we tehnikanyň gazananlarynyň
önümçilige ornaşdyrylmagyna ýardam edýär.
17-nji madda. Türkmenistanda
syýasy köpdürlülik we köp partiýalylyk ykrar edilýär.
Döwlet raýat jemgyýetiniň ösmegi üçin
zerur şertleri üpjün edýär. Jemgyýetçilik birleşikleri kanunyň öňünde
deňdirler.
18-nji madda. Döwlet dinleriň we
dine uýmagyň erkinligini, olaryň kanunyň öňünde deňligini kepillendirýär. Dini
guramalar döwletden aýrydyr, olaryň döwletiň işine gatyşmagyna we döwletiň
wezipelerini ýerine ýetirmegine ýol berilmeýär.
Döwletiň bilim ulgamy dini guramalardan
aýrydyr we ol dünýewi häsiýete eýedir.
19-njy madda. Syýasy
partiýalaryň, dini guramalaryň, jemgyýetçilik birleşikleriniň we gaýry
gurluşlaryň taglym ulgamy raýatlar üçin hökmany häsiýete eýe bolup bilmez.
20-nji madda. Döwletiň
özygtyýarlylygyny we howpsuzlygyny gorap saklamak üçin Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleri
bardyr.
21-nji madda. Türkmenistanyň
döwlet dili türkmen dilidir. Türkmenistanyň ähli raýatlaryna öz ene dilini
peýdalanmak hukugy kepillendirilýär.
22-nji madda. Türkmenistanyň
özygtyýarly döwlet hökmündäki nyşanlary – Döwlet baýdagy, Döwlet tugrasy,
Döwlet senasy bardyr. Döwlet nyşanlarynyň ýazgysy we olary peýdalanmagyň
tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
23-nji madda. Türkmenistanyň
çägi welaýatlara, etraplara, şäherlere we beýleki dolandyryş-çäk birliklerine
bölünýär. Dolandyryş-çäk birliklerini döretmegiň we üýtgetmegiň tertibi kanun
bilen kesgitlenýär.
24-nji madda. Türkmenistanyň
paýtagty Aşgabat şäheridir.
II BÖLÜM. TÜRKMENISTANDA
ADAMYŇ WE RAÝATYŇ HUKUKLARY, AZATLYKLARY WE BORÇLARY
25-nji madda. Türkmenistanda
adamyň we raýatyň hukuklary we azatlyklary halkara hukugynyň umumy ykrar edilen
kadalaryna laýyklykda ykrar edilýär hem-de şu Konstitusiýa we kanunlar bilen
kepillendirilýär.
26-njy madda. Adamyň hukuklary
we azatlyklary eldegrilmesizdir hem-de aýrybaşgalanmasyzdyr.
Konstitusiýa we kanunlara laýyk gelmeýän
bolsa, adamyň hukuklaryny we azatlyklaryny çäklendirmäge hiç kimiň haky ýokdur.
Adamyň we raýatyň belli bir hukuklarynyň
we azatlyklarynyň Konstitusiýada we kanunlarda sanalyp geçilmegi olaryň beýleki
hukuklaryny we azatlyklaryny inkär etmek ýa-da kemeltmek üçin peýdalanylyp
bilinmez.
27-nji madda. Adamyň we raýatyň
hukuklarynyň we azatlyklarynyň gös-göni hereketi bardyr. Olar kanunlaryň
manysyny, mazmunyny we ulanylmagyny, kanun çykaryjy we ýerine ýetiriji
häkimiýetleriň, ýerli öz-özüňi dolandyryşyň işini kesgitleýär we adyl
kazyýetlik bilen üpjün edilýär.
28-nji madda. Türkmenistan
adamyň we raýatyň hukuklarynyň we azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem
milletine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe
ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ynam-ygtykadyna ýa-da
gaýry ýagdaýlara garamazdan, adamyň we raýatyň kanunyň we kazyýetiň öňündäki
deňligini kepillendirýär.
29-njy madda. Türkmenistanda
erkekleriň we aýallaryň deň hukuklary we azatlyklary, şeýle hem olary durmuşа
geçirmek üçin deň mümkinçilikleri bardyr.
Deňhukuklylygyň jyns alamaty boýunça
bozulmagy kanunda bellenilen jogapkärçilige eltýär.
30-njy madda. Hukuklaryň we
azatlyklaryň amala aşyrylmagy beýleki adamlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny,
şeýle hem ahlak kadalaryny, kanunyň talaplaryny, jemgyýetçilik tertibini
bozmaly däldir, milli howpsuzlyga zyýan ýetirmeli däldir.
31-nji madda. Her bir adamyň öz
at-abraýyny we mertebesini goramaga hukugy bardyr.
Hiç bir zat şahsyýetiň mertebesiniň
peseldilmegi üçin esas bolup bilmez.
32-nji madda. Her bir adamyň
ýaşamaga we ony amala aşyrmagyň erkinligine hukugy bardyr. Hiç kim ýaşamaga
bolan hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Her bir adamyň erkin ýaşamaga bolan
hukugy döwlet tarapyndan kanun esasynda goralýar.
Türkmenistanda ölüm jezasy ýatyrylandyr.
33-nji madda. Kanuna takyk laýyk
gelmeýän bolsa, adama iş kesilip ýa-da jeza berlip bilinmez.
Hiç kim gynamalara, zorluk ulanylmagyna,
zalymlyk, adamkärçiliksizlik ýa-da adam mertebesini peseltmek bilen
ýüzlenilmegine ýa-da jeza berilmegine, şeýle hem onuň razylygy bolmasa,
lukmançylyk, ylmy ýa-da başga tejribelere sezewar edilip bilinmez.
Adam diňe kanunda takyk görkezilen esaslar
bar bolan halatynda kazyýetiň karary boýunça ýa-da prokuroryň sanksiýasy bilen
tussag edilip bilner. Gaýra goýmak bolmaýan hem-de kanunda takyk görkezilen
halatlarda ygtyýarly döwlet edaralary adamy wagtlaýyn tutup saklamaga
haklydyrlar.
34-nji madda. Her bir adamyň
jenaýat etmekde günäliligi kanun esasynda subut edilýänçä we kazyýetiň kanuny
güýje giren hökümi bilen anyklanýança ol günäsiz hasap edilýär.
Hiç kim özüniň günäsizligini subut etmäge
borçly däldir.
Günäliligi barada dörän, aradan aýryp
bolmajak şübheler aýyplanýanyň peýdasyna çözülýär.
35-nji madda. Her bir adamyň
erkinlige we şahsy eldegrilmesizlige hukugy bardyr.
Adam diňe kanunda bellenilen tertipde
kazyýet tarapyndan günäli diýlip bilnen we iş kesilen halatynda jenaýat
jezasyna sezewar edilip bilner.
36-njy madda. Hiç kim şol bir
jenaýat üçin gaýtadan jenaýat yzarlaýşyna sezewar edilip we oňa iş kesilip
bilinmez.
37-nji madda. Her bir adamyň
şahsy durmuşynyň eldegrilmesizligine, şahsy we maşgala syrlaryna we olara
eden-etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly-da hat-habarlarynyň, telefon
gepleşikleriniň we beýleki habarlarynyň syryny saklamak düzgünleriniň
bozulmagyndan goranmaga hukugy bardyr.
38-nji madda. Adamyň özüniň
razylygy bolmazdan onuň şahsy durmuşy barada maglumatlaryň ýygnalmagyna,
saklanylmagyna, peýdalanylmagyna we ýaýradylmagyna ýol berilmeýär.
Eger kanunda başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, döwlet häkimiýet edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary,
olaryň wezipeli adamlary her bir adamyň hukuklaryna we azatlyklaryna gös-göni
täsir edýän resminamalar bilen onuň tanyşmagyna mümkinçilikleri üpjün etmäge
borçludyrlar.
39-njy madda. Her bir raýatyň
Türkmenistanyň çäginde erkin hereket etmäge we ýaşajak ýerini saýlap almaga
hukugy bardyr.
Aýry-aýry çäklere girmegiň, şol çäklerde
hereket etmegiň çäklendirilmegi diňe kanun esasynda bellenip bilner.
40-njy madda. Maşgala, enelik,
atalyk we çagalyk döwletiň goragynda durýarlar.
Nika ýaşyna ýeten erkek bilen aýalyň özara
razylygy boýunça nikalaşmaga we maşgala gurmaga hukugy bardyr. Maşgala
gatnaşyklarynda är-aýal deňhukuklydyrlar.
Ata-eneler ýa-da olaryň ornuny tutýan
adamlar çagalaryny terbiýelemäge, olaryň saglygy, ösüşi, okuwy barada alada
etmäge, olary zähmete taýýarlamaga, kanunlara, taryhy we milli däp-dessurlara
hormat goýmak medeniýetini olaryň aňyna ornaşdyrmaga hukuklydyrlar we
borçludyrlar.
Kämillik ýaşyna ýeten çagalar ata-eneleri
barada alada etmäge, olara kömek bermäge borçludyrlar.
Döwlet ýaşlaryň hukuklarynyň we
azatlyklarynyň amala aşyrylmagy üçin şertleri döredýär we olaryň
hemmetaraplaýyn ösüşine ýardam edýär.
41-nji madda. Her bir adam
özüniň dine garaýşyny özbaşdak kesgitleýär, onuň ýeke özi ýa-da beýleki adamlar
bilen bilelikde islän dinine uýmaga ýa-da hiç bir dine uýmazlyga, dine bolan
garaýyşlary bilen baglanyşykly ynam-ygtykatlaryny beýan etmäge we ýaýratmaga,
dini däpler berjaý edilende gatnaşmaga haklydyr.
42-nji madda. Her bir adama
pikir we söz azatlygy kepillendirilýär. Hiç kimiň adama öz pikirini erkin beýan
etmegini gadagan etmäge, şonuň ýaly-da ony kanuna laýyklykda ýaýratmaga päsgel
bermäge hukugy ýokdur.
Hiç kim özüniň pikirini we ynam-ygtykadyny
beýan etmegine ýa-da olardan ýüz döndermegine mejbur edilip bilinmez.
Her bir adamyň döwlet ýa-da kanun arkaly
goralýan gaýry syrlary özünde saklaýan maglumatlardan başga maglumatlary
kanunda gadagan edilmedik usulda erkin gözlemäge, almaga we ýaýratmaga hukugy
bardyr.
43-nji madda. Raýatlara kanunda
bellenilen tertipde ýygnaklary, ýygnanyşyklary, ýörişleri we beýleki
köpçülikleýin çäreleri geçirmek azatlygy kepillendirilýär.
44-nji madda. Raýatlar
Konstitusiýanyň we kanunlaryň çäklerinde hereket edýän syýasy partiýalary we
gaýry jemgyýetçilik birleşiklerini döretmäge haklydyrlar.
Konstitusion gurluşy zorlukly üýtgetmegi
maksat edinýän, öz işinde zorluga ýol berýän, raýatlaryň konstitusion
hukuklaryna we azatlyklaryna garşy çykyş edýän, urşy, teniniň reňkiniň alamaty
boýunça, milli, dini duşmançylygy wagyz edýän, halkyň saglygyna we
ahlaklylygyna kast edýän syýasy partiýalaryň we gaýry jemgyýetçilik
birleşikleriniň, şeýle hem milli ýa-da dini alamatlar boýunça syýasy
partiýalaryň döredilmegi we işlemegi gadagan edilýär.
45-nji madda. Türkmenistanyň
raýatlarynyň jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gös-göni, şeýle-de
erkin saýlanan wekilleriniň üsti bilen gatnaşmaga hukugy bardyr.
46-njy madda. Türkmenistanyň
raýatlarynyň döwlet häkimiýet edaralaryna we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralaryna saýlamaga we saýlanmaga hukugy bardyr.
Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ukyplaryna
we hünär taýýarlygyna laýyklykda döwlet gullugynyň elýeterliligine deň hukugy
bardyr.
Türkmenistanyň raýatlarynyň adyl
kazyýetlik amala aşyrylanda gatnaşmaga hukugy bardyr.
47-nji madda. Her bir adamyň
telekeçilik we kanunda gadagan edilmedik gaýry ykdysady işi üçin öz ukyplaryny
we emlägini erkin peýdalanmaga hukugy bardyr.
48-nji madda. Hususy eýeçilik
hukugy kanun bilen goralýar.
Her bir adam eýeçiliginde emläginiň
bolmagyna, emlägine özbaşdak, şeýle-de beýleki şahslar bilen bilelikde eýelik
etmäge, ondan peýdalanmaga we oňa ygtyýar etmäge haklydyr.
Miras hukugy kepillendirilýär.
49-njy madda. Her bir adamyň
zähmete, öz islegine görä hünär, kär we iş ýerini saýlap almaga, zähmetiň
sagdyn we howpsuz şertlerine hukugy bardyr.
Mejbury zähmet we çaga zähmetiniň ýaramaz
görnüşleri gadagandyr.
Hakyna durup işleýän adamlaryň öz çeken
zähmetiniň möçberine we hiline laýyk gelýän hak almaga hukugy bardyr. Bu hakyň
möçberi döwlet tarapyndan bellenilen iň pes zähmet hakynyň möçberinden az bolup
bilmez.
50-nji madda. Her bir adamyň
dynç almaga hukugy bardyr we ol iş hepdesiniň çäklendirilen dowamlylygynyň
bellenmeginden, her ýylky tölegli zähmet rugsatlarynyň, her hepdede dynç
günleriniň berilmeginden ybaratdyr.
Döwlet adam üçin dynç almaga we boş
wagtyny peýdalanmaga amatly şertleri döredýär.
51-nji madda. Her bir raýatyň ýaşaýyş
jaýyna we abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda ýa-da edinmekde we özbaşdak
ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletiň goldawyna hukugy bardyr.
Ýaşaýyş jaýy eldegrilmesizdir. Ýaşaýyş
jaýynda ýaşaýan adamlaryň erkine garşy ýa-da kanuny esaslar bolmasa, hiç kimiň
ýaşaýyş jaýyna girmäge ýa-da onuň eldegrilmesizligini başga bir ýol bilen
bozmaga hukugy ýokdur. Adamyň öz ýaşaýyş jaýyny kast etmelerden goramaga hukugy
bardyr.
Kanunda bellenilen esaslar bolmasa, hiç
kim ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip bilinmez.
52-nji madda. Her bir adamyň
saglygyny gorap saklamaga, şol sanda döwlet saglygy goraýyş edaralarynyň
hyzmatlaryndan mugt peýdalanmaga hukugy bardyr.
Tölegli lukmançylyk we tebipçilik
hyzmatyny etmäge kanunda bellenen esaslarda we tertipde ýol berilýär.
53-nji madda. Her bir adamyň
jany we saglygy üçin amatly daşky gurşawa, onuň ýagdaýy barada hakyky maglumata
we ekologiýa kanunçylygynyň bozulmagy ýa-da tebigy betbagtçylyk netijesinde
saglygyna we emlägine ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna hukugy bardyr.
Döwlet ilatyň sagdyn ýaşaýyş şertlerini
goramak we üpjün etmek, daşky gurşawy goramak we onuň durnukly ýagdaýyny
saklamak maksady bilen tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylyşyna gözegçilik
edýär.
Her bir adam tebigaty goramaga, daşky gurşawa
we tebigy baýlyklara aýawly çemeleşmäge borçludyr.
54-nji madda. Raýatlaryň ýaşy
boýunça, näsaglan, maýyp bolan, işe ukyplylygyny, ekleýjisini ýitiren, işsiz
bolan halatynda we gaýry kanuny esaslar boýunça durmuş üpjünçiligine hukugy
bardyr.
Ýaş maşgalalara, köp çagaly maşgalalara,
ata-enesinden mahrum bolan çagalara, weteranlara we döwletiň ýa-da jemgyýetiň
bähbitlerini goramakda saglygyny ýitiren adamlara döwlet we jemgyýetçilik
serişdelerinden goşmaça goldaw we ýeňillikler berilýär.
55-nji madda. Her bir adamyň
bilim almaga hukugy bardyr.
Umumy orta bilim hökmanydyr, her bir adam
ony döwlet bilim edaralarynda tölegsiz almaga haklydyr.
Döwlet her bir adam üçin öz ukyplaryna
laýyklykda hünär biliminiň elýeterliligini üpjün edýär.
Tölegli bilim beriş işini amala aşyrmaga
kanunda bellenen esaslarda we tertipde ýol berilýär.
Ähli bilim edaralary üçin hökmany bolan
döwlet bilim standartlary bellenýär.
56-njy madda. Her bir adamyň
medeni durmuşa gatnaşmaga, çeper, ylmy we tehniki döredijiligiň erkinligine
hukugy bardyr. Adamyň ylmy, tehniki döredijilikde, şeýle hem çeperçilik,
edebiýat we medeniýet işinde awtorlyk hukuklary hem-de bähbitleri kanun bilen
goralýar.
Döwlet ylmyň, medeniýetiň, sungatyň, halk
döredijiliginiň, sportuň we syýahatçylygyň ösmegine ýardam edýär.
57-nji madda. Türkmenistanyň
çäginde ýaşaýan ýa-da wagtlaýyn bolýan her bir adam Türkmenistanyň
Konstitusiýasyny we kanunlaryny berjaý etmäge, milli däp-dessurlary, taryhy,
medeni we tebigy mirasy hormatlamaga borçludyr.
58-nji madda. Türkmenistany
goramak her bir raýatyň mukaddes borjudyr. Türkmenistanyň raýaty bolan her bir
erkek adam üçin ählumumy harby borçlulyk bellenendir.
59-njy madda. Her bir adam
kanunda bellenen tertipde we möçberlerde salgytlary tölemäge we gaýry tölegleri
amala aşyrmaga borçludyr.
60-njy madda. Her kime
at-abraýynyň we mertebesiniň, şeýle hem Konstitusiýada hem-de kanunlarda göz
öňünde tutulan hukuklarynyň we azatlyklarynyň kazyýet goragy kepillendirilýär.
Her bir adamyň döwlet edaralarynyň, jemgyýetçilik
birleşikleriniň, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň we wezipeli adamlaryň
çözgütlerine we hereketlerine kazyýete şikaýat etmäge hukugy bardyr.
61-nji madda. Her bir adamyň
döwlet edaralarynyň, gaýry guramalaryň, olaryň işgärleriniň, şeýle hem
aýry-aýry adamlaryň bikanun hereketleri bilen özüne maddy ýa-da ahlak taýdan
ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny kazyýet tertibinde talap etmäge hukugy
bardyr.
62-nji madda. Adam öz-özüne we
ýakyn garyndaşlaryna garşy görkezme we düşündiriş bermäge mejbur edilip
bilinmez.
Psihiki ýa-da fıziki täsir etmegiň
netijesinde, şeýle hem gaýry bikanun usullar bilen alnan subutnamalaryň ýuridik
güýji ýokdur.
63-nji madda. Döwlet her bir
adama ýuridik kömegi almaga bolan hukugy kepillendirýär. Kanunda göz öňünde
tutulan halatlarda ýuridik kömek tölegsiz berilýär.
64-nji madda. Raýatyň ýagdaýyny
ýaramazlaşdyrýan kanunyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur. Amala aşyrylan
pursadynda hukuk bozulmasy hökmünde ykrar edilmedik hereketler üçin hiç kim
jogapkärçilik çekip bilmez.
65-nji madda. Raýatlaryň şu
Konstitusiýada göz öňünde tutulan aýry-aýry hukuklarynyň we azatlyklarynyň
amala aşyrylmagy diňe adatdan daşary ýa-da harby ýagdaýlar düzgüni şertlerinde
Konstitusiýada we kanunlarda bellenen tertipde we çäklerde çäklendirilip
bilner.
III BÖLÜM.
TÜRKMENISTANDA DÖWLET HÄKIMIÝET EDARALARYNYŇ ULGAMY
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
66-njy madda. Türkmenistanda
ýokary döwlet häkimiýetini Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Milli
Geňeşi (Halk Maslahaty we Mejlis), Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we
Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti amala aşyrýarlar.
67-nji madda. Ýerlerde döwlet
häkimiýeti ýerli wekilçilikli we ýerine ýetiriji edaralar tarapyndan
Türkmenistanyň Konstitusiýasynda we kanunlarynda bellenilen tertipde amala
aşyrylýar.
II BAP. TÜRKMENISTANYŇ
PREZIDENTI
68-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti döwletiň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň baştutanydyr, Türkmenistanyň
iň ýokary wezipeli adamydyr, Türkmenistanyň döwlet garaşsyzlygynyň we hemişelik
bitaraplyk hukuk ýagdaýynyň, çäk bitewüliginiň, Konstitusiýany, adamyň we
raýatyň hukuklaryny we azatlyklaryny berjaý etmegiň we halkara borçnamalaryny
ýerine ýetirmegiň kepili hökmünde çykyş edýär.
69-njy madda. Türkmenistanda
doglan, ýaşy kyrkdan pes bolmadyk, döwlet dilini bilýän, soňky on bäş ýylyň
dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan hem-de işläp gelýän Türkmenistanyň
raýaty Türkmenistanyň Prezidentligine saýlanyp bilner.
70-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti Türkmenistanyň halky tarapyndan gös-göni ýedi ýyl möhlete saýlanýar
we kasam kabul eden pursadyndan öz wezipesine girişýär.
Türkmenistanyň Prezidentini saýlamagyň we
onuň öz wezipesine girişmeginiň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
71-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti:
1) Konstitusiýany we kanunlary durmuşa
geçirýär;
2) daşary syýasatyň amala aşyrylmagyna
ýolbaşçylyk edýär, beýleki döwletler bilen gatnaşyklarda Türkmenistana
wekilçilik edýär, gepleşikleri geçirýär we halkara şertnamalaryna gol çekýär,
daşary ýurt döwletlerindäki, döwletara we halkara guramalarynyň ýanyndaky
Türkmenistanyň ilçilerini we beýleki diplomatik wekillerini belleýär we yzyna
çagyrýar, daşary ýurt döwletleriniň diplomatik wekilleriniň ynanç we yzyna
çagyrylyş hatlaryny kabul edýär;
3) Türkmenistanyň Prezidentiniň Diwanyny
düzýär;
4) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň
Belent Serkerdebaşysydyr, Ýaragly Güýçleriň ählumumy ýa-da bölekleýin
mobilizasiýasyny geçirmek, Ýaragly Güýçleri söweşjeň taýýarlyk ýagdaýyna
getirmek we ulanmak hakynda buýruk berýär;
5) Türkmenistanyň harby doktrinasyny
tassyklaýar;
6) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň,
beýleki goşunlarynyň we goşun düzümleriniň ýokary serkerdeligini wezipelere
belleýär we wezipelerden boşadýar;
7) Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk
geňeşini düzýär we oňa baştutanlyk edýär;
8) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň
esasy ugurlaryny hem-de ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösdürmegiň maksatnamalaryny tassyklaýar;
9) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň
ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň garamagyna
hem-de tassyklamagyna hödürleýär;
10) kanunlara gol çekýär, ylalaşmadyk
halatynda, gaýra goýmak weto hukugyny peýdalanyp, özüniň närazylyklary bilen
kanuny iki hepdeden gijä goýman, Mejlise gaýtadan ara alyp maslahatlaşmak we
sese goýmak üçin gaýtarmaga haklydyr. Bu kanun Mejlis we Halk Maslahaty
tarapyndan Konstitusiýada bellenilen tertipde gaýtadan seredilýär. Eger,
gaýtadan seredilen kanun Halk Maslahatynyň agzalarynyň we Mejlisiň
deputatlarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki böleginiň ses bermegi bilen öňki
kabul edilen görnüşinde tassyklanan bolsa, onda Türkmenistanyň Prezidenti şol
kanuna gol çekýär. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýany kabul etmek, oňa
üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda konstitusion kanunlar babatda gaýra
goýmak weto hukugy ýokdur;
11) ýurtdaky ýagdaý, döwletiň içeri we
daşary syýasatynyň esasy ugurlary barada her ýylky ýüzlenmeler bilen
Türkmenistanyň halkyna we Türkmenistanyň Milli Geňeşine ýüzlenýär;
12) Türkmenistanda Saýlawlary we sala
salşyklary geçirmek boýunça merkezi topary döredýär, onuň düzümine üýtgetmeler
girizýär;
13) sala salşyklary geçirmegiň senesini
belleýär, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň maslahatyny möhletinden
öň çagyrmaga haklydyr;
14) Türkmenistanyň raýatlygyna kabul
etmek, oňa dikeltmek, raýatlykdan çykarmak we raýatlygy ýitirmek, şeýle hem
gaçybatalga bermek hakynda meseleleri çözýär;
15) Türkmenistanyň döwlet sylaglary bilen
sylaglaýar, harby atlary we gaýry döwlet atlaryny dakýar;
16) Halk Maslahatynyň razylygy bilen
Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň başlygyny, Türkmenistanyň Baş prokuroryny,
Türkmenistanyň Içeri işler ministrini, Türkmenistanyň Adalat ministrini wezipä
belleýär we wezipeden boşadýar;
17) Mejlise Türkmenistanda adam hukuklary
boýunça ygtyýarly wekili saýlamak hakynda teklip girizýär;
18) rehim etmegi we günä geçmegi amala
aşyrýar;
19) adatdan daşary we harby ýagdaýlaryň
düzgünini girizýär;
20) Konstitusiýada we kanunlarda özüniň
ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.
72-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti Türkmenistanyň bütin çäginde hökmanylyk güýji bolan permanlary,
kararlary we buýruklary çykarýar.
73-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzasy ýa-da deputaty bolup bilmez.
74-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidenti eldegrilmesizlik hukugyna eýedir. Onuň at-abraýy we mertebesi kanun
bilen goralýar.
Türkmenistanyň Prezidentiniň we onuň
maşgalasynyň üpjünçiligi, hyzmat edilişi we goragy döwletiň hasabyna amala
aşyrylýar.
75-nji madda. Türkmenistanyň
Prezidentiniň näsaglygy sebäpli öz borçlaryny ýerine ýetirmäge mümkinçiligi
bolmasa, ol möhletinden öň wezipesinden boşadylyp bilner. Halk Maslahaty we
Mejlis özleriniň döredýän garaşsyz lukmançylyk toparynyň çykaran netijenamasy
esasynda Türkmenistanyň Prezidentini möhletinden öň wezipesinden boşatmak
hakynda çözgüt kabul edýärler. Şeýle çözgüt Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy
sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi we Mejlisiň
deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň
köplügi bilen kabul edilýär.
Türkmenistanyň Prezidenti Konstitusiýany
we kanunlary bozan halatynda, Türkmenistanyň Milli Geňeşi Türkmenistanyň
Prezidentine ynamsyzlyk bildirip biler. Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk
bildirmek hakynda meselä Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzalarynyň we
deputatlarynyň umumy sanynyň azyndan üçden ikisiniň talap etmegi boýunça
seredilip bilner. Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirmek hakynda
çözgüt Halk Maslahatynyň agzalarynyň umumy sanynyň dörtden üç böleginden az
bolmadyk sesleriniň köplügi bilen we Mejlisiň deputatlarynyň umumy sanynyň
dörtden üç böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.
Türkmenistanyň Prezidentini wezipesinden çetleşdirmek hakynda mesele ählihalk
sala salşygyna goýulýar.
76-njy madda. Türkmenistanyň
Prezidentiniň Konstitusiýanyň71-nji maddasynyň 2-nji, 15-nji, 18-nji
bentlerinde göz öňünde tutulan özüniň Halk Maslahatynyň Başlygyna berlip
bilinýän ygtyýarlyklaryndan başga ygtyýarlyklaryny beýleki döwlet edaralaryna
ýa-da wezipeli adamlara bermäge haky ýokdur.
Türkmenistanyň Prezidenti haýsydyr bir
sebäbe görä öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmese, Prezident saýlanylýança onuň
ygtyýarlyklary Halk Maslahatynyň Başlygyna geçýär. Şu halatda Türkmenistanyň
Prezidentiniň saýlawlary onuň ygtyýarlyklarynyň Halk Maslahatynyň Başlygyna
geçen gününden başlap, altmyş günden gijä goýulman geçirilmelidir.
Türkmenistanyň Prezidentiniň borçlaryny
ýerine ýetirýän adam Türkmenistanyň Prezidentligine dalaşgär hödürlenip
bilinmez.
Şu döwürde Türkmenistanyň Konstitusiýasyna
üýtgetmeler girizilip bilinmez.
III bap. Türkmenistanyň
Milli Geňeşi
77-nji madda. Türkmenistanyň Milli
Geňeşi (Parlament) kanun çykaryjy häkimiýeti amala aşyrýan wekilçilikli
edaradyr. Türkmenistanyň Milli Geňeşi iki palatadan ‒ Halk Maslahatyndan we
Mejlisden ybaratdyr.
78-nji madda. Halk Maslahatynyň
düzümine welaýat, Aşgabat şäher halk maslahatlarynyň mejlislerinde gizlin ses
bermek arkaly saýlanylýan her welaýatdan we Aşgabat şäherinden sekiz wekil agza
bolup girýär. Olary saýlamagyň tertibi kanun bilen kesgitlenilýär. Halk
Maslahatynyň sekiz agzasy Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan bellenilýär.
Halk Maslahatynyň düzümine 30 ýaşy dolan, ýokary bilimi bolan we soňky on ýylyň
dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan Türkmenistanyň raýaty saýlanyp we
bellenip bilner. Türkmenistanyň her bir eks-prezidenti Halk Maslahatynyň agzasy
bolup durýar, eger ol bu hukugy ulanmakdan ýüz döndermedik bolsa.
Mejlis 125 deputatdan ybarat bolup, olar
saýlawçylarynyň sany takmynan deň bolan saýlaw okruglary boýunça saýlanýarlar.
Mejlisiň deputatlygyna 25 ýaşy dolan we soňky on ýylyň dowamynda Türkmenistanda
hemişelik ýaşaýan Türkmenistanyň raýaty saýlanyp bilner.
Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň agzalarynyň
we deputatlarynyň ygtyýarlyk möhleti bäş ýyl.
Şol bir adam bir wagtda Türkmenistanyň
Milli Geňeşiniň iki palatasynyň agzasy we deputaty bolup bilmez.
79-njy madda. Türkmenistanyň Milli
Geňeşiniň palatalary aşakdaky halatlarda möhletinden öň ýatyrylyp bilner:
1) ählihalk sala salşygynyň çözgüdi
esasynda;
2) özüniň agzalarynyň we deputatlarynyň
umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul
eden karary esasynda (öz-özüni ýatyrmagy);
3) alty aýyň dowamynda Türkmenistanyň Milli
Geňeşiniň palatalarynyň ýolbaşçy düzümi düzülmedik halatynda, Türkmenistanyň
Prezidenti tarapyndan.
80-nji madda. Halk Maslahaty öz
düzüminden Halk Maslahatynyň Başlygyny, onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri
we toparlary düzýär.
Mejlis öz düzüminden Mejlisiň Başlygyny,
onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri we toparlary düzýär.
Halk Maslahatynyň we Mejlisiň öňki
çagyrylyşynyň agzalary we deputatlary Halk Maslahatynyň we Mejlisiň täze
çagyrylyşynyň birinji maslahatlary açylýança öz ygtyýarlyklaryny saklaýarlar.
Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalary
öz dessurlaryny kabul edýärler hem-de öz işiniň içerki tertip-düzgüniniň
meselelerini çözýärler.
801-nji madda. Halk Maslahatynyň
we Mejlisiň maslahatlary aýratynlykda geçirilýär.
Halk Maslahatynyň we Mejlisiň maslahatlary
açyk bolup durýar. Olaryň dessurlarynda göz öňünde tutulan halatlarda ýapyk
maslahatlar hem geçirilip bilner.
Palatalar Türkmenistanyň Prezidentiniň
ýüzlenmesini, daşary ýurt döwletleriniň ýolbaşçylarynyň çykyşlaryny diňlemek we
beýleki meselelere garamak üçin bilelikdäki maslahatlary hem geçirip bilerler.
Türkmenistanyň Prezidentiniň başlangyjy
bilen döwletiň we jemgyýеtiň durmuşyna degişli wajyp meseleleri ara alyp
maslahatlaşmak üçin jemgyýetçilik wekilleriniň gatnaşmagynda palatalaryň
bilelikdäki maslahaty geçirilip bilner.
802-nji madda. Halk Maslahaty:
1) Mejlis tarapyndan kabul edilen
Konstitusiýany, konstitusion kanunlary we beýleki kanunlary makullaýar ýa-da
ret edýär;
2) Mejlis tarapyndan kabul edilen
Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň meseleleri boýunça Türkmenistanyň kanunyna
garaýar;
3) ählihalk sala salşyklaryny geçirmek
hakynda meseleleri çözýär;
4) Halk Maslahatynyň agzalarynyň
saýlawlaryny belleýär;
5) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi
boýunça Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň başlygyny, Türkmenistanyň Baş
prokuroryny, Türkmenistanyň Içeri işler ministrini, Türkmenistanyň Adalat
ministrini wezipä bellemek we wezipeden boşatmak barada meselelere garaýar;
6) Türkmenistanyň Prezidentini döwlet
sylaglary bilen sylaglaýar, oňa harby atlary we gaýry döwlet atlaryny dakýar;
7) Türkmenistanyň Döwlet serhedini
üýtgetmek meselesini çözýär;
8) parahatçylyk we howpsuzlyk meselelerine
garaýar;
9) Konstitusiýa we kanunlar bilen Halk
Maslahatynyň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.
81-nji madda. Mejlis:
1) Türkmenistanyň Milli Geňeşine girizilen
Konstitusiýanyň, konstitusion kanunlaryň we beýleki kanunlaryň taslamalaryna
garaýar we kabul edýär, kabul edilen kanunlaryň ýerine ýetirilişine gözegçiligi
we olara resmi düşündiriş bermegi amala aşyrýar;
2) Ministrler Kabinetiniň işiniň
maksatnamasyny makullamak barada meselä garaýar;
3) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň
ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty tassyklamak barada meselelere garaýar;
4) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň
esasy ugurlaryna hem-de ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösdürmegiň maksatnamalaryna garaýar;
5) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň
deputatlarynyň, welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň
agzalarynyň saýlawlaryny belleýär;
6) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi
boýunça Türkmenistanda Adam hukuklary boýunça ygtyýarly wekili saýlaýar;
7) döwlet sylaglaryny döredýär;
8) halkara şertnamalaryny tassyklaýar we
ýatyrýar;
9) Türkmenistanyň dolandyryş-çäk bölünişigini
üýtgetmek meselesini çözýär;
10) döwlet häkimiýet edaralarynyň
kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň Konstitusiýa laýyklygyny kesgitleýär;
11) Konstitusiýa we kanunlar bilen
Mejlisiň ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.
82-nji madda. Türkmenistanyň
Milli Geňeşi aýry-aýry meseleler boýunça Türkmenistanyň Prezidentine kanunlary
çykarmak hukugyny berip biler, soňra şol kanunlary tassyklamak barada meselä
Türkmenistanyň Milli Geňeşi tarapyndan hökman garalmalydyr.
Türkmenistanyň Milli Geňeşi aşakdaky
meseleler boýunça kanunlary çykarmak hukugyny hiç kime berip bilmez:
1) Konstitusiýany kabul etmek we ony
üýtgetmek;
2) jenaýat we administratiw kanunçylygy;
3) kazyýet önümçiligi.
83-nji madda. Kanun çykaryjylyk
başlangyjyna bolan hukuk Türkmenistanyň Prezidentine, Halk Maslahatynyň
agzalaryna, Mejlisiň deputatlaryna, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine we
Türkmenistanyň Ýokary kazyýetine degişlidir.
831-nji madda. Türkmenistanyň
kanunlary Mejlis tarapyndan kabul edilýär.
Türkmenistanyň kanunlary Mejlisiň
deputatlarynyň umumy sanynyň sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.
Mejlis tarapyndan kabul edilen
Türkmenistanyň kanunlary Halk Maslahatynyň garamagyna iberilýär.
Türkmenistanyň kanuny Halk Maslahatynyň
agzalarynyň ýarysyndan köpüsi tarapyndan ses berlen halatynda makullanylan
hasap edilýär. Mejlis tarapyndan kabul edilen we Halk Maslahaty tarapyndan
makullanylan kanun Türkmenistanyň Prezidentine gol çekmek üçin iberilýär.
Türkmenistanyň kanuny Halk Maslahaty tarapyndan ret edilen halatynda palatalar
tarapyndan ylalaşdyryjy topar döredilip bilner, şondan soň kanun Mejlis
tarapyndan gaýtadan seredilmäge degişli bolup durýar. Mejlis Halk Maslahatynyň
çözgüdi bilen razy bolmadyk halatynda, eger Mejlisiň deputatlarynyň umumy
sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kanuna öňki
kabul edilen görnüşinde gaýtadan ses berlen bolsa ol kabul edilen hasap
edilýär.
84-nji madda. Halk Maslahatynyň
agzasy we Mejlisiň deputaty Ministrler Kabinetine, ministrlere, beýleki döwlet
edaralarynyň ýolbaşçylaryna resmi sowal bilen ýüz tutmak, şeýle hem dilden we
hat üsti bilen sorag bermek hukugyna eýedir.
85-nji madda. Döwlet Halk
Maslahatynyň agzalaryna we Mejlisiň deputatlaryna olaryň öz ygtyýarlyklaryny
päsgelçiliksiz we netijeli amala aşyrmagy üçin ähli şertleriň döredilmegini,
olaryň hukuklarynyň we azatlyklarynyň, janynyň, at-abraýynyň we mertebesiniň
goralmagyny, şeýle hem şahsy eldegrilmesizligini kepillendirýär.
86-njy madda. Halk Maslahatynyň
agzasy agzalyk ygtyýarlyklaryndan we Mejlisiň deputaty deputatlyk
ygtyýarlyklaryndan diňe degişli palata tarapyndan mahrum edilip bilner. Şu
mesele boýunça çözgüt degişli palatanyň agzalarynyň we deputatlarynyň umumy
sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul
edilýär.
Halk Maslahatynyň bellenilýän agzalarynyň
ygtyýarlyklary Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgüdi bilen möhletinden öň bes
edilip bilner.
Halk Maslahatynyň agzalary we Mejlisiň
deputatlary degişli palatanyň razylygy bolmasa administratiw we jenaýat
jogapkärçiligine çekilip, tussag edilip ýa-da başga hili ýol bilen olaryň
azatlygy çäklendirilip bilinmez.
87-nji madda. Halk Maslahatynyň
agzasy we Mejlisiň deputaty şol bir wagtda Ministrler Kabinetiniň agzasy,
häkim, arçyn, kazy, prokuror wezipelerini eýeläp bilmez.
88-nji madda. Halk Maslahatynyň
Başlygy we Mejlisiň Başlygy gizlin ses bermek arkaly saýlanýar. Olar degişli
palata hasabat berýärler hem-de Halk Maslahatynyň agzalarynyň we Mejlisiň
deputatlarynyň umumy sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň
köplügi bilen kabul eden çözgüdi boýunça wezipesinden boşadylyp bilner.
Halk Maslahatynyň Başlygynyň orunbasary we
Mejlisiň Başlygynyň orunbasary açyk ses bermek arkaly saýlanýar, olar degişli
palatanyň Başlygynyň tabşyrmagy boýunça onuň aýry-aýry wezipelerini ýerine
ýetirýärler, Halk Maslahatynyň Başlygynyň we Mejlisiň Başlygynyň bolmadyk
halatynda ýa-da olaryň öz ygtyýarlyklaryny amala aşyrmagy mümkin bolmasa,
olaryň borçlaryny ýerine ýetirýärler.
89-njy madda. Halk Maslahatynyň
Prezidiumy we Mejlisiň Prezidiumy palatalaryň işini guramagy amala aşyrýar.
Prezidiumyň düzümine palatanyň Başlygy,
onuň orunbasary, komitetleriniň we toparlarynyň başlyklary girýärler.
90-njy madda. Halk Maslahatynyň,
Mejlisiň, olaryň Prezidiumlarynyň, komitetleriniň we toparlarynyň, agzalarynyň
we deputatlarynyň iş tertibi, olaryň wezipeleri we ygtyýarlyklary kanun bilen
kesgitlenilýär.
IV BAP. TÜRKMENISTANYŇ
MINISTRLER KABINETI
91-nji madda. Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti (Hökümeti) ýerine ýetiriji we serenjam beriji edaradyr.
Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygydyr.
92-nji madda. Ministrler
Kabinetiniň düzümine Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlary,
ministrler girýärler. Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan Ministrler
Kabinetiniň düzümine ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edaralarynyň
ýolbaşçylary bolan beýleki adamlar girizilip bilner.
Ministrler Kabineti Türkmenistanyň
Prezidenti tarapyndan onuň öz wezipesine girişen gününden başlap, bir aýyň
dowamynda düzülýär we täze saýlanan Prezidentiň öňünde öz ygtyýarlyklaryny
tabşyrýar.
93-nji madda. Ministrler
Kabinetiniň mejlislerini Türkmenistanyň Prezidenti ýa-da onuň tabşyrygy boýunça
Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biri alyp barýar.
Ministrler Kabineti öz ygtyýarlylygynyň
çäginde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan kararlary kabul edýär we buýruklary
çykarýar.
94-nji madda. Ministrler
Kabineti:
1) Türkmenistanyň kanunlarynyň,
Türkmenistanyň Prezidentiniň we Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň
namalarynyň ýerine ýetirilmegini guraýar;
2) raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny
üpjün etmek hem goramak, eýeçiligi, jemgyýetçilik tertibini we milli
howpsuzlygy goramak boýunça çäreleri amala aşyrýar;
3) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň
esasy ugurlary boýunça teklipleri, ýurdy syýasy, ykdysady, durmuş we medeni
taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar hem-de olary Mejlisiň
garamagyna berýär;
4) ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösüşiň döwlet tarapyndan dolandyrylmagyny amala aşyrýar;
5) döwlet kärhanalaryny, edaralaryny we
guramalaryny dolandyrmagy guraýar;
6) tebigy baýlyklaryň rejeli
peýdalanylmagyny we goralmagyny üpjün edýär;
7) pul we karz ulgamyny pugtalandyrmak
boýunça çäreleri görýär;
8) zerur bolan halatynda Ministrler
Kabinetiniň ýanynda komitetleri, baş müdirlikleri we beýleki pudaklaýyn
dolandyryş edaralaryny döredýär;
9) daşary ykdysady işi amala aşyrýar,
daşary ýurt döwletleri bilen medeni we gaýry gatnaşyklaryň ösmegini üpjün
edýär;
10) hökümet edaralarynyň, döwlet
kärhanalarynyň we guramalarynyň işine ýolbaşçylyk edýär; ministrlikleriň we
pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralarynyň hukuk namalaryny ýatyrmaga haklydyr;
11) Türkmenistanyň Konstitusiýasy,
kanunlary we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen ygtyýarlylygyna degişli
edilen gaýry meseleleri çözýär.
95-nji madda. Ministrler
Kabinetiniň ygtyýarlyklary, onuň işiniň tertibi, beýleki döwlet edaralary bilen
gatnaşyklary kanun bilen kesgitlenýär.
V BAP. KAZYÝET
HÄKIMIÝETI
96-njy madda. Türkmenistanda
kazyýet häkimiýeti diňe kazyýetlere degişlidir.
Kazyýet häkimiýeti raýatlaryň hukuklaryny
we azatlyklaryny, kanun arkaly goralýan döwlet hem jemgyýetçilik bähbitlerini
goramaga niýetlenendir.
97-nji madda. Kazyýet häkimiýeti
Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti we kanunda göz öňünde tutulan beýleki kazyýetler
tarapyndan amala aşyrylýar.
Adatdan daşary kazyýetleriň we kazyýetiň
ygtyýarlyklary berlen gaýry gurluşlaryň döredilmegine ýol berilmeýär.
98-nji madda. Kazylar
garaşsyzdyrlar, olar diňe Konstitusiýa we kanuna tabyndyrlar. Kazylaryň işine
hiç kimiň gatyşmagyna ýol berilmeýär we oňa gatyşylmagy kanunda bellenilen
jogapkärçilige eltýär.
99-njy madda. Kazylaryň
eldegrilmesizligi kanun bilen kepillendirilýär.
100-nji madda. Kazylar
Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenýär we wezipeden boşadylýar.
Kazylary wezipä bellemegiň we wezipeden boşatmagyň tertibi kanun bilen
kesgitlenýär.
101-nji madda. Kazylar
mugallymçylyk, döredijilik we ylmy-barlag işlerinden başga hak tölenilýän
haýsydyr bir beýleki wezipäni eýeläp bilmezler.
102-nji madda. Işlere
kazyýetlerde kollegial garalýar, kanunda göz öňünde tutulan halatlarda bolsa
kazy ýekelikde garaýar.
103-nji madda. Kazyýetlerde işler
açyk seljerilýär. Işiň ýapyk mejlisde diňlenilmegine diňe kanunda göz öňünde
tutulan halatlarda, kazyýet önümçiliginiň ähli düzgünlerini berjaý etmek bilen
ýol berilýär.
Kazyýet önümçiligi taraplaryň deňligi we
bäsleşigi esasynda amala aşyrylýar.
104-nji madda. Kazyýet önümçiligi
döwlet dilinde alnyp barylýar. Işe gatnaşýan we kazyýet önümçiliginiň dilini
bilmeýän adamlara terjimeçiniň kömegi arkaly işiň materiallary bilen tanyşmak,
kazyýet hereketlerine gatnaşmak, şeýle hem kazyýet mejlisinde ene dilinde çykyş
etmek hukugy üpjün edilýär.
105-nji madda. Taraplaryň
Türkmenistanyň kazyýetleriniň çözgütlerine, hökümlerine we gaýry kararlaryna
şikaýat etmäge hukugy bardyr.
106-njy madda. Kazyýetleriň
çözgütleri, hökümleri we gaýry kararlary Türkmenistanyň çäginde ýerine
ýetirilmegi üçin hökmanydyr.
107-nji madda. Ýuridik kömegi
almaga bolan hukuk kazyýet önümçiliginiň islendik tapgyrynda kepillendirilýär.
Ýuridik kömegi bermek adwokatlar we şeýle
kömegi bermäge hukugy bolan beýleki fiziki we ýuridik şahslar tarapyndan amala
aşyrylýar.
108-nji madda. Kazyýetleriň
ygtyýarlylygy, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
VI BAP. DÖWLET
HÄKIMIÝETINIŇ ÝERLI EDARALARY
109-njy madda. Welaýatlarda,
etraplarda we şäherlerde kanunda bellenilen tertipde ýerli wekilçilikli
edaralar – halk maslahatlary döredilýär, olaryň agzalary degişli dolandyryş-çäk
birliklerinde ýaşaýan Türkmenistanyň raýatlary tarapyndan saýlanýarlar.
110-njy madda. Welaýat, etrap we
şäher halk maslahatlary degişli çäkde:
1) ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösdürmegiň maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegini guramaga gatnaşýar;
2) ýerli býujeti we onuň ýerine ýetirilişi
hakynda hasabaty tassyklaýar;
3) kanunylygyň berjaý edilmegine we
jemgyýetçilik tertibiniň goralyp saklanmagyna, raýatlaryň hukuklarynyň we
kanuny bähbitleriniň goralmagyna ýardam edýär;
4) çägi ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösdürmek çygrynda amala aşyrylýan işler barada ýerli ýerine ýetiriji edaralaryň
ýolbaşçylarynyň habarlaryny diňleýär;
5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen
welaýat, etrap we şäher halk maslahatlarynyň ygtyýarlylygyna degişli edilen
gaýry meseleleri çözýär.
Welaýat, etrap we şäher halk
maslahatlarynyň kabul eden kararlary degişli çäkde ýerine ýetirmek üçin
hökmanydyr.
Welaýat, etrap we şäher halk
maslahatlarynyň, olaryň agzalarynyň wezipeleri, ygtyýarlyklary we işiniň
tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
111-nji madda. Ýerine ýetiriji
häkimiýeti ýerlerde: welaýatlarda – welaýat häkimleri, etraplarda – etrap
häkimleri, şäherlerde – şäher häkimleri amala aşyrýarlar.
112-nji madda. Häkimler
Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenýär we wezipeden boşadylýar
hem-de oňa hasabat berýärler.
113-nji madda. Häkimler
Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň, kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň,
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Milli
Geňeşiniň palatalarynyň kararlarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýärler.
Häkimler öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde
garamagyndaky ýerlerde ýerine ýetirilmegi üçin hökmany bolan kararlary kabul
edýärler.
114-nji madda. Häkimleriň wezipeleri,
ygtyýarlyklary we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
IV BÖLÜM. ÝERLI ÖZ-ÖZÜŇI
DOLANDYRYŞ
115-nji madda. Ýerli öz-özüňi
dolandyryş ulgamyny Geňeşler we çäk jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralary
emele getirýärler.
Geňeşler agzalary degişli dolandyryş-çäk
birliklerinde ýaşaýan Türkmenistanyň raýatlary tarapyndan saýlanylýan
wekilçilikli edaralardyr.
116-njy madda. Geňeş degişli
çäkde:
1) ykdysady, durmuş we medeni taýdan
ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitleýär;
2) býujeti düzýär we tassyklaýar, onuň
ýerine ýetirilişi hakynda hasabaty taýýarlaýar;
3) salgytlary we ýygymlary, olary almagyň
tertibini belleýär;
4) özüne degişli eýeçiligi dolandyrýar;
5) tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak we
daşky gurşawy goramak boýunça çäreleri kesgitleýär;
6) jemgyýetçilik tertibini gorap saklamaga
ýardam edýär;
7) kanun tarapyndan Geňeşiň
ygtyýarlylygyna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.
Geňeşiň öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde
kabul eden çözgütleri degişli çäkde ýerine ýetirmek üçin hökmanydyr.
Geňeşlere amala aşyrylmagy üçin zerur
bolan maddy we maliýe serişdelerini bölüp bermek arkaly kanun bilen aýry-aýry
döwlet ygtyýarlyklary berlip bilner. Berlen ygtyýarlyklaryň durmuşa
geçirilmegine döwlet tarapyndan gözegçilik edilýär.
117-nji madda. Geňeş öz
agzalarynyň arasyndan Geňeşiň işine ýolbaşçylyk edýän we oňa hasabat berýän
arçyny saýlaýar.
Arçyn Geňeşiň çözgütleriniň, döwlet
häkimiýet edaralarynyň namalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýär, şeýle hem
ýerli ähmiýeti bolan gaýry meseleleri çözýär.
118-nji madda. Geňeşleri we çäk
jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralaryny döretmegiň we işiniň tertibi,
şeýle hem olaryň döwlet häkimiýet edaralary bilen özara gatnaşyklary kanun
bilen kesgitlenýär.
V BÖLÜM. SAÝLAW ULGAMY,
SALA SALŞYK
119-njy madda. Türkmenistanyň
Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, welaýat, etrap we şäher halk
maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlary ählumumy we deň saýlaw
hukugynyň esasynda geçirilýär. Türkmenistanyň on sekiz ýaşy dolan raýatlarynyň
saýlamaga hukugy bardyr, her bir saýlawçynyň bir sesi bardyr.
Saýlawlara kazyýet tarapyndan kämillik
ukyby ýok diýlip ykrar edilen, şeýle hem azatlykdan mahrum ediliş ýerlerinde
jeza çekýän raýatlar gatnaşmaýarlar. Beýleki halatlarda raýatlaryň saýlaw
hukuklarynyň çäklendirilmegi ýol berilmesizdir we ol kanunda bellenilen
jogapkärçilige eltýär.
120-nji madda. Halk Maslahatynyň
agzalygyna, Mejlisiň deputatlygyna, welaýat, etrap we şäher halk
maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalygyna dalaşgärlere bildirilýän talaplar
Türkmenistanyň kanunlary bilen kesgitlenilýär.
121-nji madda. Saýlawlar göni
saýlawlardyr we saýlanylýan adamlar raýatlar tarapyndan gös-göni saýlanýarlar.
122-nji madda. Saýlawlarda ses
bermek gizlindir, ses bermegiň barşynda saýlawçylaryň öz erk-islegini beýan
edişine gözegçilik edilmegine ýol berilmeýär.
123-nji madda. Dalaşgärleri
hödürlemek hukugy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
124-nji madda. Döwlet we
jemgyýetçilik durmuşynyň has möhüm meselelerini çözmek üçin ählihalk we ýerli
sala salşyklary geçirilip bilner.
Sala salşygyň netijesinde kabul edilen
çözgütler diňe sala salşyk ýoly bilen ýatyrylyp ýa-da üýtgedilip bilner.
125-nji madda. Halk Maslahatynyň
agzalarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki böleginiň teklibi boýunça ýa-da
saýlaw hukugyna eýe bolan raýatlaryň azyndan iki ýüz elli müňüsiniň teklibi
boýunça ählihalk sala salşygyny geçirmek barada çözgüdi kabul etmek hukugy Halk
Maslahatyna degişlidir.
126-njy madda. Ýerli sala
salşyklary bellemek hukugy öz başlangyjy boýunça ýa-da degişli çäkde ýaşaýan
saýlawçylaryň azyndan dörtden bir böleginiň teklibi boýunça Geňeşe degişlidir.
127-nji madda. Sala
salşyklar ählumumy, deň, göni we gizlin ses bermek arkaly geçirilýär.
Sala salşyklara Türkmenistanyň saýlaw hukugyna eýe bolan raýatlary
gatnaşýarlar.
128-nji madda. Saýlawlary
we sala salşyklary geçirmegiň tertibi kanun bilen kesgitlenýär.
Saýlawlar we sala salşyklar adatdan daşary we harby ýagdaýlar düzgüni
hereket edýän döwründe geçirilmeýär.
VI BÖLÜM. PROKURATURA
129-njy madda. Türkmenistanyň
kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler
Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň palatalarynyň
kararlarynyň takyk we birmeňzeş berjaý edilişine gözegçilik etmek
Türkmenistanyň Baş prokuroryna hem-de oňa tabyn prokurorlara ýüklenýär.
Prokuror kazyýetlerde işleriň garalmagyna kanunda bellenilen esaslarda we
tertipde gatnaşýar.
130-njy madda. Prokuratura
dessin-agtaryş işiniň kanunylygyna we jenaýat işleriniň derňelişine gözegçilik
edýär.
131-nji madda. Prokuratura
edaralarynyň ýeke-täk merkezleşdirilen ulgamyna Türkmenistanyň Baş prokurory
ýolbaşçylyk edýär.
Prokurorlary wezipä bellemegiň we wezipeden boşatmagyň tertibi kanun bilen
kesgitlenýär.
132-nji madda. Türkmenistanyň
Baş prokurory we oňa tabyn prokurorlar öz ygtyýarlyklaryny amala aşyranlarynda
diňe kanuny gollanýarlar.
133-nji madda. Prokuratura
edaralarynyň ygtyýarlylygy, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen
kesgitlenýär.
VІI BÖLÜM. YKDYSADYÝET WE MALIÝE-KARZ
ULGAMY
134-nji madda. Türkmenistanyň
ykdysadyýeti bazar gatnaşyklary ýörelgelerine esaslanýar.
Döwlet telekeçiligi höweslendirýär we goldaýar, kiçi we orta işewürligiň
ösmegine ýardam edýär.
135-nji madda. Döwletiň
salgytlary, ýygymlary we gaýry hökmany tölegleri, olary tölemek borjunyň
esaslary, salgyt töleýjiniň hukuk goragynyň ulgamy kanun tarapyndan bellenýär.
136-njy madda. Türkmenistanyň
maliýe-karz ulgamy býujet ulgamyny, bank ulgamyny, maliýe edaralaryny, şeýle
hem kärhanalaryň, guramalaryň, edaralaryň we Türkmenistanyň raýatlarynyň maliýe
serişdelerini öz içine alýar.
Türkmenistanda ýeke-täk býujet-maliýe, salgyt, pul we karz syýasaty alnyp
barylýar.
137-nji madda. Türkmenistanyň
býujet ulgamy Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň düzüm bölekleri bolan ähli
derejedäki býujetleriň jeminden ybaratdyr.
Türkmenistanyň býujet ulgamynyň düzülişiniň we işlemeginiň umumy
ýörelgeleri, şeýle hem Türkmenistanda býujet işiniň we býujetara
gatnaşyklarynyň esaslary kanun bilen kesgitlenýär.
138-nji madda. Türkmenistanyň
bank ulgamy Türkmenistanyň Merkezi bankyny we karz edaralaryny öz içine alýar.
Türkmenistanyň Merkezi banky ýeke-täk döwlet pul-karz syýasatyny geçirmegi,
nagt pul dolanyşygyny guramagy, hasaplaşyk-töleg ulgamynyň işlemegini, karz
edaralarynyň algydarlarynyň we goýumçylarynyň bähbitlerini goramagy, şeýle hem
Türkmenistanyň halkara ätiýaçlyklarynyň dolandyrylmagyny üpjün edýär we kanunda
göz öňünde tutulan gaýry wezipeleri ýerine ýetirýär.
139-njy madda. Türkmenistanyň
milli pul birligi manatdyr.
Türkmenistanyň çäginde daşary ýurt pulunyň dolanyşygy kanun bilen
düzgünleşdirilýär.
VIII BÖLÜM. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
140-njy madda. Kanunlar,
döwlet edaralarynyň we wezipeli adamlaryň gaýry hukuk namalary Konstitusiýanyň
esasynda we şoňa laýyklykda kabul edilýär.
Konstitusiýada we kanunlarda görkezilen düzgünler biri-birine gabat
gelmedik halatynda Konstitusiýanyň düzgünleri hereket edýär.
141-nji madda. Konstitusiýanyň
döwlet dolandyryşynyň prezident respublikasy görnüşi hakynda düzgünleri
üýtgedilip bilinmez.
142-nji madda. Konstitusiýany
kabul etmek we ony üýtgetmek hakynda konstitusion kanun, eger Halk Maslahatynyň
agzalarynyň umumy sanynyň azyndan üçden iki bölegi we Mejlisiň deputatlarynyň
umumy sanynyň azyndan üçden iki bölegi ýa-da ählihalk sala salşygyna gatnaşan
Türkmenistanyň raýatlarynyň ýarysyndan köpüsi oňa ses beren bolsa, ol kabul
edilen diýlip hasap edilýär.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
«Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamak
we güýje girizmek
hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2004 ý., № 4, 33-nji madda)
1-nji madda. «Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamaly.
2-nji madda. «Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyny 2004-nji ýylyň 1- nji noýabryndan başlap güýje
girizmeli.
3-nji madda. Şu aşakdakylary
güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:
Türkmenistan SSR Ýokary
Sowetiniň 1990-njy ýylyň 12-nji oktýabrynda kabul eden, Türkmenistan
SSR-niň Ýer hakyndaky kodeksini we «Türkmenistan SSR-niň Ýer hakyndaky
kodeksini güýje girizmek hakyndaky» kararyny (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň
Wedomostlary, 1990-njy ýyl, № 19-20, 201-nji, 202-nji maddalar);
Türkmenistan SSR Ýokary
Sowetiniň 1991-nji ýylyň 30-njy maýynda kabul eden, «Türkmenistan SSR-niň Ýer
hakyndaky kodeksine üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky» Türkmenistan
SSR-niň Kanunyny (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň Wedomostlary, 1991-nji ýyl,
№ 9-10, 106-njy madda);
Türkmenistanyň
Mejlisiniň 1995-nji ýylyň 24-nji noýabrynda tassyklan, «Daşary ýurt
döwletleriniň ýeri karendesine almagy hakyndaky» Türkmenistanyň Kanunyny
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1995-nji ýyl, № 3, 43-nji madda);
Türkmenistanyň
Mejlisiniň 1996-njy ýylyň 20-nji dekabrynda tassyklan, «Harytlyk oba hojalyk
önümçiligini alyp barmak üçin ýeri graždanlaryň eýeçiligine bermek hakynda»
Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1996-njy ýyl,
№ 4, 63-nji madda).
4-nji madda. «Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň täsiri ol güýje gireninden soň ýüze çykýan
hukuk gatnaşyklaryna degişlidir.
«Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanuny güýje girmänkä ýüze çykan hukuk gatnaşyklary
babatda onuň düzgünleri 2004-nji ýylyň 1-nji noýabryndan soň ýüze çykan
hukuklar we borçlar barada ulanylýar.
5-nji madda. Mundan beýläk
kadalaşdyryjy hukuk namalary «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyk
getirilýänçä olar «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna ters gelmeýän
derejede ulanylýar.
«Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyklykda diňe kanunlar arkaly düzgünleşdirilip
bilinjek meseleler babatdaky kadalaşdyryjy hukuk namalary degişli kanunlar
kabul edilýänçä we güýje girizilýänçä hereket edýär.
6-njy madda. Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti özüniň we kadalaşdyryjy hukuk namalary kabul etmäge hukuk
berlen beýleki döwlet edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny «Ýer
hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyk getirmeli.
7-nji madda. Türkmenistanyň Adalat
ministrligi «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanundan gelip çykýan
üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek hakyndaky
teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaly hem-de Türkmenistanyň Mejlisine
hödürlemeli.
8-nji madda. Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary, ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary
öz-özüňi dolandyryş edaralary «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny iş
ýüzünde durmuşa geçirmäge gönükdirilen çäreleri amala aşyrmaly.
Türkmenistanyň
Prezidenti,
Türkmenistanyň Halk
maslahatynyň
Başlygy
Saparmyrat
Türkmenbaşy
Aşgabat şäheri.
2004-nji ýylyň 25-nji oktýabry
№ 243-II
«ÝER HAKYNDA»
TÜRKMENISTANYŇ BITEWI KANUNY
Şu bitewi Kanun ýerleri dolandyrmagyň
hukuk, guramaçylyk, ykdysady esaslaryny kesgitleýär we olary rejeli
peýdalanmaga, goramaga hem-de daşky tebigy gurşawy abat saklamaga we gowulandyrmaga,
ýerde hojalyk işlerini alyp barmagyň dürli görnüşlerini ulanmaga, ýer
gatnaşyklaryny düzgünleşdirmäge gönükdirilýär.
I bap. Esasy düzgünler
1-nji madda. Türkmenistanda ýer
Türkmenistanda ýer türkmen halkynyň
baýlygydyr, döwlet goragy astynda durýar, ol rejeli we netijeli peýdalanylmaga
degişlidir.
2-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygy
1. Türkmenistanyň ýer kanunçylygy
Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar, şu bitewi Kanundan we ýer
gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryndan durýar.
2. Eger Türkmenistanyň halkara
şertnamalarynda şu bitewi Kanunda göz öňünde tutulandakydan beýleki kadalar
bellenilen bolsa, onda halkara şertnamalarynyň kadalary ulanylýar.
3. Ýer hukuk
gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan namalar şu Bitewi kanunyň esasynda kabul edilýär
we onuň düzgünlerine çapraz gelip bilmez. Şeýle çapraz gelmeler bar bolan
halatynda şu Bitewi kanunyň düzgünleri ulanylýar.
4. Eger şu Bitewi
kanunynda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň raýat we
ýer kanunçylyklarynyň düzgünlerinde kesgitlenýän ýer hukuk gatnaşyklaryndaky
islendik düşünjeler Türkmenistany ýer kanunçylygynda oňa berilýän mana eýe
bolmalydyr.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda).
3-nji madda. Şu bitewi Kanunyň hereket
ediş çygry
Ýer gatnaşyklaryny kadalaşdyrýan şu bitewi
Kanunyň hereketi şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň
edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara
guramalaryna degişlidir.
4-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň wezipeleri
Şu aşakdakylar Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň wezipeleridir:
- ýer serişdelerinden rejeli we netijeli
peýdalanmaga gönükdirilen çäreleri amala aşyrmak maksady bilen ýer
gatnaşyklaryny kadalaşdyrmak;
- ýer serişdelerinden peýdalanmak we olary
goramak boýunça döwlet maksatnamalaryny durmuşa geçirmek;
- döwlet ýer gurluşygyny geçirmegiň,
döwlet ýer kadastryny alyp barmagyň we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegiň tertibini
bellemek;
- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer
kärendesi hukuklarynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň we bes edilmeginiň
esaslaryny kesgitlemek;
- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň we borçlarynyň amala aşyrylmagynyň
tertibini kesgitlemek;
- topragyň mesligini ýokarlandyrmak we
tebigy gurşawy abat saklamak boýunça çäreleriň geçirilmegini üpjün etmek;
- ýerde hojalygy ýöretmegiň ähli
görnüşleriniň deň hukukly ösmegi üçin şertleri döretmek.
5-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda
döwlet kepilleri
Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kepilleri
şu aşakdakylary öz içine alýar:
- Türkmenistanyň çäginiň bitewiliginiň,
eldegrilmesizliginiň we bölünmezliginiň üpjün edilmegini;
- ýer gatnaşyklary babatda döwlet
syýasatynyň amala aşyrylmagyny;
- ýer gatnaşyklary babatda hukuk
hereketleriniň, guramaçylyk, ykdysady, tehniki we gaýry çäreleriň amala
aşyrylmagyny;
- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagyny;
- ýerlerden rejeli peýdalanmaga we olary
goramaga gönükdirilen teklipleri taýýarlamakda gyzyklanýan taraplaryň
gatnaşmagynyň üpjün edilmegini;
- ýer gatnaşyklary babatda ekologik
howpsyzlygynyň üpjün edilmegini;
- ýerleriň möçberi, ýagdaýy, peýdalanylyşy
we goralyşy baradaky maglumatlar bilen gyzyklanýan taraplaryň Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde üpjün edilmegini;
- döwlet ýer gurluşygyny, döwlet ýer
kadastryny we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi alyp barmak boýunça işleriň
geçirilmegini;
- Türkmenistanda ýer kanunçylygynyň berjaý
edilişine döwlet gözegçiliginiň amala aşyrylmagyny;
- halkara hyzmatdaşlygy babatda ýer
meseleleri boýunça döwletiň bähbitleriniň goralmagyny.
II bap. Türkmenistanyň
ýer gaznasy
6-njy madda. Ýerleriň toparlary
Türkmenistanyň ýer gaznasy maksatly
niýetlenilişine laýyklykda şu aşakdaky toparlara bölünýär:
a) oba hojalyk maksatly ýerler;
b) tokaý gaznasynyň ýerleri;
ç) suw gaznasynyň ýerleri;
d) döwlet ätiýaçlyk ýerleri;
e) ilatly ýerleriň (şäherleriň,
şäherçeleriň we oba ilatly ýerleriniň) ýerleri;
ä) senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika,
goranmak we gaýry maksatly ýerler;
f) tebigaty goraýyş, sagaldyş, dynç alyş
we taryhy-medeni maksatly ýerler.
7-nji madda. Ýerleri toparlara degişli
etmegiň we olary bir topardan beýleki topara geçirmegiň tertibi
Ýerleri Türkmenistanyň ýer gaznasynyň şu
bitewi Kanunyň 6-njy maddasynda görkezilen toparlaryna degişli etmek we olary
bir topardan beýleki topara geçirmek olaryň maksatly niýetlenilişine
laýyklykda şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda
kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.
8-nji madda. Ýörite ýer gaznalary
1. Oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygy,
şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin Türkmenistanyň
raýatlaryna hususy eýeçilige ýerleri bermek, şeýle hem oba hojalyk önümçiligini
alyp barmak üçin Türkmenistanyň paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna,
beýleki ýuridik şahslaryna hem-de Türkmenistanyň raýatlaryna ýerleri wagtlaýyn
peýdalanmaga bermek maksady bilen ýörite ýer gaznalary döredilýär.
Ýörite ýer gaznalaryny döretmek hakyndaky
meselelere etraplaryň (şäherleriň), welaýatlaryň (Aşgabat şäheriniň) ýer
meseleleri baradaky toparlary, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet
edarasy tarapyndan seredilýär.
2. Ýörite ýer gaznalary döwletiň ätiýaç
ýerlerinden, daýhan birleşikleriniň, beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň,
şäherleriň we şäherçeleriň ýerlerinden, şeýle hem beýleki ýerden peýdalanyjylaryň
peýdalanmaýan ýerlerinden döredilýär.
3. Ýörite ýer gaznalary Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.
(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky we
2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2018 ý., №
3-4, 111-nji madda).
III bap. Ýer
gatnaşyklary babatda döwlet kadalaşdyryşy
9-njy madda. Ýer gatnaşyklary babatda
döwlet kadalaşdyryşy
Ýer gatnaşyklary babatda döwlet kadalaşdyryşy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň
Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., №
2, 80-nji madda).
10-njy madda. Ýer gatnaşyklary babatda
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlyklary
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
- ýer gatnaşyklary babatda ýeke-täk döwlet
syýasatynyň geçirilmegini üpjün edýär;
- ýerlerden rejeli peýdalanmak, topragyň
mesligini ýokarlandyrmak, beýleki tebigaty goraýyş çäreler bilen bir toplumda
ýer serişdelerini goramak boýunça döwlet maksatnamalaryny tassyklaýar;
- ýerlerden rejeli peýdalanylmagyny we
olaryň goralmagyny üpjün edýän döwlet edaralarynyň we gulluklarynyň işini
ugrukdyrýar;
- ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary
goramak boýunça işleri kadalaşdyrmagyň we höweslendirmegiň döwlet ulgamyny
döredýär;
- Türkmenistanyň ýer gaznasyny
dolandyrmagy amala aşyrýar;
- ýer meseleleri baradaky Döwlet toparynyň
hödürlemegi boýunça ýerleri hususy eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine
bermek barada kararlary kabul edýär;
- ýer bölekleriniň möçberine garamazdan,
ýerleriň ähli toparlaryndan döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýerleri
yzyna almagy geçirýär;
- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer
kärendesi hukuklaryna güwä geçýän resminamalaryň görnüşlerini tassyklaýar;
- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny çäklendirmegi belleýär;
- döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny
geçirmegiň we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi amala aşyrmagyň tertibini belleýär;
- ýer üçin tölegleri almagyň we bu
tölegler boýunça ýeňillikleri bermegiň tertibini tassyklaýar;
- oba hojalyk we tokaý hojalyk
önümçiliginiň ýitgileriniň öwezini dolmagyň kadalaşdyrmalaryny we tertibini
belleýär;
- ýerlerden rejeli peýdalanylyşyna we
olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň tertibini kesgitleýär;
- ýer böleklerini bermegiň we yzyna
almagyň tertibini we şertlerini tassyklaýar;
- Türkmenistanyň ýer gaznasynyň möçberi,
bölünişi we peýdalanylyşy baradaky ýyllyk hasabaty tassyklaýar;
- ýörite ýer gaznalaryny tassyklaýar;
- ýer jedellerine seredýär we çözýär;
- ýer gatnaşyklary bilen baglanşykly
beýleki meseleleri çözýär.
11-nji madda. Ýer serişdelerini
dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň ygtyýarlyklary
1. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy:
- ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan
döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;
- ýer serişdelerinden rejeli
peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýar;
- ýerleri peýdalanmaga we kärendesine
bermek barada Türkmenistanyň şahsy adamlaryndan arzalary we edara görnüşindäki
taraplaryndan haýyşnamalary kabul edýär hem-de olar boýunça etrabyň (şäheriň),
welaýatyň we Aşgabat şäheriniň ýer meseleleri baradaky toparynda seretmek üçin
degişli resminamalary taýýarlaýar;
- döwlet ýer kadastryny ýöredýär we
ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirýär;
- ýer serişdeleri we olaryň ýagdaýy
baradaky maglumatlaryň kompýuterleşdirilen ýeke-täk ulgamyny döredýär we alyp
barýar;
- döwlet ýer gurluşygy, şeýle hem
topografik-geodeziýa, toprak, geobotanik, kartografik we beýleki barlag we
gözleg işlerini geçirýär;
- şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary
ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt
döwletlerine we halkara guramalaryna ýerleri bermek barada resminamalary
resmileşdirýär;
- ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer
kärendesi hukuklaryna güwä geçýän resminamalary bermegi Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýar;
- ýere bolan hukuklaryň döwlet belligine
alnandygy, ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň, ýer kärendeçileriniň
üýtgändigi barada ýer kadastr kitabyna degişli maglumatlary girizýär;
- ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary
goramak babatda maksatnamalaryň, ülňüleriň we taslamalaryň seljermesini
geçirýär;
- şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary
ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt
döwletlerine we halkara guramalaryna berlen ýerler barada maglumatlary
ýygnamagy, ulgamlaşdyrmagy we seljermegi guraýar;
- suwarymly ekerançylyk üçin ýaramly
ýerler, şeýle hem öri maldarçylygy üçin öri meýdanlary barada çaklamalary we
gelejekde peýdalanmak boýunça teklipleri işläp düzýär;
- peýdalanylmaýan ýerleri we
Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozup peýdalanylýan ýerleri ýüze çykarmak
boýunça işleri geçirýär;
- ýer serişdelerinden rejeli we netijeli
peýdalanmaga gönükdirilen guramaçylyk, tehniki we beýleki çäreleri amala
aşyrýar;
- gözleg işlerini geçirmek üçin ýer
böleklerinden peýdalanmaga rugsatnama berýär;
- ýer eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we
ýer kärendeçileri tarapyndan ýerine ýetirilmegi hökmany bolan ýer meseleleri boýunça
hukuk namalaryny kabul edýär;
- ýer üçin töleg, Türkmenistanyň ýer
kanunçylygyny kämilleşdirmek, ministrlikleriň we beýleki pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna garşy gelýän hukuk namalaryny,
şeýle hem welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň
häkimleriniň, geňeşleriň kararlarynyň we arçynlaryň buýruklarynyň hereketini
togtatmak ýa-da ýatyrmak barada teklipleri Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine
berýär;
- senagat we beýleki maksatly desgalar
gurlanda we durky täzelenilende, geologiýa-agtaryş, gözleg we beýleki işler
geçirilende Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň berjaý edilişine gözegçilik
edýär;
- ýerleri eýeçilige, peýdalanmaga we
kärendesine bermek boýunça resminamalary netijenama bilen ýer meseleleri
baradaky Döwlet toparynyň garamagyna berýär;
- Türkmenistanyň ýer gaznasynyň möçberi,
bölünişi we peýdalanylyşy barada ýyllyk hasabaty düzýär;
- ýer jedellerine seredýär we çözýär;
- şu bitewi Kanun bilen onuň ygtyýarlygyna
degişli edilen beýleki meseleleri çözýär.
2. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasynyň işi şu bitewi Kanuna we bu edara hakynda Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Düzgünnama laýyklykda amala
aşyrylýar.
(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň
Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., №
4, 165-nji madda).
12-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda
welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň häkimlikleriniň ygtyýarlyklary
1. Welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň häkimlikleri
öz tabynlygyndaky çäklerde:
-ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan
döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;
-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;
-ýer serişdelerinden rejeli
peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;
-welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň ýer
meseleleri baradaky toparlaryny döredýärler we olaryň işini üpjün edýärler;
-welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň
dolandyryş-çäk gurluşy, döwlet ýer gurluşygy we ýer kadastryny alyp barmak,
şeýle hem ýörite ýer gaznasyny döretmek meseleleri boýunça teklipleri ýokarda
durýan döwlet edaralaryna berýärler;
-döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny we
ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirmeklige ýardam edýärler;
-ýer üçin tölegleriň alnyşyna gözegçilik
edýärler;
-ýerleriň möçberi we bölünişi baradaky
ýyllyk hasabaty tassyklaýarlar;
-ýer jedellerine seredýärler we çözýärler;
-şu bitewi Kanun bilen olaryň ýer
gatnaşyklary babatdaky ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri
çözýärler.
2. Aşgabat şäheriniň
häkimligi Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine Aşgabat
şäheriniň çäginde özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek
barada karar kabul edýär.
3. Welaýatlaryň häkimlikleri
Türkmenistanyň paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna, beýleki ýuridik
şahslaryna hem-de Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk önümçiligini alyp
barmak üçin ýörite ýer gaznasynyň ýerlerinden ýer böleklerini wagtlaýyn
peýdalanmaga bermek barada welaýatyň ýer meseleleri baradaky toparynyň
çözgüdini tassyklamak hakynda karar kabul edýärler.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky,
2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky
Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2018 ý.,
№ 3-4, 111-nji madda).
13-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda
etraplaryň (şäherleriň) häkimliginiň ygtyýarlyklary
Etraplaryň (şäherleriň) häkimlikleri öz
tabynlygyndaky çäklerde:
- ýer gatnaşyklary babatda alynyp barylýan
döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;
- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;
- ýer serişdelerinden rejeli
peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;
- ýer meseleleri baradaky etraplaryň
(şäherleriň) toparlaryny döredýärler we olaryň işini üpjün edýärler;
- etrabyň (şäherleriň) dolandyryş-çäk
gurluş, döwlet ýer gurluşygyny we ýer kadastryny alyp barmak, şeýle hem ýörite
ýer gaznasyny döretmek meseleleri boýunça teklipleri ýokarda durýan döwlet
edaralaryna berýärler;
- döwlet ýer gurluşygyny, ýer kadastryny
we ýerleriň ýagdaýyna syn etmegi geçirmeklige ýardam edýärler;
- ýer üçin tölegleriň alnyşyna gözegçilik
edýärler;
- ýerleriň möçberi we bölünişi baradaky
ýyllyk hasabaty tassyklaýarlar;
- ýer jedellerine seredýärler we
çözýärler;
- Türkmenistanyň
raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak - mellek
ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek barada karar
kabul edýäler;
- etraplaryň (şäherleriň) häkimleri,
şeýle hem Aşgabat şäheriniň etraplarynyň häkimleri, döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak we ýaşaýyş jaýlarynyň
ýerleşýän ýerini hem-de ýeriň oňa degişli bölegini peýdalanmaga bermek barada
karar kabul edýärler;
- ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy bilen ylalaşylan teklipler boýunça Türkmenistanyň raýatlaryna we
edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä öri meýdanlaryny mal bakmak
üçin peýdalanmaga we kärendesine bermek barada karar kabul edýärler;
- şu bitewi Kanun bilen olaryň ýer
gatnaşyklary babatdaky ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri
çözýärler.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky,
2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý.,
№ 4, 76-njy madda).
14-nji madda. Ýer gatnaşyklary babatda
Geňeşleriň ygtyýarlyklary
Geňeşler öz çäklerinde:
-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;
-ýer serişdelerinden rejeli
peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;
-Türkmenistanyň raýatlaryndan olaryň
maşgalalaryna şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýeri we özbaşdak
ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer bölekleriniň berilmegi barada arzalary kabul
edýärler;
-daýhan birleşikleri we beýleki oba
hojalyk kärhanalary tarapyndan ýer kadastr kitabyny ýöretmegi üpjün edýärler.
15-nji madda. Ýer meseleleri baradaky
toparlar
1. Ýer meselelerine seretmek üçin şu
aşakdakylar döredilýär:
- ýer meseleleri baradaky Döwlet topary;
- welaýatyň, Aşgabat şäheriniň ýer
meseleleri baradaky topary;
- etrabyň (şäheriň) ýer meseleleri
baradaky topary.
2. Ýer meseleleri baradaky Döwlet topary
hakyndaky düzgünnama we bu toparyň düzümi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan, welaýatlaryň, Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň ýer
meseleleri baradaky toparlary hakyndaky düzgünnamalar we bu toparlaryň
düzümleri degişli häkimlikler tarapyndan tassyklanylýar.
IV bap. Şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara
görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine
we halkara guramalaryna
ýer böleklerini bermek
16-njy madda. Şahsy adamlara,
Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna,
şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýer
böleklerini bermek
1. Ýer bölegini almaga
isleg bildiren Türkmenistanyň raýatlary, bu barada ýer böleginiň ýerleşýän ýeri
boýunça şu aşakdakylara arza berýärler:
a) hususy eýeçilige -
şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak – mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny
gurmak üçin - Geňeşe, şäherdäki etrabyň häkimligine;
b) peýdalanmaga - ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna;
g) kärendä:
- suwarymly ýerleri -
daýhan birleşigine we beýleki oba hojalyk kärhanasyna;
- oba hojalyk däl
maksatlar üçin - ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet
edarasyna.
2. Ýerleriň peýdalanmaga ýa-da kärendesine
berilmegine mätäç Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, bu barada ýer
bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
degişli döwlet edarasyna haýyşnama bilen ýüz tutýarlar.
3. Ýerleriň berilmegi baradaky
Türkmenistanyň raýatlarynyň arzalarynda we edara görnüşindäki taraplarynyň
haýyşnamalarynda ýerleriň berilmeginiň zerurlygyny esaslandyrýan resminamalary
goşmak bilen soralýan ýer bölekleriniň niýetlenen maksady, möçberleri we
ýerleşýän ýeri görkezilmelidir.
4. Eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine
ýer bölekleriniň berilmegi baradaky Türkmenistanyň raýatlarynyň arzalar we
edara görnüşindäki taraplarynyň haýyşnamalar bilen ýüz tutmagynyň we olara
seretmegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
5. Ýerleri kärendesine almaga isleg
bildirýän daşary ýurt döwletleriniň raýatlary we edara görnüşindäki taraplary,
şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary bu barada haýyşnamany
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýärler.
6. Şu bitewi Kanunyň 12-nji maddasynyň
üçünji böleginde göz öňünde tutulandan başga ýagdaýlarda, Türkmenistanyň
raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýer böleklerini peýdalanmaga
bermek Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.
7. Türkmenistanyň raýatlarynyň
maşgalalaryna hususy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýeri we özbaşdak
ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer böleklerini bermek etrabyň (şäheriň), Aşgabat
şäheriniň häkimlikleriniň kararlaryna laýyklykda geçirilýär.
8. Ýerlere eýeçilik, peýdalanmak we oba
hojalyk däl maksatlar üçin kärende hukuklaryna güwä geçýän resminamalary bermek
bilen ýer böleginiň bölünip berilmeginiň resmileşdirilmegi Türkmenistanyň
kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar. Bu hukuklaryň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan
emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy baradaky gullugyň ýerli edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky,
2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji fewralyndaky
Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary,
2007 ý., № 1, 39-njy madda; 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2017 ý., № 1, 19-njу
madda).
17-nji madda. Ýer böleklerinden
peýdalanmagyň görnüşleri
1. Ýer bölekleri eýeçilige, peýdalanmaga
we kärendä berlip bilner.
2. Ýer bölegi eýeçilige Türkmenistanyň
raýatlaryna berlip bilner.
3. Ýer bölegi hemişelik ýa-da wagtlaýyn
(99 ýyla çenli) peýdalanmaga Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki
taraplaryna berlip bilner.
4. Ýer bölegi kärendesine şahsy adamlara,
Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna,
şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna berlip bilner.
(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky we
2017-nji ýylyň 9-njy oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2017 ý., №
4, 137-nji madda).
18-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň
ýer böleklerinden peýdalanmagynyň görnüşleri
Ýer bölekleri Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde Türkmenistanyň raýatlaryna şu aşakdakylar
üçin berlip bilner:
- oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak-mellek ýer;
- şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy;
- oba hojalyk önümçiligini alyp barmaga –
ýörite ýer gaznasynyň ýerlerinden wagtlaýyn peýdalanmak;
- oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin –
daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden uzak
möhletleýin kärende şertlerinde, ýer böleklerinden netijeli peýdalanýan
kärendeçilere soňra mirasa goýmak hukugy bilen eýeçilige bermek;
- gulluk ýer paýy;
- mal bakmak;
- ot ýatyrmak;
- telekeçilik işi amala aşyrylanda
gurluşyk we oba hojalyk maksatlary.
- oba hojalyk däl maksatly desgalary
wagtlaýyn ýerleşdirmek.
Uzak möhletleýin kärende şertlerinde
peýdalanylýan ýerlerden soňky 5 ýylyň dowamynda yzygiderli oba hojalyk
ekinleriniň ýokary hasylyny almagy üpjün eden kärendeçilere - Türkmenistanyň
raýatlaryna oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin oba hojalyk paýdarlar
jemgyýetlerini, kärendeçileriň birleşiklerini, daýhan hojalyklaryny we beýleki
edara görnüşindäki taraplary döretmek bilen, şol ýer bölekleri maksatly
niýetlenilişine laýyklykda hemişelik ýa-da wagtlaýyn peýdalanmaga berlip
bilner.
(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky,
2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky, 2017-nji ýylyň 9-njy oktýabryndaky we
2018-nji ýylyň 1-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda; 2016 ý., №
4, 165-nji madda; 2017 ý., № 4, 137-nji madda; 2018 ý., № 3-4, 111-nji madda).
19-njy madda. Türkmenistanyň edara
görnüşindäki taraplarynyň ýer böleklerinden peýdalanmagynyň görnüşleri
Ýer bölekleri Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde Türkmenistanyň edara görnüşindäki
taraplaryna şu aşakdakylar üçin berlip bilner:
- oba hojalyk önümçiligini alyp barmak;
- kömekçi oba hojalygyny alyp barmak;
- wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek;
- öri maldarçylygy;
- gurluşyk;
- ýerasty baýlyklary işläp çykarmak;
- oba hojalyk däl beýleki maksatlar.
20-nji madda. Daşary ýurt raýatlarynyň we
edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara
guramalarynyň ýer böleklerinden peýdalanmagynyň görnüşleri
Daşary ýurt raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara
guramalaryna ýer bölekleri şu aşakdaky maksatlar üçin diňe kärendesine berlip
bilner:
- desgalary gurmak we oba hojalyk däl
beýleki maksatlar;
- wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek.
21-nji madda. Ýer bölegine eýeçilik
hukugynyň, ýerden peýdalanmak hukugynyň we ýere kärende hukugynyň ýüze çykmagy
Ýer bölegine eýeçilik hukugy, ýerden
peýdalanmak hukugy we ýere kärende hukugy ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy tarapyndan ýer bölekleriniň hakyky çäkleri
bellenilenden we oňa bolan hukuga güwä geçýän resminamalar berlenden soň ýüze
çykýar.
V bap. Ýere eýeçilik
22-nji madda. Döwletiň eýeçiliginde durýan
ýerler
1. Türkmenistanyň raýatlaryna eýeçilige
berlen ýerlerden başga, Türkmenistanyň ähli ýerleri döwletiň eýeçiliginde
durýar.
2. Döwlet goraghanalaryna berlen ýerler, şeýle hem beýleki aýratyn goralýan
tebigy meýdanlarynyň ýerleri döwletiň aýratyn eýeçiliginde durýar.
23-nji madda. Ýere hususy eýeçilik
Ýer bölekleri Türkmenistanyň
raýatlaryna şu aşakdaky maksatlar üçin hususy eýeçilige berlip bilner:
- oba ýerlerinde şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak-mellek ýeri;
- şäherlerde we şäherçelerde özbaşdak
ýaşaýyş jaý gurluşygy;
- oba hojalyk önümini öndürmek,
Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgütlerine laýyklykda - daýhan birleşikleriniň
we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň, öň uzak möhletli kärende şertlerinde
peýdalanylýan ýerlerinden.
(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).
24-nji madda. Ýere hususy eýeçilik
hukugynyň ýüze çykmagy
1. Türkmenistanyň raýatlarynyň ýere hususy
eýeçilik hukugy şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna
laýyklykda ýer bölekleri hususy eýeçilige berlende we raýat-hukuk
geleşikleriniň netijesinde ýaşaýyş jaýa ýa-da gurluşyga eýeçilik hukugynyň
Türkmenistanyň başga raýatyna geçmegi bilen, şeýle-de eýeçilik hukugynyň
mirasdüşerlik tertipde geçmeginde ýüze çykýar.
2. Ýer bölegine eýeçilik hukugyny bermek
we geçirmek ýeriň maksatly niýetlenilişini hasaba almak bilen amala aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda).
25-nji madda. Şahsy kömekçi hojalygyny
alyp barmak-mellek ýeri üçin Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer
böleklerini bermek
1. Daýhan birleşikleriniň agzalarynyň,
beýleki oba hojalyk we tokaý hojalyk kärhanalarynyň işgärleriniň maşgalalaryna,
şeýle hem mugallymlaryň, lukmanlaryň we işi oba ilatyna hyzmat etmek bilen
baglanyşykly beýleki hünärmenleriň maşgalalaryna, şol hojalyklarda işläp, soň
gös-göni pensiýa çykan pensionerleriň maşgalalaryna we oba ýerinde ýaşaýan
maýyplara, ýaşaýyş jaýynyň we hojalyk desgalarynyň tutýan meýdanyny goşmak
bilen 0,16 gektara çenli möçberde satmak, çalyşmak, peşgeş bermek, girewe
goýmak hukugyny bermezden, ýer we suw serişdelerini hasaba almak bilen şahsy
kömekçi hojalygy alyp barmak üçin mellek ýeri mirasa goýmak hukugy bilen hususy
eýeçilige berilýär.
2. Gür ilatly, ýer we suw serişdeleriniň
çäkli etraplarynda (şäherlerinde) ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet
edarasy bilen ylalaşylyp, degişli welaýatyň ýer meseleleri baradaky
toparlarynyň çözgüdi esasynda şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak üçin kesgitlenilen
möçberden az, ýöne her maşgala 0.12 gektardan az bolmadyk şerti bilen ýer
bölekleri berlip bilner.
3. Şu maddanyň 1-nji böleginde görkezilen,
mirasa bermek hukugy bilen hususy eýeçilige mellek ýeri almaga mätäç
maşgalalar, öz ýaşaýan ýerindäki geňeşe arza berýärler.
4. Mellek ýeri, Türkmenistanyň hukuk
namalarynda bellenilen tertipde, şahsy kömekçi hojalygy alyp barmak, ýaşaýyş
jaýyny we hojalyk desgalaryny gurmak üçin peýdalanylýar.
(2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2016 ý., № 1, 74-nji madda).
26-njy madda. Özbaşdak ýaşaýyş jaýyny
gurmak üçin Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer böleklerini bermek
Şäherlerde we şäherçelerde ýaşaýan
Türkmenistanyň raýatlarynyň maşgalalaryna, mirasa goýmak hukugy bilen hususy
eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak we oňa hyzmat etmek üçin 0,10 gektara
çenli möçberde, ýer serişdelerini hasaba almak bilen, satmak, çalyşmak, peşgeş
bermek, girewe goýmak hukugyny bermezden, ýer bölekleri ýörite ýer gaznasyndan
berilýär.
27-nji madda. Oba hojalyk önümlerini
öndürmek üçin kärendeçilere-Türkmenistanyň raýatlaryna hususy eýeçilige ýer
böleklerini bermek
On ýylyň dowamynda kärendä alan
ýerlerinden netijeli peýdalanyp oba hojalyk ekinleriniň ýokary hasylyny almagy
üpjün eden kärendeçilere-Türkmenistanyň raýatlaryna, öň olar tarapyndan uzak
möhletli kärende şertlerinde peýdalanýan daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgüdiniň
esasynda 3 gektara çenli ýer bölegi oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin mirasa
goýmak hukugy bilen hususy eýeçilige berlip bilner.»;
(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we
2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý., №
4, 76-njy madda).
28-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň
hukuklary
Türkmenistanyň raýatlarynyň -ýer
bölekleriniň eýeleriniň şu aşakdaky hukuklary bardyr:
- ýer böleginde hojalygy onuň maksatlaýyn
niýetlenilişine laýyklykda özbaşdak alyp barmaga;
- oba hojalyk ekinlerine we agaçlara,
öndüren oba hojalyk önümine we ony ýerlemekden alnan girdejilere bolan
eýeçilige;
- ýer bölegindäki umumy ýaýran ýerasty baýlyklardan
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde hojalygyň hajatlary üçin
peýdalanmaga;
- suwaryş, agrotehniki we melioratiw
işleri geçirmäge;
- oba hojalyk ekinlerini, baglary suwarmak
we beýleki maksatlar üçin suwaryş çeşmelerinden bellenilen çäklere laýyklykda
suw almaga;
- ýer bölekleriniň maksatly
niýetlenilişine laýyklykda ýaşaýyş jaýlaryny, önümçilik, durmuş we gaýry
desgalary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde bina etmäge, şeýle
hem olaryň durkunyň täzelenmegini we ýykylyp aýrylmagyny amala aşyrmaga;
- ýerler döwlet we jemgyýetçilik hajatlary
üçin yzyna alnan halatynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
ýetirilen zyýanyň öwezini almaga;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
beýleki hukuklara.
29-njy madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň
borçlary
Türkmenistanyň raýatlary -ýer bölekleriniň
eýeleri şu aşakdakylara borçludyrlar:
- maksatly niýetlenilişine laýyklykda
ýerden rejeli peýdalanmaga, topragyň mesligini ýokarlandyrmaga, tebigaty
goraýyş çärelerini amala aşyrmaga, öz hojalyk işi netijesinde ekologik ýagdaýyň
ýaramazlaşmagyna we tebigy serişdeleriniň azalmagyna ýol bermezlige;
- ýerleri goramak boýunça şu bitewi
Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan
çäreleriň toplumyny amala aşyrmaga;
- ýer üçin tölegi öz wagtynda tölemäge;
- beýleki ýer bölekleriniň eýeleriniň,
şeýle hem ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny
bozmazlyga;
- degişli döwlet edaralaryna, olaryň
bellän görnüşinde, ýerleriň ýagdaýy we peýdalanylyşy baradaky maglumatlary öz
wagtynda bermäge;
- beýleki ýer bölekleriniň eýelerine,
şeýle hem ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen zyýanyň
öwezini Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde dolmaga;
- ýer böleklerini abadanlaşdyrmak we gür
baglyga öwürmek, bar bolan agaçlary abat saklamak hem-de idetmek boýunça
bellenilen kadalara laýyklykda zerur işleri geçirmäge;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
beýleki borçlary çekmäge.
30-njy madda. Ýer böleklerine hususy eýeçilik
hukugynyň bes edilmegi
1. Türkmenistanyň raýatlarynyň ýer
böleklerine hususy eýeçilik hukugy şu aşakdaky halatlarda bes edilýär:
- ýer böleginden meýletin ýüz
dönderilende;
- ýerler öz maksatly niýetlenilişinden
başga maksat üçin peýdalanylanda;
- ýer böleginden rejesiz peýdalanylanda;
- ýer bölegi topragyň mesliginiň
peselmegine, onuň hapalanmagyna we tebigy serişdeleriň ýaramazlaşmagyna we
azalmagyna getirýän usullar bilen peýdalanylanda;
- eýeçilikde durýan
ýerlerden oba hojalyk önümlerini öndürmek üçin iki ýylyň dowamynda, şahsy
kömekçi hojalygy alyp barmak - mellek ýer bölegi we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny
gurmak üçin bäş ýylyň dowamynda peýdalanylmadyk halatynda;
- eýeçilikde durýan ýer babatda kanuna
garşy gelýän geleşikler baglaşylanda;
- hojalyk işiniň netijesinde ekologik
ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
halatlarda we tertipde ýer bölekleri döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin
yzyna alnanda;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
beýleki halatlarda;
- ýer bölegine eýeçilik
hukugy mirasa geçende mirasdüşerleriň hiç biri hojalygy alyp barmak islemese,
onda olar bu ýer bölegine eýeçilik hukugyny ýitirýärler.
2. Türkmenistanyň raýatlarynyň hususy
eýeçiligindäki ýer bölegi döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin aşakdakylar
bilen baglanşykly aýratyn halatlarda yzyna alnyp bilner:
-halkara borçnamalary ýerine ýetirilende;
-ýerler goranmak we döwlet howpsyzlygy,
aýratyn goralýan tebigy meýdanlar, sagaldyş, dynç alyş we taryhy-medeni
hajatlar üçin berlende;
-ýer böleginde ýerasty baýlyklaryň
ýataklary (umumy ýaýranlaryndan başga) ýüze çykarylanda;
-awtomobil we demir ýollar, tok geçiriji,
aragatnaşyk we uly turba geçiriji ulgamlar, şeýle hem döwlet ähmiýetli beýleki
desgalaryň gurluşygynda, şol desgalary ýerleşdirmegiň başga mümkinçiligi
bolmadyk halatynda;
-heläkçilige getirjek howply we köne
ýaşaýyş jaýlary ýykylyp aýrylanda;
-Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde tassyklanan şäher gurluşyk we ýer gurluşyk resminamalary şäherleriň we
beýleki ilatly ýerleriň baş meýilnamalary, çäklerini zolaklaşdyryş taslamalary
we beýleki resminamalar amala aşyrylanda;
-Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
beýleki ýagdaýlarda.
3. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň bes
edilmegi şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.
4. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň bes
edilmegi baradaky çözgüt kazyýete şikaýat edilip bilner.
5. Ýere hususy eýeçilik hukugynyň
ýatyrylmagy, Türkmenistanyň raýatlaryny hasyly ýygnamak hukugyndan mahrum
etmeýär we ýeriň hilini abat saklamak borçlaryndan olary boşatmaýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda).
VI bap. Ýerden peýdalanmak
31-nji madda. Ýerleri peýdalanmaga bermek
1. Ýerler Türkmenistanyň raýatlaryna we
edara görnüşindäki taraplaryna, hojalygy alyp barmagyň görnüşlerine garamazdan,
şu bitewi Kanunyň 18-nji we 19-njy maddalarynda görkezilen maksatlar üçin we tertipde,
Türkmenistanyň raýatlaryna ýerleri hususy eýeçilige berilmeginden beýleki
halatlarda, peýdalanmaga berlip bilner.
2. Ýerler hemişelik (möhlet
bellenilmezden) we wagtlaýyn (möhlet bellenilip) peýdalanmaga berlip bilner.
32-nji madda. Ýerden peýdalanmak hukugynyň
ýüze çykmagy
1. Ýerden peýdalanmak hukugy
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şu aşakdaky halatlarda ýüze
çykýar:
- ýerler peýdalanmaga berlende;
- ýerden peýdalanmak hukugy başga birine
geçirilende;
- ýerden peýdalanmak hukugy miras düşerlik
tertibinde geçende;
- raýat-hukuk geleşikleri baglaşylanda;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan beýleki esaslarda.
2. Ýerden peýdalanmak hukugynyň berilmegi,
başga birine geçirilmegi we bu hukugyň geçmegi ýerleriň maksatly
niýetlenilişini hasaba almak bilen amala aşyrylmalydyr.
33-nji madda. Ýer böleklerden gözleg
işleri üçin peýdalanmak
Geologiýa-surata düşürmek, agtaryş,
topografik-geodezik we beýleki gözleg işlerini amala aşyrmak üstüne ýüklenen
Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, bu işleri ýer böleklerini yzyna
almazdan, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ähli ýerlerde
geçirip bilerler. Işleri geçirmegiň başlanýan möhletleri we ýeri, ýer
bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri, şeýle hem ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasy bilen ylalaşylýar.
34-nji madda. Gözleg işleri üçin ýer
bölegini wagtlaýyn eýelemäge rugsatnama almak
1. Gözleg işleri üçin ýer bölegini
wagtlaýyn eýelemäge rugsatnama almak üçin, şol işi amala aşyrmak üstüne
ýüklenen Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplary, soralýan ýeriň ýerleşýän
ýerindäki ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasyna gözleg işiniň
çyzgysynyň nusgasy, şeýle hem döwlet geodeziýa gözegçiligi, geologiýa gullugy
we beýleki edaralaryň netijenamasy goşulan ýa-da şol işi geçirmegiň bellenilen
tertibine laýyklykda ýazmaça haýyşnama bilen ýüz tutýarlar.
2. Ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy soralýan ýer böleklerinde, gözleg işleri geçirmek mümkinçiligi
baradaky meseläni çözýär we ýer böleginiň eýesiniň, ýerden peýdalanyjynyň ýa-da
ýer kärendeçisiniň razylygy bilen bir ýyldan köp bolmadyk möhlete degişli
rugsatnama berýär.
3. Ýörite maksatly, şeýle hem aýratyn
goralýan tebigy, sagaldyş we taryhy-medeni desgalaryň, ylmy - barlag
edaralarynyň we okuw mekdepleriniň tejribe meýdanlarynyň, tokaýlaryň birinji
toparynyň ýerlerinde gözleg işleri diňe Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň
rugsady bilen geçirlip bilner.
35-nji madda. Gözleg işleri üçin ýer
böleklerini peýdalanýan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň
hukuklary
Ýer böleklerinde gözleg işlerini geçirýän
Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň aşakdaky hukuklary bardyr:
- meýilnamalarda göz öňüne tutulan, rugsatnama
alnan işleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde geçirmäge;
- önümçilik, ýaşaýyş jaý we medeni-hojalyk
hajatlary üçin wagtlaýyn görnüşli desgalary we gurluşyklary gurmaga;
- ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri bilen ylalaşylyp, hemişelik görnüşli
geodezik belgileri oturtmaga;
- ýer bölegindäki umumy ýaýran ýerasty
baýlyklardan öz hajatlary üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde
peýdalanmaga.
36-njy madda. Gözleg işleri üçin ýer böleklerinden
peýdalanýan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplarynyň borçlary
Gözleg işlerini geçirýän Türkmenistanyň
edara görnüşindäki taraplary aşakdakylara borçludyr:
- eýeleýän ýer böleklerini öz hasabyna
işiň dowamynda, eger mümkinçiligi bolmadyk halatynda, iş tamamlanandan soň-bir
aýdan gijä goýman, niýetlenilişine görä peýdalanar ýaly ýagdaýa getirmäge;
- ekinleriň, agaçlaryň, tebigy zatlaryň,
şeýle hem suw geçirijileriň, gaz geçirijileriň, lagymlaryň, melioratiw
ulgamlaryň we beýleki desgalaryň abat saklanmagyny üpjün etmek boýunça çäreleri
geçirmäge;
- gözleg işleri geçirilende, ýer
eýelerine, ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen zyýanyň
hem-de oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda öwezini dolmaga.
37-nji madda. Gulluk ýer paýy
1. Gulluk ýer paýy ulag, aragatnaşyk,
radio-telewideniýe, goraghana, tokaý, suw, balykçylyk hojalyklarynyň, şeýle hem
beýleki käbir pudaklaryň aýry - aýry işgärleriniň toparlarynyň maşgalalaryna
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde berilýär.
2. Gulluk ýer paýy Türkmenistanyň edara
görnüşdäki taraplarynyň peýdalanmagynda durýan, gulluk ýer paýyna hukugy bolan
Türkmenistanyň raýatlarynyň işleýän ýerindäki ýerlerden 0,10 gektara çenli möçberde
berilýär.
3. Gulluk ýer paýyna hukugy bolan
işgärleriň toparlarynyň sanawy we ony peýdalanmaga bermegiň tertibi
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
38-nji madda. Ýerden peýdalanyjylaryň
hukuklary
Ýerden peýdalanyjylaryň şu aşakdakylara
hukugy bardyr:
- ýerden maksatly niýetlenilişine
laýyklykda peýdalanyp, onda hojalygy özbaşdak alyp barmaga;
- oba hojalyk ekinlerine we agaçlaryna,
öndürilen oba hojalyk önümlerine hem-de olary ýerleşdirmekden gelen girdejilere
eýeçilik etmäge;
- ýer böleginde bar bolan umumy
ýaýran ýerasty baýlyklardan öz hojalygynyň hajatlary üçin Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde peýdalanmaga;
- ýer bölegi döwlet we jemgyýetçilik
hajatlary üçin yzyna alnanda ýetirlen ýitgileriň öwezini almaga;
- ýer böleginde maksatly niýetlenilişine
garşy gelmeýän ýaşaýyş, jaýlary, önümçilik, durmuş we gaýry desgalary
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde gurmaga;
- ýörite talaplara laýyklykda suwaryş we
gaýry melioratiw işleri geçirmäge;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
beýleki hukuklara.
39-njy madda. Ýerden peýdalanyjylaryň
borçlary
Ýerden peýdalanyjylar şu aşakdakylara
borçludyrlar:
- ýerden maksatly niýetlenilişine we onuň
berliş şertlerine laýyklykda peýdalanmaga;
- özlerine berlen ýerlerden netijeli we
rejeli peýdalanmagy üpjün etmäge;
- ýer üçin tölegi öz wagtynda tölemäge;
- önümçiligiň ekologik, sanitariýa we
beýleki talaplaryna laýyk gelýän tilsimatlaryny ulanmaga, şeýle hem öz hojalyk
işinde bellenilen gurluşyk we beýleki kadalary we düzgünleri berjaý etmäge;
- ýerleri goramak boýunça şu bitewi
Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan
çäreleriň toplumyny amala aşyrmaga;
- suwüsti desgalaryna galtaşýan ýer
böleklerinde gämi gatnawyny gurnamak we beýleki hajatlary üçin suw desgalaryny
we olaryň kenar ýakalaryny peýdalanmaga päsgel bermezlige;
- ýerleriň ýagdaýy we olardan
peýdalanylyşy barada maglumatlary degişli döwlet edaralaryna öz wagtynda
bermäge;
- beýleki ýerden peýdalanyjylaryň, ýer eýeleriniň
we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny bozmazlyga;
- şäherleriň häkimlikleri we geňeşleri
tarapyndan bellenilýän kadalara laýyklykda öz çäklerinde abadanlaşdyryş we gür
baglyga öwürmek, agaçlary abat saklamak boýunça zerur işleri geçirmäge;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
beýleki borçlary çekmäge.
40-njy madda. Ýerden peýdalanmak hukugynyň
bes edilmegi
1. Ýerden peýdalanmak hukugy şu aşakdaky
halatlarda bes edilýär:
- ýerden peýdalanyjy ýerden peýdalanmakdan
ýüz dönderende;
- ýer böleginiň berlen möhleti gutaranda;
- ýerden maksatly niýetlenilişi boýunça
däl-de, başga maksat üçin peýdalanylanda;
- Türkmenistanyň edara görnüşindäki
taraplary ýatyrylanda, şeýle hem Türkmenistanyň raýatlary ýa-da edara
görnüşindäki taraplary batyp galanda;
- gulluk ýer paýyny bermek bilen
baglanyşykly zähmet gatnaşyklary bes edilende;
- ýerden peýdalanmak hukugy bellenilen
tertipde Türkmenistanyň başga taraplaryna berlende;
- hojalyk işiniň netijesinde ekologik
ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;
- ýerden wagtlaýyn peýdalanmak möhletinden
öň bes edilende;
- ýer böleginden topragyň mesliginiň
peselmegine, tebigy serişdeleriň hapalanmagyna we azalmagyna getirýän usullar
bilen peýdalanylanda;
- daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň hem-de beýleki ýerden peýdalanyjylaryň ýerlerinden
olaryň ylalaşygy esasynda ýer bölegi Türkmenistanyň raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga bermek üçin alnanda;
- iki ýylyň dowamynda berlen ýer
böleginden peýdalanylmadyk halatynda;
- döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin,
şeýle hem şu bitewi Kanunda göz öňüne tutulan beýleki halatlarda ýerler yzyna
alnanda.
2. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes
edilmegi şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda
kesgitlenilen tertipde geçirilýär.
3. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes
edilmegi baradaky karar kazyýete şikaýat edilip bilner.
4. Ýerden peýdalanmak hukugynyň bes
edilmegi, ýerden peýdalanyjyny hasyly ýygnamaga bolan hukukdan mahrum etmeýär
we ony ýeriň hilini abat saklamak borçlaryndan boşatmaýar.
(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).
41-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden
çäklendirilen peýdalanmak barada (serwitut) düşünje
1. Ýer bölegi, başga bir ýer böleginiň
(agalyk ediji ýer bölegi) eýesiniň peýdasyna borçly edilip bilner, şunda ol
agalyk ediji ýer böleginiň eýesiniň keseki ýer bölegini belli bir halatlarda
peýdalanmak hukugy bolar ýaly ýa-da keseki ýer böleginde belli bir hereketler
edilip bilner ýaly, ýa-da borçly edilen ýer bölegine bolan eýeçilik hukugyndan
gelip çykýan hukugy agalyk ediji ýer bölegi barasynda ulanyp bolmaz ýaly edilip
berilmelidir (serwitut).
2. Taraplar wagtal-wagtal tölegler
görnüşinde hak tölemek barada ylalaşyp bilerler.
42-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden
çäklendirilen peýdalanmak (serwitut) şertleri
1. Serwitut ýer böleginden peýdalanylan
mahalynda ygtyýarly şahsy adama diňe artykmaçlyk berip biljek derejede bolup
biler. Serwitutyň mazmuny, ygtyýarly tarapa bellenilen çäklerden çykyp bilmez.
2. Serwitut amala aşyrylan mahalynda
ygtyýarly tarapa borçly edilen ýer böleginiň eýesiniň we ýerden peýdalanyjynyň
bähbitlerini berjaý etmelidir.
43-nji madda. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen
peýdalanmak hukugy (serwitut)
1. Döwlet we jemgyýetçilik bähbitleri göz
öňünde tutulyp, zerur bolan halatlarda kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen
peýdalanmak hukugy (serwitut) bellenip bilner:
- umumy peýdalanylýan desgalara ýer
böleginiň üstünden pyýada ýa-da ulagly geçmek;
- ýer böleginden mal sürüp geçirmek;
- gözleg, barlag we beýleki işleri
geçirmek;
- suw almak we suwa ýakmak;
- inženerçilik, jemagat, suwaryş, elektrik
we beýleki ulgamlary, turba geçirijileri we ulag desgalaryny geçirmek we
abatlamak;
- kenarýaka zolaga barmak;
- ýer böleginde tebigaty goraýyş
desgalaryny döretmek;
- Türkmenistanyň kanunçylyk namalarynda
göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.
2. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen
peýdalanmak hukugy, (serwitut) ýer meseleleri baradaky etrabyň (şäheriň),
welaýatyň, Aşgabat şäheriniň toparlarynyň ýazyp bermeginiň esasynda, ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan Türkmenistanyň
kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda bellenilýär.
3. Kesekiniň ýer böleginden çäklendirilen
peýdalanmak hukugy (serwitut), ony bellemegiň esaslary ýatyrylan halatynda bes
edilip bilner.
4. Serwitut ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy tarapyndan döwlet hasabyna hem-de Türkmenistanyň Adalat
ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň ýerli
edaralary tarapyndan döwlet belligine alynmaga degişlidir.
(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda).
VII bap. Ýerleriň
kärendesi
44-nji madda. Ýerleriň kärendesi we
kärendeçiler
1. Ýerleriň kärendesi ýerden şertnama
esaslanan möhletli muzdly peýdalanmakdyr.
2. Şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara
görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary
ýerleriň kärendeçileri bolup bilerler.
3. Kärendeçiniň we kärendä berijiniň hukuklary we borçlary, şeýle hem
ýerlere kärende hukugynyň ýüze çykmagynyň we bes edilmeginiň esaslary kärende
şertnamasynyň şertleri bilen kesgitlenilýär.
4. Ýer bölekleri kärende şertnamasy boýunça, hojalykda ulanmak üçin zerur
ýaşaýyş jaýlary we hojalyk desgalary bilen ýa-da olarsyz berlip bilner.
5. Ýer bölekleri gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl
hajatlary üçin 40 ýyla çenli möhlet bilen kärendesine berilýär. Wagtlaýyn söwda
we durmuş nokatlary, ammarlary, awtoduralgalary we beýleki desgalary
ýerleşdirmek üçin - 5 ýyla çenli möhlet bilen.
6. Oba hojalyk däl maksatlar üçin ýerleriň
kärende şertnamasynyň bir ülňüdäki görnüşi we ony baglaşmagyň tertibi ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan işlenip düzülýär
we tassyklanylýar.
7. Oba hojalyk däl maksatlar üçin ýerleriň
kärende şertnamasyny bellige almak we kärende ýer böleginiň araçägini ýerinde
bellemek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala
aşyrylýar.
8. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk däl maksatlar üçin kärendä berlen ýerleriň
kärende möhletini uzaltmak degişli häkimiň karary esasynda amala aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky,
1-nji oktýabryndaky, 2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we 2019-njy ýylyň 5-nji
oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda; № 4, 68-nji madda; 2016
ý., № 4, 165-nji madda; 2019 ý., № 4, 76-njy madda).
45-nji madda. Ýerleri kärendä berijiler
1. Şu bitewi Kanunda bellenilen tertibe
laýyklykda, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan ygtyýar berlen ýerine
ýetiriji häkimiýetiň edarasy daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk
kärhanalarynyň suwarymly ýerlerinden başga Türkmenistanyň raýatlaryna we
edara görnüşindäki taraplaryna ýerleri kärendä beriji bolup durýar.
2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti ýa-da ol tarapyndan ygtyýarly edilen
edara ýerleri daşary ýurt raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle
hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna kärendä beriji bolup
durýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky we
2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda; 2017 ý., №
2, 80-nji madda).
46-njy madda. Daýhan birleşikleriniň we
beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerlerini uzak möhletli
kärendesine bermek
1. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendä 10 ýyl we ondan
köp möhlet bilen şol hojalyklaryň agzalarynyň, oba hojalyk paýdarlar
jemgyýetlerine, kärendeçileriň birleşiklerine we daýhan hojalyklaryna şu
aşakdakylary hasaba almak bilen berilýär:
- ýer we suw serişdeleriniň möçberini;
- zähmete ukyply bir adama düşýän paý
böleginiň ortaça meýdanyny;
- ýer bölekleriniň ýerleşýän ýerini;
- ekin meýdanlarynyň (atyzlaryň)
bitewligini saklamak bilen suwarymly ýerleri 200 ga çenli möçberde kärendesine
bermegi;
- kärendeçileriň (hojalygyň agzalarynyň,
kärendeçileriň birleşikleriniň, daýhan hojalyklarynyň) kärendä alnan ýerleri
işläp bejermäge bolan mümkinçiliklerini;
- ekin dolanyşyk ülňüleriniň berjaý
edilmegini, topragyň abat saklanylmagyny we onuň mesliginiň
ýokarlandyrylmagyny;
- kärende şertnamasyna laýyklykda oba
hojalyk önümlerini öndürmegiň üpjün edilmegini;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan beýleki ýagdaýlarda.
2. Suwarymly ýerleri
uzak möhletli kärendesine almaga isleg bildirýän daýhan birleşikleriniň we
beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň agzalary, oba hojalyk paýdarlar
jemgyýetleri, kärendeçileriň birleşikleri we daýhan hojalyklary bu barada
daýhan birleşigine we beýleki oba hojalyk kärhanasyna ýüz tutýarlar.
3. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň suwarymly ýerleri uzak möhletli kärendä, olary hökmany
suratda maksatly niýetlenilişi boýunça peýdalanmak üçin berilýär.
Kärendä berlip, bir ýylyň dowamynda
kärendeçiniň günäsi bilen peýdalanylmadyk ýer bölekleri dolulygyna ýa-da
bölekleýin yzyna alynmaga degişlidir. Ýer bölegini yzyna almak we ony
başga bir kärendeçä bermek şu bitewi Kanunda bellenilen tertipde geçirilýär.
4. Her daýhan birleşigi
we beýleki oba hojalyk kärhanasy boýunça uzak möhletli kärendä berilýän ýer
bölekleriniň möçberleri ýer we suw serişdeleriniň möçberlerine, ýerleriň
ýerleşýän ýerine we oba hojalyk önümçiligine gatnaşmaga isleg bildirýän
kärendeçileriň sanyna baglylykda kesgitlenilýär.
5. Suwarymly ýerleri
uzak möhletli kärendä bermek daýhan birleşiginiň we beýleki oba hojalyk
kärhanasynyň Toparynyň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39–njy madda)
47-nji madda. Türkmenistanyň raýatlaryna
we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk önümçiligi bilen baglaşykly
bolmadyk maksatlar üçin ýerleri kärendä bermek
1. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna wagtlaýyn dükançalary, ulag duralgalaryny, ulag
jaýlaryny, ammarlary, ussahanalary we beýleki wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek
üçin ýer bölekleri etrabyň (şäheriň), welaýatyň we Aşgabat şäheriniň ýer
meseleleri baradaky toparlarynyň çözgüdi boýunça berilýär.
2. Kärendä berlen ýer böleklerini resmileşdirmek, olaryň çäklerini
bellemek, kärende şertnamalaryny bellige almak ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy tarapyndan şu bitewi Kanuna laýyklykda geçirilýär.
48-nji madda. Daşary ýurt raýatlaryna we
edara görnüşindäki taraplaryna, daşary ýurt döwletlerine we halkara
guramalaryna ýerleri kärendä bermek
1. Daşary ýurt raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara
guramalaryna şu aşakdaky maksatlar üçin ýer kärendesine berilýär:
- gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl
hajatlar;
- söwda we durmuş nokatlaryny, ammarlary,
ulag duralgalaryny we beýleki wagtlaýyn desgalary ýerleşdirmek.
Ýerler görkezilen taraplara diňe
kärendesine we Türkmenistanyň Prezidentiniň çözdüdi boýunça berilýär.
Daşary ýurt raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara
guramalaryna kärendä berlen ýerleriň kärende möhletini uzaltmak onuň berliş
tertibinde amala aşyrylýar.
2. Kärendä alnan ýer bölegini
resmileşdirmek, onuň araçägini ýerinde bellemek we kärende şertnamalaryny
bellige almak ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan
amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).
49-njy madda. Ýer kärende şertnamasyny
kärendä berijiniň haýyşy boýunça möhletinden öň ýatyrmak
1. Kärendä beriji ýerleriň kärende
şertnamasynyň möhletinden öň ýatyrylmagyny şu aşakdaky halatlarda talap edip
biler:
- kärende şertleri berjaý edilmese;
- ýer kanunçylygyny bozmak bilen ýerlerden
peýdalanylanda;
- kärendä alnan ýeriň hili bilkastdan
ýaramazlaşdyrylanda;
- hojalyk işiniň netijesinde ekologik
ýagdaýyň ýaramazlaşmagynda;
- kärende tölegi, tölemeli wagty geçenden
soň, 30 günüň dowamynda geçirilmese, ol ýeňillikli 30 gün möhlet hem kärendäniň
ähli dowamynda diňe bir gezek geçirmek şertlerinde berilýär, eger wagtynda
tölemezlik gaýtalansa, bu kärende ýeri möhletinden öň ýatyrmaklyga esas bolýar;
- ýerler kärendä berlen pursatyndan
başlap, bir ýylyň dowamynda peýdalanylmasa, eger şertnama başga ýagdaýy
göz öňünde tutmaýan bolsa;
- kärendä alnan ýerlerde rugsat edilmedik
desgalar gurlanda;
- kärendesine alnan ýerler garaşly kärendä
berlende;
- şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň
beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.
2. Eger şertnama başga ýagdaýy göz öňünde
tutmaýan bolsa, kärendä beriji kärende şertnamasyny, möhletinden öň, bu barada
kärendeçini iň azyndan 3 aý öň ýazmaça görnüşde habarly edenden soň bozup
biler.
50-nji madda. Ýer kärende şertnamasyny
kärendeçiniň haýyşy boýunça möhletinden öň ýatyrmak
1. Kärendeçi ýer kärende şertnamasyny
möhletinden öň ýatyrmak barada şu aşakdaky halatlarda haýyş edip biler:
- kärendä beriji şertnamalaýyn
borçnamalaryny ýerine ýetirmese;
- eger kärende şertnamasy başga ýagdaýy
göz öňünde tutmaýan bolsa, adatdan daşary ýagdaýlary hasaba almazdan,
kärendeçiniň ýeri peýdalanmaga mümkinçiligi bolmasa.
- şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň
beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.
2. Eger şertnama başga ýagdaýy göz öňünde
tutmaýan bolsa, kärendeçi kärende şertnamasyny möhletinden öň, haçanda bu
barada kärendä berijini hasyl ýygnalmazyndan 3 aýdan gijä goýman ýazmaça
görnüşde habarly edenden soň bozup biler.
51-nji madda. Garaşly kärende
Ýerleriň garaşly kärendä berilmegi gadagan
edilýär.
511-nji madda. Ýer
böleklerine bolan kärende hukugynyň geçmegi
Gurluşyk we beýleki oba hojalyk däl
hajatlary üçin uzak möhletleýin kärendesine berlen ýer böleklerinde ýerleşen
gozgalmaýan emlägiň obýektleri satyn alnanda-satylanda, ýer böleginde ýerleşen
gozgalmaýan emläge bolan hukuk mirasdüşerlik tertipde geçende, gozgalmaýan
emläk bilen beýleki raýat-hukuk geleşikleri amala aşyrylanda ýer gatnaşyklary
babatdaky hukuklar we borçlar şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki
kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda ýer böleklerinde ýerleşen gozgalmaýan
emlägiň obýektlerine bolan hukuk geçýän şahsa ýer böleginiň galan kärende
möhleti bilen geçýär.
Kodekse 511 maddasy 2016-njy
ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda.
512-nji madda. Ýerleriň
kärendesiniň aýratynlyklary
Şu babyň düzgünleri erkin ykdysady zolagyň
gatnaşyjylaryna ýer böleklerini kärendesine bermek babatynda «Erkin ykdysady
zolaklar hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda kesgitlenen aýratynlyklar göz öňünde
tutulyp ulanylýar.».
Kodekse 512 maddasy 2017-nji
ýylyň 9-njy oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 137-nji madda.
VIII bap. Ýer
bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň
hukuklaryny goramak
52-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň,
ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklaryny goramak
1. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden
peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň işine döwlet, hojalyk we beýleki
edaralar, guramalar, şeýle hem olaryň wezipeli adamlary tarapyndan goşulmak
gadagan edilýär, Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulan halatlary muňa
girmeýär.
2. Ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden
peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň bozulan hukuklary, şu bitewi Kanun we
Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda göz öňünde tutulan tertipde,
dikeldilmäge degişlidir.
3. Şahsy adamlara, Türkmenistanyň we
daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt
döwletlerine we halkara guramalaryna berlen ýer böleklerini döwlet we
jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna almak, olaryň islegi boýunça, deň derejedäki
ýer bölegi berlenden we täze ýerde ýaşaýyş jaýlary, önümçilik we beýleki
desgalary ýykylyp aýrylýanlarynyň deregine gurlandan soň, geçirilip bilner.
Gurluşyk bilen baglanyşykly çykdajylaryň,
şeýle hem beýleki zyýanyň öwezini dolmak ýer bölegi bölünip berilýän
şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň we edara
görnüşindäki taraplary şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary
tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde geçirilýär.
53-nji madda. Ýer bölekleriniň eýeleriniň,
ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi
1. Döwletiň, tebigy gurşawy goramagyň,
inženerçilik desgalaryny gurmagyň we ulanmagyň bähbitleri üçin, şeýle hem
döwletiň we Türkmenistanyň raýatlarynyň howpsyzlygyny üpjün etmek maksady bilen
ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň
hukuklary, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda,
çäklendirilip bilner.
2. Döwlet we jemgyýetçilik bähbitlerinden
ugur alyp, ýer böleklerini satyn almak-satmak, çalyşmak, peşgeş bermek we
girewe goýmak gadagan edilýär.
3. Ýer bölegine eýeçilik, ýerden
peýdalanmak we ýer kärende hukuklary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde resmileşdirilýänçä senagat, ulag, aragatnaşyk we gaýry maksatly
desgalaryň gurluşygyny maliýeleşdirmäge ýol berilmeýär.
531-nji madda. Eýeçilikde
bolan gurluşyk edilen ýer bölegini peýdalanmak
1. Eger-de eýeçilikde bolan gurluşyk
edilen bir ýer böleginde birnäçe eýeleriň eýeçiliginde bir we birden köp obýekt
ýerleşen ýagdaýynda, bu ýer bölegi umumy eýeçilikde bolup durýar diýlip hasap
edilýär.
Umumy eýeçilikde durýan ýer bölegine bu
ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy ýer bölegine hukugy bolan
taraplaryň her biriniň görkezilen paýy boýunça olaryň hersine aýratynlykda
resmileşdirilýär.
2. Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň
bölünmegi jemagat hyzmatlarynyň (suw, gaz, lagym, elektrik üpjünçiligi we gaýry
hyzmat ediş desgalary we enjamlary), şeýle hem obýektiň eýeleriniň hersiniň bu
obýekte özbaşdak girelgesiniň (pyýada ýa-da ulagly geçmek mümkinçiliginiň)
bolmagynyň üpjün edilmegine mümkinçilik bolan ýagdaýynda amala aşyrylýar.
Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň
bölünmegi hem-de täze eýesiniň adyna berkidilmegi häkimiň degişli karary
esasynda resmileşdirilýär.
Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň
bölünmegi esasynda täze emele gelen ýer bölekleriniň hersine aýratyn täze
kadastr belgi berilýär hem-de bu ýer böleklerine hukugy kepillendirýän
resminamalar aýratynlykda resmileşdirilýär.
Kodekse 531 maddasy 2016-njy
ýylyň 23-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan –
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165-nji madda.
54-nji madda. Ýer böleklerine eýeçilik,
ýerden peýdalanmak hukugynyň geçmegi
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri
hususylaşdyrylanda, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlary
hususylaşdyrylanda, ýere eýeçilik etmek we ýerden peýdalanmak hukugy başga
birine berlende we geçende, ýer böleginde ýerleşen gozgalmaýan emläk satyn
alnanda-satylanda, oba hojalyk önümçiligini alyp barmak üçin öň hususy
eýeçilige berlen ýer böleginiň esasynda daýhan hojalygy döredilende, ýer
böleginde ýerleşen gozgalmaýan emläge bolan hukuk mirasdüşerlik tertipde
geçende, gozgalmaýan emläk bilen beýleki raýat-hukuk geleşikleri amala
aşyrylanda, şeýle hem ýer böleklerine eýeçilik, ýerden peýdalanmak hukugy
mirasdüşerlik tertipde geçende ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar,
şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna
laýyklykda degişli hukugyň geçýän şahsyna geçýär.
Ýokarda görkezilen esaslar boýunça obýekte
ýa-da onuň bölegine eýeçilik hukugy birnäçe eýelerine geçen ýagdaýynda, bu ýer
bölegi umumy eýeçilik ýa-da peýdalanmak hukugy bilen geçýär.
Umumy eýeçilikde durýan ýer böleginiň
bölünmegi hem-de eýesiniň adyna berkidilmegi häkimiň degişli karary esasynda
resmileşdirilýär.
11. Gurluşyk etmek, şol sanda paýly gurluşyk
etmek üçin berlen ýer böleginde gurlan obýekti haýsy hem bolsa bir edara
görnüşindäki tarap öz hasabyna kabul edýän, hasabynda saklaýan ýa-da onuň
hasabyna berilýän bolsa, şol obýektiň ýerleşýän ýer bölegine bolan hukuk bu
edara görnüşindäki tarapa hemişelik peýdalanmak hukugy esasynda hojalygy
ýörediş hukugy ýa-da dessin dolandyryş hukugy bilen geçýär hem-de bu
hukuklar döwlet belligine alynýar.
Eger ýer böleginde gurlan obýekt
gozgalmaýan emläk toplumyna girýän bir öýli ýaşaýyş jaýy bolup durýan bolsa,
jaýy satyn alan şahsa ýer bölegine bolan hukuk eýeçilik hukugy bilen (şu
maddanyň birinji böleginiň ikinji tesiminde görkezilen ýagdaýda –
umumy eýeçilik hukugy bilen) geçýär we gozgalmaýan emlägiň ýerleşýän ýer
bölegine bolan eýeçilik hukugy döwlet belligine alynýar.
Eger ýer böleginde gurlan obýekt
gozgalmaýan emläk toplumyna girýän köp öýli ýaşaýyş jaýy bolup durýan bolsa, bu
jaýdan öý ýa-da durmuş-medeni, administratiw we söwda maksatly obýektler
(mundan beýläk – başga obýektler) satyn alnan ýagdaýynda, diňe şol öýe ýa-da
başga obýektlere bolan eýeçilik hukugy ýüze çykýar, köp öýli ýaşaýyş jaýynyň
ýa-da başga obýektleriň ýerleşýän ýer bölegi bolsa, şol ýaşaýyş jaýynyň
ýaşaýjylarynyň we başga obýektleriň eýeleriniň umumy peýdalanylmagynda durýar
diýlip hasap edilýär hem-de ýaşaýyş jaýynyň ýaşaýjylarynyň we başga obýektleriň
eýeleriniň şol ýer bölegine bolan hukuklary döwlet belligine alynmaga degişli
däldir.
2. Ýer böleklerine eýeçilik, ýerden
peýdalanmak hukugynyň geçmegini resmileşdirmek, şeýle hem degişli resminamalary
bermek, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan ýer
bölekleriniň eýeleriniň we ýerden peýdalanyjylaryň hasabyna Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
Ýer böleklerine eýeçilik, ýerden
peýdalanmak hukugynyň geçmegi esasynda ýerden peýdalanyjylara namalar gaýtadan
resmileşdirilende, öň resmileşdirilen ýer gurluşyk işi bilen bagly
resminamalaryň esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy
tarapyndan ýere bolan hukugy belleýän resminamalar täze eýesiniň adyna degişli
toparlara hödürlenmezden, häkimiň karary bolmazdan (şu bitewi Kanunyň 531-nji maddasynyň ikinji
böleginde görkezilen halatlar muňa degişli däldir) Döwlet namasy
resmileşdirilýär.
(2016-njy ýylyň 23-nji noýabryndaky we
2020-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda
– Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 165–nji madda; 2020 ý.,
№ 4, ___-nji madda).
IX bap. Ýer üçin töleg
55-nji madda. Ýer üçin töleg
1. Türkmenistanda ýerler tölegli esasda
peýdalanylýar. Ýerlerden peýdalanylmagy üçin tölegiň görnüşleri ýer üçin töleg
we kärende tölegidir.
2. Ýer üçin töleg Türkmenistanyň
raýatlarynyň eýeçiliginde, şeýle hem Türkmenistanyň raýatlarynyň we edara
görnüşindäki taraplarynyň peýdalanmagynda durýan ýerler üçin alynýar.
Ýer üçin tölegiň möçberleri, ony
hasaplamagyň we tölemegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenilýär.
3. Kärende tölegi şahsy adamlara,
Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna,
şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna kärendesine berlen
ýerler üçin alynýar.
Ýer üçin kärende töleginiň möçberini
kesgitlemegiň tertibi, ony tölemegiň şertleri we möhletleri Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
4. Şahsy adamlaryň we edara görnüşindäki
taraplaryň ýer üçin tölegini we kärende tölegini tölemek boýunça ýeňillikler
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
56-njy madda. Ýer üçin tölegden we ýer
üçin kärende töleginden alynýan serişdeleri peýdalanmak
Ýer üçin tölegden we ýer üçin kärende
töleginden gelýän serişdeler ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça degişli
ýerli býujetlere geçirilýär.
Geçirilýän serişdeleriň möçberleri we
olary peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenilýär.
X bap. Oba hojalyk
maksatly ýerler
57-nji madda. Oba hojalyk maksatly ýerler
we olaryň düzümi
1. Oba hojalyk maksatly ýerlere oba
hojalyk hajatlary üçin berlen we şu maksatlar üçin göz öňünde tutulan ýerler
degişlidir.
2. Oba hojalyk maksatly ýerleriň
düzüminde, oba hojalygyny ýöretmek üçin zerur bolan oba hojalyk ýerleri, mellek
ýerleri we melioratiw gurluşygy geçirilýän ýerler, tokaýlaryň we içerki hojalyk
ýollarynyň, beýleki ulgamlaryň, ýapyk suw howdanlarynyň, melioratiw ulgamynyň,
jaýlaryň (gurluşyklaryň), desgalaryň we beýleki ýerleriň tutýan ýerleri, şeýle
hem gaýry ýerler tapawutlandyrylýar.
3. Oba hojalygynda peýdalanylýan ýerlere
şu aşakdakylar degişlidir:
- sürülýän ýerler - yzygiderli işlenip
bejerilýän we oba hojalyk ekinlerini ekmek üçin peýdalanylýan suwarymly we düme
ýerler;
- boz ýerler - öň sürülýän ýerleriň
düzüminde bolup, bir ýyldan köp oba hojalyk ekinlerini ekmek üçin
peýdalanylmaýan oba hojalygyna niýetlenen ýerler;
- köp ýyllyk agaçlar - baglaryň,
üzümleriň, tutlaryň, nahalhanalaryň, we beýleki agaçlaryň tutýan oba hojalyk
ýerleri;
- öri meýdanlary - mal bakmak üçin
peýdalanylýan oba hojalyk ýerleri;
- ot ýatyrylýan ýerler - ot ýatyrmak üçin
peýdalanylýan oba hojalyk ýerleri.
4. Oba hojalyk maksatly ýerleri oba
hojalyk hajatlary däl ýerleriň beýleki toparlaryna geçirmeklige, şu
bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalaryna laýyklykda, aýratyn
halatlarda ýol berilýär.
58-nji madda. Suwarymly ýerler
1. Suwarymly ýerlere, suw serişdeleri bu
ýerleriň suwarylmagyny üpjün edýän suwaryş çeşmeleri bilen bagly hemişelik
ýa-da wagtlaýyn suwaryş ulgamlary bolan sürülýän ýerler we suwarymly tokaýlary
hem-de gorag tokaý zolaklaryny goşmak bilen köp ýyllyk agaçlar üçin
peýdalanylýan ýerler degişlidir.
2. Suwarymly ýerler aýratyn goralmaga
degişlidir. Bu ýerleri suwarylmaýan ýerlere geçirmek, aýratyn halatlarda,
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary boýunça geçirilýär.
3. Suwarymly ýerlerden peýdalanyjylar, Türkmenistanyň
kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde, çeşmeleriň suwlulygyny nazara almak
bilen bellenilen çäklere laýyklykda, suwaryş suwy bilen üpjün edilmelidir.
59-njy madda. Öri meýdanlary
1. Öri meýdanlary şu aşakdakylar boýunça
bölünýär:
- ýerleşýän ýeri - çöl, dag etek we dag
örüleri;
- peýdalanmagyň häsiýeti - ýylyň dowamynda
we möwsümleýin;
- suw çeşmeleri bilen üpjünçilik
derejesi-suwlulandyrylan we suwlulandyrylmadyk;
- peýdalanmagyň görnüşi-örülerdäki we
suwarymly ekerançylyk zolagynda ýerleşen.
2. Öri meýdanlary döwlet goragyna
degişlidir.
60-njy madda. Türkmenistanyň raýatlaryna
we edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek
Oba hojalyk maksatly ýerler şu aşakdakylar
üçin berilýär:
-Türkmenistanyň raýatlaryna ‒ şahsy
kömekçi hojalygy alyp barmak, gulluk ýer paýy we oba hojalyk önümçiligini alyp
barmak, şeýle hem mal bakmak we ot ýatyrmak;
- daýhan birleşiklerine, oba hojalyk
paýdarlar jemgyýetlerine, daýhan hojalyklaryna we Türkmenistanyň
beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna oba hojalygyny alyp barmak;
- ylmy-barlag, okuw, tohumçylyk
hojalyklaryna we umumy bilim berýän mekdeplere - barlag, okuw maksatlary,
öňdebaryjy tejribäni wagyz etmek we tohumçylygy ösdürmek hem-de oba hojalygyny
alyp barmak;
- Türkmenistanyň edara görnüşindäki
taraplaryna - kömekçi oba hojalygyny alyp barmak.
(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda).
61-nji madda. Türkmenistanyň raýatlaryna
oba hojalyk maksatly ýerleri bermek
Türkmenistanyň raýatlaryna oba hojalyk
maksatly ýerler şahsy kömekçi hojalygyny we oba hojalyk önümçiligini alyp
barmak, şeýle hem mal bakmak we ot ýatyrmak üçin şu bitewi Kanuna laýyklykda berilýär.
(2015-nji ýylyň 28-nji fewralyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2015 ý., № 1, 37-nji madda).
62-nji madda. Daýhan birleşiklerine, oba
hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara
görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerleri bermek
1. Daýhan birleşiklerine, oba hojalyk
paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara
görnüşindäki taraplaryna oba hojalyk maksatly ýerler oba hojalyk önümçiligini
alyp barmak üçin peýdalanmaga berilýär.
2. Täze döredilýän daýhan birleşikleriniň,
oba hojalyk paýdarlar jemgyýetleriniň, Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara
görnüşindäki taraplarynyň ýerden peýdalanmak hukugyny resmileşdirmek we şol
hukugyň bes edilmegi, olary döretmek, üýtgedip gurmak ýa-da ýatyrmak baradaky
kararlar bellenilen tertipde kabul edilenden soň, geçirilýär.
3. Oba hojalyk maksatly ýerleri daýhan
birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki
oba hojalyk edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga bermek, olaryň hojalyk
işi üçin amatly çäklerde geçirilýär.
Daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk
paýdarlar jemgyýetleriniň Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki
taraplarynyň ýerden peýdalanmagynda pytraňňylyga, pahnalamaklyga we beýleki
kemçiliklere umuman ýol berilmeýär.
4. Daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk
paýdarlar jemgyýetleriniň Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk edara görnüşindäki
taraplarynyň ýerden peýdalanmagynda pytraňňylygy, pahnalamaklygy we beýleki
kemçilikleri aradan aýyrmak hojalygara ýer gurluşygy tertibinde geçirilýär.
63-nji madda. Türkmenistanyň edara
görnüşindäki taraplaryna kömekçi oba hojalygy alyp barmak üçin oba hojalyk
maksatly ýerleri bermek
1. Türkmenistanyň edara görnüşindäki
taraplaryna öz işgärlerini, naharhanalary, çagalar edaralaryny, mekdepleri,
hassahanalary, garrylar we maýyplar öýlerini, şypahanalary, dynç alyş öýlerini
we beýleki durmuş maksatly edaralary oba hojalyk önümleri bilen üpjün etmegi
gowulandyrmak, şeýle hem öz hajatlary üçin önümleri öndürmek maksatlary bilen
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde oba hojalygynda
peýdalanylmaýan ýerler, käbir halatlarda bolsa oba hojalyk maksatly ýerler
kömekçi oba hojalygyny alyp barmak üçin hem berlip bilner.
2. Kömekçi oba hojalygynyň ýerlerini
ikilenji peýdalanmaga we beýleki ýerden peýdalanyjylara kärendä bermek
gadagandyr.
64-nji madda. Daýhan hojalyklaryna oba
hojalyk maksatly ýerleri bermek
1. Daýhan hojalyklaryna oba hojalyk maksatly
ýerler:
- daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden uzak möhletli kärendä;
- ýörite ýer gaznasyndan peýdalanmaga
berilýär.
2. Daýhan hojalyklarynyň ýerden
peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny resmileşdirmek şu bitewi Kanuna
laýyklykda geçirilýär.
3. Daýhan hojalygynyň ýerlerini ikilenji
peýdalanmaga we kärendä bermek gadagan edilýär.
65-nji madda. Daýhan birleşikleriniň we
beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerlerinden peýdalanmak
1. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerleri oba hojalyk önümlerini
öndürmek üçin peýdalanylýar we uzak möhletli kärendä 10 ýyl we ondan köp möhlet
bilen aşakdakylara kärendesine berlip bilner:
- olaryň agzalaryna;
- oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine;
-kärendeçileriň birleşiklerine;
-daýhan hojalyklaryna.
2. Daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň oba hojalyk maksatly ýerlerini olaryň agzalaryna, oba
hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine, kärendeçileriň birleşiklerine we daýhan
hojalyklaryna uzak möhletli kärendä bermek şu bitewi Kanuna laýyklykda amala
aşyrylýar. Uzak möhletli kärendä berilýän ýerleriň möçberi, ekin meýdanlarynyň
bitewligini saklamagy hasaba alyp, şeýle hem kärendeçileriň ýerlerden bilelikde
netijeli peýdalanmaklary üçin 200 gektara çenli möçberde berlip bilner.
(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 39-njy madda).
66-njy madda. Öri meýdanlary bermek
1. Öri meýdanlary Türkmenistanyň
raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä mal bakmak üçin
peýdalanmaga we kärendesine şu aşakdakylary hasaba almak bilen berilýär:
- öri meýdanlaryň ot-iým üpjünçiligini;
- mallaryň baş sanyny;
- öri meýdanlaryň suwlulandyrylyşyny.
2. Öri meýdanlaryndan peýdalanyjylar we
kärendeçiler, olary abat saklamak we gowulandyrmak, ýel we suw eroziýasyna,
çölleşmeklige garşy göreşmek, suw çeşmelerini gurmak we olaryň durkuny
täzelemek, örüleri çalşyp peýdalanmagy berjaý etmek, şeýle hem öri
meýdanlarynyň sandan çykarylmagyna ýol bermezlik boýunça çäreleri geçirmäge
borçludyrlar.
3. Türkmenistanyň raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä öri meýdanlaryny mal bakmak üçin peýdalanmaga
we kärendä bermek Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilen
tertipde we şertlerde amala aşyrylýar.
4. Öri meýdanlaryny Türkmenistanyň
raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem çekenä peýdalanmaga we
kärendä bermekligi resmileşdirmek, olaryň arasynda öri meýdanlaryny gaýtadan
bölmek, öri meýdanlarynyň dolanyşygyny girizmek, olary gowulandyrmak,
suwlulandyrmak boýunça taslamalary düzmek etraplaryň (şäherleriň) ýer
meseleleri baradaky toparlarynyň (etraplaryň arasynda ‒ welaýatlaryň ýer
meseleleri baradaky toparlarynyň) ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet
edarasy bilen ylalaşylan teklipleri boýunça degişli häkimleriň kararlary
esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan geçirilýär.
Öri meýdanlary daýhan birleşiklerine,
beýleki oba hojalyk kärhanalaryna we döwlete dahylly edaralaryna (döwletiň paýy
bolan Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna) 25 ýyla çenli möhlet
bilen, beýleki döwlete dahylsyz Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna,
Türkmenistanyň raýatlaryna we çekenä 10 ýyla çenli möhlet bilen peýdalanmaga,
şeýle hem kärendesine Türkmenistanyň raýatlaryna, edara görnüşindäki
taraplaryna we çekenä 10 ýyla çenli möhlet bilen döwletiň ätiýaçlyk ýerlerinden
hem-de beýleki ýerden peýdalanyjylaryň peýdalanmaýan ýerlerinden berlip bilner.
(2019-njy ýylyň 5-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 4, 76-njy madda).
67-nji madda. Oba hojalyk maksatly ýerlerden
peýdalanmak we olary goramak boýunça ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden
peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň borçlary
Oba hojalyk maksatly ýerlerden peýdalanýan
ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri şu aşakdakylara
borçludyrlar:
- ýerlerden rejeli peýdalanmak we topragyň
mesligini ýokarlandyrmak boýunça çäreleri işläp taýýarlamaga we amala aşyrmaga;
- ylmy taýdan esaslandyrylan ekin
dolanşyklaryny we ekerançylyk ulgamyny, öňdebaryjy tilsimaty ornaşdyrmaga;
- sürülýän ýerleriň abat saklanmagyny we
giňeldilmegini üpjün etmäge;
- ähli içerki hojalyk suwaryş we şor suw
akabalarynyň ulgamyny we ondaky desgalary tehniki taýdan abat ýagdaýda
saklamaga;
- topragyň mesliginiň peselmegine,
suwarymly ýerleriň şorlaşmagyna we suw basmagyna, olaryň hapa-haşal otlara
basdyrylmagyna, ýerleriň we suw çeşmeleriniň hapalanmagyna ýol bermezlige;
- ekologik ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna ýol
bermezlige;
- ýerleriň çölleşmegine we öri meýdanlaryň
sandan çykmagyna ýol bermezlige;
- şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň
beýleki hukuk namalaryna laýyklykda ýerlerden peýdalanmagyň netijeliligini
ýokarlandyrmak we olary goramak boýunça beýleki çäreleri geçirmäge.
XI bap. Tokaý
gaznasynyň, suw gaznasynyň ýerleri
we döwlet ätiýaçlyk
ýerleri
68-nji madda. Tokaý gaznasynyň ýerleri
1. Tokaý bilen örtülen we tokaý bilen
örtülmedik, ýöne tokaý hojalygynyň hajatlary üçin niýetlenen ýerler tokaý
gaznasynyň ýerlerine degişlidir.
2. Tokaý hojalygynyň hajatlary üçin
ulanylmaýan ýerler oba hojalygyny alyp barmak üçin, Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde, Türkmenistanyň raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna berlip bilner.
3. Tokaý gaznasynyň ýerlerinden
peýdalanmak şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň tokaý kanunçylygyna laýyklykda amala
aşyrylýar.
69-njy madda. Suw gaznasynyň ýerleri
1. Suw gaznasynyň ýerlerine,
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, Türkmenistanyň edara
görnüşindäki taraplaryna bölünip berlen, akýan suwlaryň (derýalaryň,
kanallaryň, şor suw akabalarynyň we ş.m.) we suw hanalarynyň (kölleriň, suw
howdanlaryň, Hazar deňziniň türkmen bölegi we ş.m.), gidrotehniki we beýleki
suw hojalyk desgalarynyň tutýan ýerleri, şeýle hem suw desgalarynyň
kenarlarynda zolaklar üçin berlen ýerler degişlidir.
2. Derýalaryň, magistral kanallaryň we şor
suw akabalarynyň, suw howdanlarynyň we beýleki suwly ýerleriň kenarýakalary,
şeýle hem ilatyň içimlik we durmuş, bejeriş we medeni-sagaldyş hajatlary üçin
suw gözbaşlarynyň kenarlary boýunça, Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilýän
tertipde, suw-gorag zolaklary we kenarýaka zolaklary bellenilýär.
3. Suw gaznasynyň ýerlerinden peýdalanmak
şu bitewi Kanunda we Türkmenistanyň suw kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde
amala aşyrylýar.
70-nji madda. Suw gorag zolaklary, suw
desgalarynyň kenarýaka suw gorag zolaklary
1. Akýan suwlaryň arnalaryna we suw
hanalaryna ýanaşyk ýerler suw gorag zolagyna degişlidir.
2. Suw gorag zolagynyň düzümine derýalaryň
arnasy, sekileri, erňekleri we esasy kenarlaryň uly ýapgytlary, şeýle hem derýalaryň
jülgelerine gös-göni birigýän käller we jarlar girýärler. Suw gorag zolagynyň
çäginde, akýan suwlaryň we suw hanalarynyň kenary boýunça, hojalyk işleri berk
çäklendirilen ýer-suw gorag kenarýaka zolagy bölünýär.
3. Suw gorag we suw gorag kenarýaka
zolaklarynyň araçägi, olaryň çägindäki hojalyk işleriniň tertibi we toprak
gorag we suw gorag çäreleriniň düzümi suw gorag zolaklarynyň taslamasynda
kesgitlenilýär. Suw gorag zolaklarynyň çägindäki ýerler hojalyk
peýdalanylyşyndan alynmaýar, ýöne hojalyk işleriniň ýörite çäklendirmeleri
bellenilýär.
4. Suw gorag kenarýaka zolaklarynyň
araçäkleri, ýerinde, tassyklanan taslama laýyklykda ýer serişdelerini
dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
71-nji madda. Döwlet ätiýaçlyk ýerleri
1. Eeçilige, peýdalanmaga we kärendesine
berilmedik ähli ýerler döwlet ätiýaçlyk ýerlerine degişlidir.
2. Döwlet ätiýaçlyk ýerleri, şu bitewi
Kanuna laýyklykda, Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna
eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine, esasan oba hojalyk maksatlary üçin
bermäge niýetlenilýär.
XII bap. Ilatly ýerleriň
(şäherleriň, şäherçeleriň
we obalaryň) ýerleri
72-nji madda. Ilatly ýerleriň ýerleri
1. Ilatly ýerleriň (şäherleriň,
şäherçeleriň we obalaryň) ýerlerine, şäherleri, şäherçeleri we obalary gurmak
we ösdürmek üçin peýdalanylýan hem-de niýetlenilen, ýerleriň beýleki
toparlaryndan çäk bilen aýrylan, degişli häkimlikleriň we geňeşleriň garamagynda
durýan ýerler degişlidir.
2. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň
ýerleriniň çägi, olaryň daşky araçäkleri bolup, olaryň ýerlerini beýleki
toparlaryň ýerlerinden bölýärler.
3. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň
çäklerini bellemek, tassyklanan şäher gurluşyk we ýer gurluşyk resminamalary
esasynda geçirilýär.
4. Şäherleriň, şäherçeleriň we obalaryň
çägini tassyklamak Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala
aşyrylýar.
73-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň
ýerleriniň düzümi
Şäherleriň we şäherçeleriň ýerleriniň
düzümine:
- şäher we şäherçe gurluşygynyň;
- umumy peýdalanylýan;
- oba hojalygynda peýdalanylýan;
- tokaý agaçlarynyň tutýan;
- şäherleriň we şäherçeleriň çäginde
ýerleşýän senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika kärhanalarynyň, goranmak we
başga maksatly ýerleri girýär.
74-nji madda. Şäher we şäherçe
gurluşygynyň ýerleri
1. Şäher we şäherçe gurluşygynyň ýerlerine
ýaşaýyş jaý, jemagat-durmuş, medeni-aň bilim, senagat, söwda, dolandyryş we
beýleki desgalar üçin gurlan we olaryň gurluşygy üçin berlen ähli ýerler
degişlidir.
2. Şäher we şäherçe gurluşygynyň ýerleri
Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýaşaýyş jaý,
medeni-durmuş, senagat we gurluşygyň beýleki görnüşleri üçin peýdalanmaga
berilýär.
3. Şäher we şäherçe gurluşygynyň gurluşyk
üçin wagtlaýyn peýdalanylmaýan ýerleri söwda nokatlaryny, dükançalary,
mahabatlaýyş we beýleki desgalary ýerleşdirmek üçin Türkmenistanyň raýatlaryna
we edara görnüşindäki taraplaryna etraplaryň we şäherleriň ýer meseleleri baradaky
toparlarynyň çözgütleri esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet
edarasy tarapyndan kärendä berlip bilner.
4. Gurluşyk üçin ýer bölekleri berlen
Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplary, şol ýerlerde diňe
ýer bölegini bermek baradaky resminamalarda maksady we häsiýeti görkezilen
desgalary gurmaga borçludyrlar.
75-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň
umumy peýdalanylýan ýerleri
1. Şäherleriň we şäherçeleriň umumy
peýdalanylýan ýerlerine şular degişlidir:
- meýdançalar, şaýollar, köçeler,
geçelgeler, ýollar, pyýada ýollar, ýolýaka gülhanalar, suwaryş ulgamlary,
kenarýaka ýerler we ş.m.;
- ilatyň medeni isleglerini we dynç alşyny
kanagatlandyrmak üçin peýdalanylýan ýerler (seýilgähler, tokaýlyklar,
çaklaňja seýil baglary we ş.m.);
- jemagat-durmuş maksatly ýerler
(gonamçylyklar, şeýle hem zyýanly galyndylaryň zyýansyzlandyrylýan ýerleri we
ş.m.).
2. Umumy peýdalanylýan ýerler şäher
häkimliginiň ýa-da geňeşiň degişli önümçilik bölümlerine berkidilýär we olaryň
hasabynda durýar.
3. Şäherlerde we şäherçelerde suw
howdanlarynyň kenarýaka we kenar guşaklyklary ilkinji nobatda ilatyň dynç
almagy, bedenterbiýe we sport bilen meşgullanmagy üçin peýdalanylýar.
4. Umumy peýdalanylýan ýerlerde desgalary
gurmaklyga diňe olaryň maksatly niýetlenilişine laýyklykda ýol berilýär.
76-njy madda. Şäherleriň we şäherçeleriň
oba hojalygynda peýdalanylýan we gaýry ýerleri
1. Şäherleriň we şäherçeleriň oba
hojalygynda peýdalanylýan ýerlerine sürülýän ýerler, baglar, üzümlikler,
tutlar, ir-iýmişli ösümlikler, nahalhanalar, agaçly meýdanlar, öri meýdanlary
we ot ýatyrylýan ýerler degişlidir.
Oba hojalygynda peýdalanylýan ýerler
daýhan birleşiklerine, oba hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň
beýleki oba hojalyk işleri bilen meşgullanýan edara görnüşindäki taraplaryna
oba hojalygyny alyp barmak üçin peýdalanmaga berlip bilner.
2. Şäherleriň we şäherçeleriň gaýry
ýerlerine gumlar, şorluklar, jarlar we gaýry amatsyz ýerler degişlidir.
77-nji madda. Şäherlerde we şäherçelerde tokaý
agaçlarynyň tutýan ýerleri
Şäherlerde we şäherçelerde tokaý
agaçlarynyň tutýan ýerlerine ilatyň dynç alşyny guramak, şäheriň we şäherçäniň
mikroklimatyny, atmosfera howasyny we ekologik ýagdaýyny hem-de
arassaçylyk-tämizlik şertlerini gowulandyrmak, ilatyň medeni isleglerini
kanagatlandyrmak, ýerleri ýel we suw eroziýasyndan goramak üçin niýetlenilen
ýerler degişlidir.
Olaryň düzümindäki tokaý agaçlary
oturdylmadyk ýer bölekleri sport meýdançalaryny guramak we ilatyň dynç alyş
zolagy üçin peýdalanylýar.
78-nji madda. Şäherlerde we şäherçelerde
senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň
ýerleri
1. Şäherlerde we şäherçelerde senagat,
ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerine, degişli
işi amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki
taraplaryna peýdalanmaga berlen ýerler degişlidir.
2. Peýdalanmaga berilýän ýer böleginde
ýerleşdirmäge degişli desgalaryň sanawy ýer bölegini bölüp bermek üçin berlen
haýyşnamalaryň başlangyç maglumatlarynda kesgitlenýär.
3. Peýdalanylýan döwürde goşmaça desgalary
ýerleşdirmäge, etraplaryň (şäherleriň) ýer meseleleri baradaky toparlaryň
teklipleri esasynda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy
tarapyndan rugsat berilýär.
79-njy madda. Şäherlerde we şäherçelerde
ýer böleklerini bermek
Şäherlerde we şäherçelerde Türkmenistanyň
raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýer böleklerini eýeçilige,
peýdalanmaga we kärendesine bermek, şeýle hem daşary ýurt raýatlaryna we edara
görnüşindäki taraplaryna, daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýer
böleklerini kärendesine bermek şu bitewi Kanuna we Türkmenistanyň beýleki hukuk
namalaryna laýyklykda geçirilýär.
80-nji madda. Şäherleriň we şäherçeleriň
ýerlerini peýdalanmak
1. Şäherleriň we şäherçeleriň ýerleri şol
ilatly ýerleriň baş meýilnamalaryna we olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak
taslamalaryna laýyklykda peýdalanylýar.
2. Şäherleriň we şäherçeleriň baş
meýilnamalarynda şol ilatly ýerleriň ýerlerini ýaşaýyş jaý, senagat we beýleki
gurluşyk, ilatyň dynç alyş ýerlerini ýerleşdirmek we abadanlaşdyrmak üçin
peýdalanmagyň esasy ugurlary, şeýle hem olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak
taslamalarynda bolsa, gurluşyga degişli bolmadyk ýa-da wagtlaýyn gurulmaýan
ýerleri peýdalanmagyň esasy ugurlary we nobatlaýyn ulanylmagy kesgitlenilýär.
3. Şäherleriň we şäherçeleriň baş
meýilnamalary we olaryň ýerlerini zolaklaşdyrmak taslamalary Türkmenistanyň
kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde tassyklanylýar.
81-nji madda. Obalaryň ýerleri
1. Obalaryň ýerlerine, çäklerinde ýerleşen
ýer gurluşygy tertibinde bellenen, daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk we tokaý
hojalyk kärhanalarynyň, şeýle hem şäherleriň we şäherçeleriň toparlaryna
degişli bolmadyk ilatly ýerleriň ýerleri degişlidir.
2. Obalaryň ýerlerini peýdalanmak şu
bitewi Kanunda we Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda bellenilýän tertipde
amala aşyrylýar.
82-nji madda. Obalaryň ýerlerinden ýer
böleklerini bermek
1. Obalaryň çäginde ýer böleklerini
eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine bermekligi resmileşdirmek şu bitewi
Kanuna laýyklykda ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy
tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Medeni-durmuş hem-de beýleki desgalaryň
gurluşygy üçin berilýän ýer bölekleriniň möçberleri bellenilen tertipde
tassyklanan gurluşyk kadalaryna we taslama-meýillendiriş resminama laýyklykda
kesgitlenilýär.
83-nji madda. Obalaryň ýerlerinden
peýdalanmak
Obalaryň ýerleriniň meýilnamalaryna we
olary gurmagyň taslamalaryna laýyklykda aşakdakylary ýerleşdirmek üçin
peýdalanylýar:
- ýaşaýyş, medeni-durmuş, önümçilik we
beýleki desgalary gurmak;
- şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek-mellek
ýerler;
- kärende şertlerinde söwda nokatlaryny,
dükançalary, mahabatlandyryş we beýleki desgalary wagtlaýyn ýerleşdirmek.
XIII bap. Senagat, ulag,
aragatnaşyk, energetika,
goranmak we gaýry
pudaklaryň ýerleri
84-nji madda. Senagat, ulag, aragatnaşyk,
energetika, goranmak we gaýry pudaklaryň ýerleri
1. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika,
goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerine degişli işi amala aşyrmak üçin
Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga we
kärendä berlen ýerler degişlidir.
2. Görkezilen maksatlar üçin berilýän ýer
bölekleriniň möçberleri tassyklanylan kadalara we taslama-tehniki resminama
laýyklykda kesgitlenilýär, ýer böleklerini bölüp bermek olaryň özleşdirilişine
görä amala aşyrylýar.
3. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika,
goranmak we gaýry pudaklaryň ýerlerinden peýdalanmak olaryň maksatly
niýetlenilişine laýyklykda amala aşyrylýar.
85-nji madda. Edaralara, kärhanalara we
guramalara senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika goranmak we gaýry pudaklaryň
hajatlary üçin ýerleri bermek
1. Kärhanalara, edaralara we guramalara
peýdalanmaga senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika, goranmak we gaýry
pudaklaryň hajatlary üçin ýerleri bermekligi resmileşdirmek ýer serişdelerini
dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan şu bitewi Kanunda we
Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilen tertipde amala
aşyrylýar.
2. Döwletiň howpsyzlygyny üpjün etmek,
goranmak we döwlet serhedini goramak hajatlary üçin berlen ýerler ýörite
maksada eýedir.
3. Senagat, ulag, aragatnaşyk, energetika,
goranmak we gaýry pudaklaryň kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň
peýdalanmaýan ýerleri Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki
taraplaryna oba hojalyk we beýleki maksatlar üçin şu bitewi Kanunda
kesgitlenilen tertipde we şertlerde wagtlaýyn peýdalanmaga ýa-da kärendä berlip
bilner.
4. Türkmenistanyň edara görnüşindäki
taraplaryna ýerasty baýlyklary işläp çykarmak üçin ýer bölegi dag-magdan bölüp
bermek resmileşdirilenden soň, gelejekde işlenilen meýdany peýdalanmaga ýaramly
durkuna getirmek we tebigaty goramak babatda Türkmenistanyň
kanunçylygynyň talaplaryny berjaý etmek şerti bilen berilýär.
XIV bap. Tebigaty goraýyş,
sagaldyş, dynç alyş
we taryhy - medeni maksatly ýerler
86-njy madda. Tebigaty goraýyş maksatly
ýerler
1. Tebigaty goraýyş maksatly ýerlere,
Türkmenistanyň edara görnüşindäki taraplaryna degişli iş üçin Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde berilýän döwlet goraghanalarynyň, milli we
dendrologik seýilgähleriň, botanika baglarynyň, zakaznikleriň (awçylyk
zakazniklerinden başga), tebigy ýadygärlikleriň ýerleri degişlidir.
2. Tebigaty goraýyş maksatly ýerler döwletiň aýratyn eýeçiliginde
durýar we aýratyn gorag düzgünlidir.
Görkezilen ýerlerde olaryň maksatly
niýetlenilişine garşy gelýän işler gadagandyr.
3. Tebigaty goraýyş maksatly ýerleriň
düzgünini üpjün etmek üçin gorag zolaklary bellenilip bilner, olarda bolsa
gorag düzgüniniň berjaý edilmegine ýaramaz täsirini ýetirýän işler gadagan
edilýär.
4. Tebigaty goraýyş maksatly ýerlerden
peýdalanmak we olaryň gorag zolaklaryny bellemek Türkmenistanyň kanunçylygynda
kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.
87-nji madda. Sagaldyş maksatly ýerler
1. Sagaldyş maksatly ýerlere, keselleriň öňüni alyş we
olaryň bejeriş çärelerini guramak üçin amatly, tebigy bejeriş häsiýetleri we
aýratyn howa şertleri bolan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
berlen ýer bölekleri degişlidir:
Türkmenistanyň edara görnüşindäki we şahsy taraplaryna
- peýdalanmaga ýa-da kärendesine;
daşary ýurtly edara görnüşindäki
taraplara- kärendesine.
2. Ilatyň kesellemiginiň öňüni almak we
bejermek hem-de dynç almagy üçin, şeýle hem tebigy bejeriş häsiýetlerini
goramagyň zerur şertlerini üpjün etmek maksady bilen sagaldyş maksatly ýerlerde
sanitariýa gorag zolaklary bellenilýär. Şol zolaklaryň çäklerinde
Türkmenistanyň şahsy adamlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna olaryň
maksatly niýetlenilişine garşy gelýän iş üçin ýer böleklerini bermek gadagan
edilýär.
3. Sagaldyş maksatly ýerleri peýdalanmak
we sanitariýa gorag zolaklaryny bellemek Türkmenistanyň kanunçylygynda
kesgitlenilen tertipde amala aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 1-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 4, 68-nji madda).
88-nji madda. Dynç alyş maksatly ýerler
1. Dynç alyş maksatly ýerlere ilatyň köpçülikleýin
dynç almagyny, syýahatçylygy we sporty guramak üçin berlen ýerler degişlidir;
Türkmenistanyň edara görnüşindäki we şahsy taraplaryna
- peýdalanmaga ýa-da kärendesine;
daşary ýurtly edara görnüşindäki taraplara
– kärendesine.
2. Dynç alyş maksatly ýerlerden
peýdalanmak Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala
aşyrylýar.
(2007-nji ýylyň 1-nji oktýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2007 ý., № 4, 68-nji madda).
89-njy madda. Taryhy-medeni maksatly
ýerler
1. Taryhy-medeni maksatly ýerlere,
taryhy-medeni goraghanalaryň, memorial seýilgähleriň, guburlaryň, arheologik
ýadygärlikleriň, taryhy we medeni ýadygärlikleriň Türkmenistanyň degişli edara
görnüşindäki taraplaryna peýdalanmaga berlen ýerler degişlidir.
Şol ýerlerde olaryň bellenilen maksatly
niýetlenilişine garşy gelýän iş gadagan edilýär.
2. Taryhy-medeni maksatly ýerlerden
peýdalanmak Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde amala
aşyrylýar.
XV bap. Döwlet ýer
gurluşygy
90-njy madda. Döwlet ýer gurluşygy
Döwlet ýer gurluşygy - munuň özi ýer
gatnaşyklaryny kadalaşdyrmaga, ýerlerden rejeli peýdalanmaga, olaryň
goralmagyna, ýerden peýdalanmagy tertipleşdirmäge, ekerançylygyň medeniýetini
ýokarlandyrmaga, amatly ekologik ýagdaýy döretmäge we daşky tebigy gurşawy
gowulandyrmaga gönükdirilen, Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň berjaý
edilmegini üpjün etmek boýunça döwlet çäreleriniň jemidir.
91-nji madda. Döwlet ýer gurluşygynyň
mazmuny
1. Döwlet ýer gurluşygy çaklamalaýyn we
taslamadan öňki, hojalygara we içerki hojalyk ýer gurluşygyna bölünýär.
2. Çaklamalaýyn we taslamadan öňki ýer
gurluşygyny işläp düzmäge we amala aşyrmaga şu aşakdakylary işläp düzmek we
amala aşyrmak girýär:
- ýer serişdelerinden peýdalanmagyň we
goramagyň döwlet hem-de sebitleýin maksatnamalary;
- Türkmenistanyň, welaýatlaryň, etraplaryň
we şäherleriň ýer serişdelerinden peýdalanmagyň we olary goramagyň, eroziýa
garşy çäreleriň, gorag agaçlaryny döretmegiň, öri meýdanlaryny peýdalanmagyň we
gowulandyrmagyň ülňüleri;
- welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň
ýer gurluşyk ülňüleri;
- etraplaryň, şäherleriň we şäherçeleriň
ýerlerini zolaklaşdyrmagyň ülňüleri;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda
kesgitlenilen aýratyn düzgünli ýerleriň meýdanlaryny ýerleşdirmegiň we
çäklerini bellemegiň taslamalary.
3. Hojalygara ýer gurluşygyna şu
aşakdakylar girýär:
- etraplaryň we welaýatlaryň araçäklerini,
obalaryň, şäherçeleriň, şäherleriň, we Aşgabat şäheriniň çäklerini bellemek;
- ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň täze ýer bölekleriniň taslamalaryny düzmek we bar
bolanlaryny tertipleşdirmek;
- oba hojalyk önümçiligini alyp barmak
üçin täze döredilýän, üýtgedilip
guralýan daýhan birleşiklerine, oba
hojalyk paýdarlar jemgyýetlerine we Türkmenistanyň beýleki oba hojalyk
edara görnüşindäki taraplaryna ýerleri bermegiň taslamalaryny düzmek;
- oba hojalyk däl hajatlar üçin
Türkmenistanyň raýatlaryna we edara görnüşindäki taraplaryna ýerleri
bermegiň taslamalaryny düzmek.
Hojalygara ýer gurluşygy etraplaryň we birnäçe
hojalyklaryň çäklerinde şu bitewi Kanun bilen kesgitlenilen tertipde
geçirilýär.
Hojalygara ýer gurluşygynyň taslamalary
tassyklanylandan soň, ýer bölekleriniň çäkleri bellenilen nusgadaky
belgiler bilen bellenilip ýere geçirilýär.
4. Içerki hojalyk ýer gurluşygy oba
hojalyk önümçiligi bilen meşgullanýan daýhan birleşikleriniň, oba hojalyk
paýdarlar jemgyýetleriniň, beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň we daýhan
hojalyklarynyň ýerleriniň, ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň ýerleriniň ylmy taýdan esaslandyrylan ekin
dolanyşyklaryny girizmek bilen guralmagyny öz içine alýar.
Içerki hojalyk ýer gurluşyk taslamalarynyň
amala aşyrylyşyna, ýer gurluşygynyň düzüm bölegi bolan awtorlyk gözegçiligi
geçirilýär.
5. Ýer gurluşygy tertibinde ýerlerden
peýdalanmak we olary goramak bilen baglanyşykly beýleki taslamalar hem
işlenilip bilner.
6. Ýer gurluşyk işleriniň düzüminde
topograf-geodezik, kartografik, toprak, geobotaniki, eroziýa garşy we beýleki
barlaglary we gözlegleri, şeýle hem ýerleriň tükellemesi, hasaby we ykdysady
bahalaryny bellemek boýunça işleri geçirmek göz öňünde tutulýar.
92-nji madda. Döwlet ýer gurluşygyny
ýöretmegiň tertibi
Döwlet ýer gurluşygy şu aşakdaky tertipde
amala aşyrylýar:
- ýer gurluşyk işini gozgamak;
- taýýarlyk we gözleg işleri;
- taslamany düzmek;
- taslama seretmek we tassyklamak;
- taslamany ýere geçirmek;
- ýer gurluşyk resminamalaryny
resmileşdirmek we bermek;
- taslamalaryň amala aşyrylyşyna awtorlyk
gözegçiligini etmek.
93-nji madda. Döwlet ýer gurluşygyny
guramak
1. Döwlet ýer gurluşygy ýer serişdelerini
dolandyrmak baradaky döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän tertipde
geçirilýär.
2. Döwlet ýer gurluşygy Türkmenistanyň
Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.
XVI bap. Döwlet ýer
kadastry
94-nji madda. Döwlet ýer kadastry
düşünjesi we onuň niýetlenilişi
1. Döwlet ýer kadastry ýerleriň tebigy,
hojalyk we hukuk düzgüni, toparlary, mukdar we hil häsiýetnamalary hem-de
ykdysady taýdan baha berlişi, olaryň ýerleşýän ýeri we ölçegleri barada, şeýle
hem olaryň ýer eýeleri, ýerden peýdalanyjylar hem-de ýer kärendeçileri boýunça
bölünişi barada resmileşdirilen maglumatlaryň ýeke-täk döwlet geomaglumat
ulgamydyr.
2. Döwlet ýer kadastry şulary öz içine
alýar:
1) ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet
belligine alnandygy barada maglumatlar toplumyny;
2) ýer bölekleriniň mukdar hem-de hil
häsiýetnamalaryny;
3) topraklaryň bonitirowkasy barada maglumatlary;
4) ýerlere ykdysady baha bermegi;
5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen
bellenilen, ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we goramak bilen baglanyşykly
beýleki maglumatlary.
3. Döwlet ýer kadastry ýer serişdeleriniň
rejeli peýdalanylmagyna we goralmagyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmak,
ýerleriň hasyllylygynyň saklanylmagyna we ýokarlanmagyna gönükdirilen çäreleri
geçirmek, ýerler üçin esaslandyrylan tölegi bellemek we ony almak maksady bilen
döwlet häkimiýet edaralaryny we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryny, beýleki
ýuridik, şeýle hem fiziki şahslary ýerler hakynda maglumat taýdan üpjün etmek
üçin niýetlenen.
4. Döwlet ýer kadastry Türkmenistanyň
Döwlet ýer kadastrynyň ýeke-täk ulgamyna girýän beýleki döwlet kadastrlarynyň
esasyny düzýär.
(2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda).
95-nji madda. Döwlet ýer kadastryny alyp barmak
1. Döwlet ýer kadastry babatdaky işiň
hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslary Döwlet ýer kadastry hakynda
Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenýär.
2. Döwlet ýer kadastryny alyp barmak
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Döwlet ýer
kadastryny ýöretmegiň Tertibine laýyklykda amala aşyrylýar.
(2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda).
96-99-njy maddalary güýjüni ýitiren - 2017-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 179-njy madda.
ХVII bap. Ýerleri
goramak
100-nji madda. Ýerleri goramagyň
maksatlary we wezipeleri
1. Ýerleri goramak-hukuk, guramaçylyk,
ykdysadyýet, tilsimat we beýleki çäreleriň ulgamyny, olaryň maksatlaýyn, rejeli
peýdalanylmagyny, oba hojalyk dolanyşygynda peýdalanylýan we aýratyn goralýan
ýerleriň çäginden, ýerleriň esassyz alynmagyna ýol berilmezligi, zyýanly zeper
ýetirijileriň täsirinden goramaklygy, şeýle hem topragyň mesligini
ýokarlandyrmak we giňeltmek, tokaý gaznasynyň ýerleriniň öndürijiligini
ösdürmekligi öz içine alýar.
2. Ýerleri goramak, ýer serişdelerine
toplumlaýyn çemeleşmek esasynda, olaryň zolaklandyrylyş we sebitara
aýratynlyklaryny hasaba almak bilen amala aşyrylýar.
3. Ýerlerden rejeli peýdalanmaga
gönükdirilen çäreler, tebigaty goraýyş, serişde tygşytlaýyş häsiýete eýedir we
topragy abat saklamagy, daşky tebigy gurşawa, ösümlik we haýwanat dünýäsine,
ýerasty baýlyklaryň we beýlekileriň düzümine ýaramaz täsiri çäklendirmegi göz
öňünde tutýar.
101-nji madda. Ýerleri goramagyň mazmuny
we tertibi
Ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri özleriniň hojalyk işinde aşakdakylary üpjün
etmelidirler:
-ýerleri rejeli gurnamaklygy;
-topragyň mesligini, şeýle hem ýerleriň
beýleki häsiýetlerini ýokarlandyrmagy we dikeltmegi;
-ýerleri ýel we suw eroziýasyndan,
çölleşmekden, silden, suwa basdyrmakdan, batga öwürmekden, ikilenji
şorlaşmagyndan, guratmakdan, basgylanmakdan, önümçilik we sarp edilen
galyndylar, himiki we radioaktiw maddalar bilen hapalanmakdan, şeýle hem
beýleki ýaramaz täsirlerden goramagy;
-suwarymly ýerleriň haşal otlar, gyrymsy
agaçlar we tokaýjyklar bilen hapalanmagyndan, şeýle hem ýerleriň beýleki
medeni-tehniki ýagdaýyny pese düşürýän täsirlerden goramagy;
-eger topragyň mesligini başga usullar
bilen dikeltmek mümkin bolmasa, sandan çykan ýerleri gorap saklamagy;
-ýeriň durkuny bozmak bilen baglanyşykly
iş geçirilende topragyň mes gatlagyny aýryp, saklap we durky bozulan ýerleriň
durkuny täzelemekde peýdalanmagy.
102-nji madda. Binalaryň, gurluşyklaryň we
desgalaryň ýerleşdirilmegine, taslanylmagyna, gurulmagyna we ulanylmaga
berilmegine bolan ekologik talaplar
1. Täze gurulýan we durky täzelenýän
binalar, gurluşyklar we desgalar ýerleşdirilende, taslanylanda, gurlanda we
ulanylmaga berlende, şeýle hem ýeriň ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän täze
tehnikalar we tilsimatlar ornaşdyrylanda, ýerleri goramak boýunça çäreler göz
öňünde tutulmalydyr we amala aşyrylmalydyr, şeýle hem sanitariýa-gigiýena
we beýleki ýörite talaplaryny (kadalar, düzgünler, ölçegler) berjaý etmek
üpjün edilmelidir.
2. Işe girizilýän desgalaryň ýa-da
ornaşdyrylýan tilsimatyň ýerleriň ýagdaýyna ýaramaz täsirine baha bermek we
ýerleri peýdalanmak we goramak boýunça göz öňünde tutulan çäreleriň
netijeliligine baha bermek ekologiýa netijenamasy esasynda geçirilýär.
3. Ýerleri goramak çäreleri üpjün
edilmedik ýa-da bozulan we ekologiýa seljermesinden onuň netijenamasy bolmadyk
desgalary, binalary we gurluşyklary ulanmaga bermek, şeýle hem täze
tilsimatlary ornaşdyrmak gadagan edilýär.
4. Şahsy adamlaryň, Türkmenistanyň we
daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary
ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň eýeçiligindäki, peýdalanmagyndaky
we kärendesindäki ýer böleklerinde ýerleriň ýagdaýyna täsir edýän desgalary,
binalary we gurluşyklary ýerleşdirmek, şeýle hem täze tilsimatlary
ornaşdyrmak ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy,
tebigaty goraýyş we beýleki edaralar bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň
kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde we şertlerde amala aşyrylýar.
103-nji madda. Ýerleri rejeli peýdalanmagy
we goramagy ykdysady taýdan höweslendirmek
1. Ýerleri rejeli peýdalanmagy we goramagy
ykdysady taýdan höweslendirmek, topragyň mesligini abat saklamakda we üznüksiz
artdyrmakda, önümçilik we beýleki işiň ýaramaz täsirlerinden goramakda, ýer
bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň, ýerleriň kärendeçileriniň
gyzyklanmagyny ýokarlandyrmaga gönükdirilýär we şu aşakdakylardan durýar:
- oba hojalyk taýdan özleşdiriş döwründe
ýa-da önümçilik işleriniň taslamasynda göz öňünde tutulan, olaryň ýagdaýyny
gowulandyrylýan döwürde, ýer bölekleriniň peýdalanylyşy üçin töleglerden
boşatmak;
- ýeňillikli karzlary bermek;
- kesekiniň günäsi bilen bolan bozulmalar
sebäpli ýerleriň wagtlaýyn dolanyşykdan çykmagy netijesinde alynmadyk
girdejileriň bölekleýin öwezini dolmak;
- ýerleriň hilini gowulandyrandygy,
topragyň mesligini we ýerleriň önümliligini ýokarlandyrandygy, ekologik taýdan
arassa önüm öndürendigi üçin höweslendirmek;
- kesekiniň günäsi bilen bozulan ýerleri
dikeltmek üçin maksatlaýyn serişdeleri bölüp bermek.
2. Ýerleriň rejeli peýdalanylyşyny we
goralyşyny ykdysady taýdan höweslendirmek Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
ХVIII bap. Ýerleriň
peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiligi. Ýerleriň ýagdaýynda bolup
geçýän üýtgeşmelere syn etmek
104-nji madda. Ýerleriň peýdalanylyşyna we
goralyşyna döwlet gözegçiliginiň esasy wezipeleri
Ýerleriň peýdalanylyşyna we goralyşyna
döwlet gözegçiliginiň esasy wezipeleri şu aşakdakylardyr:
-döwlet häkimiýet edaralarynyň ählisi
ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, şahsy
adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki
taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary
tarapyndan Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň talaplarynyň berjaý
edilmegini üpjün etmek;
-ýerlerden rejeli peýdalanmak we olary
goramak babatda döwlet syýasatynyň durmuşa geçirilmegini üpjün etmek;
-ýerlerden peýdalanmak we olary goramak
babatda Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmalarynyň öňüni almak, şeýle
bozulmalary ýüze çykarmak we olary aradan aýyrmak boýunça degişli çäreleri
geçirmek;
-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan tebigy gurşawy goramak babatda,
şeýle hem topragyň mesliginiň pese düşmegi we hapalanmagy, ösümlik we haýwanat
dünýäsiniň, suw desgalarynyň we beýleki tebigy serişdeleriň ýagdaýynyň
ýaramazlaşmagyna ýol bermezlik babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan ölçegleriň we kadalaryň berjaý edilmegini üpjün etmek.
(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).
105-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna
we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň esasy ugurlary
Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň
goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň esasy ugurlary:
-döwletiň aýratyn goragynda durýan,
milletiň esasy baýlygy bolan ýerlerden rejeli peýdalanmagy we olaryň
goralmagyny üpjün etmek;
-ýer serişdelerinden peýdalanylanda
ekologik howpsuzlygyň talaplaryny ykdysady bähbitlerden ileri tutmak;
-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň
bozulmagynyň netijesinde daşky tebigy gurşawa ýetirlen zyýanyň öwezini
dolmak;
-ýerleri goramak we olardan peýdalanmak
babatda jogapkärçiligi we ykdysady höweslendiriş çärelerini utgaşdyrmak.
106-njy madda. Ýer döwletiň gözegçiliginde
we goragynda
Eýeçiligiň görnüşine we pudaklaýyn
tabynlygyna garamazdan, şahsy adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt
döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt
döwletlerine we halkara guramalaryna eýeçilige, peýdalanmaga we kärendesine
berlen, Türkmenistanyň çäklerindäki ähli ýerler, döwletiň gözegçiliginde
durýar.
107-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna
we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan edaralar
1. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna
döwlet gözegçiligi ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy
tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň
goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy şu aşakdaky gözegçiligi üpjün edýär:
-ähli ýerlerden maksatly niýetlenilişi
boýunça peýdalanylmagyny;
-döwlet häkimiýet edaralary, ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary,
Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň şahsy adamlary we edara
görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary
tarapyndan ýerleri goramak we olardan peýdalanmak meseleleri boýunça
Türkmenistanyň kanunçylygynyň berjaý edilmegini;
-ýer bölekleriniň birugsat eýelenmegine
ýol berilmezligini;
-ýerleri goramak we olardan peýdalanmak
boýunça ýer gurluşyk taslamalarynyň we beýleki taslamalaryň amala aşyrylmagyny;
-durky bozulan ýerleriň peýdalanmaga
ýaramly ýagdaýa getirilmegini;
-wagtlaýyn eýelenilen ýerleriň öz wagtynda
yzyna gaýtarylmagyny;
-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan guramaçylyk-hojalyk,
agrotehniki, tokaý- melioratiw we topragyň mesligini dikeltmek we saklamak
boýunça beýleki çäreleriň öz wagtynda we dogry geçirilmegini;
-ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden
peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň ýerleriň möçberi, peýdalanylyşy we
ýagdaýy baradaky maglumatlary degişli döwlet edaralaryna öz wagtynda bermegini;
-ýer bölekleriniň araçäk belgileriniň abat
saklanmagyny;
-ýerlerden peýdalanmagyň tebigaty goraýyş
düzgün talaplarynyň ýerine ýetirilmegini;
-toprak eroziýasynyň, şorlaşmagyň, suw
basmagyň, çölleşmegiň, hapalanmagyň we ýeriň ýaramazlaşmagyna getirýän beýleki
täsirleriň öňüni alyp we aradan aýryp, ýeriň gowulanmagy boýunça çäreleriň öz
wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirilmegini;
-ýere eýeçilik, ýerden peýdalanmak we ýer
kärendesi hukuklaryny bozýan geleşiklere ýol berilmezligini;
-ýerleriň ekologiki ýagdaýyny;
-döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň
Türkmenistanyň ýer kanunçylygy babatda kabul edýän kararlarynyň kanunylygyny.
3. Döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň wezipelerine
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki meseleler hem girýär.
(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).
108-nji madda. Ýerlerden peýdalanylyşyna
we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrmagyň tertibi
Ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň
goralyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýan ýer serişdelerini dolandyrmak
baradaky döwlet edarasy öz ygtyýarlyklarynyň çäginde:
- ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan ýerlerden maksatlaýyn
peýdalanmak we olary goramak meselesi boýunça barlaglary amala aşyrýar;
-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň
bozulanlygy barada teswirnama (ykrarnama) düzýär;
-ýerine ýetirilmegi hökmany bolan şahsy
adamlara, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki
taraplaryna, şeýle hem daşary ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna
Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagynyň sebäplerini we şertlerini aradan
aýyrmak barada görkezmeleri (tabşyryklar) berýär;
-günäkär wezipeli adamlary, şahsy
adamlary, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki
taraplaryny, edara ediş jogapkärçiligine çekýär, Türkmenistanyň ýer kanunçylygy
bozulyp ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak boýunça talapnama berýär, günäkär
adamlaryň jogapkärçilige çekilmegi üçin degişli edaralara teklipnama berýär;
-ýer meseleleri boýunça ministrlikleriň,
pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýer kanunçylygyna garşy gelýän kadalaşdyryjy
namalarynyň, şeýle hem welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we
şäherleriň häkimleriniň kararlarynyň güýjüni Türkmenistanyň çäklerinde duruzmak
ýa-da ýatyrmak meseleleri boýunça teklipleri Türkmenistanyň Ministrler
Kabinetine berýär;
-ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň ýer böleklerine-bökdençsiz, goranmak we beýleki ýörite
hajatlar üçin berlen ýer böleklerine bolsa, bellenilen düzgüni hasaba almak
bilen, baryp görýär we barlag geçirýär;
-Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň
bozulmagy bilen, şeýle hem ýer hukugyna güwä geçýän degişli resminama bolmadyk
halatynda, senagat, raýat we beýleki gurluşyklary, ýerasty baýlyklaryň işlenip
çykarylmagyny, desgalaryň işe girizilmegini, agrotehniki, tokaý- melioratiw,
geologiýa - gözleg, agtaryş, geodeziýa we beýleki işleriň geçirilmegini
duruzýar;
-şahsy adamlardan, Türkmenistanyň we
daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplaryndan, şeýle hem daşary
ýurt döwletlerinden we halkara guramalaryndan ýerleri goramak we olardan
peýdalanmak meseleleri boýunça gerekli maglumatlary alýar, eýeçiligiň görnüşine
we tabynlygyna garamazdan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň
ýolbaşçylarynyň, şeýle hem ýer bölekleriniň eýeleriniň - raýatlaryň görkezilen
meseleler boýunça habarlaryny we hasabatyny alýar;
-täze özleşdirilen, suwarymly
meliorasiýalaşdyrylan, gowulandyrylan we durky täzelenen ýerler, meýdan gorag
agaçlary, eroziýa garşy gidrotehniki desgalar we beýleki desgalar işe
girizilende, olaryň kabul edilmegine gatnaşýar;
-Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
beýleki çäreleri amala aşyrýar.
109-njy madda. Ýerleriň durkuny täzelemek
1. Ýerleriň durkuny täzelemek - bu
inžener-tehniki, melioratiw, agrotehniki ýerleriň biologik öndürijiligini
dikeltmek we beýleki çäreleriň toplumydyr.
2. Ýerasty baýlyklaryň işlenip çykarylmagy
we dürli desgalaryň gurulmagy netijesinde bozulan ýerler durky täzelenmäge
degişlidir.
3. Ýerleriň durkuny täzelemek önümçilik
işleriniň netijesinde topragyň mes gatlagynyň bitewiligini bozan ýer eýesiniň,
ýerden peýdalanyjynyň we ýer kärendeçisiniň hasabyna amala aşyrylýar.
110-njy madda. Ýerleriň ýagdaýynda bolup
geçýän üýtgeşmelere syn etmek
1. Ýerleriň ýagdaýynda bolup geçýän
üýtgeşmelere syn etmek -Türkmenistanyň ýer serişdelerinden peýdalanmagyň
netijesinde ýüze çykýan üýtgeşmelere syn etmegiň çäreleriniň, ýerlerden rejeli
peýdalanmak, topragyň mesligini yzygiderli dikeltmek hem-de daşky tebigy
gurşawy abat saklamak üçin şertleri döretmek maksady bilen olaryň ýagdaýyna
baha bermegiň we çaklamagyň ulgamydyr.
2. Ýerleriň ýagdaýynda bolup geçýän
üýtgeşmelere syn etmek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy
tarapyndan, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kesgitleýän tertibinde,
Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
XIX bap. Ýer
bölekleriniň eýelerine, ýerden peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine ýetirilen
zyýanyň, şeýle hem oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň
öwezini dolmak
111-nji madda. Ýer bölekleriniň yzyna
alynmagy ýa-da wagtlaýyn eýelenilmegi, şeýle hem ýer böleginiň eýeleriniň,
ýerden peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi
bilen ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
1. Ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçileriniň ýer bölekleriniň yzyna alynmagy ýa-da wagtlaýyn
eýelenilmegi şahsy adamlaryň, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara
görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara
guramalarynyň işi netijesinde ýeriň hiliniň ýaramazlaşmagy bilen ýetirilen
zyýan (elden giden peýdany goşmak bilen), etraplaryň (şäherleriň) ýer
meseleleri baradaky toparlarynyň kesgitleýän möçberlerinde öwezi dolunmaga
degişlidir.
2. Zyýanyň öwezini dolmak:
-Türkmenistanyň kanunçylygynda
kesgitlenilen tertipde, yzyna alynýan ýer bölekleri bölünip berilýän şahsy
adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurtlaryň edara görnüşindäki taraplary, şeýle
hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary;
- işi ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden
peýdalanyjylaryň we ýer kärendeçileriniň hukuklarynyň çäklendirilmegine ýa-da
ýerleriniň ýaramazlaşmagyna elten şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt
döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary şeýle hem daşary ýurt
döwletleri we halkara guramalary tarapyndan geçirilýär.
3. Ýer böleklerine eýeçilik hukugyny, ýerden
peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny bellige almak we degişli
resminamalary bermek ýetirilen zyýanyň, şeýle hem oba hojalyk we tokaý hojalyk
önümçiliginiň ýitgileriniň öwezi dolunandan soň amala aşyrylýar.
112-nji madda. Oba hojalyk we tokaý
hojalyk önümçiliginiň ýitgileriniň öwezini dolmak
1. Oba hojalygyny we tokaý hojalygyny alyp
barmak bilen baglanyşygy bolmadyk maksatlar üçin oba hojalygynda peýdalanylýan
we tokaýly ýerleriň yzyna alynmagy, ýer bölekleriniň eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň
we ýer kärendeçeleriniň hukuklarynyň çäklendirilmegi, ýerleriň hiliniň
ýaramazlaşmagy netijesinde ýüze çykan oba hojalyk we tokaý hojalyk
önümçiliginiň ýitgileriniň öwezi dolunmaga degişlidir.
2. Görkezilen ýitgileriň öwezi:
- oba hojalygyny we tokaý hojalygyny alyp
barmak bilen baglanyşykly bolmadyk maksatlar üçin oba hojalygynda
peýdalanylýan we tokaýly ýerler bölünip berlen şahsy adamlar, Türkmenistanyň we
daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt
döwletleri we halkara guramalary;
- binalaryň töwereginde gorag, sanitariýa
we goraýyş zolaklary üçin oba hojalyk we tokaýly ýerleriň dolanyşykdan
aýrylmagy we olaryň has pes bahaly ýerleriň hataryna geçirilmegi bellenilen
şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki
taraplary, şeýle hem daşary ýurt döwletleri we halkara guramalary
tarapyndan dolunýar.
Oba hojalyk we tokaý hojalyk önümçiliginiň
öwezi dolunmaga degişli ýitgileriniň möçberiniň kesgitleniş tertibi, şeýle hem
olaryň öwezini dolmakdan boşadylýan taraplaryň sanawy Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti tarapyndan bellenilýär.
3. Ýitgileriň öwezini dolmagyň hasabyna
döreýän serişdeler şulara gönükdirilýär:
- ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasynyň ýörite hasabyna - oba hojalyk önümçiliginiň ýitgilerinden;
- Türkmenistanyň Tebigaty goramagyň döwlet
gaznasyna-tokaý hojalyk önümçiliginiň ýitgilerinden.
XX bap. Ýer jedellerini
çözmek
113-nji madda. Ýer jedellerini çözýän
edaralar
Ýer jedellerini çözýän edaralar -
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky
döwlet edarasy, şeýle hem ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli
öz-özüňi dolandyryş edaralary we kazyýetdir.
(2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2017 ý., № 2, 80-nji madda).
114-nji madda. Ýer gatnaşyklary bilen
baglanyşykly emläk jedellerini çözmek
Ýer gatnaşyklary bilen baglanyşykly emläk
jedelleri Türkmenistanyň kazyýetleri tarapyndan çözülýär.
115-nji madda. Ýer jedelleri boýunça
çözgütleri ýerine ýetirmek
Ýer jedelleri boýunça çözgütleri ýerine
ýetirmek ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň we çözgütde
görkezilen beýleki edaralaryň üstüne ýüklenilýär.
Çözgüde şikaýat edilmegi onuň ýerine
ýetirilmegini togtatmaýar.
XXI bap. Türkmenistanyň
ýer kanunçylygynyň
bozulmagy üçin
jogapkärçilik
116-njy madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygyny bozýan geleşikleriň hakyky däldigi
1. Türkmenistanyň kanunçylygynda ýer
bölekleri bilen baglanyşykly gadagan edilen geleşikler (satyn almak-satmak,
peşgeş bermek, girewe goýmak, çalyşmak) hakyky däl diýlip hasap edilýär,
geleşikleri amala aşyran taraplar bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde, jogapkärçilik çekýärler.
2. Türkmenistanyň raýatlary we edara
görnüşindäki taraplary bilen daşary ýurtlaryň raýatlarynyň we edara
görnüşindäki taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara
guramalarynyň gatnaşyklarynda ýer bölegi girew bolup bilmeýär.
117-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň bozulmagy üçin jogapkärçilik
1. Şu bitewi Kanunyň 116-njy maddasyny
bozmakda hem-de şu aşakdaky bozulmalar üçin günäkär şahslar:
- ýerleri özbaşdak eýelände;
- ýerler hususy eýeçilige, peýdalanmaga we
kärendä bikanun berlende;
- kärendä alnan ýerler bikanun berlende we
bikanun ulanylanda;
- oba hojalyk we beýleki ýerleri
zaýalanda, olar önümçilik galyndylary, akdyrylýan hapa suwlar we beýleki
zyýanly maddalar bilen hapalananda;
- ýerleriň ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän
desgalar taslananda, ýerleşdirilende, gurlanda, ulanylmaga berlende;
- ýerlerden peýdalanmagyň tebigaty goraýyş
düzgüniniň talaplary ýerine ýetirilmedik halatynda;
- ýer böleklerinden öz maksatly
niýetlenilişine görä peýdalanylmadyk halatynda;
- topragyň mes gatlagyny aýyrmagyň,
saklamagyň we täzeden ulanmagyň şertleri ýerine ýetirilmedik halatynda;
- wagtlaýyn eýelenen ýerleriň öz wagtynda
gaýtarylmadyk ýa-da olary maksada laýyk peýdalanmak üçin ýaramly ýagdaýa
getirmek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmedik halatynda;
- ýer bölekleriniň araçäklerindäki
belgiler ýok edilende;
- ýerlerden peýdalanylyşy we olaryň
goralyşy baradaky maglumatlar ýoýulanda;
- ýerlerden eýeçiliksiz peýdalanylanda;
- ýer gurluşyk taslamalary birugsat
üýtgedilende;
- ekerançylygyň ýerleri taşlamak
usuly ulanylanda;
- tebigy öri meýdanlary zaýalanylanda,
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilik çekýärler.
2. Türkmenistanyň kanunçylygynda ýer
kanunçylygynyň beýleki bozulmalary üçin hem jogapkärçilik bellenilip bilner.
118-nji madda. Birugsat eýelenilen ýer
böleklerini yzyna gaýtarmak
1. Birugsat eýelenilen ýer bölekleri,
ýerler bikanun peýdalanylan döwründe sarp edilen çykdajylaryň öwezi dolunmazdan
yzyna gaýtarylmaga degişlidir. Ýer böleklerini peýdalanmak üçin ýaramly ýagdaýa
getirmek, desgalary ýykmagy goşmak bilen, ýer böleklerini birugsat eýelän şahsy
adamlaryň, Türkmenistanyň we daşary ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki
taraplarynyň, şeýle hem daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň
hasabyna geçirilýär.
2. Birugsat eýelenilen ýer böleklerini
yzyna gaýtarmak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde, ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasynyň tabşyryknamasy boýunça
geçirilýär.
119-njy madda. Ýerden peýdalanmak
kadalarynyň yzygiderli bozulandygy üçin ýer bölegini yzyna almak
1. Ýerden peýdalanmak kadalarynyň
yzygiderli bozulandygy üçin ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we ýerleriň
kärendeçileriniň ýer bölekleri yzyna alynmaga degişlidir.
2. Ýerden peýdalanmak kadalarynyň
yzygiderli bozulandygy üçin ýer böleklerini yzyna almak şu bitewi Kanunda we
Türkmenistanyň beýleki hukuk namalarynda kesgitlenilen tertipde geçirilýär.
120-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň bozulmagy üçin jerime çäreleri
1. Ýer bölekleriniň eýelerine, ýerden
peýdalanyjylara we ýer kärendeçilerine jerime çäreleri aşakdaky ýagdaýlarda
ulanylýar:
-ýerden eýeçiliksiz peýdalanylanda,
ýerleri ýel we suw eroziýasyndan goramak we olary gowulandyrmak boýunça hökmany
çäreler ýerine ýetirilmände we topragyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan beýleki
halatlarda, ýeriň durky täzelenende topragyň mes gatlagyny aýyrmak we saklamak
şerti ýerine ýetirilmände, ekerançylykda ýerleri taşlamak usuly ulanylanda, ýer
bölekleri maksatly niýetlenilişi boýunça peýdalanylmanda;
-topragyň mes gatlagy zaýalananda ýa-da
ýok edilende, himiki ýa-da radioktiw maddalar, zyýanly-bakteriýaly ýa-da
karantin haýwanlar we ösümlikler, önümçilik we durmuş galyndylary, lagym suwlar
bilen hapalananda;
-ýeri peýdalanmakda tebigaty goraýyş
düzgünleriniň talaby ýerine ýetirilmände, wagtlaýyn eýelenen ýeri gaýdyp
bermegiň şerti bozulanda ýa-da olary peýdalanmak üçin belenilen ýaramly ýagdaýa
getirmek boýunça borçlar ýerine ýetirilmände;
-ýeriň we daşky tebigy gurşawyň ekologik
ýagdaýyna ýaramaz täsir edýän desgalar işe girizilende;
-bellenilen tertipde tassyklanan içerki
hojalyk ýer gurluşyk taslamasyndan degişli rugsatnamasyz çykylanda;
-ýerleriň döwlet bellige alynmagynyň,
hasabatynyň we baha berilmeginiň maglumatlary ýoýulanda;
-ýer bölekleriniň araçäginde goýulan
belgiler ýok edilende;
-döwletiň ýa-da döwlete dahylsyz
edaralaryň peýdalanmagynda bolan ýerler birugsat eýelenende, sürülende we
ekilende, şeýle hem ýer bölegi birugsat çalşylanda ýa-da Türkmenistanyň ýer
kanunçylygyny bozýan beýleki ýagdaýlarda;
-daýhan birleşikleriniň we beýleki oba
hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinde, şeýle hem döwletiň ätiýaçlyk ýerlerinde mal
bakmagyň düzgüni bozulanda;
-ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden
peýdalanyjylar we ýer kärendeçileri tarapyndan haşal otlara garşy göreşmek
boýunça çäreler görülmände.
2. Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň
bozulandygy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen tertipde ýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasy jerimeler salýar.
(2014-nji ýylyň 1-nji martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2014 ý., № 1, 43 -nji madda).
121-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň bozulmagy netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
Şahsy adamlar, Türkmenistanyň we daşary
ýurt döwletleriniň edara görnüşindäki taraplary, şeýle hem daşary ýurt
döwletleri we halkara guramalary Türkmenistanyň ýer kanunçylygynyň bozulmagy
netijesinde özleriniň ýetiren zyýanynyň öwezini doly möçberde dolmaga borçludyrlar.
122-nji madda. Türkmenistanyň ýer
kanunçylygynyň bozulmagy üçin wezipeli adamlaryň jogapkärçiligi
Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozmak
bilen ýer meseleleri boýunça çözgüt kabul eden wezipeli adamlar Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilýän tertipde jogapkärçilik çekýärler.
Türkmenistanyň
Saparmyrat
Prezidenti
Türkmenbaşy
«Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyna goşundy
Türkmenistanyň käbir
kanunçylyk namalaryna üýtgetmeleri
we goşmaçalary girizmek
hakynda
I. Türkmenistanyň Jenaýat bitewi kanunyna
aşakdaky mazmunly 181-1-nji, 181-2-nji, 317-1-nji maddalary goşmaly:
«181-1-nji madda. Ýeriň
bikanun berilmegi
(1) Betnebislik bilen ýa-da başga şahsy
gyzyklanmak bilen wezipeli adam tarapyndan döwletiň eýeçiligindäki ýer
bölekleri hususy eýeçilige, kärendä bikanun berilse ýa bolmasa peýdalanylsa,
zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk
möçberiniň ellisinden ýüzüsine çenli möçberde jerime salynýar ýa-da bir ýyla
çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.
(2) Şonuň ýaly etmiş, eger:
a) gaýtadan;
b) deslapdan dilleşmek boýunça adamlaryň
topary tarapyndan edilen bolsa,
üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni
eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen,
üç ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.
181-2-nji madda. Ýeriň
bikanun kärendä berilmegi
(1) Betnebislik bilen ýa-da başga şahsy
gyzyklanmak bilen wezipeli adam tarapyndan döwletiň eýeçiligindäki ýer
bölekleri kärendä ýa-da peýdalanmaga degişli resminamalary
resmileşdirmezden ýa bolmasa resminamalara göz-görtele galp maglumatlary
girizmek arkaly bikanun berilse,
üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni
eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen
bir ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.
(2) Şonuň ýaly etmiş, eger:
a) gaýtadan;
b) deslapdan dilleşmek boýunça adamlaryň
topary tarapyndan edilen bolsa,
üç ýyla çenli möhlete belli bir wezipäni
eýelemek ýa-da belli bir iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etmek bilen üç
ýyl azatlykdan mahrum etmek jezasy berilýär.
317-1-nji madda. Ýerleri
özbaşdak eýelemek
Daýhan birleşikleriniň we beýleki
jemgyýetçilik birleşikleriniň, şeýle hem döwlet kärhanalarynyň, edaralarynyň,
guramalarynyň peýdalanmagyndaky ýerleriň özbaşdak eýelenmegi, sürülmegi we
ekilmegi üçin,
hasyly bahasyny tölemän elinden almak
bilen, zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk möçberiniň ýigrimisinden ellisine
çenli möçberde jerime salynýar ýa-da üç ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek
jezasy berilýär».
II. Türkmenistanyň Edara ediş hukuk
tertibiniň bozulmalary hakyndaky bitewi kanuna şu mazmundaky 52-1-nji maddany
goşmaly:
«52-1-nji madda. Kärendä
alnan ýerleriň bikanun
berilmegi we bikanun ulanylmagy
Kärendesine ýer alan adam tarapyndan ýeriň
ulanmak üçin başga birine bikanun berilmegi we onuň başga adam tarapyndan
bikanun ulanylmagy,
zähmete hak tölemegiň ortaça aýlyk
möçberiniň onusyna çenli möçberde jerime salynmagyna eltýär».
Türkmenistanyň
Saparmyrat
Prezidenti Türkmenbaşy
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksini tassyklamak we
güýje girizmek hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 1, 3-nji madda)
1-nji madda. Türkmenistanyň
Ýaşaýyş jaý kodeksini tassyklamaly.
2-nji madda. Türkmenistanyň
Ýaşaýyş jaý kodeksini 2013-nji ýylyň 1-nji iýulyndan güýje girizmeli.
3-nji madda. Şu Kodeksiň güýje
giren gününden 1983-nji ýylyň 28-nji iýunynda Türkmenistan Sowet
Sosialistik Respublikasynyň Kanuny bilen tassyklanylan Türkmenistan
SSR-niň Ýaşaýyş jaý kodeksini (Türkmenistan SSR Ýokary Sowetiniň
Wedomostlary, 1983-nji ýyl, № 18, 44-nji madda), oňa üýtgetmeler we
goşmaçalar girizilen ähli soňky kanunlary ýa-da olaryň degişli bölümlerini we
böleklerini güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli.
4-nji madda. Türkmenistanyň
kanunlary we kadalaşdyryjy hukuk namalary Türkmenistanyň Ýaşaýyş
jaý kodeksine laýyk getirilýänçä, şu Kodekse garşy gelmeýändigine
görä hereket edýärler.
5-nji madda. Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti üç aý möhletde Türkmenistanyň kadalaşdyryjy
hukuk namalaryny şu Kodekse laýyk getirmeli.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2013-nji ýylyň 2-nji marty.
№ 374-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
ÝAŞAÝYŞ JAÝ KODEKSI
I BÖLÜM. UMUMY
DÜZGÜNLER
1-nji bap. Esasy
düzgünler
1-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygynyň esasy başlangyçlary
1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygy Türkmenistanyň raýatlarynyň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda
ýa-da edinmekde we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletden goldaw almak,
ýaşaýyş jaýynyň eldegrilmesizligi hem-de kanunda kesgitlenen esaslar
bolmasa, ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip
bilinmezligi barada Türkmenistanyň Konstitusiýasynda berkidilen
hukuklaryny amala aşyrmagy üçin şertleri üpjün etmäge, ýaşaýyş jaý
bazarynyň emele gelmegine we ösmegine gönükdirilendir.
2. Türkmenistanyň raýatlary öz
isleglerine we bähbitlerine laýyklykda özlerine degişli ýaşaýyş jaý
hukuklaryny erkin amala aşyrýarlar, şol sanda olara ygtyýar
edýärler. Raýatlaryň ýaşaýyş jaý hukuklary amala aşyrylanda we
ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryndan gelip çykýan borçlar ýerine ýetirilendebeýleki
raýatlaryň hukuklarynyň, azatlyklarynyň we kanuny
bähbitleriniň bozulmagyna ýol berilmeýär.
3. Türkmenistanyň raýatlary kanun esasynda
we diňe konstitusion gurluşyň esaslaryny, ahlaklylygy, beýleki adamlaryň
saglygyny, hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramak, döwletiň goranmak
zerurlyklaryny we howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen zerur bolan
çäkde ýaşaýyş jaý hukuklaryndan çäklendirilip bilner.
4. Eýeçilik hukugy esasynda, kireýine
alyjy hökmünde we Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry
esaslar boýunça raýatlaryňýaşamak üçin ýaşaýyş jaýyny saýlamak erkinligine
hukugy bardyr.
5. Raýatlaryň ýaşamak üçin ýaşaýyş jaýyny
saýlamak erkinligine bolan hukuklarynyň çäklendirilmegine diňe
Türkmenistanyň kanunçylygyesasynda ýol berilýär.
2-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklar
1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygy fiziki we ýuridik şahslaryň, döwlet häkimiýet
edaralarynyň, Geňeşleriň şu meseleler boýunça gatnaşyklaryny düzgünleşdirýär:
1) ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň döremegi,
amala aşyrylmagy, üýtgemegi we bes edilmegi;
2) ýaşaýyş jaý gaznasynyň hasaba
alynmagy;
3) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmagyň,
saklamagyň we abatlamagyň üpjün edilmegi;
4) raýatlaryň ýaşaýyş jaý
hukuklarynyň berjaý edilişine we ýaşaýyş jaýlarynyň maksatly peýdalanylyşyna
gözegçilik edilmegi.
2. Ýaşaýyş jaýyny gurmak, oňa hyzmat
ediş enjamlary ulanmak bilen gaýtadan enjamlaşdyrmak we
meýilleşdirilişini üýtgetmek, jemagat hyzmatlaryny üpjün etmek bilen bagly
gatnaşyklar şu Kodeks we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalary bilen düzgünleşdirilýär.
3. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda
we halkara şertnamasynda başgaça bellenilmedik
bolsa daşary ýurt raýatlarynyň, raýatlygy bolmadyk adamlaryň, daşary ýurt
ýuridik şahslaryň gatnaşmagyndaky ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda
Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň kadalary ulanylýar.
Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan raýatlygy
bolmadyk adamlaryň gatnaşmagyndaky ýaşaýyş jaý gatnaşyklary
babatda Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy ulanylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
3-nji madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygy
1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kodeksden
hem-de oňa laýyklykda kabul edilýänTürkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalaryndan ybaratdyr.
2. Türkmenistanyň ýer,
binagärlik, şäher gurluşygy hakynda we
beýleki kanunçylygy ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň
düzgünleşdirilmegine degişli böleginde, eger bu gatnaşyklar Türkmenistanyň
ýaşaýyş jaý kanunçylygy bilen düzgünleşdirilmedik bolsa, ulanylýar.
3. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti,
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýaşaýyş jaý
gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny şu
Kodeksiň esasynda we ony ýerine ýetirmek maksady bilen kabul edýärler.
4. Eger Türkmenistanyň halkara
şertnamasynda şu Kodeksde göz öňünde tutulanlardan başga kadalar bellenilen
bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
4-nji
madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň wagt boýunça
hereketi
1. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygynyň namasynyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur we ol güýje
girenden soň ýüze çykan ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda ulanylýar.
2. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygynyň namasynyň hereketi onuň güýje girmeginden öň ýüze
çykan ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryna diňe gös-göni onda göz öňünde tutulan
halatlarda degişli bolup biler.
3. Türkmenistanyň ýaşaýyş
jaý kanunçylygynyň namasy güýje girmeginden öň ýüze çykan
ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynda ol güýje girenden soň ýüze çykan ýaşaýyş
jaý hukuklary we borçlary babatda ulanylýar.
4. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygynyň namasy ol güýje girmeginden öň ýüze çykan ýaşaýyş
jaý hukuklaryna we borçlaryna, eger görkezilen hukuklar we borçlar
ol güýje girmeginden öň baglaşylan
şertnama esasynda ýüze çykan we eger şol nama bilen onuň
hereketi öň baglaşylan şertnamalardan gelip çykan gatnaşyklara göni
degişlidigi bellenilen halatynda ulanylyp bilner.
5-nji madda. Türkmenistanyň
Ministrler Kabinetiniň ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek
barada ygtyýarlyklary
Ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny
düzgünleşdirmek barada Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň
ygtyýarlyklaryna şular girýär:
1) ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak
we onuň abat saklanmagyny üpjün etmek barada döwlet syýasatyny işläp
düzmek we durmuşa geçirmek;
2) ýaşaýyş jaý ulgamyny
toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny taýýarlamak we onuň ýerine
ýetirilmegini üpjün etmek;
3) ýaşaýyş jaýy bilen
bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini
gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýin maksatnamalaryny
taýýarlamak we olaryň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek;
4) hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş
jaý gurluşygy üçin uzak möhletleýin maksatnamany taýýarlamak we
onuň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek, özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy
üçin ýörite ýer gaznalaryny döretmek;
5) fiziki we ýuridik şahslar üçin
eýeçiliginiň görnüşine garamazdan ýaşaýyş jaýlarynyň erkin söwdasyny guraýan we
geçirýän döwlet edaralaryny döretmek;
6) ýaşaýyş jaýlaryna we olary saklamaga
bildirilýän talaplary, şeýle hem ýaşaýyş jaýlaryny, köp
öýli ýaşaýyş jaýlarynda umumy emlägi ýa-da umumy
peýdalanylýan ýerleri ulanmagyň we saklamagyň tertibini bellemek;
7) ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer
böleklerini peýdalanmagyň we abadanlaşdyrmagyň kadalaryny we tertibini
bellemek;
8) ýaşaýyş jaý hojalygyny dolandyrýan
döwlet edaralarynyň işini guramagyň umumy başlangyçlaryny kesgitlemek;
9) ýaşaýyş
jaý gaznasynyň döwlet hasabyny ýöretmegiň ýeke-täk
tertibini bellemek;
10) ýöriteleşdirilen ýaşaýyş
jaý gaznasyny döretmegiň we şondan ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň
tertibini bellemek;
11) ýaşaýyş jaý şereketini
guramagyň we onuň işiniň tertibini, agzalarynyň hukuk ýagdaýyny, şol sanda
ýaşaýyş jaý şereketinden ýaşaýyş jaýyny almagyň tertibini kesgitlemek;
12) ýaşaýyş jaýlaryny üýtgedip
gurmagyň, gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da meýilleşdirilişini üýtgetmegiň
şertlerini we tertibini, olary ýaşamak üçin ýaramsyz diýip ykrar etmegiň
esaslaryny we tertibini bellemek;
13) ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba almagyň kadalaryny, şonuň ýaly-da
döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça raýatlara
bermegiň we olary çalyşmagyň tertibini bellemek;
14) ýaşaýyş jaýynyň kireýi
we jemagat hyzmatlarynyň haky üçin tölegiň möçberlerini,
olary tölemegiň tertibini we möhletini, ýaşaýyş jaýynyň we
jemagat hyzmatlarynyň tölegleri boýunça ýeňillikleri bellemek;
15) Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirmek.
6-njy madda. Ygtyýarly döwlet edarasynyň
ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak boýunça ygtyýarlyklary
Ýaşaýyş jaý gaznasyny
dolandyrmak barada ygtyýarly döwlet edarasynyň ygtyýarlyklaryna şular
girýär:
1) ýaşaýyş jaýlaryny peýdalanmak we
abat saklamak barada döwlet syýasatyny, ýaşaýyş jaý ulgamyny
toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny hem-de ýaşaýyş jaýy
bilen bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini
gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýinmaksatnamalaryny durmuşa
geçirmek;
2) ýaşaýyş jaý kanunçylygyny
kämilleşdirmek boýunça teklipleri taýýarlamak we Türkmenistanyň Ministrler
Kabinetine bermek;
3) ýaşaýyş jaý gaznasyny aýawly
saklamak we onuň abadançylygy boýunça wezipeleri çözmekde ýaşaýyş jaý we
jemagat hojalygynyň kärhanalaryna, edaralaryna we guramalaryna maddy-enjamlaýyn
kömegi bermek;
4) ýaşaýyş jaýlarynyň taslamalaryny işläp
taýýarlamak, olary gurmak, ýaşaýyş jaýlarynyň abatlaýyş we durkuny täzeleýiş
işlerini amala aşyrmak;
5) ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat
ediş desgalarynyň bökdençsiz işlemegini guramak;
6) ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet
hasabyny ýöretmek;
7) eýeçiligiň görnüşine we pudaklaýyn
degişliligine garamazdan ýaşaýyş jaý gaznasynyň enjamlaýyn tükelleýiş işleri
boýunça çäreleri amala aşyrmak;
8) ýaşaýyş jaý we jemagat hojalygy
kärhanalarynyň edýän hyzmatlary üçin bellenilen tertipde nyrhlary emele
getirmek we kämilleşdirmek işlerine gatnaşmak;
9) ygtyýarlyklarynyň çäginde eýeçiligiň
görnüşine garamazdan ýaşaýyş jaýlarynyň, köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda
umumy emlägiň ýa-da umumy peýdalanylýan ýerleriň peýdalanylyşyna
we saklanylyşyna, şeýle hem ýaşaýyş jaýlarynyň we desgalaryň taslamalary
düzülende enjamlaýyn şertleriň, ölçegleriň we kadalaryň berjaý edilişine
gözegçilik etmek;
10) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmak we saklamak
işleri amala aşyrylanda ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş
edaralarynyň işine goldaw bermek;
11) ýaşaýyş jaý gatnaşyklary babatda
daşary ykdysady işi, şeýle hem ylmy-enjamlaýyn we ykdysady hyzmatdaşlygy amala
aşyrmak;
12) Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirmek.
7-nji madda. Ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ýaşaýyş jaý
gatnaşyklary babatda ygtyýarlyklary
Ýaşaýyş jaý gatnaşyklary barada
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler şu
ygtyýarlyklary amala aşyrýar:
1) welaýatlaryň we welaýat hukukly
şäherleriň häkimleri:
a) ýaşaýyş jaý ulgamyny
toplumlaýyn ösdürmegiň döwlet maksatnamasynyň hem-de ýaşaýyş jaýlary bilen
bagly ilata edilýän jemagat hyzmatlarynyň hilini
gowulandyrmagyň we ösdürmegiň uzak möhletleýin maksatnamalarynyň ýerine
ýetirilmegini üpjün etmek;
b) hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş
jaý gurluşygy üçin uzak möhletleýin maksatnamanyň ýerine
ýetirilmegini, özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy üçin döredilen ýörite ýer
gaznalarynyň netijeli ulanylmagyny üpjün etmek;
ç) ýasaýyş jaý gaznasynyň
ösdürilmeginiň meyilnamalaryny tassyklamak;
d) ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer
böleklerini peýdalanmagyň we abadanlaşdyrmagyň kadalarynyň we tertibiniň berjaý
edilişine gözegçilik etmek;
e) ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba almak, döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyndan ýaşaýyş jaýlaryny raýatlara bermek we olary çalyşmak
kadalarynyň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek;
ä) ýaşaýyş jaýlarynyň peýdalanylyşyna
we saklanylyşyna, olaryň Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara
laýyk gelişine gözegçiligi amala aşyrmak;
f) Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrmak.
2) etraplaryň, etrap hukukly
şäherleriň häkimleri, arçynlar:
a) tabynlygyndaky ýaşaýyş
jaý gaznasyna ýolbaşçylyk etmek, ony ösdürmek boýunça meýilnamalary
tassyklamak we olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek;
b) döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý
gaznasynyň ýagdaýyna we ulanylyşyna, ýaşaýyş jaý şereketleriniň
ýaşaýyş jaýlarynyň, hususy eýeçilikdäki ýaşaýyş jaýlarynyň saklanylyşyna
gözegçilik etmek;
ç) döwlet ýerli ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan adamlaryň hasabyny
ýöretmek;
d) tabynlygyndaky ýaşaýyş jaý
gaznasyny paýlamak we raýatlara ýaşaýyş jaýlaryny bermek;
e) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan adamlaryň hasaba alnyşynyň
we döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýlaryndan, şeýle hem ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaýlaryndan ýaşaýyş
jaýyny bermek kadalarynyň ýerine ýetirlişine gözegçilik etmek;
ä) Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen beýleki ygtyýarlyklary amala aşyrmak.
8-nji madda. Ýaşaýyş jaý
gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek barada
ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralaryň gatnaşmagy
Ýaşaýyş jaý gatnaşyklaryny düzgünleşdirmek
barada ýerli jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş edaralary şulara
hukuklydyrlar:
1) ýaşaýyş jaýlaryny ulanmakda we
olary abat saklamakda ýaşaýjylara ýardam etmek;
2) ýaşaýjylaryň
ýaşaýyş jaý-durmuş şertlerini gowulandyrmak barada tekliplerini degişli
edaralara bermek;
3) gurluşyk etmek, ýaşaýyş jaýlaryna
ýanaşyk ýer böleklerini peýdalanmak we abadanlaşdyrmak kadalarynyň berjaý
edilişine jemgyýetçilik gözegçiligini amala aşyrmak;
4) Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda ýaşaýyş jaý gatnaşyklary bilen bagly beýleki
hukuklary amala aşyrmak.
9-njy madda. Ýaşaýyş jaý jedellerini
çözmek
Ýaşaýyş jaý hukuk gatnaşyklaryndan gelip
çykýan jedeller kazyýet tertibinde çözülýär.
10-njy madda. Daşary ýurda işe
iberilen Türkmenistanyň raýatlaryny ýaşaýyş jaýlary bilen üpjün
etmek
Daşary ýurda işe iberilen Türkmenistanyň
raýatlary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýän tertipde
we şertlerde bolýan ýerinde ýaşaýyş jaýlary bilen üpjün edilýär.
2-nji bap. Ýaşaýyş jaý
gatnaşyklarynyň obýektleri.
Ýaşaýyş jaý gaznasy
11-nji madda. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň
obýektleri
1. Ýaşaýyş jaý gatnaşyklarynyň
obýektleri - ýaşaýyş jaýlarydyr.
2. Ýaşaýyş jaýy gozgalmaýan
emläk bolup, raýatlaryň hemişelik ýaşamagy üçin ýaramly bolmalydyr
we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen
bellenen arassaçylyk, enjamlaýyn hem-de beýleki kadalara we
ölçeglere laýyk gelmelidir.
3. Jaýy ýaşaýyş jaýy diýip hasap etmegiň
tertibi, ýaşaýyş jaýyna, onuň ýerleşýän ýerine bildirilýän, şonuň ýaly-da ol
ýer böleginiň ölçegleri we çäkleri barada talaplar şu Kodeks we
Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenilýär.
4. Ýaşaýyş jaýy şu Kodeks we
Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen bellenen esaslarda we
tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilip bilner.
5. Ýaşaýyş jaýynyň umumy
meýdany gös-göni ýaşamak üçin niýetlenen jaýlaryň (ýaşaýyş meýdany)
we ýaşaýyş jaýynda raýatlaryň ýaşamagy bilen bagly olaryň durmuş we beýleki
hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin niýetlenen kömekçi peýdalanylýan
jaýlaryň (peýdaly meýdany), şeýle hem ýaşaýyş jaýynyň ähli
bölekleriniň meýdanlarynyň jeminden durýar. Eýwanlar we şoňa meňzeş
beýleki ýerler ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdanyna girmeýär.
12-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň
görnüşleri
1. Şu aşakdakylar ýaşaýyş jaýlaryna
degişlidirler:
1) ýaşaýyş jaýy, ýaşaýyş jaýynyň bir
bölegi;
2) öý, öýüň bir bölegi;
3) otag.
2. Ýaşaýyş jaýy – bir ýa-da şondan köp
öýden, şeýle hem köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky umumy peýdalanylýan ýerlerden
durýan özbaşdak kesgitlenen bina.
3. Öý – onda raýatlaryň ýaşamagy bilen
bagly olaryň durmuş we beýleki hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin, şeýle hem köp
öýli ýaşaýyş jaýlarynda umumy peýdalanylýan ýerlere göni barmaga mümkinçiligi
üpjün edýän bir we şondan köp otaglardan hem-de kömekçi hökmünde
peýdalanylýan jaýlardan durýan ýaşaýyş jaýyndaky gurluş
düzüm taýdan aýrybaşgalanan ýaşalýan jaý.
4. Otag diýlip ýaşaýyş jaýynda ýa-da
öýde gös-göni ýaşalýan ýer hökmünde peýdalanmak üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýynyň
ýa-da öýüň bir bölegi hasap edilýär.
(2015-nji ýylyň
24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda -
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4,128-nji madda).
13-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň
niýetlenilişi. Ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak
1. Ýaşaýyş jaýy raýatlaryň ýaşamagy üçin
niýetlenendir.
2. Ýaşaýyş jaýyna bildirilýän
talaplara garşy gelmeýän, beýleki raýatlaryň hukuklaryny we kanuny
bähbitlerini bozmaýan halatlarynda ýaşaýyş jaýynda kanuny
esaslar boýunça ýaşaýan raýatlar tarapyndan onuň hünär ýa-da
hususy telekeçilik işini amala aşyrmak üçin peýdalanylmagyna ýol
berilýär.
3. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş
jaýlaryny senagat häsiýetli hajatlar, şeýle hem edara jaýlary, dükanlar,
ammarlar, jemgyýetçilik iýmiti kärhanalary üçin peýdalanmaga
ýa-da kireýine bermäge ýol berilmeýär, olaryň köp öýli ýaşaýyş
jaýynyň ýaşaýyş jaýynda ýerleşdirilmegine diňe ol ýaşalmaýan jaýa
bellenilen tertipde geçirilenden soň ýol berilýär.
4. Ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak onda
ýaşaýan adamlaryň, olaryň goňşularynyň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň,
ýangyn howpsuzlyk,arassaçylyk we ekologik, şeýle hem
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki talaplaryň berjaý
edilmegini hasaba almak bilen ýaşaýyş jaýlaryny ulanmagyň we
saklamagyň Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan kadalaryna
laýyklykda amala aşyrylýar.
5. Ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleri ýaşaýyş
jaýyny bilelikde peýdalanmak üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda
gadagan edilmedik islendik birleşige birleşmäge haklydyrlar.
14-nji
madda. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý gaznasy
1. Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän
ýaşaýyş jaýlary, şeýle hem beýleki binalarda ýerleşen ýaşaýyş jaýlary
Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý gaznasyny (mundan beýläk – ýaşaýyş jaý
gaznasy) emele getirýär.
2. Ýaşaýyş jaý gaznasyna ýaşaýyş
jaýlaryndaky söwda, durmuş we beýleki hajatlar üçin
niýetlenen ýaşalmaýan jaýlar girmeýär.
15-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň
görnüşleri
1. Eýeçiliginiň görnüşine baglylykda
ýaşaýyş jaý gaznasy şu aşakdakylara bölünýär:
1) hususy ýaşaýyş jaý gaznasy – fiziki
şahslara, şeýle hem eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslara
eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;
2) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy şulardan
ybaratdyr:
a) döwlet ýerli ýaşaýyş jaý
gaznasyndan – eýeçilik hukugynyň esasynda döwlete degişli ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýarynda durýan
ýaşaýyş jaýlarynyň jeminden,
b) döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý
gaznasyndan – eýeçilik hukugynyň esasynda döwlete degişli döwlet häkimiýet
edaralarynyň ygtyýarynda durýan ýaşaýyş jaýlarynyň jeminden.
2. Peýdalanmagyň maksatlaryna baglylykda
ýaşaýyş jaý gaznasy şu aşakdakylara bölünýär:
1) durmuş maksatly peýdalanylýan
ýaşaýyş jaý gaznasy – döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan kireýine almak-bermek şertnamasy
boýunça raýatlara berilýän ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;
2) ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaý
gaznasy – döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyndan raýatlaryň aýry-aýry
toparlarynyň ýaşamagy üçin niýetlenen ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;
3) özbaşdak ýaşaýyş jaý gaznasy – ýaşaýyş
jaý eýeleri bolan raýatlar tarapyndan özüniň we maşgala agzalarynyň ýa-da başga
raýatlaryň muzdsuz peýdalanmak şertlerinde ýaşamagy, şeýle hem şeýle jaýlaryň
eýeleri bolan ýuridik şahslar tarapyndan peýdalanmagyň görkezilen şertlerinde
raýatlaryň ýaşamagy üçin peýdalanylýan hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýlarynyň jemi;
4) täjirçilik maksadyna ulanylýan
ýaşaýyş jaý gaznasy – eýeleri tarapyndan muzdly peýdalanmak
şertlerinde raýatlaryň ýaşamagy üçin ulanylýan,şeýle hem beýleki şertnama
boýunça eýelik etmäge ýa-da peýdalanmaga berilýän hususy ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlarynyň jemi.
3. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulanlardan başga
halatlarda, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary
we Geňeşler ýa-da beýleki döwlet edaralary tarapyndan hususy ýaşaýyş jaý
gaznasynyň we döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň jaýlaryndaky ýaşaýyş
jaýlarynyň mejbury alynmagyna ýol berilmeýär.
4. Döwlet kärhanalary, edaralary we
guramalary eýeçiligiň başga görnüşine geçende ýa-da üýtgedilip guralanda
olaryň ygtyýarynda durýan ýaşaýyş jaýy bu kärhanalaryň, edaralaryň we
guramalaryň hukuk oruntutanlarynyň ygtyýaryna (eger olar kesgitlenen
bolsa) ýa-da beýleki ýuridik şahslaryň ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýaryna
raýatlaryň ähli ýaşaýyş jaý hukuklaryny, şol sanda ýaşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmaga bolan hukuklaryny saklap galmak bilen bellenilen tertipde
berilmelidir. Şunda ýaşaýyş jaýynyň täze eýesi, oňa eýelik edýän
tarapyndan öň baglaşylan kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerinde
kireýine beriji bolýar.
5. Ýaşaýyş jaýlarynyň ýaşaýyş
jaý gaznasynyň bir görnüşinden beýleki görnüşine geçirilmegi şu Kodeksde
we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda kesgitlenen esaslar
boýunça amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
16-njy madda. Ýaşaýyş jaý
gaznasyny dolandyrmak
1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny peýdalanmak we
saklamak çygrynda döwlet dolandyryşy Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, beýleki döwlet
häkimiýet edaralary, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler,
şeýle hem oňa ýörite ygtyýarly edilen döwlet edaralary tarapyndan amala
aşyrylýar.
2. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyny
dolandyrmak ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we
Geňeşler we olaryň tabynlygynda döredilýän dolandyryş
edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny
dolandyrmak döwlet häkimiýet edaralary we olaryň tabynlygynda
döredilýän kärhanalar, edaralar, guramalar tarapyndan amala aşyrylýar.
4. Ýaşaýyş jaý şereketleriniň ýaşaýyş
jaý gaznasyny dolandyrmak tertipnamalaryna laýyklykda olaryň dolandyryş
edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
5. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyny
dolandyrmak olaryň eýesi tarapyndan gös-göni, şeýle hem ol tarapyndan
döredilýän (bellenýän, saýlanýan) edaralar ýa-da ynanylan adamlar
tarapyndan amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
17-nji madda. Ýaşaýyş
jaý gaznasynyň döwlet hasaby
1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet
hasaby eýeçiligiň görnüşine garamazdan ýeke-täk düzgün boýunça
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýän tertipde alnyp
barylýar.
2. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň döwlet
hasaby ony hasaba almagyň beýleki görnüşleri bilen bir hatarda
ýaşaýyş jaý gaznasynyň enjamlaýyn hasaba alnyşyny, şol sanda onuň
enjamlaýyn tükelleýiş we enjamlaýyn pasportlaşdyryş
işleriniň geçirilmegini (ýaşaýyş jaýyna enjamlaýyn pasporty
– ýaşaýyş jaýynyň bellenilen talaplara laýyk gelşini üpjün etmek bilen
bagly ýaşaýyş jaýy hakynda maglumatlary özünde saklaýan resminamany
resmileşdirmegi) göz öňünde tutmalydyr.
18-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek
1. Ýaşamak üçin ýaramly ýaşaýyş jaýynyň
ýaşalmaýan jaýa geçirilmegine ýol berilmeýär. Aýratyn halatlarda
ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa, ýaşalmaýan jaýyň ýaşaýyş jaýyna
geçirilmegine şu Kodeksiň we Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň berjaý
edilmegini hasaba almak bilen ýol berilýär.
2. Ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa
geçirilmegine şu halatlarda ýol berilmeýär:
1) ýaşaýyş jaýlaryna barmagy üpjün edýän
jaýlary peýdalanmazdan ýaşalmaýan
jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýyna barmak mümkin bolmasa ýa-da
bu ýaşaýyş jaýyna şeýle barmagy enjamlaşdyrmak üçin
enjamlaýyn taýdan mümkinçilik ýok bolsa;
2) ýaşalmaýan
jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşaýyş jaýynyň bir
bölegi bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan ýa-da başga fiziki şahs
tarapyndan hemişelik ýaşalýan ýer hökmünde peýdalanylýan bolsa;
3) ýaşalmaýan
jaýa geçirilýän ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy haýsydyr
bir başga şahslaryň hukuklary bilen kynlaşdyrylan bolsa;
4) ýaşalmaýan jaýa geçirilýän ýaşaýyş
jaýy köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän we onuň geçirilmegi
senagat häsiýetli hajatlar üçin ulanylmagy maksat edilýän bolsa.
3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda öýüň
ýaşalmaýan jaýa geçirilmegine diňe şeýle öý görkezilen köp öýli
ýaşaýyş jaýynyň birinji gatynda ýerleşýän ýa-da birinji gatdan ýokarda,
ýöne ýaşalmaýan jaýa geçirilýän öýüň gös-göni aşagynda ýerleşen
jaýlar ýaşaýyş jaýlary bolup durmaýan halatlarynda ýol berilýär.
4. Ýaşalmaýan jaýyň ýaşaýyş jaýyna
geçirilmegine şu halatlarda ýol berilmeýär:
1) ýaşalmaýan jaý ýaşaýyş
jaýy üçin bellenilen talaplara laýyk gelmese
ýa-da onuň bellenilen talaplara laýyk gelmegini üpjün etmek
mümkinçiligi bolmasa;
2) ýaşalýan jaýa
geçirilýän ýaşalmaýan jaýa eýeçilik hukugy haýsydyr bir başga
şahslaryň hukuklary bilen kynlaşdyrylan bolsa.
19-njy madda. Ýaşaýyş jaýyny
ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmegiň tertibi
1. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da
ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek degişli jaýyň eýesiniň ýa-da onuň
ygtyýarly eden edarasynyň (adamynyň) arzasy boýunça ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň karary esasynda amala
aşyrylýar.
2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulan resminamalar goşulan ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan
jaýa ýa-da ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek baradaky arza ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan
seredilýär. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş
kabul edilen karar hakynda haýal etmän arza berijä we
görkezilen karar haýsy jaý babatda kabul edilen bolsa şol jaýa
ýanaşyk jaýlaryň eýelerine habar berýär.
3. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da
ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin ol jaýy gaýtadan
enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek ýa-da
ony ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmak
üçin başga işleri geçirmek zerur bolan halatynda ol işleri geçirmek
barada talap, şeýle hem geçirilmegi zerur işleriň sanawy ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň
kararynda görkezilýär.
4. Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da
ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin şu maddanyň üçünji
böleginde göz öňünde tutulan işleriň geçirilmegi zerur bolmasa, ýaşaýyş
jaýyny ýaşalmaýan jaýa we ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek
hakynda karar jaýy geçirmegiň tamamlanmagyny tassyklaýan we
ol jaýy ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmak üçin esas
bolan resminama hasap edilýär.
Ýaşaýyş jaýyny ýaşalmaýan jaýa ýa-da
ýaşalmaýan jaýy ýaşaýyş jaýyna geçirmek üçin şu maddanyň üçünji
böleginde göz öňünde tutulan işleriň geçirilmegi zerur bolsa, degişli
karar işleriň bellenilen tertipde taýýarlanan we resmileşdirilen taslamasyny
nazara almak bilen ol jaýy gaýtadan enjamlaşdyrmaga ýa-da onuň
meýilleşdirilişini üýtgetmäge ýa-da başga işleri geçirmäge esas
bolup durýar. Ýaşaýyş jaýynyň gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da
meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi ýa-da başga işleriň geçirilmegi
barada işleriň tamamlanmagy bilen olary kabul etmek Türkmenistanyň
kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
5. Jaý ýaşalýan ýa-da ýaşalmaýan
jaý hökmünde geçirilenden soň peýdalanylanda ýangyn howpsuzlygynyň
talaplary, arassaçylyk, ekologik we Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen beýleki talaplar, şol sanda
köp öýli ýaşaýyş jaýlaryndaky ýaşalmaýan jaýlary
peýdalanmak baradaky talaplar berjaý edilmelidir.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
20-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak we onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek
barada düşünje
1. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmak
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň we Geňeşiň karary
esasynda geçirilýän ýaşaýyş jaýynyň enjamlaýyn pasportyna üýtgetmeleriň
girizilmegini talap edýän hyzmat ediş ulgamlarynyň, arassaçylyk-enjamlaýyn,
elektrik ýa-da başga enjamlaryň oturdylmagy, çalşylmagy ýa-da geçirilmegi
bolup durýar.
2. Ýaşaýyş jaýynyň meýilleşdirilişini
üýtgetmek ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň we Geňeşiň
karary esasynda geçirilýän we ýaşaýyş jaýynyň enjamlaýyn pasportyna
üýtgetmeleriň girizilmegini talap edýän
onuň içki ýerleşişiniň üýtgedilmegi bolup durýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
21-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyny gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da onuň meýilleşdirilişini
üýtgetmegiň tertibi
1. Ýaşaýyş jaýynda ýaşalýan we ýaşalmaýan
jaýlary gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da olaryň meýilleşdirilişini üýtgetmek
olaryň eýeleriniň razylygy bilen işleriň gurluşyk kadalaryna we
düzgünlerine laýyk gelmegine jogapkärçilik çekýän ýuridik ýa-da fiziki şahs
tarapyndan ýerine ýetirilen taslamasy bolan halatynda mümkindir. Taslamanyň
hökmany talaplara laýyk gelýänligi Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde binagärlik we şäher gurluşyk işleri çygryndaky
ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan tassyklanýar.
2. Ýaşaýyş jaýyny gaýtadan
enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek boýunça
işleriň hakykatda ýerine ýetirilýän taslama laýyk gelmegi üçin
jogapkärçiligi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
jaýyň eýesi we işleri ýerine ýetiriji çekýärler. Ýaşaýyş jaýyny
gaýtadan enjamlaşdyrmak ýa-da onuň meýilleşdirilişini üýtgetmek ol ýaşaýyş
jaýynyň beýleki eýeleriniň bähbitlerine degýän bolsa, bu işler olaryň
deslapky ýazmaça razylygy bilen amala aşyrylýar.
22-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyny baş-başdak gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da onuň meýilleşdirilişini
üýtgetmegiň netijeleri
1. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasynyň ýa-da Geňeşiň karary, eýesiniň razylygy bolmazdan ýa-da
gaýtadan enjamlaşdyrmagyň ýa-da meýilleşdirilişini üýtgetmegiň taslamasyny
bozmak bilen geçirilen ýaşaýyş jaýyň gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da
meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi baş-başdaklyk hasap edilýär.
2. Baş-başdak
gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýynyň
eýesi ýa-da ony kireýine alyjy ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan bellenen
tertipde we möhletde şol ýaşaýyş jaýyny öňki görnüşine getirmäge
borçludyr.
3. Baş-başdak gaýtadan
enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýyny öňki görnüşine
getirmek barada talap bellenen möhletlerdeýerine ýetirilmedik halatynda ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň baş-başdak
gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş
jaýyny öňki görnüşine getirmäge onuň eýesini ýa-da ony kireýine
alyjyny borçly etmek barada hak isleg bilen kazyýete ýüzlenmäge hukugy bardyr.
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da
Geňeşiň kazyýete bu hak isleg bilen ýüzlenmegi baş-başdak gaýtadan
enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen ýaşaýyş jaýynyň eýesini
ýa-da ony kireýine alyjyny Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan jogapkärçilikden boşatmaýar.
4. Ýaşaýyş jaýynyň baş-başdak
gaýtadan enjamlaşdyrylmagy ýa-da onuň meýilleşdirilişiniň
üýtgedilmegi üçünji şahsyň hukuklarynyň we kanuny
bähbitleriniň bozulmagyna getirmeýän ýa-da adamyň
janyna ýa-da saglygyna howp döretmeýän bolsa, ýaşaýyş jaýy kazyýetiň
çözgüdi esasynda gaýtadan enjamlaşdyrylan ýa-da meýilleşdirilişi üýtgedilen
ýagdaýda galdyrylyp bilner.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
II BÖLÜM. HUSUSY
ÝAŞAÝYŞ JAÝ GAZNASY
3-nji bap. Ýaşaýyş
jaýyna hususy eýeçilik hukugyny edinmek
23-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyny hususy eýeçilige edinmäge bolan hukuk
1. Fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi
döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahsyň eýeçiliginde Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda edinilen ýaşaýyş jaýy (mundan beýläk – hususy
ýaşaýyş jaýy) bolup biler.
2. Fiziki ýa-da ýuridik
şahsyň hususy ýaşaýyş jaýynyň sany we ölçegleri çäklendirilmeýär.
3. Raýatlaryň ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugyny edinmegi hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaý gurluşygy
üçin ýörite ýer gaznalaryny döretmek, hususy eýeçilige özbaşdak
ýaşaýyş jaýyny gurmak, şunda uzak möhletleýin ýeňillikli karz serişdelerinden
peýdalanmak we beýleki çäreler bilen üpjün edilýär hem-de bellenilen tertipde
ipoteka we Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki usullar bilen
amala aşyrylýar.
4. Ýaşaýyş jaý toplumyna girýän we
bir öýden durýan ýaşaýyş jaýyna hem-de köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen
ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy fiziki we ýuridik şahslaryň paýly
gatnaşmagy bilen ýaşaýyş jaýynyň bilelikde gurulmagy arkaly edinilip
bilner. Şunda goýlan paýyň möçberine laýyklykda hususy ýaşaýyş
jaýyna eýeçilik hukugy şahadatnama bilen resmileşdirilýär.
5. Eýeçiligi döwlete degişli bolmadyk
ýuridik şahslar öz serişdeleriniň, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda çekilen maýa goýumlarynyň hasabyna ýaşaýyş jaýyny gurmak
arkaly oňa hususy eýeçilik hukugyny edinip biler.
6. Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilenlerden başga halatlarda hususy eýeçilik hukugyna degişli ýaşaýyş
jaýlary alnyp ýa-da olaryň eýesi ol ýaşaýyş
jaýlaryna eýeçilik hukugyndan mahrum edilip bilinmez.
(2015-nji ýylyň
24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda -
Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4, 128-nji madda).
24-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň esaslary
Ýaşaýyş jaýyna ýa-da onuň bir
bölegine hususy eýeçilik hukugy şu esaslar boýunça ýüze çykýar:
1) jaýy (jaýyň bir bölegini) gurmak;
2) satyn almak-satmak, alyş-çalyş
etmek, sowgat etmek we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
baglaşylan beýleki raýat-hukuk geleşiklerini amala aşyrmak;
3) ýaşaýyş jaýyny miras boýunça almak;
4) bellenilen tertipde ýörite
maksatly ýeňillikli karz pul serişdelerini uzak möhletli esasda almak arkaly
tölemek şerti bilen edinmek;
5) kireýine alyjy
tarapyndan eýelenýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmak (tölegli ýa-da muzdsuz alynmak) arkaly eýeçilige edinmek;
6) ýaşaýyş jaý şereketleriniň agzasy
tarapyndan ýaşaýyş jaýy üçin paýy doly tölemek;
7) fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi
döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahsyň öz serişdeleri bilen
ýaşaýyş jaýynyň gurluşygyna paýly gatnaşmagy hakynda şertnamanyň esasynda
ýaşaýyş jaýyny hususy eýeçilige bermek;
8) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen
tertipde degişli döwlet edaralarynyň karary boýunça hususy ýaşaýyş
jaýynyň ýykylmagy ýa-da eýesinden mejbury alynmagy netijesinde eýeçilikde
durýan ýaşaýyş jaýynyň ýitirilmegi üçin öwez hökmünde ýaşaýyş jaýyny bermek;
9) Türkmenistanyň kanunçylygyna
garşy gelmeýän beýleki esaslar boýunça.
25-nji madda. Ýaşaýyş
jaýyna hususy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň, geçmeginiň
aýratynlyklary
1. Bellenilen tertipde berlen ýer
böleginde täze gurlan ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy onuň
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kabul edilip, döwlet
belligine alnan pursadyndan ýüze çykýar.
2. Türkmenistanyň kanunçylygynda
başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyny satyn almak-satmak,
sowgat etmek we alyş-çalyş etmek şertnamasy taraplar tarapyndan gol
çekilen resminama düzmek arkaly ýazmaça görnüşde baglaşylýar
we ol kepillendiriş taýdan tassyklanylmaga hem-de döwlet
belligine alynmaga degişlidir.
3. Ýaşaýyş jaýyny satyn almak-satmak
şertnamasynyň görnüşiniň berjaý edilmezligi onuň hakyky däl diýlip ykrar
edilmegine getirýär.
4. Ömürlik ekläp-saklamak şerti bilen
ýaşaýyş jaýyny aýrybaşgalamak Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda kepillendirilip tassyklanylmalydyr.
5. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenen şertlerde we tertipde ýaşaýyş
jaýlarynyň çalşylmagyna ýol berilýär.
6. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik hukugy ol ýaşaýyş jaýy
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrylan halatynda
ýüze çykýar.
7. Ýaşaýyş
jaý şereketleriniň ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik
hukugy onuň agzasy tarapyndan ýaşaýyş jaýy üçin paýy doly
tölenenden soň ýüze çykýar.
8. Ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
döwlete geçirilip bilner.
9. Miras tertibinde ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik
hukugy Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýüze
çykýar.
26-njy madda. Hususylaşdyrmak
tertibinde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugynyň edinilmegi
1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala
agzalarynyň razylygy bilen ol ýaşaýyş jaýyny Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen şertlerde we tertipde hususylaşdyrmaga haklydyr.
2. Eger şertnamada başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy
kireýine alyjy tarapyndan hususylaşdyrylanda ol ýaşaýyş jaýy
kireýine alyjynyň we onuň bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol
sanda wagtlaýyn başga ýere gidenleriň we kämillik ýaşyna ýetmedikleriň umumy
bilelikdäki eýeçiligine geçýär.
27-nji madda. Döwlet ýa-da
jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylanda ýaşaýyş jaýynyň hususy eýeçilige
berilmegi
1. Döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin
ýer böleginiň yzyna alynmagy (mundan beýläk – ýer böleginiň yzyna
alynmagy) bilen bagly ýykylan hususy ýaşaýyş jaýynyň
ýerine eýesine, onuň bile ýaşaýan maşgala agzalaryna, şeýle hem
ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagyna çenli bu ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşaýan
beýleki adamlara olaryň razylygy bilen we ýykylan ýaşaýyş
jaýynyň eýesiniň saýlamagy boýunça oňa
başga deň derejeliabadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy (durmuş we beýleki
hajatlary kanagatlandyrmak üçin kömekçi peýdalanylýan jaýlary hasaba
almazdan) hususy eýeçilik hukugy esasynda berilýär ýa-da ýykylan ýaşaýyş
jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň
bahasynyň möçberinde öwez puly tölenilýär.
2. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
bagly ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk
binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň ýerine ýaşaýyş
jaýyny hususy eýeçilige bermek ýa-da olaryň bahasyny tölemek
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilen tertipde amala
aşyrylýar.
3. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylanda eýesine, onuň maşgala agzalaryna,
şeýle hem bu jaýda hemişelik ýaşaýan adamlara olaryň islegine görä ýykylýan
ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki
desgalarynyň we ekinleriň bahasyny tölemek bilen bellenilen möçberde
hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak we oňa hyzmat etmek
üçin ýer bölegi berilýär. Şunda hususy eýeçilige özbaşdak ýaşaýyş jaýyny
gurmak üçin üç ýyldan köp bolmadyk möhlete wagtlaýyn ýaşaýyş jaýy
kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerinde berilýär.
4. Ýuridik şahsyň eýeçilik hukugyna
degişli hususy ýaşaýyş jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň,
beýleki desgalarynyň we ekinleriň ýerleşýän ýer bölegi yzyna alnan
halatynda oňa deň derejeli emläk berilýär we çekilen beýleki
ýitgileriniň öwezi dolunýar ýa-da ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
ýetirilen ýitgi doly möçberde tölenilýär.
5. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
bagly hususy ýaşaýyş jaýy ýykylmaga degişli fiziki we ýuridik
şahslaryň isleglerine görä degişli ilatly ýeriň çäginde täze ýerde
başga deň derejeli abadanlaşdyrylan ýaşaýyş
jaýy gurlup, olaryň eýeçiligine berlip bilner. Şunda ýaşaýyş jaýyň,
onuň kömekçi hojalyk binalarynyň, beýleki desgalaryň we ekinleriň bahasynyň öwezi
dolunmaýar.
6. Ýer böleginiň yzyna alynmagy bilen
bagly fiziki we ýuridik şahslaryň razylygy bilen olaryň
eýeçilik hukugynda bolan ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýy, onuň kömekçi
hojalyk binalary we beýleki desgalary degişli ilatly
ýeriň çäginde täze ýere geçirilip we dikeldilip bilner. Şunda ýaşaýyş
jaýynyň, onuň kömekçi hojalyk binalarynyň we beýleki desgalaryň
geçirilmegi we dikeldilmegi bilen bagly çykdajylar yzyna alynýan ýer
bölegi bölünip berilýän edaranyň hasabyna geçirilýär. Ýer böleginiň yzyna
alynmagy bilen bagly ýykylýan hususy ýaşaýyş jaýyny, onuň kömekçi hojalyk
binalaryny we beýleki desgalaryny degişli ilatly ýeriň
çäginde täze ýere geçirmegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan bellenýär.
28-nji madda. Fiziki ýa-da
ýuridik şahsyň öz serişdeleri bilen ýaşaýyş jaý gurluşygyna paýly
gatnaşmagy hakynda şertnamanyň esasynda ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik
hukugynyň edinilmegi
1. Ýaşaýyş
jaýynyň gurluşygy maliýeleşdirilip başlanandan
soň fiziki şahsyň ýa-da eýeçiligi döwlete degişli
bolmadyk ýuridik şahsyň öz serişdeleri (maýa goýumlary) bilen gurulýan
ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň tölegi görnüşinde oňa gatnaşanda ýaşaýyş
jaýyna hususy eýeçilik hukugy ýüze çykyp biler.
2. Ýaşaýyş jaýynyň gurluşygyna maýa goýmak
hakynda ylalaşyk taraplaryň hukuklaryny we borçlaryny görkezmek bilen
gurluşygyň başlanmagyna çenli resmileşdirilýär.
3. Şeýle ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugy gurluşygy tamamlanan ýaşaýyş jaýynyň Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda kabul edilip, döwlet belligine alnan
pursadyndan ýüze çykýar
29-njy madda. Ýaşaýyş jaýyna umumy
eýeçilik hukugy
1. Bilelikde ýaşaýyş jaýy
gurlan, onuň raýat-hukuk geleşikleri arkaly edinilen ýa-da
mirasa alnan, şeýle hem
Türkmenistanyň kanunçylygyna garşygelmeýän beýleki
halatlarynda iki ýa-da şondan köp raýatlar ýaşaýyş jaýyna umumy eýeçilik
hukugyny edinip bilerler.
2. Birnäçe adamlaryň eýeçiliginde durýan
ýaşaýyş jaýy olara umumy eýeçilik hukugynda degişlidir.
3. Umumy eýeçilik hukugyna degişli
ýaşaýyş jaýy eýeleriniň arasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde bölünip bilner.
4. Är-aýalyň ýaşaýyş jaýyna umumy
bilelikdäki eýeçilik hukugynyň aýratynlyklary Türkmenistanyň
kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.
30-njy madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň
erkin söwdasynyň bazary
1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny netijeli
peýdalanmak we ösdürmek, raýatlaryň ýaşaýyş jaýyna bolan isleglerini
kanagatlandyrmak maksatlary bilen döwlet edaralary ýaşaýyş jaýy
çygrynda gozgalmaýan emläkler bazarynyň emele getirilmegine we ösdürilmegine
ýardam edýärler.
2. Ýaşaýyş jaý bazaryny emele getirmegiň
we ýaşaýyş jaýlarynyň erkin söwdasyny guramagyň tertibi Türkmenistanyň
kanunçylygy bilen kesgitlenýär.
31-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri
döwlet belligine almak
1. Ýaşaýyş jaýyna hususy
eýeçilik hukugy, bu hukugyň ýüze çykmagy, geçmegi, çäklendirilmegi we bes
edilmegi döwlet belligine alynmaga degişlidir.
2. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik
hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet belligine almak
olar barada maglumatlary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
tassyklanylan Jemagat sanawyna girizmek arkaly geçirilýär
hem-de degişli resminamanyň berilmegi ýa-da döwlet
belligine aldyrmak üçin berlen resminamada degişli
ýazgynyň edilmegi bilen tassyklanylýar.
3. Ýaşaýyş jaýyna hususy eýeçilik
hukugyny we onuň bilen bagly geleşikleri döwlet belligine
almakdan boýun gaçyrylmagyna ýa-da bellige almak möhletiniň
bozulmagyna kazyýet tertibinde şikaýat edilip bilner.
4-nji bap.
Hususy ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak
32-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň
eýesiniň esasy hukuklary we borçlary
1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesi, eger
şunuň bilen goňşularyň ýa-da beýleki üçünji şahslaryň hukuklary
bozulmaýan bolsa we munuň özi Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän
bolsa, öz islegine görä oňa erkin eýelik etmäge, peýdalanmaga we ygtyýar etmäge
haklydyr. Ýaşaýyş jaýyny satyn almak üçin karz serişdeleriniň hasabyna doly
ýa-da bölekleýin hususy eýeçilik hukugyna edinilen ýaşaýyş jaýynyň eýesi
karzy doly üzýänçä karz berijiniň razylygy bolmazdan bu ýaşaýyş jaýyna ygtyýar
etmäge haky ýokdur.
2. Hususy ýaşaýyş jaýyny ýa-da onuň
bölegini ýaşalmaýan jaý hökmünde eýesiniň peýdalanmagy üçin
döwlet edaralarynyň rugsady talap edilmeýär.
Şunda hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesi gurluşyk, arassaçylyk, ýangyna garşy
we beýleki hökmany kadalary we düzgünleri berjaý etmelidir.
Hususy ýaşaýyş jaýynyň ýa-da onuň bir böleginiň ýaşalmaýan
jaý hökmünde peýdalanylmagy beýleki raýatlaryň
hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmaly däldir.
3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen
ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleri ony saklamak boýunça umumy çykdajylara gatnaşmaga
borçludyr. Şunda ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň her biriniň
çykdajylarynyň möçberi olaryň özara ylalaşygy bilen kesgitlenilýär.
33-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň
eýesiniň ýer bölegine bolan hukugy
1. Hususy ýaşaýyş jaýyny, şeýle hem
gurluşygy gurlup tamamlanmadyk ýaşaýyş jaýyny satmak, sowgat
etmek, onuň miras boýunça geçmegi onuň öňki eýesiniň bu ýaşaýyş
jaýyna eýelik eden ygtyýarlyklarynyň möçberinde onuň täze eýesine
degişli ýer bölegine bolan hukugynyň geçmegine getirýär.
2. Ýaşaýyş jaýyna berkidilen ýer bölegine
ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň hukuklary Türkmenistanyň ýer hakynda kanunçylygy
bilen kesgitlenilýär.
34-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň
eýesiniň maşgala agzalary
1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň
maşgala agzalary diýlip maşgala gatnaşyklaryna esaslanan hukuklary we borçlary
bolan adamlar, ýagny äri (aýaly), olaryň çagalary we är-aýalyň ata-eneleri
ykrar edilýär.
2. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala
agzalary hökmünde beýleki adamlar hem kazyýet tarapyndan ykrar edilip
bilner, eger olar bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen hemişelik ýaşaýan we onuň
bilen umumy hojalygy azyndan bäş ýyl bile alyp barýan bolsalar.
3. Zähmete ukypsyz eklençdäkiler, eger
olar ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen hemişelik ýaşaýan
bolsalar, hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary bolup
durýarlar.
35-nji madda. Hususy ýaşaýyş jaýynyň
eýesiniň maşgala agzalarynyň hukuklary we borçlary
1. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň
maşgala agzalary, eger olar göçüp gelenlerinde başgaça bellenilmedik
bolsa, onuň bilen bir hatarda bu ýaşaýyş jaýyndaky jaýlardan
peýdalanmaga haklydyrlar.
2. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň
maşgala agzalary özlerine bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan berlen ýaşaýyş
jaýyna öz kämillik ýaşyna ýetmedik çagalaryny göçürip getirmäge
haklydyrlar, maşgalanyň beýleki agzalaryny göçürip getirmäge
diňe ol ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň razylygy bilen ýol berilýär.
3. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň
maşgala agzalarynda ol ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen maşgala gatnaşyklary bes
edilen halatlarynda hem şeýle ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy
saklanyp galýar, bu ýagdaýda ol ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň
tertibi bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen onuň maşgalasynyň öňki
agzalarynyň arasyndaky ylalaşyk bilen kesgitlenilýär.
4. Hususy ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň
kämillik ýaşyna ýetmedik maşgala agzalarynyň ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny
aýrybaşgalamaga Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde olara
hossarlyk we howandarlyk edýän hossarlyk we howandarlyk edarasynyň razylygy
bilen ýol berilýär.
5. Hususylaşdyrylan
ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň bu ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga
razylyk beren kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalary we beýleki
adamlar olaryň umumy bilelikdäki eýeçiligi bolup durýan hususylaşdyrylan
ýaşaýyş jaýy babatda deň hukuklara eýedirler we deň borçlary ýerine
ýetirýärler. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny satmak, çalyşmak, sowgat
etmek, kireýine bermek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň kämillik ýaşyna
ýetenmaşgala agzalarynyň we bu ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşaýan
beýleki adamlaryň razylygy bilen geçirilýär.
36-njy madda. Wesýetnamalaýyn ýüz
döndermek boýunça we ömürlik ekläp-saklamak şertnamasynyň esasynda
berlen hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýyndan
peýdalanmak
1. Wesýetnamalaýyn ýüz döndermek
boýunça wesýetnamalaýyn ýüz döndermekde görkezilen möhletde hususy ýaşaýyş
jaýyndan peýdalanmak hukugy berlen adam bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi bilen
bir hatarda ol ýaşaýyş jaýyndan peýdalanýar. Hususy ýaşaýyş
jaýyndan peýdalanmagyňwesýetnamalaýyn ýüz döndermek bilen bellenen möhleti
gutarandan soň degişli adamyň ondan peýdalanmak hukugy bes edilýär, bu adamda
başga kanuny esasda bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugynyň ýüze
çykan halatlary muňa degişli däldir.
2. Ömürlik ekläp-saklamak
şertnamasynyň esasynda hususy ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adam
berlen ol ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň razylygy bolmazdan ony aýrybaşgalamaga
ýa-da gaýry ýol bilen kynlaşdyrmaga haky ýokdur,
ömürlik ekläp-saklamak talabyny üpjün etmek üçin bu ýaşaýyş jaýynyň
girewe goýmak halatlary muňa degişli däldir. Ömürlik ekläp-saklamak şertnamasy
ýatyrylanda hususy ýaşaýyş jaýy eýesine berilýär.
37-nji madda. Hususy ýaşaýyş
jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlaryny alyş-çalyş etmek
1. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýynyň eýesi bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol sanda
wagtlaýyn başga ýere gidenleriň razylygy bilen bu ýaşaýyş jaýyny başga
adamyň hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli ýaşaýyş jaýyna, döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna degişli hukuklary we borçlary
özara bermek bilen alyş-çalyş etmek hukugyna eýedir.
2. Şunda ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň
arasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertibi we talaplary
berjaý etmek bilen alyş-çalyş şertnamasy baglaşylýar.
5-nji bap. Hususy
ýaşaýyş jaýy gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýlaryny
kireýine bermek
38-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
bermek
1. Ýaşaýyş jaýynyň eýesi özüniň
ýaşaýan ýa-da kireýine bermäge niýetlenilen ýaşaýyş jaýyny, şol sanda
köp öýli ýaşaýyş jaýyny, hemişelik ýa-da wagtlaýyn ýaşamak üçin
kreýine alyjylara kireýine bermäge haklydyr.
2. Kireýine alnan ýaşaýyş jaýynda
ýaşamagyň şertleri (möhleti, kireý üçin tölegiň möçberi, abatlamak boýunça
borçlary paýlamak, kireýine alyjylary çykarmagyň esaslary we beýlekiler)
şu Kodeks, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary, şeýle hem kireýine
beriji bilen kireýine alyjynyň arasynda baglaşylan şertnama bilen
kesgitlenilýär.
3. Ýaşaýyş jaýynyň kireýine
berilýän adamlaryny saýlamak hususy eýeçilik hukugy esasynda degişli
ýaşaýyş jaýynyň eýesi tarapyndan amala aşyrylýar.
39-njy madda. Ýaşaýyş
jaýynyň eýesiniň ýaşamaýan ýaşaýyş jaýyny kireýine bermeginiň şertleri
1. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýynyň eýesi özüniň we maşgala agzalarynyň ýaşamaýan ýaşaýyş
jaýyny olaryň razylygy bilen ýazmaça görnüşde baglaşylan şertnama boýunça
kireýine berip biler.
2. Aýratyn ýaşaýyş jaýy ýa-da ýaşamak üçin
ýaramly, gurluşyk, arassaçylyk, ýangyna garşy we beýleki hökmany
talaplara laýyk gelýän aýratyn otag (otaglar) kireýine berlip
bilner.
3. Kireýine alyjy kireýine alan jaýyna,
eger kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, maşgala agzalaryny, kömekçi kireýine alyjylary we
wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr.
4. Eger şertnamada başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, kireýine alyjy alty aýa çenli möhlet bilen kireýine
alan ýaşaýyş jaýyndan gitmäge haklydyr. Kireýine
alnan ýaşaýyş jaýyndan kireýine berijiniň razylygy bilen
alty aýdan uzak möhlete gidilen halatynda degişli şertnama
güýjüni saklaýar.
5.
Kireýine almak-bermek şertnamasynyň hereketi taraplar tarapyndan
bellenilen möhletiň geçmegi ýa-da şertnamada görkezilen ýagdaýlaryň gelip
ýetmegi boýunça bes edilýär. Hereket etmek möhletini we bes etmegiň
beýleki esaslaryny göz öňünde tutmaýan şertnama kireýine beriji tarapyndan
islendik wagtda ýatyrylyp bilner, ýöne bu barada azyndan üç aý
öňünden kireýine alyja duýdurylmalydyr.
Şertnamany möhletinden öň kireýine
berijiniň talap etmegi boýunça ýatyrmaga kireýine almak-bermek şertnamasynyň
şertleriniň kireýine alyjy tarapyndan berjaý edilmedik halatynda, şeýle
hem Turkmenistanyn kanunçylygynda kesgitlenen esaslar boyunça ýol
berilýär.
Şertnama bes edilende ýa-da ýatyrylanda
kireýine alyjy we onuň bilen bile ýaşaýan ähli adamlar başga ýaşaýyş
jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.
6. Kireýine alyjy
tarapyndan kireýine almak-bermek şertnamasy möhletinden öň
ýatyrylanda ol bu hakda kireýine berijä azyndan bir aý öňünden
duýdurmaga ýa-da bu aý üçin şertnamada bellenen tölegi tölemäge borçludyr.
Eger şertnamada göz öňünde tutulan
onuň bes etmek möhletini ýa-da şertnamanyň hereketini bes edýän başga
ýagdaýyň gelip ýetmegine çenli bir aýdan az wagt galan bolsa görkezilen
möhlet degişlilikde gysgalýar.
7. Eger ýaşaýyş jaýyna göçülende
kireýine alyjy bilen başgaça ylalaşylmadyk bolsa, kireýine alyjynyň özi bilen
bile ýaşaýan maşgala agzasy kireýine almak-bermek şertnamasyna laýyklykda
kireýine alyjynyň ýaşaýyş jaýyny ulanmaga bolan hukugy bilen deň hukuga eýedir.
8. Eger kireýine almak-bermek şertnamasynda
başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, kireýine berlen öýüň ýa-da ýaşaýyş
jaýynyň ýerleşýän köp öýli ýaşaýyş jaýynyň eýeçilik hukugy başga
adama geçende kireýine almak-bermek şertnamasy ýaşaýyş jaýynyň täze
eýesi üçin güýjüni saklaýar.
40-njy madda. Eýesiniň
hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny kireýine bermeginiň şertleri
1. Eýesiniň hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş
jaýynda kireýine alyja ondaky ýaşaýyş jaýy ýa-da onuň bir bölegi, şol
sanda öý ýa-da öýüň bir bölegi, biri-biriniň üstünden geçilýän otag ýa-da
otagyň bir bölegi kireýine berlip
bilner. Ýaşaýyş jaýynyň birnäçe eýeleriniň ýaşaýyş jaýynda ýa-da
ondaky öýde ýaşan halatynda ýaşaýyş jaýyny kireýine bermek üçin ähli
eýeleriň razylygy talap edilýär.
2. Şu maddanyň birinji böleginde göz
öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň
razylygy bolmazdan başga adamlary, şol sanda maşgala agzalaryny göçürip
getirmäge haky ýokdur.
3. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasynyň möhletiniň dolmagy bilen kireýine alyjy
şertnamany täzeden baglaşmak hukugyna eýe bolmaýar we eger
bu Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän bolsa, ol kireýine
berijiniň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy
berilmezden çykarylmaga degişlidir. Kireýine alyjy
tarapyndan kireýine almak-bermek şertnamasy berjaý edilmese,
şeýle hem öňünden görüp bolmaýan ýagdaýlar ýüze çykanda ýa-da şu Kodeksiň
115-nji maddasynyň birinji böleginiň 1-4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan
esaslar boýunça ol şertnama kireýine berijiniň talap etmegi boýunça
möhletinden öň ýatyrylyp bilner.
4. Şu maddanyň birinji böleginde göz
öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy
onuň möhleti görkezilmezden baglaşylan bolsa, ol kireýine
beriji tarapyndan şu Kodeksiň 39-njy maddasynyň bäşinji böleginde bellenen
tertipde bes edilip bilner.
41-nji madda. Kömekçi kireýine
alyjylaryň we wagtlaýyn ýaşaýjylaryň hukuk ýagdaýy
1. Kömekçi kireýine alyjylaryň ýaşamak
şertleri ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy bilen kömekçi kireýine alyjynyň
arasyndaky şertnama bilen kesgitlenilýär (mundan beýläk – kömekçi
kireýine almak-bermek şertnamasy).
2.
Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy taraplar tarapyndan
bellenen möhletiň geçmegi ýa-da şertnamada görkezilen ýagdaýlaryň ýüze
çykmagy boýunça bes edilýär.
Kireýine alyjynyň talap etmegi boýunça
şertnamany möhletinden öň bes etmek kömekçi kireýine alyjy tarapyndan şertnama
bozulanda, bes etmegiň möhletini ýa-da beýleki esaslaryny bellemeýän
şertnamalar boýunça bolsa – islendik wagt kömekçi kireýine alyjyny azyndan
bir aý galanda duýdurmak bilen mümkindir.
Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy şu
Kodeksiň 59-njy maddasynda göz öňünde tutulan ýaşaýyş jaýyna bolan
eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilen halatlarynda hem bes edilýär.
3. Eger
kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, kömekçi kireýine alyjy islendik wagtda şertnamany
ýatyrmak hukugyna eýedir.
4.
Kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da
ol kireýine alyjy tarapyndan ýatyrylanda kömekçi kireýine alyjy başga
ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.
5. Kireýine alyjy
kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny baglaşmazdan ýaşaýyş
jaýyna wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr. Wagtlaýyn ýaşaýjylaryň
ýaşamak şertleri kireýine alyjy tarapyndan kesgitlenilýär.
6. Wagtlaýyn ýaşaýjylar azyndan ýedi gün
galanda duýdurmak bilen islendik wagtda kireýine alyjynyň talap etmegi boýunça
başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidirler.
42-nji
madda. Kireýine almak-bermek şertnamasy bes
edilen halatynda kömekçi kireýine alyjylary we wagtlaýyn ýaşaýjylary
çykarmak
Kireýine almak-bermek şertnamasy bes
edilende şol bir
wagtda kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy bes
edilýär. Kömekçi kireýine alyjylar we wagtlaýyn ýaşaýjylar
kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende başga ýaşaýyş jaýy
berilmezden çykarylmaga degişlidir.
6-njy bap. Ýaşaýyş
jaý şereketleri
43-nji madda. Ýaşaýyş jaý şereketini
döretmek
1. Ýaşaýyş jaýyna bolan islegleri
kanagatlandyrmak maksady bilen fiziki we eýeçiligi döwlete degişli
bolmadyk ýuridik şahslar meýletin başlangyçlarda ýaşaýyş jaý
şereketini (mundan beýläk – şereket) döretmäge
we olaryň agzalary bolmaga haklydyrlar.
2. Şereket ýaşaýyş jaýyny
gurmak, edinmek, dolandyrmak we ony agzalarynyň ýaşamagy üçin
peýdalanmak maksady bilen döredilýär.
3. Şereketiň agzalary köp
öýli ýaşaýyş jaýyny edinmäge, gurmaga, durkuny täzelemäge we
saklamaga öz serişdeleri arkaly gatnaşýarlar.
4. Şereketiň işi Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda kabul edilen Tertipnama bilen düzgünleşdirilýär.
44-nji
madda. Şereketde agzalygyň şertleri
1. Şereket onuň guralýan
ilatly ýerinde ýaşaýan 18 ýaşyna ýeten üçden az bolmadyk adamlar
tarapyndan, şeýle hem ýuridik şahslaryň gatnaşmagynda döredilip bilner.
2. Eger Tertipnamada başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, şerekete girýän fiziki ýa-da ýuridik
şahsyň eýeçilik hukugynda ýaşaýyş jaýynyň bolmagy oňa girmäge
päsgel berip bilmez, şeýle hem şereketiň agzasynyň peýdalanmaga hukugy bolan ýaşaýyş
jaýlarynyň sany we olaryň ölçegleri çäklendirilmeýär.
45-nji
madda. Şereketiň Tertipnamasy
1. Şereketiň Tertipnamasy onuň umumy
ýygnagynda agzalarynyň azyndan üçden iki böleginiň gatnaşmagynda sesleriň
ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.
2. Tertipnamada şu aşakdakylar bolmalydyr:
1) ady we işiniň maksady;
2) ýerleşýän ýeri (hukuk salgysy);
3) ýatyrmagyň we emlägi paýlamagyň
tertibi;
4) müdiriýetiň agzalary barada maglumat
(ady we familiýasy, doglan ýeri we senesi, ýaşaýan ýeriniň salgysy);
5) müdiriýetiň mejlislerini bellemegiň we
olarda kararlary kabul etmegiň tertibi;
6) beýleki dolandyryş we gözegçilik
edaralarynyň wezipeleri;
7) girmegiň tertibi;
8) agzalaryň hukuklary we borçlary;
9) agzalaryň umumy ýygnagynyň
ygtyýarlyklary;
10) giriş we beýleki gatançlaryň möçberi;
11) ýaşaýyş jaýyny kireýine bermegiň ýa-da
ony ýaşalmaýan jaý hökmünde peýdalanmagyň tertibi;
12) wagtlaýyn ýaşaýjylary göçürip
getirmegiň şertleri;
13) paý bölünende ýaşaýyş jaýlaryndan
peýdalanmagyň tertibi;
14) şereketiň agzasynyň
hukuklaryny we borçlaryny başga adamlara bermegiň tertibi we şertleri;
15) şerekete degişli ýaşaýyş
jaýyndan we ýaşalmaýan jaýdan peýdalanmagyň beýleki şertleri;
16) şereketden çykarylmagyň esaslary.
46-njy madda. Şereketiň işiniň döwlet
kepillikleri
1. Her bir raýatyň abadanlaşdyrylan
ýaşaýyş jaýyna bolan islegini kanagatlandyrmak maksady bilen
döredilýän şerekete we onuň agzalaryna döwletden goldaw almak
hukugy kepillendirilýär. Bellenilen tertipde şerekete berilýän maddy
we maliýe goldawy hem-de karz pul ýeňillikleri Türkmenistanyň kanunçylygynda
göz öňünde tutulyp bilner.
2. Şerekete ýaşaýyş
jaýlarynyň gurluşygyny alyp barmak üçin ýer böleklerini bölüp bermegiň
tertibi we degişli girew üpjünçiligi esasynda oňa uzak möhletleýin berilýän karzlaryň
ýeňillikli şertleri Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilýär.
3. Şereketiň işini maliýeleşdirmäge
meýletinlik başlangyjy esasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan
edilmedik maýa goýumlary çekilip bilner.
47-nji madda. Şereketi we oňa
degişli gozgalmaýan emlägi döwlet belligine almak
1. Şereket onuň
döwlet belligine alnan pursadyndan başlap ýuridik şahsyň hukuklaryna
eýe bolýar. Şereketi döwlet belligine almak Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
2. Şereketiň eýeçilik hukugyna
degişli gozgalmaýan emläk şu Kodeksiň 31-nji maddasynda bellenilen
tertipde döwlet belligine alynýar. Şunda şereketiň her bir agzasyna
peýdalanmaga berilýän jaýdaky her bir ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlar döwlet
belligine alynýar.
48-nji madda. Şereketiň agzasynyň
maşgala agzalarynyň hukuklary
1. Şereketiň agzasynyň maşgala
agzalaryna degişlilik şu Kodeksiň 34-nji maddasyna laýyklykda
kesgitlenilýär.
2. Är-aýalyň bile ýaşan döwründe geçirilen paý
tölegleri babatda, eger olaryň arasynda başgaça ylalaşyk baglaşylmadyk bolsa,
şereketiň agzasynyň äri (aýaly) paýyň bir bölegine bolan hukuga eýedir.
3. Paýa bolan hukuk şereketiň aradan
çykan agzasynyň mirasdaryna Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda geçýär.
4. Şereketiň agzasynyň paýynyň bir
bölegine hukugy bolan maşgala agzalary peýdalanylýan ýaşaýyş jaýy babatda
şereketiň agzasynyň hukugy ýaly hukuklardan peýdalanýarlar we borçlary
ýerine ýetirýärler. Şereketiň agzasynyň beýleki maşgala agzalary onuň
ýaşaýyş jaýynda hemişelik ýaşamak hukugyndan peýdalanýarlar.
49-njy madda. Şereketde agzalygy bes
etmek
1. Şereketde agzalyk şu aşakdaky
halatlarda bes edilýär:
1) ondan meýletin çykylmagy;
2) tebigy betbagtçylygyň, ýangynyň,
heläkçilikli ýa-da beýleki adatdan daşary ýagdaýlaryň netijesinde ýaşaýyş
jaýynyň mundan beýläk peýdalanmak üçin ýaramsyz bolmagy;
3) onuň agzasynyň aradan
çykmagy;
4) ondan çykarylmagy;
5) ýuridik şahsyň işini bes etmegi;
6) şereketiň ýatyrylmagy.
2. Şereketiň agzasy şu aşakdaky
halatlarda kazyýetiň çözgüdiniň esasynda agzalykdan çykarylyp bilner:
1) ýaşaýyş jaýyny, şeýle hem başga emlägi
yzygiderli ýumursa ýa-da zaýalasa;
2) umumy ýaşaýyş kadalaryny
yzygyderli bozsa, eger munuň özi bir ýaşaýyş jaýynda onuň bilen beýlekileriň
ýaşamagy ýa-da jaýdaky ýaşalmaýan jaýyň peýdalanylmagy beýlekiler
üçin mümkinçilik bermese, duýduryş we jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri
netijesiz bolsa;
3) Tertipnamada göz öňünde tutulan beýleki
halatlarda.
50-nji
madda. Şereketden çykmagyň ýa-da çykarylmagyň netijeleri
1. Şereketiň
agzasy paý gatanjynyň möçberi doly geçirilmeginden öň onuň
düzüminden çykanda onuň paý gatanjynyň bir bölegine hukugy bolan
jaýda ýaşaýan maşgala agzasy şerekete girmek üçin artykmaç hukuga eýe
bolýar.
2. Şereketiň ondan çykan agzasy
paý gatanjynyň bir bölegine hukugy bolan maşgala agzalarynyň razylygy
bilen onuň agzasynyň hukuklaryny we borçlaryny bermegi isleýän
başga fiziki ýa-da ýuridik şahsy görkezip biler. Şeýle fiziki
ýa-da ýuridik şahs şerekete girmek üçin artykmaç hukuga eýe
bolýar.
3. Beýleki halatlarda
şerekete girmäge artykmaç hukuk ýaşaýyş jaýynda ýaşamaga galýan maşgalanyň
beýleki agzalaryna geçýär, olaryň biri maşgalanyň umumy razylygy
bilen bu şerekete girýär. Ylalaşyk
gazanylmadyk halatynda şeýle maşgalanyň bir agzasynyň şerekete girmek
meselesi şereketiň umumy ýygnagy tarapyndan çözülýär.
4. Şereketiň
şu Kodeksiň 49-njy maddasynyň ikinji böleginiň 1-nji
we 2-nji bentleri esasynda ondan çykarylan agzasy, şonuň ýaly-da onuň
umumy ýaşaýyş düzgünlerini bozmakda, şereketiň ýaşaýyş jaýyny ýa-da beýleki
emlägini berbatlamakda ýa-da zaýalamakda günäli
bilnen maşgala agzalary we bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanan beýleki
adamlar ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga
degişlidir. Şereketden çykarylanyň maşgalasynyň galan agzalaryndan biriniň
şereketiň agzasy bolan halatynda olar onuň ýaşaýyş jaýynda ýaşamak
hukugyny saklap galýarlar. Şunda paýyň bir bölegine hukugy bolan maşgala
agzalary şerekete girmek üçin artykmaç hukukdan peýdalanýarlar.
5. Eger emlägi berbatlamakda, zaýalamakda
ýa-da umumy ýaşaýyşyň kadalaryny bozmakda şereketiň agzasynyň maşgala agzalary
ýa-da bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanan beýleki adamlar günäkär bolsalar,
diňe günäkär adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga
degişlidir.
6. Eger şereketiň Tertipnamasynda ondan
çykarylmagyň goşmaça esaslary bellenilen bolsa, onda şereketden çykarylmagyň
degişli netijeleri hem göz öňünde tutulmalydyr.
7. Şereketiň agzasynyň onuň
düzüminden çykmagy ýa-da ondan çykarylmagy bilen bagly boşadylýan
ýaşaýyş jaýy şu madda laýyklykda şerekete girmek hukugy bolan fiziki ýa-da
ýuridik şahslar bolmadyk halatynda onuň umumy ýygnagynyň karary
boýunça şereketiň täze kabul edilen agzasyna berilýär.
8. Şereketiň agzalygyndan çykan
ýa-da çykarylan adama onuň tölän paý gatanjy bu şereketiň öňündäki
borçnamalaryny hasaba almak bilen Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde gaýtarylýar.
51-nji madda. Şereketiň agzasy
tarapyndan ýaşaýyş jaý üçin
paý gatanjynyň möçberiniň doly tölenilmegi
1. Şereketiň agzasy tarapyndan
paý gatanjynyň möçberiniň doly tölenilmegi onuň ýaşaýyş
jaýyna eýeçilik hukugyny edinmegi üçin esas bolup durýar.
2. Şereketiň ýaşaýyş jaýynda eýeçilik
hukugyny edinen agzasy şu Kodeksiň 31-nji maddasynda bellenilen tertipde
ony bellige aldyrmaga borçludyr.
3. Ýaşaýan jaýyna eýeçilik
hukugyny alan şereketiň agzasy onda agza bolmagyň galan ähli
hukuklaryny we borçlaryny saklaýar. Şereketiň ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugyny alan adam ondan agzalykdan çykanda ýaşaýyş jaýynyň çäginden
daşarda durýan şereketiň emläginden bellenilen tertipde peýdalanmak
hukugyny, şeýle hem şeýle emlägi saklamak we onuň eýeçilik
hukugyna galtaşmaýan şereketiň dolandyryş edaralarynyň kararlaryny ýerine
ýetirmek boýunça ähli borçlary saklap galýar.
52-nji madda. Şereketi üýtgedip gurmak
we ýatyrmak
1. Şereketiň ýaşaýyş jaýlaryna
eýeçilik hukugy onda paýlaryny doly tölän agzalaryna geçen halatynda
şereket agzalarynyň umumy ýygnagynyň karary bilen bu şereket ýaşaýyş jaý
eýeleriniň şereketine üýtgedilip bilner.
2. Şereket Türkmenistanyň
kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça we tertipde ýatyrylyp bilner.
53-nji madda. Şereketiň ýaşaýyş
jaýynyň ýykylmagy bilen bagly onuň agzasyny ýaşaýyş jaýy bilen
üpjün etmek
Şereketiň şu Kodeksde göz öňünde
tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýynyň ýykylmagy bilen onuň ýaşaýyş
jaýyndan çykarylýan agzasy we onuň bilen bile ýaşaýan maşgala
agzalary babatynda şu Kodeksde göz öňünde tutulan kadalar
ulanylýar.
7-nji bap. Köp öýli
ýaşaýyş jaýynyň gozgalmaýan we
beýleki emlägine umumy
eýeçilik hukugy.
Ýaşaýyş jaý eýeleriniň
şereketi
54-nji madda. Köp öýli ýaşaýyş
jaýynda umumy emläge bolan eýeçilik hukugy
1. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda
ýaşaýyş jaý eýeleriniň umumy eýeçiligine bu jaýa
degişli girelgeler, öýleriň arasyndaky basgançak meýdançalary,
basgançaklar, liftler, üçekler, ýerzeminler, jaýyň ýaşaýyş jaý hökmünde
peýdalanylmaýan bölegi, bu jaýyň göteriji we göteriji däl gurluşlary, jaýyň
içinde ýa-da daşynda oturdylan we öýleriniň ikisine we ondan
köpüsine hyzmat edýän suw, gaz, lagym, elektrik we gaýry hyzmat
ediş desgalaryň we enjamlaryň bir bölegi, bu ýer böleginde
ýerleşen we bu jaýa hyzmat etmek, ony ulanmak we abadanlaşdyrmak üçin
niýetlenen abadanlaşdyryş, bagçylyk desgalary we beýlekiler (mundan
beýläk – köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläk)
degişlidir. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emlägi ulanmagyň we
saklamagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.
2. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda
ýaşaýyş jaý eýeleri köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýelik
edýärler, peýdalanýarlar we şu Kodeksde hem-de Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenen tertipde ygtyýarlyk edýärler.
3. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda
umumy emlägiň ölçegini onuň durkuny täzelemek arkaly üýtgetmek diňe bu
jaýdaky ýaşaýyş jaýynyň ähli eýeleriniň razylygy bilen mümkindir.
4. Eger bu ýaşaýyş jaýynyň eýeleriniň
hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmaýan bolsa, köp
öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläk bu jaýdaky ýaşaýyş jaýlarynyň
eýeleriniň umumy ýygnagynyň karary bilen beýleki adamlaryň peýdalanmagyna
berlip bilner.
55-nji madda. Köp
öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýeçilik hukugyndaky paýlary
kesgitlemek
1. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda
umumy emläkdäki paýlaryň möçberleri bu ýaşaýyş jaýynyň
eýeleriniň hususy eýeçiliginde durýan ýaşaýyş jaýynyň sanyna, onuň ýerleşýän
gatyna we beýleki şertlere laýyklykda köp öýli ýaşaýyş jaýynyň
umumy meýdany bilen onuň ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdanynyň gatnaşygy bilen
kesgitlenilýär.
2. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy geçende
onuň täze eýesiniň köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge bolan
hukukdaky paýy bu ýaşaýyş jaýynyň öňki eýesiniň köp öýli
ýaşaýyş jaýynda umumy emläge bolan eýeçilik hukugyndaky
paýyna deňdir.
3. Köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky
ýaşaýyş jaýynyň eýesi köp öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläkdäki öz
paýyny aýrybaşgalamaga, beýleki adamlaryň peýdasyna ondan ýüz döndermäge, şeýle
hem özüniň eýeçilik hukugyna degişli ýaşaýyş jaýyndan
aýratynlykda umumy emläkdäki eýeçilik hukugyndaky öz paýynyň
berilmegine eltýän beýleki hereketleri amala aşyrmaga hukugy ýokdur.
56-njy madda. Köp
öýli ýaşaýyş jaýyndaky umumy emlägi saklamak boýunça çykdajylara
gatnaşmak
Ýaşaýyş jaýynyň eýeleri köp
öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emlägi saklamak we abatlamak
boýunça çykdajylary köp öýli ýaşaýyş jaýynyň umumy emlägindäki öz
paýyna görä çekýärler.
57-nji madda. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň
şereketi
1. Köp
öýli ýaşaýyş jaýynda ýaşaýyş jaý eýeleriniň ählisi bilelikde
işini jemgyýetçilik öz-özüňi dolandyryş başlangyçlarynda amala
aşyrýan ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketini emele getirýär.
2. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketiniň
esasy wezipesi köp öýli ýaşaýyş jaýynyň Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda ulanylmagyny we saklanylmagyny üpjün etmek, köp
öýli ýaşaýyş jaýynda umumy emläge eýelik etmegiň we
peýdalanmagyň şertlerini hem-de tertibini bilelikde kesgitlemek bolup
durýar.
3. Ýaşaýyş jaý eýesiniň ýaşaýyş jaý
eýeleriniň şereketiniň ýatyrylmagyny talap etmäge haky ýokdur, köp
öýli ýaşaýyş jaýynyň doly ýa-da kem-käsleýin weýran bolmak halatlary
muňa degişli däldir.
4. Ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketini guramagyň
we işiniň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.
8-nji bap. Ýaşaýyş
jaýyna eýeçilik hukugynyň bes edilmegi
58-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugynyň bes edilmegi
1. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy eýesi
tarapyndan ýaşaýyş jaýy başga adama aýrybaşgalananda, eýesi aradan çykanda
ýa-da ýaşaýyş jaýy ýumrulanda, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan beýleki halatlarda bes edilýär.
2. Ýaşaýyş jaýyna bolan umumy paýly
eýeçilige gatnaşyjylaryň biri öz paýyny satanda satyn almagyň artykmaç hukugyna
umumy paýly eýeçilige beýleki gatnaşyjy eýedir. Eger satylýan paýy edinmäge
umumy eýeçilik paýynyň birnäçe gatnaşyjylary dalaş etseler, alyjyny saýlamak
hukugy satyja degişlidir. Ýaşaýyş jaýyna bolan umumy eýeçilikdäki paýy
artykmaç satyn almak hukugyny amala aşyrmagyň tertibi Türkmenistanyň
kanunçylygyndakesgitlenilýär.
59-njy madda. Ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugynyň mejbury bes edilmegi
1. Eýesiniň ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugynyň onuň erkine garşy bes edilmegi mejbury diýlip hasap edilýär. Ýaşaýyş
jaýyna eýeçilik hukugynyň mejbury bes edilmegine şu halatlarda ýol berilýär:
1) eýesiniň bergileri boýunça
töleg onuň ýaşaýyş jaýyna gönükdirilip tutulyp alnanda;
2) adatdan daşary ýagdaýlar
şertlerinde Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
ýaşaýyş jaýy eýesinden mejbury alnanda;
3) muzdsuz alnanda;
4) döwlet ýa-da jemgyýetçilik
hajatlary üçin jaýyň ýerleşýän ýer bölegi yzyna alnanda.
2. Şu maddanyň birinji böleginiň
2-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugynyň mejbury bes edilmegi bilen onuň eýesine ýetirilen
ýitgileriň öwezi dolunýar hem-de ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň möçberinde
öwez puly tölenilýär ýa-da adatdan daşary ýagdaýyň düzgüni bes edilenden
soň mejbury alnan ýaşaýyş jaýy gaýtarylyp berilýär.
3. Şu maddanyň birinji böleginiň
4-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik
hukugynyň mejbury bes edilmegi bilen onuň eýesine ýetirilen
ýitgileriň öwezi dolunýar hem-de şu Kodeksiň 27-nji maddasynda
göz öňünde tutulan tertipde abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy onuň
hususy eýeçiligine berilýär.
4. Şu maddanyň birinji böleginiň
1-nji we 3-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna
eýeçilik hukugy bes edilende ýaşaýyş jaýynyň eýesi we alynýan ýaşaýyş jaýynda
ýaşaýan adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.
60-njy madda. Ýaşaýyş
jaýyndan eýesiniň maşgala agzalaryny we beýleki ýaşaýjylary çykarmak
1. Şu
Kodeksiň 59-njy maddasynyň birinji böleginiň 2-nji we 4-nji
bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy
bes edilende ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalary (öňki agzalary)
ýaşaýyş jaýyndan çykarylýarlar we öňki ýaşaýyş jaýynyň öwezi hökmünde
alnan ýaşaýyş jaýynda ýaşamak hukugyny edinýärler.
Öňki ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan beýleki
adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylýar.
2. Eger şertnamada ýaşaýyş jaýyny
alyjy bilen başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy
ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň erkine görä bes edilende (satmak, sowgat etmek)
eýesiniň maşgala agzalary, onuň öňki maşgala agzalary we wagtlaýyn ýaşaýjylar
başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylýar.
Ýaşaýyş jaýynyň eýesi bolup durýan
kämillik ýaşyna ýetmedik adamyň bähbitlerine täsir edýän eýeçilik
hukugynyň bes edilmegine şu Kodeksiň 35-nji maddasynyň dördünji böleginiň
talaplarynyň berjaý edilmegi bilen ýol berilýär.
III BÖLÜM. DÖWLET
ÝAŞAÝYŞ JAÝ GAZNASY
9-njy bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermek
61-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasynyň düzümi
Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň ygtyýaryndaky döwlet ýerli
ýaşaýyş jaý gaznasyndan hem-de döwlet häkimiýet edaralarynyň ygtyýaryndaky
döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyndan kireýine almak-bermek şertnamasy
esasynda raýatlaryň eýeleýän ýaşaýyş jaýlaryndan ybaratdyr.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
62-nji madda. Raýatlaryň döwlet ýaşaýyş
jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukugy
1. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga
mätäç raýatlaryň döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny
peýdalanmak üçin şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulan esaslarda we tertipde almaga haky bardyr.
2. Ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga
mätäç raýatlary hasaba almagyň we olara ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň kadalary
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.
63-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermegiň esaslary
1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýy bu ilatly ýerde hemişelik ýaşaýan ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň toparyna degişli Türkmenistanyň raýatlaryna
berilýär.
2. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýlardan gulluk ýaşaýyş jaýlary hökmünde ýaşaýyş jaýlary
Türkmenistanyň raýatlaryna şu Kodekse we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalaryna laýyklykda berlip bilner.
3. Türkmenistanyň raýaty (äri
(aýaly) kämillik ýaşyna ýetmedik çagalary bilen bilelikde) bu
ilatly ýerde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli diňe bir ýaşaýyş
jaýyny edinmäge haklydyr, nika baglaşylmagyna çenli är-aýalyň her biriniň
şeýle ýaşaýyş jaýy bolan halatlary muňa degişli däldir.
64-nji madda. Raýatlary ýaşaýyş jaý
şertleri gowulandyrylmaga mätäç diýip hasap etmegiň esaslary
1. Şu halatlarda raýatlar ýaşaýyş jaý
şertleri gowulandyrylmaga mätäç diýlip hasap edilýär:
1) ýaşaýan ilatly ýerinde döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynda kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça, eýeçiligiň beýleki
görnüşlerine degişli ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýynda kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça uzak wagtlap ýaşaýan bolsa hem-de
başga ýaşaýyş jaýy bolmasa;
2) umumy ýaşaýyş jaýynda hemişelik
ýaşaýan bolsa, umumy ýaşaýyş jaýyna okuw bilen baglanyşykly ýerleşilen
halatlary muňa girmeýär;
3) ýaşaýyş
jaýy bellenen arassaçylyk we beýleki kadalaryň talaplaryna
laýyk gelmeýän bolsa;
4) ýaşaýyş jaý
meýdanynyň ölçegi her adam başyna dokuz inedördül metrden az
bolan ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan bolsa, şunda ýaşaýyş jaý
meýdanynyň ölçegi kesgitlenende maşgalada on alty hepdeden az bolmadyk
göwreliligi bolan aýallar hasaba alynmalydyr;
5) bir
ýa-da biri-biriniň üstünden geçilýän otaglarda iki
ýa-da şondan köp maşgala, şeýle hem aýry jynsly çagalary bolan
maşgala ýaşaýan bolsa;
6) sanawy Türkmenistanyň
kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän keselleriň agyr
görnüşlerinden ejir çekýän we şoňa görä-de üzňeleşdirilen otaga
mätäç bolsa.
2. Ýaşaýyş jaý şertleriniň
gowulandyrylmagyna mätäç raýatlar diýip hasap etmegiň beýleki esaslary
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenip bilner.
65-nji madda. Ýaşaýyş jaý şertlerini gowulandyrmak babatda döwletiň
goldawyna mätäç raýatlaryň topary
1. Şu Kodeksiň 64-nji maddasynda
görkezilen halatlarynda şu adamlar ýaşaýyş jaý şertlerini
gowulandyrmak babatda döwletiň goldawyna mätäç raýatlaryň toparyna
degişli edilýär:
1) Beýik Watançylyk urşunyň
weteranlary, wepat bolan (aradan çykan) Beýik Watançylyk urşuna
gatnaşyjynyň ýanýoldaşy, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş
hereketleriniň weteranlary we Beýik Watançylyk urşy ýyllarynda tylda
zähmet çeken weteranlar;
2) I we II topar maýyplygy bolan
adamlar, maýyplygy bolan eneler, şeýle hem özbaşdak saglygy
dikeldiş maksatnamasynyň talaplaryny nazara almak bilen maýyplygy
bolan çagalary terbiýeleýän maşgalalar;
3) eklenjinde çagalykdan maýyplygy bolan
çagasy bolan adamlar;
4) ata-enesini ýitiren ýetim çagalar;
5) tebigy betbagtçylygyň, adatdan daşary
ýagdaýlaryň netijesinde ýaşaýyş jaýyndan mahrum bolan adamlar;
6) terbiýelemeginde dört we şondan
köp çagalary bolan adamlar;
7) gulluk ýa-da jemgyýetçilik borçlaryny,
harby gulluk borçlaryny ýerine ýetirenlerinde, adam ömrüni halas
edenlerinde, hukuk tertibini goranlarynda wepat bolan adamlaryň, şeýle hem
radiasiýa betbagtçylygy netijesinde heläk bolan ýa-da ondan kesellemegi bilen
aradan çykan adamyň maşgala agzasy bolan adamlar;
8) harby gullukda bolmagyň aňryçäk ýaşyna
ýetmegi sebäpli, şeýle hem saglyk ýagdaýyna görä ýa-da guramaçylyk-düzüm
çäreleriniň geçirilmegi sebäpli harby gullukdan boşan adamlar (eger olaryň
harby gullukda bolan umumy wagty 10 ýyl we şondan köp bolsa);
9) özi bilen bile ýaşap
bir ýa-da şondan köp kämillik ýaşyna ýetmedik çagany bir
özi terbiýeleýän ene (ata).
2. Ýaşaýyş jaý şertlerini
gowulandyrmak babatda döwletiň goldawyna mätäç raýatlaryň toparyna
degişli raýatlar we olara berilýän ýeňillikler Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulyp bilner.
66-njy madda. Ýaşaýyş
jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary hasaba almak
1. Şu Kodeksiň 64-nji maddasynda
sanalyp geçilen döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýyny almaga hukugy bolan raýatlary hasaba kabul etmek ýaşaýan
ýerleri boýunça etraplarda, etrap hukukly şäherlerde, etrapdaky
şäherlerde, şäherçelerde we geňeşliklerde ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary, Geňeşler (mundan beýläk – ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş) tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Hasaba kabul etmek üçin gerek
bolan resminamalaryň sanawy we görnüşi Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalary bilen kesgitlenilýär.Haýsydyr bir goşmaça resminamalaryň talap
edilmegine ýol berilmeýär.
3. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy
bolan raýatlary we olaryň maşgala agzalaryny hasaba kabul
etmek hakynda arza bir aýyň dowamynda garalýar.
Arza boýunça kabul edilen karar hakynda raýatlara ýazmaça
habar berilýär.
4. Eger raýatyň soňky bäş ýylyň içinde şu
aşakdakylar arkaly öz ýaşaýyş jaý şertlerini bilkastlaýyn
ýaramazlaşdyrmagy netijesinde ýaşaýyş jaýşertleriniň
gowulandyrylmagyna mätäç bolandygy anyklansa, oňa hasaba kabul
etmekden ýüz dönderilip bilner:
1) ýaşaýyş jaýyny çalyşmagy;
2) ýaşaýyş jaýynyň onuň günäsi boýunça
ýumrulmagy ýa-da zaýalanmagy;
3) ýaşaýan döwründe ýaşaýyş jaý
şertleriniň gowulandyrylmagyna mätäç bolmadyk ýaşaýyş jaýyndan gitmegi;
4) ärinden (aýalyndan), kämillik
ýaşyna ýetmedik ýa-da zähmete ukypsyz kämillik ýaşyna ýeten
çagalaryndan, şeýle hem ata-enesinden başga adamlary ýaşaýyş jaýyna göçürip
getirmegi.
5. Ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç bolan raýatlaryň hasabynda duranlar şu
halatlarda hasapdan aýrylyp bilner:
1) ýaşaýyş jaýynyň berilmegi üçin
esaslar aradan aýrylsa;
2) hemişelik ýaşamak üçin başga
ilatly ýere gitse;
3) ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäçligi barada hakykata laýyk gelmeýän maglumatlar
berse;
4) hususy eýeçilige degişli ýaşaýyş
jaýynyň gurluşygyny tamamlasa ýa-da ýaşaýyş jaýyny eýeçiligine edinse.
6. Şu halatlarda raýatlarda ýaşaýyş
jaýyny almak üçin hasapda durmak hukugy saklanyp galýar:
1) wagtlaýyn bir ýere gidilende -
ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak hukugy özünde saklanýan döwrüniň dowamynda,
muňa Türkmenistanyňkanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlar
girmeýär;
2) saýlawly wezipä geçende;
3) hasaba goýlandan soň oňa gulluk ýaşaýyş
jaýy ýa-da umumy ýaşaýyş jaýy berlende;
4) Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen beýleki halatlarda.
7. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy
bolan, degişli hasapda durýan raýatyň hemişelik ýaşamak
üçin başga ilatly ýere giden ýa-da aradan çykan
halatlarynda, onuň maşgalasy ýaşaýyş jaý şertleriniň
gowulandyrylmagyna mätäç diýip hasap etmek üçin esaslar aradan aýrylmadyk
bolsa, ondanobatlylyk onuň bilen bilelikde hasapda durýan galan maşgala agzalarynda
saklanyp galýar.
8. Hasapdan aýrylandygy hakynda
gyzyklanýan adamlar onuň esaslaryny görkezmek bilen degişli
karar kabul edilenden soň üç gün möhletde ýazmaça görnüşde habarly edilýär.
9. Ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäçligi barada hakykata laýyk gelmeýän
maglumatlaryň raýat tarapyndan berilmegi netijesinde
onuň hasaba bikanun alnandygy ýüze çykarylsa, ýöne soňra şu Kodeksiň
64-nji maddasynda göz öňünde tutulan esaslar dörän bolsa, şeýle
raýat hasapdan çykarylýar we bellenilen tertipde degişli jogapkärçilik
meselesine seredilmegi bilen ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukugynyň dörän
pursadyndan ol raýat hasaba gaýtadan alynýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
67-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
raýatlara bermegiň nobatlylygy
1. Ýaşaýyş jaýy ony almaga
hukugy bolan raýatlaryň hasaba kabul edilen pursadyndan başlap,
bellenen tertipde jemgyýetçiligiň gatnaşmagy bilen düzülen sanawlar
esasynda nobatlylyga laýyklykda berilýär.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasy, Geňeş ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba kabul
edilen raýatlaryň sanawlarynyň dogry ýöredilmegini we üýtgewsiz
saklanylmagyny üpjün edýär. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan we hasaba
kabul edilen raýatlaryň şu sanawlaryýöredilýär:
1) ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan
we hasaba kabul edilen raýatlar (umumy sanaw);
2) ýaşaýyş jaýyny ilkinji
nobatda almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlar;
3) ýaşaýyş jaýyny nobatsyz
almaga hukugy bolan we hasaba kabul edilen raýatlar.
Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlar degişli
sanawa diňe ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasynyň, Geňeşiň karary boýunça girizilip bilner.
3. Eger şu Kodeksde we
Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda
başgaça bellenilmedik bolsa, aýratyn sanawlar boýunça döwlet ýerli
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny (ulanylmaga täze berlen
ýa-da ýaşaýjylar tarapyndan boşadylan) paýlamak aýratyn sanawlaryň sanyna
barabarlykda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasy, Geňeş tarapyndan amala aşyrylýar.
4. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan
we hasaba alnan raýatlaryň sanawlarynda nobatda duran raýatlaryň
hukuklary deňdir. Şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hiç kim ýaşaýyş
jaýyny almakda artykmaç hukuga eýe bolup, goşmaça artykmaçlykdan ýa-da
ýeňillikden peýdalanyp bilmez.
5. Ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy
bolan we hasaba kabul edilen raýatlaryň sanawlary, şeýle hem soňky bir
ýylyň dowamynda şeýle ýaşaýyş jaýyny alan adamlaryň sanawlary raýatlaryň talap
etmegi boýunça olara
tölegli berilýär. Görkezilen sanawlarda olara girizilen
raýatlaryň nobatlylygy, maşgala düzümi, hasaba goýlan wagty, degişli
ýaşaýyş jaýynyň ölçegi, şeýle hem ýaşaýyş jaýynyň berlen wagty
hakynda maglumatlar bolmalydyr.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
68-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda almaga bolan hukuk
1. Ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç bolan we hasaba alnan şu raýatlara döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy ilkinji nobatda berilýär:
1) Beýik Watançylyk urşunyň
weteranlary (Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylardan beýlekiler),
wepat bolan (aradan çykan) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjynyň
ýanýoldaşy, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketlerine gatnaşanlar, Beýik
Watançylyk urşy ýyllarynda tylda zähmet çeken weteranlar;
2) Türkmenistanyň Gahrymanlary, Sowet
Soýuzynyň Gahrymanlary we Sosialistik Zähmetiň Gahrymanlary, «Altyn
asyr» ordeniniň üç derejesiniň hemmesi bilen sylaglanan adamlar;
3) zähmet işi ýa-da harby gulluk,
şeýle hem gulluk borçlaryny ýerine ýetirmegi bilen baglanyşykly
hünär keseli, ýaralanmagy, şikes almagy ýa-da
saglygyna ýetirilen başga zeper zerarly I we II topar maýyplygy
bolan adamlar;
4) gulluk ýa-da jemgyýetçilik borjuny
ýerine ýetirende ýa-da adamyň janyny halas etmekde, hukuk tertibini
goramakda we beýleki raýatlyk borjuny berjaý edende wepat bolan adamlaryň
maşgalalary;
5) sanawy Türkmenistanyň
kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän keselleriň agyr görnüşlerinden
ejir çekýän we şoňa görä-de üzňeleşdirilen otaga mätäç adamlar;
6) radiasiýa betbagtçylygy
netijesinde heläk bolan ýa-da ondan kesellemegi bilen aradan çykan adamyň
maşgala agzalary;
7) Türkmenistanyň «Ene mähri»
diýen hormatly ady dakylan eneler, dört we şondan-da köp çagaly
maşgalalar hem-de ýeke ýaşaýan eneler;
8) ekiz çagasy bolan maşgalalar;
9) önümçilik ugurlarynda köp
wagtlap ak ýürekden işlän işçiler we gullukçylar; işçiler we gullukçylar üçin
önümçilik ugurlarynda uzak wagtlap işlemegiň möhleti kärhanalaryň we
guramalaryň zähmetkeşler köpçüliginiň çözgüdi esasynda köpçülikleýin
şertnamalarda görkezilip bilner;
10) umumy orta bilim, orta
hünär bilim berýän mekdepleriň mugallymlary we
pedagogik işgärleri;
11) ata-enesini ýitiren ýetim çagalar.
2. Türkmenistanyň kanunçylynda göz öňünde
tutulan halatlarda döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny
ilkinji nobatda almak hukugy raýatlaryň beýleki toparlaryna hem berlip
bilner.
69-njy madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny nobatsyz almaga bolan hukuk
1. Ýaşaýyş jaý şertleriniň
gowulandyrylmagyna mätäç bolan we hasaba alnan şu raýatlara
döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy nobatsyz berilýär:
1) tebigy betbagtçylygyň netijesinde
ýaşaýyş jaýy ýaşamak üçin ýaramsyz bolan adam, ýaşamak üçin başga ýaşaýyş
jaýy bolmasa;
2) Beýik Watançylyk urşuna gatnaşyjylar we
beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketlerinde maýyplygy alan
adamlar;
3) wepat bolan (aradan çykan) Beýik
Watançylyk urşuna gatnaşyjylaryň, beýleki döwletleriň
çäklerindäki söweş hereketlerinde maýyplygy alan adamlaryň we oňa
gatnaşyjylaryň zähmete ukypsyz, olaryň eklenjinde bolan we ekleýjisini
ýitirmegi boýunça bellenilen tertipde pensiýa alýan maşgala agzalary;
4) çagalar edaralaryndan, dogan-garyndaşlaryndan,
hossaryndan ýa-da howandaryndan dolanyp gelen adamlara, eger kanun boýunça
bularda öňki ýaşaýyş jaýyny eýelemek hukugy saklanan bolsa, ýöne şol jaýa
kanuny esas boýunça göçüp barmak mümkin bolmasa;
5) ýetim ýa-da
ata-enesiniň howandarlygyndan galan, ýatymlaýyn şertlerde durmuş kömegi
edaralarynda bolýan maýyplygy bolan çagalar, eger olar kämillik ýaşyna ýetenden
soň özbaşdak saglygy dikeldiş maksatnamasyna laýyklykda özlerine
hyzmat edip we özbaşdak ýaşap biljek bolsalar;
6) orta hünär, ýokary hünär
ýa-da ýokary okuw mekdebinden soňky hünär bilimi okuw mekdebini
tamamlan we paýlamak tertibinde işe iberilen, eger bu başga ýere göçüp
gitmek bilen baglanyşykly bolsa;
7) bikanun iş kesilip, soňra aklanan
raýatlar, öňki ýaşan ýaşaýyş jaýyny oňa kanuny esas
boýunça gaýtaryp bermek mümkin bolmasa.
2. Türkmenistanyň kanunçylynda göz öňünde
tutulan halatlarda döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny
nobatsyz almak hukugy raýatlaryň beýleki toparlaryna hem berlip bilner.
70-nji madda. Ýaşaýyş jaýyna
bildirilýän talaplar
1. Raýatlara ýaşamak üçin berilýän
ýaşaýyş jaýy onuň ýerleşýän ilatly ýeriniň şertlerine laýyklykda
abadanlaşdyrylan, üzňeleşdirilen, özbaşdakýaşamak üçin ýaramly bolmalydyr
we şu Kodeksiň 12-nji maddasynyň talaplaryna laýyk gelmelidir.
2. Maýyplygy bolan adamlara, garrylara,
ýürek-damar we sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen
kesgitlenýän beýleki dowamly keselleriň agyr görnüşlerinden ejir
çekýän adamlara döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýy olaryň
isleglerini hasaba almak bilen aşaky gatlardan ýa-da liftleri bolan
ýaşaýyş jaýlaryndan berilýär.
Maýyplygy bolan adamlara dikeltmegiň şahsy
maksatnamasyna laýyklykda jaýyň görnüşini, abadanlaşdyrylyş derejesini we
ýaşamak üçin beýleki zerur şertleri hasaba almak bilen ýaşaýyş jaýyny
saýlamak hukugy berilýär.
3. Berilýän ýaşaýyş jaýynyň ölçegi her
adam başyna on iki inedördül metrden ýa-da bir otagly ýaşaýyş
jaýyndan az bolmaly däldir, şu Kodeksiň 104-nji maddasynda göz
öňünde tutulan halatlar muňa girmeýär.
71-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermegiň tertibi
1. Türkmenistanyň kanunçylygynda
başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýy bu ilatly ýerde hemişelik ýaşaýan raýatlara olaryň
nobatlylygy nazara alnyp berilýär.
2. Ýaşaýyş jaýy berlende aýry jynsly
adamlaryň (är-aýaldan başga) bir otaga ýa-da bir otagly ýaşaýyş jaýyna
ýerleşmegine ýol bermezlik maksady bilen ýaşaýyş jaý meýdanynyň
bellenilen möçberi ýokarlandyrylyp bilner.
3. Berilýän ýaşaýyş jaýyň ölçegi
kesgitlenende maşgalada on alty hepdeden az bolmadyk göwreliligi bolan
aýallar hasaba alynmalydyr.
4. Ýaşaýyş jaýy berlende
sanawy Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenýän
keselleriň agyr görnüşlerinden ejir çekýän we şoňa görä-de
üzňeleşdirilen otaga mätäç, şonuň ýaly-da ýerine ýetirýän işiniň
şertleri we häsiýeti boýunça goşmaça ýaşaýyş jaý meýdany zerur bolan
adamlara aýratyn goşmaça otag berilýär.
72-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny bermek
hakynda karar. Ýaşaýyş jaýynyň orderi
1. Döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýy arza berijiniň ýaşaýan ýerindäki ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiňkarary boýunça berilýär.
Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň ýaşamak üçin berlenligi hakynda ýaşaýyş jaýy
garamagynda bolan döwlet häkimiýet edarasy tarapyndan karar kabul
edilýär we bu barada degişli ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasyna, Geňeşe habar
berilýär.
2. Ýaşaýyş jaýyny bermek hakynda
kararyň esasynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasy, Geňeş raýata onuň ýaşaýyş jaýyna girmegi üçin esas
bolup durýan ýeke-täk nusgadaky orderi berýär.
3. Order diňe
boş, üzňeleşdirilen ýaşaýyş jaýyna, täze gurlan ýaşaýyş jaýlarynda bolsa
diňe jaýy ulanmaga kabul etmek hakynda döwlet toparynyň ykrarnamasy
tassyklanandan soň berlip bilner.
4. Orderiň ýeke-täk nusgasynyň
görnüşi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.
5. Ýapyk harby şäherjiklerdäki
ýaşaýyş jaýlaryna orderleri bermek Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulan tertipde amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
73-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň
orderini hakyky däl diýip ykrar etmek we onuň netijeleri
1. Ýaşaýyş
jaýynyň orderi kazyýetiň çözgüdi esasynda hakyky däl diýlip ykrar
edilip bilner.
2. Order şu halatlarda hakyky däl
diýlip ykrar edilip bilner:
1) ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäçligi
barada hakykata laýyk gelmeýän maglumatlaryň raýat
tarapyndan berilmegi ýüze çykarylanda;
2) orderde görkezilen ýaşaýyş
jaýy babatynda beýleki adamlaryň hukuklary bozulanda;
3) ýaşaýyş jaýyny bermek hakyndaky mesele
çözülende Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň wezipeli adamlar
tarapyndan bozulmalary ýüze çykarylanda.
3. Orderi hakyky däl diýip ykrar etmek
hakynda talap ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş, şu
orderiň berilmegi bilen hukuklary bozulan adamlar tarapyndan onuň berlen
gününden başlap üç ýylyň dowamynda bildirilip bilner. Eger order ony alan
adamlaryň bikanun hereketleriniň netijesinde berilse, şeýle talap üç
ýyl geçenden soň hem bildirilip bilner.
4. Şu maddanyň ikinji böleginiň
1-nji we 3-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça order hakyky
däl diýlip ykrar edilende ony alan adamlar ýaşaýyş jaýyndan başga ýaşaýyş
jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidirler. Eger bu adamlar öň döwlet ýaşaýyş
jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynda ýaşan bolsalar olara olaryň öň ýaşan
ýaşaýyş jaýy berilýär.
5. Şu maddanyň ikinji böleginiň
2-nji bendinde göz öňünde tutulan esas boýunça order hakyky däl diýlip
ykrar edilende onda görkezilen adamlar başga ýaşaýyş jaýyny ýa-da olaryň
öň eýelän ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarylmaga degişlidir.
(2017-nji ýylyň 20-nji martyndaky we
2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda
– Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 1, 31-nji madda; 2019 ý.,
№ 1,__-nji madda).
10-njy bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy.
Kireýine alyjynyň
we kömekçi kireýine
alyjylaryň hukuklary we borçlary
74-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasy
1. Ýaşaýyş jaýyny bölüp bermek hakynda
kararyň esasynda ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy
ýazmaça görnüşde baglaşylýar. Şertnamanyň taraplary bolup, döwlet ýaşaýyş
jaý gaznasyny dolandyrmak boýunça ygtyýarly döwlet
edarasy (kireýine beriji) we ýaşaýyş jaýy berilýän adam (kireýine
alyjy) çykyş edýärler. Şeýle şertnamalar döwlet belligine alynmaga
degişli däldir.
2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasynda kireýine beriji bilen kireýine alyjynyň
hukuklary we borçlary, ýaşaýyş jaýyny, umumy peýdalanylýan ýerleri we ýaşaýyş
jaýyna hyzmat ediş enjamlaryny, ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer
böleklerini peýdalanmagyň şertleri kesgitlenilýär, kireýine alyjy bilen
hemişelik bile ýaşaýan adamlar görkezilýär.
3. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasy aýratyn ýaşaýyş jaýy babatda
baglaşylýar. Şu Kodeksiň 92-nji maddasynyň bäşinji böleginde göz
öňünde tutulanlardan başga halatlarda otagy, otagyň bölegi, şeýle hem öýdäki
kömekçi jaýlar babatda ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyna ýol berilmeýär.
4. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek barada bir görnüşli
şertnamanyň nusgasy, Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyny
baglaşmagyň tertibi hakynda düzgünnama, Ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk
ýer böleklerini peýdalanmagyň we
abadanlaşdyrmagyň kadalary Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan tassyklanýar.
5. Şu Kodeksde başgaça göz öňünde
tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasyndan
gelip çykýan gatnaşyklarbabatynda Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalary hem ulanylýar.
6. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulmadyk kireýine alyjynyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan
ýaşaýyş jaýynyň kireýine almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyna ýol
berilmeýär we olar baglaşylan pursadyndan hakyky däl diýlip ykrar
edilýär.
75-nji madda. Kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça kireýine berijiniň borçlary
1. Kireýine beriji kireýine alyja ýaşamak
üçin ýaramly ýagdaýda bolan we şu Kodeksiň 70-nji maddasynda göz
öňünde tutulan beýleki talaplara laýyk gelýän ýaşaýyş jaýyny bermäge borçludyr.
2. Kireýine beriji kireýine berlen ýaşaýyş
jaýynyň ýerleşýän köp öýli ýaşaýyş jaýyny göwnejaý ulanmagyny, kireýine alyja
zerur jemagat hyzmatlarynyň tölegine berilmegini, kireýine berlen ýaşaýyş
jaýynyň düýpli abatlanylmagyny we köp öýli ýaşaýyş jaýynyň umumy emläginiň
ýa-da umumy peýdalanylýan ýerleriniň we jemagat hyzmatlaryny etmek
üçin ýaşaýyş jaýynda oturdylan enjamlaryň abatlanylmagyny üpjün
etmäge borçludyr.
76-njy madda. Kireýine alyjynyň we
onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň hukuklary we borçlary
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy
ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň şertlerini bozýan
maşgala agzalarynyň hereketleri üçin kireýine berijiniň öňünde jogapkärçilik
çekýär.
2. Kireýine alyjynyň maşgala agzalary
şu Kodeksiň 34-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenilýär. Kireýine alyjynyň
maşgala düzüminiň üýtgemegi ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasynyň degişli
böleginiň üýtgemegine eltýär.
3. Kireýine alyjynyň maşgala agzalary
kireýine alyjy bilen bir hatarda ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasyndan gelip çykýan hukuklardan peýdalanýarlar we
borçlary ýerine ýetirýärler. Kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten maşgala
agzalary görkezilen şertnamadan gelip çykýan borçnamalar boýunça kireýine
alyjy bilen raýdaşlyk emläk jogapkärçiligini çekýärler.
4. Eger şu Kodeksiň
34-nji maddasynda görkezilen adamlar kireýine alyjynyň maşgala agzalary
bolmagyny bes eden, ýöne eýeleýän ýaşaýyş jaýynda ýaşamagyny dowam edýän
bolsalar, olar kireýine alyjy we onuň maşgala agzalary ýaly öz ýaşaýyş jaý
hukuklaryny we borçlaryny saklap galýarlar.
5. Kireýine alyjy we onuň maşgala agzalary
şu aşakdakylara borçludyrlar:
1) ýaşaýyş jaýlaryny, kömekçi jaýlary we
enjamlary, ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk ýer böleklerini, şeýle hem umumy
peýdalanylýan ýerleri beýleki adamlaryň ýaşaýyş we beýleki hukuklaryna zyýan
ýetirmezden niýetlenilişi boýunça peýdalanmaga;
2) daşky abadanlaşdyryş desgalaryna
aýawly garamaga;
3) ýaşaýyş jaýlarynyň
saklanylyşyny üpjün etmäge we olary göwnejaý ýagdaýda saklamaga;
4) ýüze çykan heläkçilikli ýagdaýlary
düzetmek üçin degişli abatlaýyş-ulanyş guramalarynyň wekilleriniň öz eýeleýän
ýaşaýyş jaýyna barmagyny üpjün etmäge;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan arassaçylyk, binagärlik, şäher gurluşyk, ýangyna
garşy, ulanyş we ekologik talaplary ýerine ýetirmäge;
6) ýaşaýyş jaýy kireýine
almak-bermek şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýaşaýyş
jaýy üçin we umumy peýdalanylýan ýerleriň ulanylmagy we abatlanylmagy hem-de
jemagat hyzmatlary boýunça çykdajylar üçin tölegi öz wagtynda geçirmäge.
77-nji madda. Kireýine alyjynyň
eýeleýän ýaşaýyş jaýyna maşgala agzalaryny göçürip getirmek hukugy
1. Kireýine alyjy kireýine berijiniň razylygy
bilen özi bilen bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzalaryndan
ýazmaça razylyk alyp eýeleýän ýaşaýyş jaýyna ärini (aýalyny),
çagalaryny, ata-enesini bellenilen tertipde göçürip getirmäge haklydyr.
Kämillik ýaşyna ýetmedik çagalaryň
ata-enesiniň ýanyna göçüp gelmegine beýleki maşgala agzalarynyň
razylygy zerur däldir.
2. Ýaşaýyş jaýyna kireýine alyjynyň
maşgala agzalary hökmünde göçüp gelen adamlar, eger göçüp gelnende bu adamlar,
kireýine alyjy hem-de onuň bilen bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten
maşgala agzalarynyň arasynda başga ýazmaça ylalaşyk bolmadyk halatynda, şol
jaýda ýaşaýan beýleki adamlar bilen deň hatarda bu ýaşaýyş jaýyndan
peýdalanmak hukugyny edinýärler.
3. Hossarlar ýa-da howandarlar hökmünde
kireýine alyjynyň jaýyna göçüp gelen adamlar, şeýle hem kireýine
almak-bermek şertnamasyna goşulmadyk beýleki adamlar bu
ýaşaýyş jaýyna özbaşdak hukuga eýe bolmaýarlar.
78-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
wagtlaýyn bolmadyk adamlarda saklap galmak
1. Kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala
agzalarynyň ýaşaýyş jaýynda wagtlaýyn bolmadyk halatynda ýaşaýyş jaýy alty
aýyň dowamynda olarda saklanyp galýar.
2. Wagtlaýyn bolunmadyk wagt kireýine
alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň hakyky giden pursadyndan hasaplanylýar.
3. Eger kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala
agzalary esasly sebäpler boýunça alty aýdan köp bolmadyk
bolsalar, onuň arzasy boýunça bu möhlet degişlilikde kireýine beriji
tarapyndan, jedel bolan halatynda bolsa kazyýetiň çözgüdi esasynda
uzaldylýar.
4. Ýaşaýyş jaýy onda alty aýdan
köp bolmadyk adamlarda şu halatlarda saklanyp galýar:
1) çagyryş boýunça harby gullugy
geçilende – gullugyň möhletiniň dowamynda;
2) borçnama boýunça harby
gullugy geçilende – Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen
möhletiň dowamynda;
3) işiň şertleri we häsiýeti boýunça
(gämileriň, gözleg toparlarynyň işgärleri we ş.m.) hemişelik ýaşaýan ýerinden
wagtlaýyn gidilende – bu işiýerine ýetirmegiň bütin wagtynyň
dowamynda;
4) zähmet şertnamasy boýunça ýa-da
saýlawly döwlet wezipesine saýlanylmagy bilen bagly başga ýere işe
gidilende – bütin iş wagtynyň dowamynda;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan esaslar boýunça daşary ýurda gidilende – daşary ýurtda
bolan wagtynyň dowamynda;
6) okuwa gidilende – okuw wagtynyň
dowamynda;
7) çagalar terbiýelenmek üçin çagalar
edaralaryna, garyndaşlaryna, hossara ýa-da howandara
ýerleşdirilende – eger çagalaryň giden ýaşaýyş jaýynda maşgalanyň
beýleki agzalary ýaşamaga galan bolsalar, bu edarada, garyndaşlarynyňkyda,
hossarda ýa-da howandarda olaryň bolýan bütin wagtynyň dowamynda. Eger
çagalaryň giden ýaşaýyş jaýynda maşgalanyň beýleki agzalary galmaýan bolsa
we ýaşaýyş jaýyna başga adamlar göçürilip getirilse ýa-da başga kanuny esas
boýunça bu jaýa göçürip eltmek mümkin bolmasa, bu çagalara çagalar edarasynda, garyndaşlarynyňkyda,
hossarda ýa-da howandarda bolmak möhleti gutarandan soň ýaşaýyş jaýy şu Kodekse
laýyklykda nobatsyz berilýär;
8) hossaryň ýa-da howandaryň borçlaryny
ýerine ýetirmek bilen bagly gidilende – bu borçlary ýerine ýetirmegiň
bütin wagtynyň dowamynda;
9) saglygy bejeriş edarasyna
saglygyny bejertmek, şol sanda mejbury bejertmek üçin gidilende – onda
bolnan bütin wagtyň dowamynda;
10) tussag astyna alnanda ýa-da azatlykdan
mahrum etmek görnüşindäki jeza ýa-da bu ýerde ýaşamak mümkinçiligini
aradan aýyrýan jezanyň başga görnüşine iş kesilende – tussag
astynda bolmagyň ýa-da jezany çekmegiň wagtynyň dowamynda;
11) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan beýleki halatlarda.
5. Ýaşaýyş jaýy şu maddanyň dördünji
böleginde görkezilen möhletleriň tamamlanan gününden soň alty aýyň
dowamynda saklanyp galýar.
6. Öý-internatlaryna ýa-da beýleki
durmuş kömegi edaralaryna ýerleşdirilen maýyplygy bolan adamlaryň öz
ýaşaýyş jaýlaryny on iki aýyň dowamynda saklap galmaga hukuklary bardyr. Mundan
uzak möhletlerde, boşan ýaşaýyş jaýy ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga
mätäç beýleki maýyplygy bolan adama berilýär. Eger bu maýyplygy bolan
adam ýatymlaýyn şertlerde durmuş kömegini alandan
soň özbaşdak saglygy dikeldişmaksatnamasyna laýyklykda özüne hyzmat
edip we özbaşdak ýaşap biljek bolsa we ony öň eýelän ýaşaýyş jaýyna
kanuny esas boýunça göçürip eltmek mümkin bolmasa, onda bu maýyplygy bolan
adama ýaşaýyş jaýy şu Kodekse laýyklykda berilýär.
7. Ýaşaýyş jaýyny
wagtlaýyn bolmadyk raýatlarda saklap galmagyň möhletleri kireýine
beriji bilen kireýine alyjynyň ylalaşygy bilen azaldylyp bilinmez.
79-njy madda. Adamy ýaşaýyş jaýyndan
peýdalanmak hukugyny ýitiren diýip ykrar etmek
Şu Kodeksiň 78-nji maddasynda bellenen
möhletlerden artyk bolmazlygynyň netijesinde adamy ýaşaýyş
jaýdan peýdalanmak hukugyny ýitiren diýip ykrar etmek kireýine
berijiniň ýa-da bu jaýda ýaşamaga galan kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala
agzalarynyň (öňki agzalarynyň) hak islegi boýunça kazyýet tertibinde amala
aşyrylýar.
80-nji madda. Kireýine alyjy wagtlaýyn
bolmadyk halatynda ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy
1. Kireýine alyjynyň ýaşaýyş jaýynda
wagtlaýyn bolmadyk halatynda bu ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan maşgala
agzalary öňki şertlerde peýdalanmaga haklydyrlar. Şunda olar bu
ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça hukuklary
amala aşyrýarlar we borçlary ýerine ýetirýärler.
2. Wagtlaýyn bolmadyk kireýine
alyjyda peýdalanmak hukugy saklanyp galýan ýaşaýyş jaý meýdany artykmaç
ýaşaýyş jaý meýdany diýlip hasap edilmeýär.
81-nji madda. Wagtlaýyn
bolmadyk kireýine alyjynyň we onuň maşgala agzalarynyň borçlary
Kireýine alyjynyň, onuň maşgala agzasynyň
ýa-da olaryň ählisiniň wagtlaýyn bolmazlygy olary ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasy bilen bellenilen
borçlaryny ýerine ýetirmekden boşatmaýar, şu
Kodeksiň 82-nji maddasynda göz öňünde tutulan ýagdaý muňa degişli
däldir.
82-nji madda. Wagtlaýyn
bolmadyk kireýine alyja degişli ýaşaýyş jaýyny peýdalanmak
1. Eger ýaşaýyş jaýynda şu
Kodeksiň 78-nji maddasyna laýyklykda ýaşaýyş jaýynyň saklanyp
galýan wagtlaýyn bolmadyk kireýine alyjynyň maşgala agzalary
ýaşamasa, kireýine alyjy kireýine berijiniň razylygy bilen ýaşaýyş jaýynyň
saklanyp galýan möhletine saklanýan ýaşaýyş jaýynakömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça göçürip getirmäge ýa-da wagtlaýyn
ýaşaýjylary göçürip getirmäge haklydyr.
2. Eger şu maddanyň birinji böleginde
göz öňünde tutulan halatda kireýine alyjy özünde saklanyp galýan ýaşaýyş jaýyna
üç aýyň dowamynda başga ýaşaýjylary göçürip getirmese, kireýine
beriji kireýine alyjynyň razylygy bilen bu ýaşaýyş jaýynyň kireýine
alyjyda saklanyp galýan möhletiniň çäklerinde ony beýleki
raýatlara kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bermäge
haklydyr.
3. Ýaşaýyş jaýynda kömekçi kireýine
almak-bermek (wagtlaýyn göçürip getirmek) şertnamasy boýunça ýaşaýyş
jaýynyň peýdalanylmagy we jemagat hyzmatlary üçin tölegiň möçberi taraplaryň
ylalaşygy bilen bellenilýär, ýöne ol kireýine alyjy tarapyndan bu ýaşaýyş jaýy
üçin tölenilýän tölegden we jemagat hyzmatlary üçin tölegden ýokary bolup
bilmez.
4. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala
agzalary möhletinden öň gaýdyp gelende kömekçi kireýine bermegiň
(wagtlaýyn göçürip getirmegiň) möhleti gysgaldylyp bilner.
5. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary
gaýdyp gelende, olar özlerinde saklanyp galýan ýaşaýyş jaýyndan kireýine
beriji tarapyndan oňa girizilen kömekçi kireýine alyjylary ýa-da
wagtlaýyn ýaşaýjylary haýal etmän çykarmagy talap etmäge
haklydyrlar. Kömekçi kireýine alyjylar (wagtlaýyn ýaşaýjylar) jaýy
boşatmakdan ýüz dönderen halatynda olar kireýine alyjynyň ýa-da onuň
maşgala agzalarynyň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet
tertibinde çykarylmaga degişlidir.
83-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
goraglamak
1. Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan halatlarda kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary tarapyndan
peýdalanylýan ýaşaýyş jaýy goraglanylýar.
2. Ýaşaýyş jaýy goraglanan halatynda
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edarasy, Geňeş kireýine alyja ýa-da onuň maşgala agzalaryna
kireýine berijä bermek üçin gorag şahadatnamasyny berýär.
3. Gorag şahadatnamasyny bermekden
ýüz dönderilmegi kazyýet tertibinde şikaýat edilip bilner.
4. Eger gorag şahadatnamasynyň hereket
ediş möhleti gutarandan soň alty aýyň dowamynda kireýine alyjy, onuň maşgala
agzalary öň eýelän ýaşaýyş jaýyna göçüp gelmeseler, olar kireýine berijiniň hak
islegi boýunça ýaşaýyş jaýyna hukugyny ýitiren diýlip ykrar edilip bilner.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
84-nji madda. Goraglanan ýaşaýyş
jaýyndan peýdalanmak
1. Kireýine alyjy goraglanan ýaşaýyş
jaýyny gorag şahadatnamasynyň hereket edýän möhletiniň
çäginde kömekçi kireýine almak-bermekşertnamasy boýunça ýaşaýyş jaýyny
kömekçi kireýine alyjylaryň peýdalanmagyna bermäge ýa-da oňa wagtlaýyn
ýaşaýjylary goýbermäge haklydyr.
2. Kireýine alyjy ýa-da onuň maşgala
agzalary gaýdyp gelenlerinde olar gorag şahadatnamasynyň hereketiniň tamamlanýan
möhletine garamazdan goraglanan ýaşaýyş jaýynyň haýal etmän boşadylmagyny talap
etmäge haklydyrlar.
3. Kömekçi kireýine alyjy ýa-da
wagtlaýyn ýaşaýjylar jaýy boşatmakdan boýun gaçyran halatynda olar kireýine
alyjynyň talap etmegi boýunça başga ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet
tertibinde çykarylmaga degişlidir.
85-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi
kireýine almak-bermek şertnamasy
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy
özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň we kireýine berijiniň
razylygy bilen özüniň eýeleýän ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermäge
haklydyr we bu barada kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy
baglaşylýar.
2. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy kömekçi kireý möhletini, kömekçi kireýine alyjy
bilen bilelikde ýaşaýyş jaýyna göçürilýän adamlary görkezmek
we bu ýaşaýyş jaýynyň kireýine berijisine şertnamanyň bir
nusgasyny bermek bilen ýazmaça görnüşde baglaşylýar.
3. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça ondan peýdalanmak şu Kodeksiň
we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň talaplaryna
laýyklykda amala aşyrylýar.
86-njy madda. Ýaşaýyş
jaýyny kömekçi kireýine bermäge ýol bermeýän şertler
Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermäge şu
aşakdaky halatlarda ýol berilmeýär:
1) kömekçi kireýine alyjynyň göçüp
gelmeginiň netijesinde ýaşaýyş jaýynyň ölçeginiň her adam başyna
düşýän möçberi bellenilen ölçegden az bolsa;
2) ýaşaýyş jaýy umumy ýaşaýyş jaýynda
ýa-da döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýda ýerleşýän bolsa;
3) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan beýleki halatlarda.
87-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi
kireýine bermegiň bellenilen tertibiniň berjaý edilmezliginiň netijeleri
1. Şu Kodeksiň 85–86-njy maddalarynyň
talaplaryny bozmak bilen ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine bermek kömekçi
kireýine almak-bermekşertnamasynyň hakyky däl diýlip ykrar
edilmegine eltýär.
2. Kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy hakyky däl diýlip ykrar edilende bu şertnama
boýunça ýaşaýyş jaýyna göçüp gelen adamlar ony meýletin boşatmaga
borçludyrlar, boşatmakdan boýun gaçyrylan halatynda bolsa olar başga
ýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.
88-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi
kireýine berilmegi üçin töleg
1. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy töleglidir.
2. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kerýine
berilmegi üçin tölegi geçirmegiň tertibi, şertleri, möhletleri we tölegleriň
möçberi bu ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasynda
taraplaryň ylalaşygy bilen bellenilýär.
89-njy madda. Ýaşaýyş
jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny bes etmek we
bozmak
1. Ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy onuň baglaşylan möhleti tamamlanandan soň bes
edilýär.
2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy
bes edilende bu ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine berilmegi bes edilýär.
3. Ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy şu halatlarda şertnamanyň möhleti tamamlanmagyndan
öň ýatyrylyp bilner:
1) ýaşaýyş jaýynyň kireýine alyjysy
ýa-da onuň maşgala agzalary möhletinden öň gaýdyp gelende;
2) taraplaryň ylalaşmagy boýunça;
3) kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasynyň şertleri kömekçi kireýine alyjy tarapyndan
ýerine ýetirilmedik halatynda.
4. Eger ýaşaýyş jaýynyň kömekçi kireýine
alyjysy ýa-da onuň bilen kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça
ýaşaýyş jaýyna bilelikde göçürilip getirilen adamlar bu jaýy niýetlenilişi
boýunça peýdalanmasalar, goňşularyň hukuklaryny we kanuny bähitlerini
yzygiderli bozsalar ýa-da ýaşaýyş jaýyna eýeçiliksiz çemeleşseler, onuň
ýumrulmagyna ýol berseler, kireýine alyjy kömekçi kireýine alyja düzgün
bozmany düzetmegiň zerurdygy hakynda duýdurmaga haklydyr.
Eger görkezilen düzgün bozmalar ýaşaýyş
jaýynyň ýumrulmagyna getiren bolsa, ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş
jaýynyň abatlanylmagy üçin kömekçi kireýine alyja möhlet bellemäge
haklydyr. Duýdurylandan soň görkezilen düzgün bozmalar dowam eden halatynda
kireýine alyjy ýaşaýyş jaýyny kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny
möhletinden öň ýatyrmaga we kömekçi kireýine alyjyny we onuň bilen bilelikde
göçüp gelen adamlary çykarmaga haklydyr.
5. Kömekçi kireýine alyjy kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da bozulanda ýaşaýyş jaýyny
boşatmakdan boýun gaçyranda, ol we onuň bilen ýaşaýyş jaýyna kömekçi kireýine
almak-bermek şertnamasy boýunça göçüp gelen adamlar başga ýaşaýyş
jaýy berilmezden kazyýet tertibinde çykarylmaga degişlidir.
90-njy madda. Wagtlaýyn ýaşaýjylar
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy we
onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalary özara ylalaşyk boýunça we
kireýine berijä deslapdan habar bermek bilen eýeleýän ýaşaýyş jaýynda
beýleki raýatlara tölegsiz kömekçi kireýine almak-bermek şertnamasyny
baglaşmazdan wagtlaýyn ýaşaýjylar hökmünde ýaşamaga rugsat bermäge
haklydyr.
2. Eger wagtlaýyn ýaşaýjylar göçüp
gelenden soň degişli ýaşaýyş jaýynyň umumy meýdany her
adam başyna bellenilen ölçegden az bolsa, kireýine beriji wagtlaýyn
ýaşaýjylaryň ýaşamagyny gadagan etmäge haklydyr.
3. Wagtlaýyn ýaşaýjylaryň ýaşamak möhleti
üznüksiz alty aýdan ýokary bolup
bilmez.
4. Wagtlaýyn ýaşaýjylar degişli ýaşaýyş
jaýyndan özbaşdak peýdalanmak hukugyna eýe däldirler. Olaryň hereketleri üçin
ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy jogapkärçilik çekýär.
5. Wagtlaýyn ýaşaýjylar ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasy bes edilende ýa-da kireýine
alyjy bilen ylalaşylan ýaşamak möhleti gutarandan soň degişli ýaşaýyş
jaýyny boşatmaga borçludyrlar, ylalaşylan möhletiň bolmadyk halatynda,
kireýine alyjy ýa-da onuň bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň
talaby boýunça ýaşaýyş jaýyny haýal etmezden boşatmaga borçludyrlar.
6. Şu maddanyň bäşinji böleginde
görkezilen halatlar ýüze çykanda ýaşaýyş jaýyny boşatmakdan boýun gaçyran
wagtlaýyn ýaşaýjylar başgaýaşaýyş jaýy berilmezden kazyýet tertibinde
çykarylmaga degişlidir.
91-nji madda. Kireýine alyjynyň
eýeleýän ýaşaýyş jaýynyň ýerine az ölçegli ýaşaýyş jaýynyň berilmegi ýa-da
artykmaç ýaşaýyş jaýyna beýleki adamlary göçürip getirmäge bolan hukugy
1. Artykmaç (bellenilen ölçeglerden artyk)
ýaşaýyş jaý meýdany bolan ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy özi
bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň razylygy bilen, şol sanda wagtlaýyn
başga ýere gidenleriň razylygy bilen eýeleýän ýaşaýyş
jaýynyň ýerine az ölçegli ýaşaýyş jaýynyň berilmegi hakynda haýyş
bilen kireýine berijä ýüzlenmäge haklydyr. Kireýine beriji kireýine
alyjynyň ýaşaýyş jaýyny çalyşmak hakynda arzasynyň esasynda onuň bilen
ylalaşyp, bu arzanyň berlen gününden başlap üç aýyň içinde kireýine alyja başga
ýaşaýyş jaýyny bermäge borçludyr.
2. Aýratyn ýaşaýyş jaýyndan peýdalanýan
kireýine alyjy bellenilen ölçegden az bolmadyk
möçberdäki artykmaç üzňeleşdirilen ýaşaýyş jaýyna ýaşaýyş jaý
şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan
beýleki adamlary özüniň saýlamagyna görä göçürip getirmek hakynda kireýine
berijä haýyş bilen ýüz tutup biler. Haýyş
kanagatlandyrylan halatynda görkezilen adamlar bilen aýratyn ýaşaýyş
jaýyny kireýne almak-bermekşertnamasy baglaşylýar.
92-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasynyň üýtgedilmegi
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasy şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlardan başga
halatlarda diňe kireýine alyjynyň, onuň kämillik ýaşyna
ýeten maşgala agzalarynyň we kireýine berijiniň razylygy bilen
üýtgedilip bilner.
2. Bir ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan we ýaşaýyş
jaýlaryndan aýratyn kireýine almak-bermek şertnamalary boýunça peýdalanýan
adamlar bir maşgala birleşen halatynda kireýine berijiden özleriniň
eýeleýän ähli ýaşaýyş jaýy babatda kireýine almak-bermek şertnamasynyň
olaryň biri bilen baglaşylmagyny talap etmäge haklydyrlar.
3. Kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten
maşgala agzasy kireýine alyjynyň we kämillik ýaşyna ýeten galan maşgala
agzalarynyň razylygy bilen ilkibaşky kireýine alyjynyň ýerine öň baglaşylan
kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça özüniň kireýine alyjy diýip
ykrar edilmegini kireýine berijiden talap edip biler.
4. Kireýine alyjy aradan çykan,
ýaşaýyş jaýyndan giden halatynda ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasy bu ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan onuň kämillik
ýaşyna ýeten maşgala agzalarynyň biri bilen baglaşylýar.
5. Eger maşgalanyň galan agzalarynyň
razylygy bilen we ýaşaýyş jaýynyň özüne degişli meýdanynyň paýyna laýyklykda
ýa-da ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibi hakynda ylalaşygy hasaba almak
bilen kireýine alyjynyň kämillik ýaşyna ýeten maşgala agzasy şu Kodeksiň
12-nji maddasynyň talaplaryna laýyk gelýän otag bölünip berlip
bilinýän bolsa, onuň özi bilen aýratyn kireýine
almak-bermek şertnamasynyň baglaşylmagyny kireýine berijiden talap etmäge
haklydyr.
6. Kireýine alyjynyň üýtgemegi
ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň gaýtadan
resmileşdirilmegine eltýär.
93-nji madda. Kireýine alyjynyň
maşgala agzalarynyň arasynda maşgala gatnaşygy bes edilende ýaşaýyş
jaýyndan peýdalanmagyň tertibini kesgitlemek
Kireýine alyjynyň maşgala agzalarynyň
arasynda maşgala gatnaşygyny bes eden, ýöne ýaşaýyş jaýynyň ýeke-täk
kireýine almak-bermekşertnamasy boýunça bir ýaşaýyş jaýynda
ýaşamagyny dowam etdirýän adam aýratyn kireýine almak-bermek şertnamasyny
baglaşmazdan ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmagyň tertibini kesgitlemäge haklydyrlar.
94-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
alyş-çalyş etmek
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
alyjy özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn
bolmadyklaryň hem-de kireýine berijiniň razylygy bilen eýeleýän
ýaşaýyş jaýyny döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna ýa-da hususy ýaşaýyş jaý gaznazyna
degişli başga ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyşetmek hukugyna eýedir.
2. Kireýine alyjy bilen bile ýaşaýan
onuň maşgala agzalary eýeleýän ýaşaýyş jaýyny başga kireýine alyjylara
berlen we dürli jaýlarda ýa-da öýlerde ýerleşýän ýaşaýyş jaýyna
alyş-çalyş etmegi talap etmek hukugyna eýedirler.
3. Eger ýaşaýyş jaýynyň kireýine
alyjysynyň we onuň özi bilen bile ýaşaýan maşgala agzalarynyň arasynda
alyş-çalyş etmek hakynda ylalaşyk gazanylmasa, olaryň her biri
eýeleýän ýaşaýyş jaýyny kazyýet tertibinde mejbury alyş-çalyş etmegi talap
etmäge haklydyrlar.
4. Kireýine alyjylaryň kämillik ýaşyna
ýetmedik, kämillik ukyby ýok we kämillik ukyby çäklendirilen
maşgala agzalarynyň ýaşaýan ýaşaýyş jaýlaryny
alyş-çalyş etmegine hossarlyk we howandarlyk edaralarynyň deslapky
razylygy bilen ýol berilýär.
5. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýy hususy ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyş
edilende alyş-çalyş bilen bir wagtda eýeçilik babatda hukuklaryň hem-de
borçlaryň ikitaraplaýyn berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
geçirilýär.
6. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýyny çalyşmagyň tertibi Türkemenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan tassyklanýar.
95-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
alyş-çalyş etmäge ýol bermeýän şertler
Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmäge şu
halatlarda ýol berilmeýär:
1) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýyň
kireýine alyjysyna ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasyny bozmak ýa-da üýtgetmek barada hak islegi
bildirilse;
2) alyş-çalyş
edilýän ýaşaýyş jaýlarynyň biri babatda peýdalanmak hukugy
kazyýet tertibinde jedelleşilýän bolsa;
3) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş jaýy
bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilse;
4) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş
jaýlarynyň biriniň ýerleşýän jaýy babatda ýykmak ýa-da başga maksatlara
peýdalanmak üçin gaýtadan enjamlaşdyrmak, heläkçilikli ýagdaýdaky jaý
diýlip ykrar etmek hakynda karar kabul edilse;
5) alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş
jaýlarynyň biri babatda ýaşaýjylary göçürmek bilen düýpli
abatlamak ýa-da durkuny üýtgetmek hakynda karar kabul edilse;
6) eger alyş-çalyş etmek
betnebislik ýa-da galp häsiýete eýe bolsa;
7) eger alyş-çalyş edilýän ýaşaýyş
jaýylarynyň biri umumy ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän bolsa;
8) eger alyş-çalyş edilýän
ýaşaýyş jaýlarynyň biri Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary
boýunça ykdysadyýetiň möhüm pudaklarynyň kärhanalarynyň,
edaralarynyň we guramalarynyň sanawyna goşulan kärhanalaryň, edaralaryň,
guramalaryň jaýynda ýerleşýän bolsa, esasly sebäpler bolmazdan öz islegi
boýunça işden çykmagy bilen bagly ýa-da zähmet düzgün-nyzamynyň
bozulmagy ýa-da jenaýat edilmegi üçin kärhana, edara, gurama bilen zähmet
gatnaşyklaryny bes eden işçileri we gullukçylary (olar bilen bile ýaşaýan
adamlary) olaryň ýaşaýyş jaýlaryndan kazyýet
tertibinde çykarylmagyna ýol berilýän bolsa. Beýleki esaslar boýunça
zähmet gatnaşyklaryny bes eden, şeýle hem jaýy zähmet gatnaşyklary bilen bagly
bolmazdan alan raýatlar umumy esaslarda alyş-çalyş
etmäge haklydyrlar;
9) eger alyş-çalyş etmegiň
netijesinde kireýine alyja ýaşaýyş jaý meýdanynyň möçberi ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlary hasaba kabul etmek üçin bellenen
ölçegden pes bolmagyna getirse, alyş-çalyş maşgalanyň birleşmegi
(är-aýalyň, zähmete ukypsyz ata-enäniň çagalar bilen, kämillik ýaşyna ýetmedik
çagalaryň ata-enesi bilen we başgalar) üçin zerur bolan halatlar muňa
girmeýär;
10) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan beýleki halatlarda.
96-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň
alyş-çalyş edilmegini hakyky däl diýip ykrar etmek
1. Şu Kodeksiň 94–95-nji
maddalarynyň talaplarynyň bozulmagy bilen amala aşyrylan, şeýle hem
geleşigi hakyky däl diýip ykrar etmek üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenen esaslar boýunça ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmek hakyky däl diýlip
ykrar edilýär.
2. Alyş-çalyş etmegi hakyky däl diýip
ykrar etmek kazyýet tertibinde geçirilýär.
3. Ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş
etmek hakyky däl diýip ykrar edilen halatynda taraplar olaryň öň eýelän ýaşaýyş
jaýyna göçürilmäge degişlidir.
4. Taraplaryň
biriniň bikanun hereketleriniň netijesinde ýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş
etmek hakyky däl diýip ykrar edilen halatynda günäli tarap şeýle
alyş-çalyş etmegiň netijesinde ýüze çykan ýitgileriň
möçberini beýleki tarapa doldurmaga borçludyr.
11-nji bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýynyň we jemagat
hyzmatlarynyň tölegi
97-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyndan peýdalanylandygy üçin töleg
1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýlarynyň peýdalanylandygy üçin tölegiň (ýaşaýyş
jaý kireýiniň) möçberi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenýär.
2. Bellenilen bir möçber boýunça kireýine
alyjy ýa-da onuň maşgala agzalary tarapyndan peýdalanylýan ýaşaýyş jaý
meýdany, şeýle hem artykmaç ýaşaýyş jaý meýdany, eger onuň möçberi
kireýine alyjynyň maşgala agzalarynyň her biri üçin bellenilen ýaşaýyş jaý
meýdanynyň möçberiniň ýarysyndan geçmese, tölenilýär. Galan artykmaç ýaşaýyş
jaý meýdanynyň peýdalanylandygy üçin töleg Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan bellenýän ýokarlandyrylan möçberde alynýar.
98-nji madda. Jemagat hyzmatlary üçin
töleg
Jemagat hyzmatlary üçin töleg bellenilen
tertipde Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan
nyrhlar boýunça jaý töleginden daşary alynýar.
(2018-nji ýylyň 1-nji
dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 3-4, 109-njy madda).
99-njy madda. Ýaşaýyş jaý kireýi we
jemagat hyzmatlary üçin tölegleri geçirmegiň tertibi we möhletleri
1. Kireýine alyjy ýaşaýyş
jaýynyň kireýini we jemagat hyzmatlary üçin tölegi öz wagtynda geçirmäge
borçludyr.
2. Ýaşaýyş jaý kireýi, şeýle hem
jemagat hyzmatlary üçin töleg kireýine alyjy tarapyndan ýaşalan aýlar üçin
yzyndan gelýän aýyň onundan gijä galman her aýda geçirilýär.
100-nji madda. Ýaşaýyş
jaý kireýiniň we jemagat hyzmatlary üçin tölegiň ýeňillikleri
Ýaşaýyş jaýynyň kireýiniň we jemagat
hyzmatlary üçin tölegiň ýeňillikleri Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalary bilen bellenilýär.
101-nji madda. Döwlet ýerli ýaşaýyş
jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan, ýyladyşdan we elektrik energiýasyndan
mugt peýdalanmak
1. Oba ýerlerinde, ilatly ýerleriň daşynda
(Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen halatlarda – şäherçelerde)
işleýän we ýaşaýan hünärmenler ýylatmak we elektrik energiýasy bilen ýaşaýyş
jaýyndan mugt peýdalanýarlar.
2. Şu maddanyň birinji böleginde göz
öňünde tutulan ýeňilliklerden peýdalanmaga hukugy bolan hünärmenleriň sanawy we
olara ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan kesgitlenýär.
12-nji bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýyndan peýdalanmagyň
aýratynlyklary
102-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyndan berlen ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni
1. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
ýaşaýyş jaýyndan berlen ýaşaýyş jaýy onuň eýesiniň razylygy bilen
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde kireýine alyjy
tarapyndan hususylaşdyrylyp bilner.
2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasynyň esasynda peýdalanylýan ýaşaýyş jaýyny başga
ýaşaýyş jaýyna çalyşmak olary ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlar hökmünde hasaba goýmaga mümkinçilik
berýän bu ýaşaýyş jaýyny eýeleýän adamlaryň ýaşaýyş jaý şertlerini
bilkastlaýyn ýaramazlaşdyrmak meýliniň bolmadyk halatynda ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň razylygy
bilen geçirilip bilner.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
103-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý
gaznasyna degişli gulluk ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni
1. Gulluk ýaşaýyş
jaýy – özleriniň zähmet gatnaşyklarynyň häsiýeti bilen baglylykda
adamlar işleýän ýerinde ýa-da onuň golaýynda ýaşamaly bolanda olary göçürip
getirmek üçin niýetlenilýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýydyr. Ýaşaýyş jaýyny gulluk ýaşaýyş jaýlarynyň hataryna goşmak we ondan
çykarmak iş berijiniň towakgamasy esasynda etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň
häkimleriniň karary bilen amala aşyrylýar. Gulluk ýaşaýyş jaýy üçin aýratyn
ýaşaýyş jaýy berilýär.
2. Gulluk ýaşaýyş jaýyny
bermek hakynda karar özleriniň garamagynda şol gulluk ýaşaýyş jaýlary bolan
kärhana, edara, gurama tarapyndankärdeşler arkalaşygy bilen
bilelikde ýa-da harby bölümiň serkerdeligi tarapyndan kabul edilýär we oňa
laýyklykda gulluk ýaşaýyş jaýy etrabyň, etrap hukukly şäheriň häkimi, arçyn tarapyndan
berilýän order boýunça peýdalanmaga berilýär.
Gulluk ýaşaýyş jaýyny
bermegiň tertibi hakynda düzgünnama, ony almaga hukuk berýän döwlet
we beýleki wezipeleriň sanawy, gulluk ýaşaýyş jaýyna berilýän orderiň hem-de
gulluk ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasynyň bir görnüşli nusgasy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.
3. Türkmenistanyň ýokary
döwlet häkimiýet ýa-da dolandyryş edaralarynda döwlet wezipelerine bellenen
ýa-da saýlanan, şeýle hem bellenilen tertipde gulluk ýa-da zähmet borçlaryny
dowam etdirmek üçin başga ýere geçirilen harby, hukuk goraýjy we beýleki
döwlet edaralarynyň gullukçylaryny gulluk ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmegiň
tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilýär.
4. Gulluk ýaşaýyş jaýy göni niýetlenilişi
boýunça peýdalanylýar we zähmet şertnamasynyň, döwlet
gullugynyň ýa-da saýlawly döwlet wezipeygtyýarlygynyň
möhletleriniň tamamlanmagyna çenli berilýär.
5. Gulluk ýaşaýyş jaýlaryndan
peýdalanmak barada şu Kodeksde döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy hakynda kadalar ulanylýar.
Gulluk ýaşaýyş jaýyny kireýine
almak-bermek şertnamasy bu ýaşaýyş jaýynyň eýesi ýa-da onuň ygtyýarly
eden edarasy bilen iş (gulluk) döwründe peýdalanmagyna berlen adamyň arasynda
ýazmaça görnüşde baglaşylýar.
6. Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda gulluk ýaşaýyş jaýy berlen wezipeli adam ony almaga hukuk
beren döwlet ýa-da beýleki wezipesinde zähmet şertnamasyny bes
edenden (ýatyrandan) ýa-da işden boşandan soň üç
aýyň dowamynda gulluk ýaşaýyş jaýyny boşatmalydyr, gulluk ýaşaýyş jaýyny
boşatmakdan boýun gaçyrylsa, bile ýaşaýan maşgala agzalary we
beýleki adamlar bilen bilelikde ol bu gulluk ýaşaýyş jaýyndan
başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.
7. Şu adamlaryň başga ýaşaýyş jaýy berilmezden
gulluk ýaşaýyş jaýyndan çykarylmagyna ýol berilmeýär:
1) kärhananyň (guramanyň) ýatyrylmagy,
işgärleriň sanynyň ýa-da wezipesiniň gysgaldylmagy bilen bagly işden
çykarylanlar;
2) mundan beýläk işlemäge päsgel
berýän kesel bilen bagly işden çykarylanlar;
3) pensiýa çykmagy bilen bagly işden
çykarylanlar;
4) Beýik Watançylyk urşunyň
weteranlary, beýleki döwletleriň çäklerinde bolan söweş hereketleriniň
weteranlary, Beýik Watançylyk urşy ýyllarynda tylda zähmet çeken
weteranlar we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde olara
deňleşdirilen adamlar;
5) wepat bolan Beýik Watançylyk urşuna
gatnaşyjylaryň, beýleki döwletleriň çäklerindäki söweş
hereketlerinde maýyplygy alan adamlaryň we oňa gatnaşyjylaryň maşgalalary;
6) öz gulluk ýa-da
raýatlyk borçlaryny ýerine ýetirende wepat bolan işgäriň ýa-da
beýleki adamyň maşgala agzalary;
7) harby gulluk boýunça
borçlaryny ýerine ýetirende wepat bolan (aradan çykan)
ýa-da nam-nyşansyz ýiten harby gullukçynyň maşgala agzalary;
8) maýyplygy bolan çagasy bolan
maşgalalar;
9) maşgala çagalar öýi
ýatyrylan halatynda hakyky terbiýeçiler;
10) gulluk ýaşaýyş jaýyny beren
döwlet kärhanasynda, edarasynda ýa-da guramasynda azyndan on ýyl
işlänler (gulluk edenler);
11) gulluk ýaşaýyş jaýynyň berilmegi bilen
bagly wezipeden boşadylan, ýöne bu gulluk ýaşaýyş jaýyny beren
kärhana, edara ýa-da gurama bilen zähmet gatnaşyklaryny dowam edýänler;
12) I we II topar maýyplygy bolan adamlar;
13) özi bilen bile ýaşaýan
bir ýa-da şondan köp kämillik ýaşyna ýetmedik çagany bir
özi terbiýeleýän ata (ene).
8. Zähmet işi bilen bagly eýelenilýän
gulluk ýaşaýyş jaýyny Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrmak
hukugyny edinen, ýöne bu hukugy durmuşa geçirmedik adamlaryň eýeleýän bu
ýaşaýyş jaýyndan çykarylmagyna ýol berilmeýär.
9. Gulluk ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan
adamlar Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde eýesiniň
razylygy bilen öz ýaşaýan ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyryp bilerler.
10. Gulluk ýaşaýyş jaýynda ýaşaýan adamlar
ýaşaýyş jaýyny beren döwlet edarasynyň razylygy bilen bu ýaşaýyş
jaýyny başga ýaşaýyş jaýyna çalyşmaga haklydyrlar.
11. Şu maddanyň ýedinji böleginiň
9-njy we 10-njy bentlerinde görkezilen adamlaryň
ýaşaýan gulluk ýaşaýyş jaýlary olary kireýine alyjylaryň bu
gulluk ýaşaýyş jaýy ygtyýarynda durýan ministrik (pudaklaýyn
dolandyryş edarasy) bilen ylalaşylan arzasy boýunça kabul edilen etraplaryň,
etrap hukukly şäherleriň häkimleriniň karary esasynda gulluk ýaşaýyş
jaýlarynyň hataryndan çykarylyp bilner.
104-nji madda. Maşgala çagalar
öýlerini ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmek
1. Hakyky terbiýeçiler hökmünde
bellenen adamlara maşgala çagalar öýüni guramak hakynda Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda karar kabul edilende terbiýelemek üçin olara
berlen çagalar bilen bilelikde ýaşamak üçin döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýy nobatsyz berilýär.
2. Şu maksat bilen berlen ýaşaýyş jaýyndan
peýdalanmak döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk
jaýyndan peýdalanmak üçin şu Kodeksde bellenen tertipde amala aşyrylýar.
105-nji madda. Harby gullukçylaryň
aýry-aýry toparlary üçin döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli gulluk ýaşaýyş jaýynyň hukuk düzgüni
1. Harby gullukçylaryň
aýry-aýry toparlaryna döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli gulluk
ýaşaýyş jaýyny bermegiň we olardan peýdalanmagyň
tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.
2. Döwlet
pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýlary harby gullugy borçnama
boýunça geçýän harby gullukçylara bellenen tertipde berlen bolsa, şol
ýaşaýyş jaýlary Türkmenistanyň Goranmak ministrligine hem-de
harby gulluk göz öňünde tutulan beýleki ministrliklere
hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna berkidilýär. Şol görkezilen
ýaşaýyş jaýlary boşan halatynda, olara ýene-de harby gullukçylar bilen olaryň
maşgala agzalary ýerleşdirilýär.
106-njy madda.
Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýynyň
hukuk düzgüni
1. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýyna şular
degişlidir:
1) umumy ýaşaýyş jaýlary;
2) maýyplygy bolan adamlar, weteranlar,
ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlary;
3) çagalar öýleri
we başga ýörite niýetlenen öýler.
2. Umumy ýaşaýyş jaýy olarda
ýaşaýan adamlaryň ýaşamagy, okamagy we dynç almagy üçin zerur bolan
goş-golamlary, ýorgan-düşekler we medeni-durmuş maksatly beýleki närseler bilen
üpjün edilen, iş, gulluk ýa-da okuw döwründe işgärleriň,
gullukçylaryň, talyplaryň, okuwçylaryň we beýleki raýatlaryň ýaşamagy üçin
ýörite gurlan ýa-da gaýtadan enjamlaşdyrylan jaýlardyr.
3. Umumy ýaşaýyş jaýlaryndan ýaşaýyş
jaýyny bermek hakynda karar kärhana, edara, gurama ýa-da okuw mekdebi
tarapyndan kabul edilýär, onda umumy ýaşaýyş jaýyndan ýaşaýyş jaýy
berilýän adam bilen bilelikde göçüp barýan adamlar görkezilýär. Beýleki
adamlaryň göçüp barmagyna ýol berilmeýär.
4. Maýyplygy bolan adamlar, weteranlar,
ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlarynda, çagalar öýlerinde
we başga ýörite niýetlenen öýlerde ýaşaýyş jaýlary haýsy edaranyň karary
bilen döredilen bolsa, şol edara tarapyndan berilýär.
5. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýyndaky
ýaşaýyş jaýlary ýatylýan ýer ýa-da otag görnüşinde bolup
biler, olara bildirilýän talaplar we olaryň ýaşaýyş jaý meýdanynyň möçberi
Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýär.
6. Ýöriteleşdirilen ýaşaýyş
jaýyny döretmegiň we şondan ýaşaýyş jaýlaryny bermegiň
tertibi, olardan peýdalanmagyň kadalary, şeýle hem ýaşalandygy üçin
tölegiň möçberi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenýär.
7. Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda umumy ýaşaýyş jaýy berlen adam ony almaga hukuk
beren esaslar aradan aýrylandan soň bir aýyň dowamynda umumy
ýaşaýyş jaýyny boşatmalydyr, ony boşatmakdan boýun gaçyrylsa, bile ýaşaýan
maşgala agzalary bilen bilelikde ol bu umumy ýaşaýyş jaýyndan
başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişlidir.
Şu Kodeksiň 103-nji maddasynyň
ýedinji böleginde görkezilen adamlar başga ýaşaýyş jaýy berilmezden
umumy ýaşaýyş jaýyndan çykarylypbilinmez.
8. Maýyplygy bolan adamlar, weteranlar,
ýalňyz garrylar, ýetim çagalar üçin öý-internatlaryndaky, çagalar
öýlerindäki we başga ýörite niýetlenen öýlerdäki ýaşaýyş jaýlaryndan
çykarmak bu ýaşaýyş jaýlarynyň berlen sebäplerini aradan aýyrmak bilen bagly
geçirilýär.
13-nji bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyndan
peýdalanmak hukugynyň
bes edilmegi
we ondan çykarylmagy
107-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmak
1. Ýaşaýyş jaýyny
kireýine alyjy maşgala agzalarynyň razylygy bilen kireýine
almak-bermek şertnamasyny islendik wagt bozmaga haklydyr.
2. Kireýine alyjy we onuň maşgala
agzalary başga ýere hemişelik ýaşamaga giden halatynda gidilen gününden
başlap ýaşaýyş jaýyny kireýine almak-bermek şertnamasy bozulan
diýlip hasap edilýär.
3. Ýaşaýyş jaýynyň kireýine
almak-bermek şertnamasy kireýine berijiniň talap etmegi boýunça şu
Kodeksde bellenen esaslar boýunça kazyýet tertibinde bozulyp bilner,
ýykylmak howpy abanýan
ýaşaýyş jaýlardan çykarylýan halatlary muňa girmeýär.
108-nji madda. Ýaşaýyş
jaýlaryndan çykarmak
1. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmaga diňe
kanunda bellenen esaslarda ýol berilýär.
2. Ýaşaýyş jaýyndan
çykarmak kazyýet tertibinde geçirilýär. Ýaşaýyş jaýynyň baş-başdak
eýelenen ýa-da ýykylmak howpy astynda durýan jaýlarda ýaşalýan aýratyn
halatlarda ýaşaýyş jaýyndan prokuroryň karary bilen çykarylmagyna ýol berilýär.
3. Şu Kodeksde başgaça görkezilmedik
bolsa, ýaşaýyş jaýyndan çykarylanda raýatlara Türkmenistanyň
kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelýän başga ýaşaýyş jaýy
berilýär.
109-njy madda. Başga abadanlaşdyrylan
ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarmak
Ýaşaýyş jaýynda ýaşaýanlar şu halatlarda
başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny bermek bilen ýaşaýyş jaýyndan çykarylyp
bilner:
1) ýer böleginiň yzyna
alynmagy bilen ýaşaýyş jaýy ýykylyp aýrylmaga degişli bolsa;
2) ýaşaýyş jaýyna ýykylmak howpy
abanýan bolsa;
3) ýaşaýyş jaýy ýaşalmaýan jaýa
geçirilmäge degişli bolsa;
4) ýaşaýyş jaýy ýaşamak üçin ýaramsyz
diýlip ykrar edilse.
110-njy madda. Ýykylmak howpy abanýan
ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen bagly ýaşaýyş jaýyny bermek
Eger ýaşaýyş jaýyna ýykylmak howpy
abansa, bu ýaşaýyş jaýynda kanuny esaslarda ýaşaýan we
ondan çykarylýan adamlara ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň karary bilen döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
111-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň
ýaşalmaýan jaýa geçirilmegi ýa-da onuň ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip
ykrar edilmegi bilen bagly ýaşaýyş jaýyny bermek
1. Ýaşaýyş jaýy şu Kodeksde göz
öňünde tutulanlardan başga sebäpler boýunça ýykylanda bu
jaýdan çykarylýan kireýine alyjylara kireýine berijitarapyndan başga
abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär, kireýine berijiniň ýaşaýyş jaýyny
bermäge mümkinçiligi bolmadyk halatynda – ýaşaýyş jaýy ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş tarapyndan berilýär.
2. Eger ýaşaýyş jaýy ýaşalmaýan jaýa
geçirilmäge degişli bolsa ýa-da bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz
diýlip ykrar edilen bolsa, şeýle ýaşaýyş jaýyndan çykarylýan adamlara
kireýine beriji tarapyndan başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
112-nji madda. Ýaşaýyş
jaýynyň düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri bilen bagly
döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny bermek
1. Ýaşaýyş jaýynda düýpli
abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilende
olar ýaşaýjylary çykarmazdan geçirilip bilinmese, kireýine beriji kireýine
alyja we onuň maşgala agzalaryna bu ýaşaýyş jaýynda ýerleşýän ýaşaýyş jaýyny
kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmazdan düýpli abatlaýyş ýa-da
durkuny täzeleýiş işleriniň geçirilýän wagty üçin başga ýaşaýyş jaýyny bermäge
borçludyr.
2. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny
täzeleýiş işleri geçirilýän wagtyna berilýän ýaşaýyş jaýy
Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk
gelmelidir we bu ilatly ýeriň çäginde ýerleşmelidir.
3. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny
täzeleýiş işlerini geçirmek bilen bagly kireýine alyjyny we onuň maşgala
agzalaryny olaryň eýeleýän ýaşaýyş jaýyndan başga jaýa göçürmek we
ol işler tamamlanandan soň yzyna göçürip getirmek düýpli
abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş işleri geçirilen ýaşaýyş jaýyna
ygtyýar edýän kireýine berijiniň serişdeleriniň hasabyna amala
aşyrylýar.
4. Düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny
täzeleýiş işleri bilen bagly başga ýaşaýyş jaýynda ýaşan döwründe kireýine alyjy bu
ýaşaýyş jaýyndan peýdalanandygy we edilýän jemagat hyzmatlary üçin
töleglerden boşadylýar.
5. Taraplaryň ylalaşmagy
boýunça ýaşaýyş jaýynda düýpli abatlaýyş ýa-da durkuny täzeleýiş
işleri geçirilýän wagtynda wagtlaýyn ýaşaýyş jaýyny bermegiň deregine
kireýine alyja täze kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça şu maddanyň
ikinji böleginiň we şu Kodeksiň 70-nji maddasynyňtalaplaryna laýyk gelýän başga
abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy hemişelik peýdalanmaga berlip bilner.
6. Ýaşaýyş jaýynda düýpli abatlaýyş ýa-da
durkuny täzeleýiş işleriniň netijeleri bilen kireýine alyjynyň
ylalaşmaýan ýa-da onuň ýaşaýyş jaýyna bolan hukugynyň bozulan halatlarynda
kireýine alyjynyň islegine laýyklykda oňa şu Kodeksde bellenilen tertipde başga
abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy berilýär.
113-nji madda. Ýaşaýyş jaýyndan
çykarmak bilen bagly başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny bermek
1. Şu
Kodeksiň 109-njy maddasynda göz öňünde tutulan halatlarda ýaşaýyş
jaýyndan çykarmak bilen bagly berilýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli
başga abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy şu Kodeksiň 70-nji
maddasynyň talaplaryna laýyk gelmelidir we bu ýaşaýyş
jaýyndan çykarylýanyň öň eýeleýän ýaşaýyş jaýynyň ölçeginden az bolmaly däldir.
2. Eger kireýine alyjy aýratyn öýi ýa-da
birden köp otagly jaýy eýelän bolsa, oňa degişlilikde aýratyn öý ýa-da şol
sandaky otaglardan durýan ýaşaýyş jaýy berilmelidir.
3. Eger kireýine alyjyda ýaşaýyş jaýynyň
artykmaç meýdany bolan bolsa, ýaşaýyş jaýy şu
Kodeksde göz öňünde tutulan möçberlere laýyklykda berilýär, kireýine alyja
ýa-da onuň bilen bile ýaşaýan, goşmaça ýaşaýyş jaý meýdanyna hukugy bolan
adama – goşmaça meýdana bolan hukugy hasaba almak bilen
berilýär.
4. Ýaşaýyş jaýyndan çykarylýana
berilýän ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasyny bozmak we kireýine
alyjyny ýaşaýyş jaýyndan çykarmak barada kazyýetiň çözgüdinde
görkezilmelidir.
114-nji madda. Kireýine alyja we onuň
maşgala agzalaryna başga ýaşaýyş jaýyny bermek bilen ýaşaýyş jaýyndan çykarmak
1. Başga ýaşaýyş jaýyny bermek bilen şu
aşakdakylar ýaşaýyş jaýyndan çykarylyp bilner:
1) ýaşaýyş jaýyny beren ykdysadyýetiň
möhüm pudaklarynyň Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan sanawy
tassyklanýan kärhanalary, edaralary, guramalary bilen zähmet
gatnaşyklaryny esasly sebäpler bolmazdan öz islegi boýunça ýa-da zähmet
düzgün-nyzamyny bozanlygy ýa-da jenaýat edenligi üçin bes eden
işçiler we gullukçylar (olar bilen bile ýaşaýan adamlar bilen);
2) daýhan birleşikleriniň jaýlaryndan
ýaşaýyş jaýlaryny alan adamlar, eger olar daýhan birleşiginiň agzalygyndan
çykarylsa ýa-da ondan öz islegi boýunça çyksalar;
3) ata-enelik hukuklaryndan mahrum edilen
adamlar, eger olar ata-enelik hukuklaryndan mahrum edilen çagalar bilen
bilelikde ýaşaýan bolsalar;
4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz
öňünde tutulan halatlarda – beýleki adamlar.
2. Maşgala çagalar öýleri
ýatyrylan halatynda hakyky terbiýeçiler olara berlen ýaşaýyş jaýyny
boşatmalydyrlar, ondan ýüz dönderilen halatynda bolsa olar başga
ýaşaýyş jaýyny bermek bilen çykarylmaga degişlidir.
3. Ýaşaýyş jaýyndan çykarmak bilen
bagly raýatlara berilýän başga ýaşaýyş jaýy Türkmenistanyň kanunçylygynda
bildirilýän talaplara laýyk gelmelidir we bu ilatly ýeriň
çäginde ýerleşmelidir.
4. Ýaşaýyş jaýyndan çykarylýana
berilýän ýaşaýyş jaýy kireýine almak-bermek şertnamasyny ýatyrmak we
kireýine alyjyny çykarmak barada kazyýetiň çözgüdinde görkezilmelidir.
115-nji madda. Kireýine alyjyny we
onuň maşgala agzalaryny başga ýaşaýyş jaýy berilmezden ýaşaýyş
jaýyndan çykarmak
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy we onuň bilen bile
ýaşaýan maşgala agzalary şu halatlarda başga ýaşaýyş jaýy berilmezden ýaşaýyş
jaýyndan çykarylyp bilner:
1) ýaşaýyş jaýyny
yzygiderli berbatlaýan ýa-da zaýalaýan bolsalar;
2) ýaşaýyş jaýyny niýetlenilişine görä
peýdalanmasalar;
3) özlerini alyp barşy bilen beýlekileri
özleri bilen bir öýde ýa-da bir jaýda ýaşar ýaly etmeseler,
duýduryş we jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri hem netije bermedik bolsa;
4) bu ýaşaýyş jaýyny
baş-başdaklyk bilen eýelän bolsalar;
5) ýaşaýyş jaýynyň kireýine almak-bermek
şertnamasy hakyky däl diýlip ykrar edilen bolsa;
6) ýaşaýyş jaýyndan
çykarmak üçin şu Kodeksiň 103-nji maddasynyň altynjy
böleginde görkezilen esaslar ýüze çyksa.
2. Bilelikde ýaşamagyň mümkin däldigi üçin
başga ýaşaýyş jaýy berilmezden çykarylmaga degişli adamlar
çykarylmagynyň deregine eýeleýänýaşaýyş jaýyny alyş-çalyş etmekde
gyzyklanýan tarapyň görkezen başga ýaşaýyş jaýyna alyş-çalyş etmäge
kazyýet tarapyndan borçly edilip bilner.
IV BÖLÜM. ÝAŞAÝYŞ
JAÝ GAZNASYNY DOLANDYRMAK,
ONUŇ SAKLANYLMAGYNY ÜPJÜN
ETMEK,
ULANMAK WE ABATLAMAK
14-nji bap. Ýaşaýyş jaý
gaznasyny dolandyrmak we onuň
saklanylmagyny üpjün
etmek
116-njy madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny
dolandyrmak
1. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak
boýunça wezipelere ýaşaýyş jaý gaznasyny, ýaşalmaýan jaýlary we binalary,
hyzmat ediş enjamlaryny,ýaşaýyş jaýyna ýanaşyk ýer böleklerini göwnejaý
saklamagy we abatlamagy üpjün etmek boýunça çäreler, ähli tölegleri hasaplamak
we ýygnamak, potratçylyk guramalary we hyzmat edijiler bilen hasaplaşmak
we ýaşamak üçin zerur şertleri döretmäge gönükdirilen beýleki işler degişlidir.
2. Ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak
onuň eýeleri tarapyndan gös-göni ýa-da olaryň ygtyýarly
eden dolandyryjy edaralarynyň üsti bilen Türkmenistanyň kanunçylygynyň
talaplaryny berjaý etmek bilen amala aşyrylýar.
3. Dolandyryjy edara ýaşaýyş jaý
gaznasynyň eýesiniň adyndan çykyş edýär we degişli ýaşaýyş jaý gaznasy babatda
onuň bilen baglaşylan şertnamanyň esasynda hereket edýär. Dolandyryjy
edara ýaşaýyş jaý gaznasyny saklamak we abatlamak, sarp edijileri jemagat
hyzmatlary bilen üpjün etmek boýunça işleri ýerine ýetirmek üçin potratçylar
bilen şertnamalar baglaşylanda buýrujy bolup çykyş edýär.
4. Ýaşaýyş jaý
gaznasynyň eýeleri ýa-da dolandyryjy edaralar degişli ýaşaýyş jaý-ulanyş
guramalary bilen ýaşaýyş jaý gaznasyny dolandyrmak üçin
şertnamalary baglaşmaga haklydyrlar.
5. Şereketler, şeýle hem
ýaşaýyş jaý eýeleriniň şereketleri ýaşaýyş jaýyny özbaşdak
dolandyrmaga ýa-da degişli dolandyryjy edara bilen dolandyrmak üçin
şertnama baglaşmaga haklydyrlar.
117-nji madda. Kireýine berijiniň
ýaşaýyş jaý gaznasynyň saklanylmagyny üpjün etmek boýunça borçlary
1. Kireýine beriji ýaşaýyş jaý
gaznasyny saklamak we onuň abadançylygyny ýokarlandyrmak hakynda alada etmäge
borçludyr.
2. Ygtyýarynda ýaşaýyş jaýy bolan
kärhanalar, edaralar, guramalar onuň saklanylmagy üçin jogapkärçilik çekýärler.
3. Kireýine beriji şu Kodeksde
bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýlarynyň düýpli abatlaýyş işlerini öz
wagtynda geçirmäge, ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat ediş enjamlarynyň bökdençsiz
işini, ýaşaýyş jaýlarynyň, olaryň girelgeleriň we olara ýanaşyk ýer
bölekleriniň, umumy peýdalanylýan beýleki ýerleriniň
göwnejaý saklanylmagyny üpjün etmäge borçludyr.
118-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň
saklanylmagyny üpjün etmek boýunça ýaşaýjylaryň borçlary
1. Ýaşaýjylar ýaşaýyş jaýlarynyň
saklanylmagyny üpjün etmäge, arassaçylyk we beýleki enjamlara,
abadanlaşdyryş desgalaryna aýawly çemeleşmäge, ýaşaýyş jaýyny we oňa
ýanaşyk ýer böleklerini saklamagyň, ýangyn howpsuzlygynyň kadalaryny
berjaý etmäge, girelgelerde, liftlerde, basgançak meýdançalarynda we umumy
peýdalanylýan beýleki ýerlerde arassaçylygy we tertibi berjaý etmäge
borçludyrlar.
2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine
alyjy Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde
we tertipde ýaşaýyş jaýlarynyň ýeňil abatlaýyş işlerini öz hasabyna
geçirmelidir, ýaşaýyş jaýy boşadylanda bolsa – ony göwnejaý ýagdaýda
tabşyrmalydyr.
15-nji bap. Ýaşaýyş jaý
gaznasyny ulanmak we onda abatlaýyş
işlerini geçirmek
119-njy madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň
ulanylmagyny we onda abatlaýyş işleriniň geçirilmegini guramak
1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylmagy,
onda düýpli we ýeňil abatlaýyş işleriniň geçirilmegi ýaşaýyş jaý gaznasyny
ulanmagyň we abatlaýyş işlerini geçirmegiň ýeke-täk düzgünlerini we
kadalaryny hökmany berjaý etmek bilen amala aşyrylýar.
2. Ýaşaýyş jaý gaznasyna
enjamlaýyn taýdan hyzmat etmek, olarda düýpli we ýeňil abatlaýyş
işlerini geçirmek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýa-da kireýine
alyjynyň islegine görä şertnama boýunça ýaşaýyş jaý-ulanyş, abatlaýyş
ýa-da beýleki degişli ýuridik ýa-da fiziki şahslar
tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny
ulanmak, onda düýpli we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek
ýaşaýyş jaýy hasabynda durýan döwlet häkimiýet edaralarynyň ýaşaýyş jaý-ulanyş
we abatlaýyş gulluklary tarapyndan amala aşyrylýar. Şeýle gulluklaryň
bolmadyk halatynda görkezilen ýaşaýyş jaýlaryny ulanmak we
olarda abatlaýyş işlerini geçirmek ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň ýa-da kireýine
alyjynyň islegine görä beýleki degişli ýuridikýa-da fiziki
şahslar tarapyndan amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
120-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny
ulanmak we onda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary
maliýeleşdirmek
1. Döwlet ýerli ýaşaýyş
jaý gaznasyny ulanmak, oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda düýpli
we ýeňil abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek
döwlet ýaşaýyş jaý-ulanyş gulluklarynyň serişdeleriniň hasabyna, bu serişdeler
ýetmezçilik eden halatynda bolsa – TürkmenistanyňDöwlet býujetiniň
serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
2. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý
gaznasyny ulanmak, oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda düýpli we ýeňil
abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek ýaşaýyş
jaýy hasabynda durýan döwlet häkimiýet edaralarynyň serişdeleriniň
hasabyna amala aşyrylýar.
3. Hususy ýaşaýyş jaý gaznasyny
ulanmak we oňa degişli ýaşaýyş jaýlarynda abatlaýyş işlerini geçirmek
üçin çykdajylary maliýeleşdirmek eýeçilik hukugy esasynda ýaşaýyş
jaýlary özlerine degişli bolan fiziki şahslaryň, şeýle hem eýeçiligiň
döwlete degişli bolmadyk görnüşine esaslanýan ýuridik şahslaryň
serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
4. Şereketiň ýaşaýyş jaýlaryny
ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary
maliýeleşdirmek onuň öz serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
5. Köp öýli ýaşaýyş jaýynda ýerleşen
eýeçiligiň dürli görnüşine degişli bolan ýaşaýyş
jaýlarynyň eýeleri ýaşaýyş jaýyny ulanmak we onda abatlaýyş
işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmäge şu Kodeksde bellenilen
tertipde gatnaşýarlar.
6. Ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak,
onda abatlaýyş işlerini geçirmek we oňa hyzmat etmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmäge
meýletinlik başlangyjy esasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik
serişdeler çekilip bilner.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
121-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynda
ýaşalmaýan jaýlary we ýaşaýyş jaýlarynyň hyzmat ediş binalaryny ulanmak we
olarda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin çykdajylary maliýeleşdirmek
Ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasynyň, Geňeşiň hasabynda
durýan söwda, durmuş we beýleki hajatlar üçin niýetlenen ýaşalmaýan
aýratyn binalary we ýaşaýyş jaýlaryndaky ýaşalmaýan
jaýlary, ulanmak we olarda abatlaýyş işlerini geçirmek bilen bagly
çykdajylary maliýeleşdirmek döwlet ýaşaýyş jaý-ulanyş gulluklarynyň
serişdeleriniň, olar ýetmezçilik eden halatynda bolsa
– Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, şeýle
hem görkezilen binalary we jaýlary eýeçiligine ýa-da kärendesine alan
fiziki we ýuridik şahslaryň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
(2019-njy ýylyň 2-nji
martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
122-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyny
ulanmagyň we onda abatlaýyş işlerini geçirmegiň maddy-enjamlaýyn
üpjünçiligi
Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmak, onda
abatlaýyş işlerini geçirmek we oňa hyzmat etmek üçin zerur bolan
maddy-enjamlaýyn serişdelerolary harçlamagyň kadalaryna laýyklykda bölünip
berilýär.
123-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyna
hyzmat etmek üçin şertnamalar
Ýaşaýyş jaý gaznasyny saklamak we
onda abatlaýyş işlerini geçirmek üçin ýaşaýyş jaý gaznasynyň eýesi
ýa-da ol tarapyndan bellenilen dolandyryjy edara işleri ýerine
ýetirmek, hyzmatlary etmek üçin ýaşaýyş jaý-ulanyş we abatlaýyş-gurluşyk
kärhanalary bilen şertnama baglaşmaga haklydyrlar.
V BÖLÜM. ÝAŞAÝYŞ
JAÝ KANUNÇYLYGYNYŇ
BOZULMAGY ÜÇIN
JOGAPKÄRÇILIK
16-njy bap. Ýaşaýyş jaý
gaznasynyň göwnejaý peýdalanylmazlygy üçin jogapkärçilik we ýaşaýyş
jaý gaznasyna ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
124-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň
göwnejaý peýdalanylmazlygy we ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň beýleki bozulmalary
1. Ýaşaýyş jaý gaznasynyň göwnejaý
peýdalanylmazlygy we ýaşaýyş jaý kanunçylygynyň şu aşakdaky bozulmalary
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan jogapkärçilige eltýär:
1) ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy
bolan raýatlary hasaba goýmagyň, hasapdan çykarmagyň we raýatlara ýaşaýyş
jaýlaryny bermegiň tertibiniň berjaý edilmezligi;
2) ýaşaýyş jaýlaryna ýaşamaga
göçürmegiň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möhletleriniň berjaý
edilmezligi;
3) ýaşaýyş jaýlaryndan peýdalanmak
kadalarynyň bozulmagy, basgançak meýdançalarynyň, liftleriň, girelgeleriň,
ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer bölekleriniň we beýleki umumy peýdalanylýan
ýerleriň hapalanmagy;
4) ýaşaýyş jaýlarynyň baş-başdak
gaýtadan enjamlaşdyrylmagy we
meýilleşdirilişiniň üýtgedilmegi ýa-da olaryň niýetlenilen
maksatlary üçin peýdalanylmazlygy;
5) ýaşaýyş jaýlarynyň suw, gaz we
elektrik üpjünçiligi, ýyladyş-sowadyş, lagym we beýleki olara hyzmat ediş
enjamlarynyň niýetlenilen maksatlar üçin peýdalanylmazlygy, olary
ulanmagyň we saklamagyň kadalarynyň berjaý edilmezligi;
6) ýaşaýyş jaýlarynyň enjamlarynyň we
abadanlaşdyryş desgalarynyň zaýalanmagy.
2. Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý
kanunçylygynyň we ýaşaýyş jaý gaznasyny ulanmagyň tertibiniň beýleki
bozulmalary üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda jogapkärçilik bellenilip
bilner.
125-nji madda. Ýaşaýyş jaý gaznasyna
ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
1. Ýaşaýyş jaýlaryna, olardaky hyzmat
ediş geçirijilere we enjamlara, olaryň abadanlaşdyryş desgalaryna we
ýaşaýyş jaýlaryna ýanaşyk ýer böleklerindäki gök agaçlara zyýan ýetiren fiziki
we ýuridik şahslar ýetirilen zyýanyň öwezini dolmaga borçludyrlar.
2. Şu maddanyň birinji böleginde göz
öňünde tutulan halatlarda ýetirilen zyýany ýuridik şahslaryň tölemegi bilen
bagly olara ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak günäkär wezipeli adamlar we
beýleki işgärler tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
amala aşyrylýar.
VI BÖLÜM. GEÇIŞ
DÜZGÜNLERI
17-nji bap. Döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş
jaýlaryny bermegiň
nobatlylygyny saklamak
126-njy madda. Ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda
durýan raýatlaryň nobatlylygyny saklamak
1. Şu Kodeksiň güýje girmegine
çenli ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan we döwlet
ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli ýaşaýyş jaýyny almaga hukugy bolan raýatlar
öňki tertipde görkezilen hukuklaryny saklap galýarlar.
2. Döwlet pudaklaýyn ýaşaýyş jaý
gaznasy döwlet ýerli ýaşaýyş jaý gaznasyna berlen halatynda ýaşaýyş
jaý gaznasy bilen bilelikde degişli ýerine ýetiriji häkimiýet edarasyna, Geňeşe
işleýän ýeri boýunça ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň
hasabynda durýan adamlaryň sanawlary hem berilýär.
Şunda ýaşaýyş jaý gaznasynyň berlen
pursadynda işleýän ýeri boýunça ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda durýan adamlar
olaryň işleýän ýerinde hasaba kabul edilen senesinden ugur alnyp, ýaşaýan ýeri
boýunça düzülen sanawlara goşulýar. Eger görkezilen adamlar
ýaşaýan ýeri boýunça hasapda duran bolsalar, onda olaryň özleriniň
saýlamagyna görä işleýän ýa-da ýaşaýan ýeri boýunça hasaba kabul
edilensenesinden ugur alnyp sanawlara goşulýar.
3. Ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasy, Geňeş şu Kodeksiň güýje giren
gününden on gün möhletde girizilen üýtgetmeleriň sebäplerini görkezmek we
tassyklamak bilen ýaşaýyş jaý şertleri gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň sanawlaryndaky
üýtgetmeleri köpçülige aýan edýärler.
4. Şu Kodeksiň
güýje giren gününe çenli ýaşaýyş jaý şertleri
gowulandyrylmaga mätäç raýatlaryň hasabynda
durýan raýatlaryň ýaşaýyş jaýyny almaga bolan hukuk ýagdaýynyň
ýaramazlaşdyrylmagyna ýol berilmeýär.
(2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky
Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2019 ý., № 1, ___-nji madda).
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014-nji ýyl, №2, 73-nji
madda)
(Türkmenistanyň 26.03.2016 ý. № 384-V, 23.11.2016 ý. № 484-V,
09.06.2018 ý. № 41-VI
we 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanunlary esasynda girizilen
üýtgetmeler
we goşmaçalar bilen)
Döwlet tarapyndan şu Kanuna laýyklykda bellige alnan gozgalmaýan emläge
bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň we onuň bilen bagly geleşikleriň
ykrar edilmeginiň we goralmagynyň maksady bilen, şu Kanun gozgalmaýan emläge
bolan hukuklaryň we oňa bolan hukuklaryň borçlanmalarynyň, şeýle hem onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň hukuk esaslaryny we
tertibini belleýär.
1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler
Şu Kanunyň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) arza beriji – döwlet bellige alnyşy özleriniň
bähbitleri üçin amala aşyrylýan hukuk eýesi, hukuk ediniji we başga şahslar;
2)arza berijiniň wekili – özüniň ygtyýarlylygy ynanç haty,
kanunçylyk, kazyýetiň çözgüdi esasynda gelip çykýan, arzaberijiniň adyndan arza
berýän we döwlet bellige alnyşy bilen baglanyşykly başga hereketleri amala
aşyrýan şahs;
3) bellige alyş çägi – çäklerinde Hukuklaryň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň şäherlerde we etraplarda
döredilýän degişli ýerli edaralary (mundan beýläk – Gullugyň ýerli
edaralary)işini alyp barýan bir dolandyryş-çäk birliginiň serhetlerindäki çägiň
bir bölegi;
4) döwlet bellige alyjysy – gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige
alynmagyny amala aşyrýan wezipeli adam;
5) gozgalmaýan emlägiň obýekti – bellenilen çäkleri bolan
hem-de fiziki we ýuridik şahslaryň eýeçiliginde ýa-da peýdalanmagynda durýan
ýer bölegi, bina, desga, gurluşygy tamamlanylmadyk obýektler, ýaşalýan we
ýaşalmaýan jaýlar, emläk toplumy hökmünde kärhanalarýa-da gozgalmaýan emlägiň
başga obýektleri;
6) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet sanawy (mundan beýläk – Döwlet sanawy) - bar
bolan we bes edilen hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary, şeýle hem hukuklary
Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan bellige alyş kitaplarynda bellige alnan
hukuk eýeleri hakynda maglumatlar binýady;
7) gozgalmaýan emlägiň tehniki taýdan tükellenilmegi –
gozgalmaýan emlägiň barlaglarynyň netijeleriniň esasynda gozgalmaýan emlägiň
barlygy, ýerleşýän ýeri, düzümi, meýdany we beýleki häsiýetnamalary, ýagdaýy,
bahasy hakynda maglumatlaryň ýygnalmagy, dikeldilmegi we işlenilmegi;
8) gozgalmaýan emläk bilen geleşik – fiziki we ýuridik
şahslaryň gozgalmaýan emläge bolan hukuklarynyň emele gelmegine, üýtgedilmegine
ýa-da bes edilmegine gönükdirilen erk-islegleriniň bildirilmegi;
9) gurluşygy tamamlanylmadyk obýekt – aýratyn gurluş
hökmünde döredilmegine Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda rugsat berlen we
başlanylan, emma tamamlanmadyk, ýer bilen berk baglanyşygy bolan, wezipesi,
ýerleşýän ýeri, möçberleri Döwlet sanawynyň resminamalarynda beýan edilen
gurluşygy saklanylan obýekt;
10) hukuklaryň borçlanmalary – gozgalmaýan emläge eýelik
etmeklige, ygtyýarlyk etmeklige, ony peýdalanmaklyga bolan hukuklaryň
çäklendirmeleri (kärende, girew, ipoteka, serwitutlar, şertnama boýunça
borçnamalar, kazyýetiň emlägi tussag etmek hakynda çykaran çözgütleri we
gozgalmaýan emlägiň eýesiniň ýa-da ony peýdalanyjynyň hukuklaryny çäklendirýän
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki hukuklar);
11) hukugy belleýän resminamalar – olaryň esasynda
gozgalmaýan emläge bolan hukuklar, hukuklaryň borçlanmalary ýüze çykýan, başga
birine geçýän we (ýa-da) bes edilýän resminamalar;
12) inwentar belgisi – binanyň, desganyň, ýaşalýan we
ýaşalmaýan jaýyň, emläk toplumy hökmünde kärhananyň we gozgalmaýan emlägiň
başga obýektiniň, ýer bölegi muňa degişli däldir, Türkmenistanyň çäginde
gaýtalanmaýan,onuň bütin bar bolan döwründe saklanyp galýan hem-de bellenilen
tertipde berilýän belgisi;
13) kadastr belgisi – ýer böleginiň onuň bar bolan
döwrüniň bütin dowamynda saklanyp galýan we Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda berilýän Türkmenistanyň çäginde gaýtalanmaýan, hususy belgisi;
14) öň dörän hukuk ýa-da hukuk borçlanmasy – şu Kanunyň
güýje girmeginden öň ýüze çykan we onuň degişli hukuk ýüze çykan pursatynda
Türkmenistanyň hereket edýän kanunçylygyna laýyk gelen şertinde güýjünde bolýan
gozgalmaýan emläge bolan hukuk ýa-da gozgalmaýan emläge bolan hukugyň
borçlanmasy;
15) serwitut – gozgalmaýan emlägiň obýektini zerur
kommunikasiýalaryň geçmegi, geçirilmegi we ulanylmagy üçin, şeýle hem serwitut
bellenilmezden üpjün edilip bilinmeýän başga zerurlyklar üçin gozgalmaýan
emlägiň obýektinden çäkli peýdalanmagyň hukugy;
16) tehniki ýalňyşlyk –Döwlet sanawynyň resminamasyndaky
düzedilmegi gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň,hukuklaryň borçlanmalarynyň
ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da bes edilmegine getirmeýän
ýalňyşlyk;
17) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyk – Döwlet sanawynyň
resminamalaryndaky düzedilmegi gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň
borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da bes edilmegine
getirip biljek ýa-da gyzyklanýan şahslara zyýan ýetirip biljek ýalňyşlyk;
18) ýöriteleşdirilen kadastr – Türkmenistanyň
kanunçylygynda kesgitlenen tebigy we beýleki aýratynlyklaryna görä gozgalmaýan
emläk hakynda ulgamlaşdyrylan maglumatlary özünde jemleýän döwlet kadastry.
Ýöriteleşdirilen kadastrlara ýer, suw, tokaý, şähergurluşyk we başga kadastrlar
degişlidir.
2-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň
we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy
1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy
Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we Türkmenistanyň Raýat kodeksinden,
şu Kanundan we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat
bolup durýar.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanundakydan başga kadalar
bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
3-nji madda. Şu Kanunyň hereket ediş çygry
Şu Kanunyň hereketi eýeçiliginiň görnüşine garamazdan, Türkmenistanyň
çäginde ýerleşýän, şu Kanunyň 6-njy maddasynda gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň bellige alynmagynyň obýekti
hökmünde göz öňünde tutulan, gozgalmaýan emlägiň obýektleri bilen baglanyşykly
hukuk gatnaşyklaryna degişlidir.
4-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň esasy wezipeleri
Şu aşakdakylar gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň esasy wezipeleri bolup
durýarlar:
1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan ykrar edilmegi
we goralmagy;
2) gozgalmaýan emlägiň bazarynyň emele gelmegine ýardam edilmegi;
3) gozgalmaýan emlägiň obýektleri, olar babatda hukuklar we borçlanmalar
baradaky maglumatlar ulgamynyň döredilmegi;
4) fiziki şahslara, döwlet häkimiýet edaralaryna, ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralaryna, kazyýetlere, karz edaralaryna we beýleki ýuridik şahslara
gozgalmaýan emlägiň obýektleri, ol babatda hukuklar we borçlanmalar hakynda
maglumatlaryň berilmegi;
5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri, olar babatda hukuklar we borçlanmalar
hakynda maglumatlaryň elýeterliginiň, obýektiwliginiň we yzygiderliliginiň
üpjün edilmegi.
5-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň subýektleri.
Wekillige bolan hukuk
1. Türkmenistanda ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň we (ýa-da) gozgalmaýan
emlägiň obýektleri babatda hukuklaryň eýeleri bolup durýan fiziki we
ýuridik şahslar (mundan beýläk – hukuk eýeleri) hem-de döwlet bellige
alyjysy gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň subýektleri bolup
durýarlar.
2. Fiziki we ýuridik şahslar şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklara,
eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, öz
wekilleriniň üsti bilen gatnaşyp bilerler. Fiziki şahslaryň wekilleriniň
ygtyýarlyklary Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, notarial taýdan tassyklanylan ynanç haty bilen tassyklanylmalydyr.
3. Şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän gatnaşyklara fiziki we ýuridik
şahslaryň özleriniň gatnaşmaklary, agzalan hukuk gatnaşyklaryna olaryň
wekiliniň gatnaşmagyndan mahrum etmeýär. Şonuň ýaly hem wekiliň gatnaşmagy
olaryň görkezilen gatnaşyklara şahsy gatnaşmaga bolan hukugyndan mahrum
etmeýär.
6-njy madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy
1. Şu Kanun gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň şu görnüşleri babatda döwlet
tarapyndan bellige almagyň düzgünlerini belleýär:
1) ýer bölekleri;
2) binalar, desgalar, gurluşygy tamamlanmadyk obýektler;
3) ýaşalýan we ýaşalmaýan jaýlar;
4) emläk toplumlary hökmündäki kärhanalar;
5) emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläkler;
6) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda
gozgalmaýan emlägiň başga görnüşleri.
2. Gozgalmaýan emläge bolan şu hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary döwlet
tarapyndan bellige alynmaga degişlidir:
1) eýeçilik hukugy;
2) hojalygy ýörediş hukugy;
3) operatiw dolandyryş hukugy;
4) ýer bölegine mirasa goýmak hukugy bilen eýelik etmek hukugy;
5) ynançly dolandyrmak hukugy;
6) ýer böleginiň ýa-da binanyň, desganyň, üzňeleşdirilen jaýyň
bäş ýyldan köp möhlet bilen kärende (kireý) hukugy;
7) ýer bölegini peýdalanmak hukugy;
8) ipotekadan ýüze çykýan hukuklar;
9) serwitutlar;
10) döwlet emlägi döwletiň eýeçiliginden aýrylanda we hususylaşdyrylanda
gozgalmaýan emläk babatda bellenilýän hukuklar we borçlanmalar;
11) kazyýet edaralarynyň çözgütlerinden gelip çykýan hukuklar;
12) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan
halatlarda başga hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary.
3. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişli gozgalmaýan emläge bolan
hukuk, hukugyň borçlanmasy olaryň degişlilikde ýüze çykmagy, başga birine
geçmegi, bes edilmegi döwlet tarapyndan bellige alnan pursatyndan başlap ýüze
çykýarlar, geçýärler, bes edilýärler.
4. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň ýüze
çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy diňe kazyýet tertibinde hakyky däl diýlip ykrar edilip bilner.
7-nji madda. Döwlet pajy
Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin döwlet pajy
alynýar. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin döwlet pajynyň möçberleri
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
8-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky işiň
maliýeleşdirilmegi
Şular gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky işiň maliýeleşdirilmeginiň çeşmeleri
bolup durýar:
1) Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri;
2) fiziki we ýuridik şahslaryň olara tölegli hyzmatlaryň edilmeginden
gelýän serişdeleri;
3) Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik başga serişdeler.
2-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGE BOLAN HUKUKLARYŇ WE ONUŇ
BILENBAGLYGELEŞIKLERIŇ DÖWLET TARAPYNDAN
BELLIGE ALYNMAGY BABATDA DÖWLET DOLANDYRYŞY
9-njy madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet tarapyndan
düzgünleşdirmegi we dolandyrmagy amala aşyrýan edaralar
1. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we Türkmenistanyň Adalat ministrligi
gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi we
dolandyrmagy amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.
2. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet dolandyryşy Türkmenistanyň
Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň
bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk
(mundan beýläk – Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky
gulluk), şeýle hem welaýatlarda we welaýat hukukly şäherlerde döredilýän
Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň müdirlikleri
(mundan beýläk – Gullugyň müdirlikleri) tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagyny Gullugyň ýerli edaralary amala aşyrýarlar.
10-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly
geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny
kesgitleýär;
2) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalaryny çykarýar;
3) şulary tassyklaýar:
a) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluk hakynda Düzgünnamany;
b) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
Döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerini;
4) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alnandygy üçin döwlet pajynyň möçberlerini belleýär;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýar.
11-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Adalat ministrligi:
1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär
we gözegçiligi amala aşyrýar;
2) şu aşakdakylary işläp düzýär we tassyklamak üçin olary Türkmenistanyň
Ministrler Kabinetine hödürleýär:
a) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluk hakynda Düzgünnamany;
b) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerini;
3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalaryny kabul edýär;
4) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň
müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň işine usulyýet we umumy ýolbaşçylygy
amala aşyrýar, olaryň işini utgaşdyrýar we oňa gözegçilik edýär;
5) Döwlet sanawynyň resminamalarynyň görnüşlerini tassyklaýar, şeýle hem
olary ýöretmegiň tertibini belleýär;
6) döwlet bellige alyjysynyň möhürleriniň, möhürçeleriniň, blanklarynyň
nusgalaryny, olaryň berilmeginiň we alynmagynyň tertibini tassyklaýar;
7) Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen ylalaşmak
arkaly Döwlet sanawyndan maglumatlaryň, bellige alyş hereketleriniň amala
aşyrylmagy boýunça hukuk maslahatlarynyň berlendigi, resminamalardan
göçürmeleriň taýýarlanandygy, gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bilen baglanyşykly başga
hukuk we tehniki hyzmatlaryň edilendigi üçin nyrhlary tassyklaýar we olary
almagyň tertibini belleýär;
8) döwlet bellige alyjylaryň okadylmagyny we hünär derejeleriniň
ýokarlandyrylmagyny üpjün edýär;
9) döwlet bellige alyjylarynyň hünär synagyny geçirýär;
10) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýar.
12-nji madda. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky
gullugyň ygtyýarlylygy
Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk:
1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär
we gözegçiligi amala aşyrýar;
2) Gullugyň müdirlikleriniň, ýerli edaralarynyň işine ýolbaşçylygy amala
aşyrýar, olaryň işini utgaşdyrýar we oňa gözegçilik edýär;
3) Türkmenistan boýunça Döwlet sanawyny ýöretmegi amala aşyrýar;
4) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünleriniň berjaý edilmegini üpjün edýär;
5) Türkmenistan boýunça gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň jemleýji
görkezijilerini toplamagy, seljermegi, umumylaşdyrmagy amala aşyrýar;
6) Döwlet sanawynyň ýöredilmeginiň tejribesiniň meseleleri we Gullugyň ýerli
edaralary tarapyndan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnyşyny amala
aşyrmaklary boýunça usulyýet resminamalaryny işläp düzýär we çykarýar;
7) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri ýerine ýetirýär.
13-nji madda. Gullugyň müdirlikleriniň ygtyýarlylygy
Gullugyň müdirlikleri:
1) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa
geçirýärler we gözegçiligi amala aşyrýarlar;
2) Gullugyň ýerli edaralarynyň işine ýolbaşçylygy amala aşyrýarlar, olaryň
işini utgaşdyrýarlar we oňa gözegçilik edýärler;
3) welaýat, welaýat hukukly şäher boýunça Döwlet sanawynyň ýöredilmegini
amala aşyrýarlar;
4) Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünleriniň berjaý edilmegini üpjün edýärler;
5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda, bar bolan we bes edilen hukuklar
hem-de hukuklaryň borçlanmalary hakynda, şeýle hem hukuklary Gullugyň ýerli
edaralarynda bellige alnan hukuk eýeleri hakynda maglumatlaryň toplanylmagyny
geçirýärler, şeýle hem Türkmenistan boýunça Döwlet sanawyna girizilmegi üçin
görkezilen maglumatlary Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky
gulluga berýärler;
6) degişli welaýatlaryň we welaýat hukukly şäherleriň çäklerinde
gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet
tarapyndan bellige alynmagynyň jemleýji görkezijilerini toplamagy, seljermegi,
umumylaşdyrmagy amala aşyrýarlar;
7) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri ýerine ýetirýärler.
14-nji madda. Gullugyň ýerli edaralarynyň ygtyýarlylygy
Gullugyň ýerli edaralary:
1) Döwlet sanawynyň resminamalaryny ýöretmegi amala aşyrýarlar;
2) Döwlet sanawyny bellige alyş çäginiň çäklerinde ýöredýärler;
3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagyny geçirýärler;
4) arzaberijiler tarapyndan döwlet tarapyndan bellige almagyň geçirilmegi
üçin berlen resminamalaryň hakykylygyny barlaýarlar;
5) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda, bar bolan we bes edilen hukuklar
hem-de hukuklaryň borçlanmalary hakynda, şeýle hem hukuklary olar tarapyndan
bellige alnan hukuk eýeleri hakynda maglumatlary berýärler, şeýle hem Döwlet
sanawyna girizilmegi üçin görkezilen maglumatlary Gullugyň müdirliklerine
berýärler;
6) bellenilen tertipde Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluga, Gullugyň müdirliklerine, fiziki we ýuridik şahslara
gozgalmaýan emlägiň obýektleri we olara bolan hukuklar hakynda maglumatlary
berýärler;
7) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygyny tassyklaýan
resminamalary berýärler;
8) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri ýerine ýetirýärler.
3-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGIŇ OBÝEKTLERINI HASABA ALMAGY AMALA
AŞYRÝANDÖWLET EDARALARY WE OLARYŇ
HUKUKLARYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY BARADAKY
GULLUK BILEN ÖZARA GATNAŞYGY
15-nji madda. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerini hasaba almagy
amala aşyrýan döwlet edaralary
Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi,
Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi, ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler gozgalmaýan emlägiň obýektlerini
hasaba almagy amala aşyrýan döwlet edaralary bolup durýarlar.
16-njy madda. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny
amala aşyrýan döwlet edaralarynyň wezipeleri
1. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet
edaralary öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde şu wezipeleri amala aşyrýarlar:
1) administratiw-çäk birlikleriniň we ilatly nokatlaryň çäklerini
kesgitleýärler we belleýärler;
2) hukuk belleýji resminamalaryň esasynda gozgalmaýan emlägiň obýektlerini
kybaplaşdyrýarlar;
3) gozgalmaýan emlägiň her bir obýekti boýunça kadastr we inwentar işlerini
düzýärler hem-de gozgalmaýan emlägiň hasabynyň ýöredilmegi üçin zerur bolan
başga resminamalary taýýarlaýarlar;
4) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň tehniki tükellenilmegini geçirmegi
amala aşyrýarlar;
5) ýöriteleşdirilen kadastrlary alyp barýarlar we gozgalmaýan emlägiň
obýektleriniň monitoringini geçirýärler;
6) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň barlygy we ýagdaýy hakynda ýeke-täk
kompýuterleşdirilen maglumatlar bankyny döredýärler we alyp barýarlar;
7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gozgalmaýan emlägiň obýektlerine
eýeçilik hukugy hakynda şahadatnamalaryň berilmegini amala aşyrýarlar;
8) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri ýerine ýetirýärler.
2. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagy babatda işi amala
aşyrýan döwlet edaralarynyň wezipeleriniň aýdyňlaşdyrylmagy Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda, şeýle hem bu döwlet edaralarynyň Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti tarapyndan tassyklanylýan düzgünnamalary esasynda amala aşyrylýar.
17-nji madda.Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala
aşyrýan döwlet edaralarynyň Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluk bilen özara gatnaşyklary
1. Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet
edaralary olar şu aşakdakylar babatda çözgütleri kabul eden
halatlarynda maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin resminamalary
Gullugyň degişli ýerli edarasyna ibermäge borçludyrlar:
1) administratiw-çäk birlikleriniň we ilatly nokatlaryň araçäkleriniň
bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi hakynda;
2) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň salgylarynyň dakylmagy hakynda ýa-da
şeýle salgylaryň üýtgedilmegi hakynda;
3) gozgalmaýan emlägiň obýektini ulanyşa girizmek üçin rugsadyň berilmegi
hakynda;
4) ýaşaýyş jaýynyň ýaşalmaýan jaýa, ýaşalmaýan jaýyň ýaşalýan jaýyna
geçirilmegi hakynda.
Gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagyny amala aşyrýan döwlet
edaralary özleri tarapyndan gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň hasaba alynmagy,
şeýle hem gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze
çykmagy, üýtgemegi we (ýa-da) bes edilmegi bilen baglanyşykly başga çözgütler
hem kabul edilen halatlarynda maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin
resminamalary ibermäge borçludyrlar.
2. Ýöriteleşdirilen kadastrlaryň ýöredilmegini amala aşyrýan edaralar olara
gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda üýtgetmeleri girizen gününden başlap on
senenama gününiň dowamynda Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluga degişli maglumatlaryň Döwlet sanawyna girizilmegi üçin zerur
resminamalary iberýärler.
3. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerini hasaba almak we bellige almak baradaky
edaralar tarapyndan şu maddanyň birinji we ikinji böleklerinde bellenilen
halatlarda Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga
iberilýän resminamalaryň sanawy we mazmuny, olary ibermegiň tertibi we
möhletleri, şeýle resminamalaryň görnüşlerine bildirilýän talaplar
Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan bellenilýär.
4-nji BAP. HUKUKLARYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY BARADAKY
GULLUK
18-nji madda. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk
1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk –
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, onuň müdirlikleri we ýerli edaralary
Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan döredilýär we ýatyrylýar.
2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň
müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň düzümi we işgärleriniň sany
Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan tassyklanylýar.
3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň
müdirlikleri we ýerli edaralary ýuridik şahs bolup durýarlar, olaryň Türkmenistanyň
Döwlet tugrasynyň şekili we öz ady bolan möhüri bar.
19-njy madda. Döwlet bellige alyjysy
1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluga
Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipesinden boşadylýan
Baş döwlet bellige alyjysy ýolbaşçylyk edýär. Hukuklaryň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň müdirliklerine we ýerli
edaralaryna Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we
wezipesinden boşadylýan döwlet bellige alyjylar ýolbaşçylyk edýärler.
2. Döwlet bellige alyjylaryna bildirilýän hünär dereje talaplary, olaryň
hukuklary we borçlary Türkmenistanyň Adalat ministrligi tarapyndan tassyklanýan
tertipde kesgitlenilýär.
20-nji madda. Döwlet bellige alyjysynyň garaşsyzlygy
1. Döwlet bellige alyjylary öz işinde diňe Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen talaplara tabyn bolýarlar.
2. Döwlet bellige alyjysynyň şu aşakdaky bellige alyş hereketlerini amala
aşyrmaga hukugy ýokdur:
1) netijeleri özi üçin emläk ýa-da başga şahsy bähbidi göz öňünde tutýan;
2) öz adyna we öz adyndan, äriniň (aýalynyň), öz ýakyn garyndaşlarynyň we
äriniň (aýalynyň) ýakyn garyndaşlarynyň adyna we olaryň adyndan. Bu ýagdaýlarda
döwlet tarapyndan bellige almak ýokarda durýan edaranyň kesgitlemegi boýunça
başga ýerli edarasynyň döwlet bellige alyjysy tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Döwlet bellige alyjysynyň şulara hukugy ýokdur:
1) mugallymçylyk, ylym we döredijilik işinden başga tölenilýän iş
bilen meşgullanmaga;
2) döwlet tarapyndan bellige almak baradaky edaralarda işini bes edenden
soň Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möhletiň dowamynda fiziki we
ýuridik şahslaryň bähbitleri üçin döwletiň ýa-da kanun bilen goralýan başga
syry bolup durýan meseleler boýunça maglumatlary peýdalanmaga.
5-nji BAP. DÖWLET SANAWY
21-nji madda. Döwlet sanawynyň
döredilmeginiň we ýöredilmeginiň maksatlary
Döwlet sanawy şu maksatlar bilen döredilýär we ýöredilýär:
1) gozgalmaýan emlägiň dolandyrylmagy babatda netijeli döwlet syýasatyny
durmuşa geçirmek;
2) gozgalmaýan emläk bilen baglanyşykly hukuk gatnaşyklarynda döwletiň
bähbitleriniň we hususy bähbitleriň goralmagy;
3) gozgalmaýan emlägiň peýdalanylmagyna we goralmagyna döwlet
gözegçiligi;
4) fiziki we ýuridik şahslaryň maglumatlar üpjünçiligi.
22-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýörediliş ýörelgeleri
Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi şu ýörelgelere
laýyklykda amala aşyrylýar:
1) birmeňzeşlik – Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi
Türkmenistanyň ähli çäginde ýeke-täk düzgünler boýunça geçirilýär;
2) ygtybarlylyk –Döwlet sanawynyň maglumatlary onuň nätakyklygy subut
edilýänçä ygtybarly bolup durýar;
3) jemagatlylyk – Döwlet sanawynyň maglumatlary açyk bolup durýarlar, şu
Kanunda bellenilen halatlar muňa degişli däldir. Bellige alyş kitabyndaky ýazgy
bellige alyş hereketiniň amala aşyrylandygy hakynda hemme şahslara habar
berlendigini aňladýar, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda ýazmaça
duýdurmak hökmany bolan halatlar muňa degişli däldir;
4) deňeşdirilip bilinmegi we gabat gelmek – Döwlet sanawynyň maglumatlary
beýleki kadastrlarda we gaýry maglumat gorlarynda bar bolan maglumatlar bilen
deňeşdirip bolýan we gabat gelýän bolmalydyrlar.
23-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalary
1. Döwlet sanawy şu resminamalardan ybarat:
1) döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba
alnyş kitabyndan;
2) bellige alyş işlerinden;
3) bellige alyş kitaplaryndan;
4) fiziki we ýuridik şahslaryň maglumaty bermek baradaky ýüz tutmalaryny
hasaba alyş kitabyndan.
2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan
Döwlet sanawynyň alnyp barylmagy üçin zerur bolan başga resminamalar hem
kesgitlenilip bilner.
24-nji madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň
hasaba alnyş kitaby
1. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba
alnyş kitaby ýerli edaralary tarapyndan gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň,
hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň ýa-da bes edilmeginiň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen arzalary hasaba almak maksady
bilen ýöredilýär.
2. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba
alnyş kitaby ýazgylary yzygiderli ýazmak ýörelgesi boýunça ýöredilýär.Döwlet
tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyna
düzedişleriň girizilmegi oňa degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala
aşyrylýar.
Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba
alnyş kitabyna girizilýän arzalaryň arasynda artykmaçlyk arzanyň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen senesi, sagady we minuty boýunça
berilýär.
3. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň
hasaba alnyş kitabynyň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministrligi
tarapyndan bellenilýär.
25-nji madda. Bellige alyş kitaby
1. Bellige alyş kitaby bölümlerden ybaratdyr. Bölüm gozgalmaýan emlägiň
obýektiniň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda maglumatlary,onuň
kadastr, inwentar tertip belgisini we degişli bellige alyş işine salgylanmany
özünde jemleýär. Eger gozgalmaýan emlägiň obýektine bellenilen tertipde
kadastr, inwentar tertip belgisi berilmedik bolsa, bellige alyş kitabynda
gozgalmaýan emlägiň obýektiniň kybaplaşdyrylmagy oňa Gullugyň ýerli edarasy
tarapyndan Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet sanawyny ýöretmegiň düzgünlerinde bellenilen tertipde berilýän şertli
tertip belgisi boýunça amala aşyrylýar.
2. Binalar, desgalar hakynda maglumatlary
özünde jemleýän bölümler olaryň ýerleşýän ýer bölegi hakyndaky maglumatlary
özünde jemleýän bölümiň göni yz ýanynda ýerleşýär. Üzňeleşdirilen jaýlar
hakynda maglumatlary özünde jemleýän bölümler gös-göni bina, desga degişli
bölümiň yz ýanynda ýerleşýär, şu Kanunyň 54-nji maddasynyň dördünji böleginde
göz öňünde tutulan ýagdaýlarda bolsa, ýer bölegi, binalar, desgalar hakynda
maglumatlary özünde jemleýän bölümler, üzňeleşdirilen jaýlaryň ýerleşýän
degişli binasyny, desgasyny, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini hasabynda
saklaýjy edaralaryň (ýa-da beýleki degişli hukuk eýeleriniň) bu bina, desga,
gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine degişli
bolan hukugy döwlet tarapyndan bellige alnanda doldurylýar.
3. Her bölüm gozgalmaýan emlägiň anyk obýekti babatda maglumatlary özünde
jemlemelidir.
4. Bölümdäki ýazgynyň we belligiň her birisinde onuň senesi, tertip
belgisi, kody, möhüri we bellige alyş kitabyna ýazgyny ýa-da belligi ýazan
ýa-da ony ýatyran döwlet bellige alyjysynyň goly
bolmalydyr. Ýazgylarda we belliklerde Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda goşmaça maglumatlar hem bolup biler.
5. Bellige alyş kitabyndaky ýazgylar diňe kazyýetiň çözgüdi bilen
ýatyrylmaga, ýazgylara düzedişleriň girizilmegi bolsa şu Kanunda bellenilen
halatlarda degişlidir.
6. Ýazgynyň düzedilmegi we ýatyrylmagy bellige alyş kitabyna degişli
ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.
7. Bellige alyş kitabynyň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat
ministrligi tarapyndan bellenilýär.
26-njy madda. Bellige alyş işi
1. Bellige alyş işi gozgalmaýan
emlägiň obýektiniň döredilmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda
açylýar we gozgalmaýan emlägiň obýektiniň barlygynyň bes
edilmegi döwlet tarapyndan bellige alnanda ýapylýar.
2. Her bir bellige alyş işiniň özünde bar bolan arzalary we resminamalary
(resminamalaryň göçürme nusgalaryny) özünde jemleýän ýazgysy bardyr. Ýazgy
ýazgylaryň yzygiderliligi ýörelgesi bilen alnyp barylýar. Ýazga düzedişleriň
girizilmegi oňa täze ýazgynyň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.
3. Bellenilen tertipde bellige alyş işine girizilen resminamalar ondan
aýrylmaga degişli däldir.
4. Bellige alyş işiniň ýöredilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat
ministrligi tarapyndan bellenilýär.
27-nji madda. Fiziki we ýuridik şahslaryň maglumaty bermek baradaky ýüz
tutmalaryny hasaba alyş kitaby
1. Döwlet sanawyndan fiziki we ýuridik şahslaryň maglumat bermek baradaky
ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitaby Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan gelip
gowşan haýyşnamalary we Döwlet sanawyndan berlen maglumatlary hasaba almak
maksady bilen ýöredilýär.
2. Döwlet sanawyndan fiziki we ýuridik şahslaryň maglumat bermek baradaky
ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitabynyň ýörediliş tertibi Türkmenistanyň Adalat
ministrligi tarapyndan bellenilýär.
28-nji madda. Döwlet sanawynyň resminamalaryna düzedişleriň girizilmegi
1. Döwlet sanawynyň resminamalaryndaky ýalňyşlyklar döwlet bellige
alyjysy tarapyndan şu aşakdakylar ýaly düzedilýär:
1) tehniki ýalňyşlyklar – hukuk eýesiniň, beýleki gyzyklanýan adamlaryň we
edaralaryň arzalary, döwlet bellige alyjysynyň başlangyjy boýunça;
2) tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyklar – kazyýetiň çözgüdi boýunça.
2. Tehniki ýalňyşlygyň düzedilmeginiň degişli bellige alyş ýazgylaryna
ynam bildiren hukuk eýelerine ýa-da üçünji şahslara zyýan ýetirip ýa-da olaryň
kanuny bähbitlerini bozup biljekdigine esas bar bolan halatlarynda şeýle
düzediş kazyýetiň çözgüdi boýunça amala aşyrylýar.
3. Ýalňyşlyklary düzetmek hakynda arzalara Gullugyň ýerli edarasy
tarapyndan on iş gününiň dowamynda seredilýär.
4. Bellige alyş kitabyndaky ýalňyşlygyň düzedilmegi hakyndaky
arzany kabul eden mahalynda döwlet bellige alyjysy bellige alyş kitabyna
arzanyň gelendigi hakynda bellik edýär.
5. Döwlet bellige alyjysy tarapyndan ýalňyşlyklaryň düzedilendigi hakynda
degişli hukuk eýelerine on iş gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde habar
berilýär.
6. Döwlet bellige alyjysynyň günäsi bilen goýberilen ýalňyşlyklary bolan
resminamalaryň çalşyrylmagy muzdsuz amala aşyrylýar.
7. Hukuk eýeleri hakyndaky baplaşdyryş maglumatlaryň, ilatly ýerleriň we
köçeleriň atlarynyň, jaýlaryň tertip belgileriniň üýtgedilmegi bilen
baglanyşykly ýa-da başga ýagdaýlarda Döwlet sanawynyň resminamalaryna
düzedişleri girizmeklik hukuk eýeleriniň arzalary ýa-da döwlet edaralaryndan
gelýän degişli maglumatlaryň esasynda geçirilýär.
8. Döwlet sanawynyň resminamalaryndaky düzedişler hakynda maglumatlar ýerli
edara tarapyndan üç iş gününiň dowamynda Döwlet sanawyna girizilmegi üçin
Gullugyň müdirligine iberilýär.
29-njy madda. Döwlet sanawynyň resminamalarynyň ýöredilmegi, goralmagynyň
we aýawlylygynyň üpjün edilmegi
1. Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan Döwlet sanawynyň resminamalarynyň
ýöredilmegi, kagyz we elektron göterijilerde amala aşyrylýar.
2. Kagyz we elektron göterijilerdäki maglumatlar gabat gelmedik mahalynda
kagyz göterijisindäki maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar
bolan halatlary muňa degişli däldir.
3. Bellige alyş kitabyndaky maglumatlaryň Döwlet sanawynyň beýleki
resminamalarynyň maglumatlary bilen gabat gelmedik mahalynda bellige alyş
kitabyndaky maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan
halatlary muňa degişli däldir.
4. Döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba
alnyş kitaby, bellige alyş kitaplary we bellige alyş işleri hemişelik
saklanylýan resminamalara degişlidir. Olaryň ýok edilmegine, şeýle hem olardan
haýsy-da bolsa bir resminamalaryň alynmagyna ýol berilmeýär.
5. Eger bellige alyş işinde saklanýan hukuk belleýji ýa-da başga
resminamalara zeper ýeten bolsa ýa-da olar ýok edilen bolsa, Gullugyň ýerli
edarasy bu agzalan resminamalary ähli ýol berilýän usullar, şol sanda zerur
resminamalary olary beren hukuk eýesinden, döwlet edaralaryndan sorap almak
arkaly dikeldip biler. Ýitirilen resminamalaryň Döwlet sanawyndan alynmagyna
rugsat berilýär.
6. Kagyz göterijilerinde bellige alyş sahypalary ýitirilen (zaýalanan)
mahalynda ýitirilen sahypa boýunça maglumatlar Döwlet sanawynyň maglumatlar
ulgamyndan we (ýa-da) bellige alyş işinde saklanýan maglumatlardan dikeldilip
bilner.
7. Onuň esasynda Döwlet sanawynda hukuklarynyň döwlet tarapyndan bellige
alnyşy geçirilen gozgalmaýan emlägiň obýekti üçin hukuk belleýji resminamanyň
asyl nusgasy (tassyklanan göçürme nusgasy) ýitirilen ýa-da oňa zeper ýetirilen
halatlarynda, hukuk belleýji resminamanyň dikeldilmegi bellige alyş işinde
saklanýan agzalan resminamanyň göçürme nusgasyndan öwezliginiň berilmegi arkaly
amala aşyrylýar.
8. Ýitirilen ýa-da zeper ýetirilen hukuk belleýji resminamanyň ýa-da
eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň öwezliginiň berilmegi we asyl
nusgasynyň (tassyklanan göçürme nusgasynyň) güýjüniň ýatyrylmagy Hukuklaryň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan bellenilen
tertipde amala aşyrylýar.
30-njy madda. Döwlet sanawyndan maglumatlaryň berilmegi
1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk,
Gullugyň müdirligi ýa-da Gullugyň ýerli edarasyşahsyýetini tassyklaýan
resminamany beren şahsyň ýazmaça arzasy boýunça geçirilen bellige
alyş hakynda we gozgalmaýan emläge bolan bellige alnan hukuklar we
hukuklaryň borçlanmalary barada maglumatlary berýär, döwletiň ýa-da täjirçilik
syryny düzýän maglumatlar muňa degişli däldir. Gozgalmaýan emlägiň obýektlerine
bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalary bellige alnandygy hakyndaky
maglumatlar, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça
bellenilmedik bolsa, tölegli berilýär.
2. Gozgalmaýan emläge bolan bellige alnan hukuklar we hukuklaryň
borçlanmalary hakynda maglumatlar Döwlet sanawyndan göçürme görnüşinde
berilýär.
3. Anyk fiziki we ýuridik şahsa degişli gozgalmaýan emläge bolan hukuklar
hakynda maglumatlar diňe şulara berilýär:
1) olaryň hukuk eýelerine;
2) hukuk eýelerinden ynanç hatyny alan fiziki we ýuridik şahslara;
3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hukuk kabul edijilik tertibinde
özlerine geçýän şahslara;
4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda kazyýetlere
we başga döwlet edaralaryna.
4. Maglumatlar ýa-da maglumatlaryň berilmeginden esasly ýüz döndermek arza
berlen gününden başlap ýa-da ýazmaça talapnama gelen pursatyndan başlap üç iş
gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde berilýär.
5. Döwlet sanawyndan maglumatlary özünde jemleýän resminama döwlet bellige
alyjysy tarapyndan gol çekilýär we onuň möhüri bilen berkidilýär.
6. Maglumat bermekden ýüz dönderilmegi, şeýle hem maglumatyň berilmeginden
boýun gaçyrylmagy kazyýete şikaýat edilip bilner.
7. Maglumatyň berilmezligi ýa-da nädogry maglumatyň berilmegi
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilige eltýär.
8. Berlen maglumatlar hakynda maglumat hasaba alynmaga degişlidir.
Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, Gullugyň
müdirligi ýa-da onuň ýerli edarasy hukuk eýesiniň arzasy ýa-da talapnamasy
boýunça oňa hukugy bolan gozgalmaýan emläk baradaky maglumatlary alan şahslar
we edaralar hakynda maglumat bermäge borçludyr.
31-nji madda. Bellige alyş kitabyndan göçürme
1. Bellige alyş kitabyndan göçürmede şular bolmalydyr:
1) gozgalmaýan emlägiň obýektiniň esasy maglumatlary;
2) gozgalmaýan emlägiň eýesi hakyndaky kybaplaşdyryş maglumatlar, umumy
eýeçilik mahalynda paýyň möçberi we gozgalmaýan emlägiň her bir eýesi hakynda
kybaplaşdyryş maglumatlary görkezilýär;
3) gozgalmaýan emläk babatda hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň
sanawy (eýeçilik hukuklaryndan başga), hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň
hereket ediş möhleti, hukuk eýeleri hem-de öz peýdalaryna borçlanmalar
bellenilen şahslar hakyndaky kybaplaşdyryş maglumatlary, ipoteka bilen üpjün
edilen borçnamalaryň bahasy ýa-da onuň kesgitlenilmeginiň tertibi we şertleri
hakynda maglumatlar;
4) göçürmäniň berlen pursatynda arzalar hakynda bellige alyş kitabyndaky
hakyky bolan bellikleriň sanawy;
5) bellige alyş kitabyndaky bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagynyň
togtadylmagy hakynda bellikleriň sanawy;
6) bellige alyş kitabyndan göçürmäniň berlen senesi we wagty;
7) gozgalmaýan emlägiň obýekti hakynda sanawy Hukuklaryň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy baradaky gulluk tarapyndan bellenilen başga maglumatlar.
2. Bellige alyş kitabyndan geleşigiň notarial taýdan
tassyklanylmagy üçin berlen göçürmede "Geleşigiň notarial taýdan
tassyklanylmagy üçin berlen" diýen ýörite bellik bolmalydyr hem-de ol
berlen gününden başlap 30 senenama gününiň dowamynda hakyky güýjündedir.
3. Bellige alyş kitabyndan göçürmäniň görnüşi Türkmenistanyň Adalat
ministrligi tarapyndan tassyklanylýar.
6-njy BAP. HUKUKLARYŇ DÖWLETTARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGYNY
GEÇIRMEGIŇ UMUMY DÜZGÜNLERI
32-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we hukuklaryň
borçlanmalarynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esaslar
Şular gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň
ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň, bes edilmeginiň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy üçin esas bolup biler:
1) şertnamalar we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde
tutulan başga geleşikler, şeýle hem Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulmadyk, emma oňa çapraz gelmeýän şertnamalar we
başga geleşikler;
2) döwlet häkimiýet edaralarynyň, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň
Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagynyň, başga birine
geçmeginiň, bes edilmeginiň esasy hökmünde göz öňünde tutulan namalary;
3) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryny, hukuklaryň borçlanmalaryny
belleýän ýa-da bes edýän kanuny güýje giren kazyýetiň çözgütleri;
4) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda ol amala aşyrylan
pursatynda hereket eden kanunçylyga laýyklykda amala aşyrylan namalar
(şahadatnamalar);
5) mirasa bolan hukuk hakynda şahadatnama;
6) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ygtyýarly döwlet
häkimiýet edaralary tarapyndan berlen gozgalmaýan emläge bolan hukuklar hakynda
namalar (şahadatnamalar);
7) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda hukuklaryň barlygyny, ýüze
çykmagyny, başga birine geçmegini, bes edilmegini, borçlanmasyny
tassyklaýan başga resminamalar.
33-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
baglygeleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň geçiriliş tertibi
1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy şu tertipde amala aşyrylýar:
1) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin zerur bolan we şu
Kanunyň talaplaryna laýyk gelýän resminamalaryň kabul edilmegi, şeýle
resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylandygy üçin
tölegiň tölenilendigini tassyklaýan resminamanyň hökmany ýanyna goşulmagy bilen
bellige alynmagy;
2) resminamalaryň hukuk taýdan bilermenler seljermesi we geleşigiň
kanunylygynyň barlagy;
3) gozgalmaýan emlägiň bu obýektine arza berilýän hukuklaryň we eýýäm
bellige alnan hukuklaryň arasyndaky çapraz gelmeleriň, şeýle hem döwlet
tarapyndan bellige almagyň geçirilmegine päsgelçilik döredýän başga esaslaryň
ýoklugynyň anyklanylmagy;
4) görkezilen çapraz gelmeler we döwlet tarapyndan bellige almakdan boýun
gaçyrmak ýa-da togtatmak üçin başga esaslar bolmadyk mahalynda Döwlet sanawyna
ýazgylaryň girizilmegi;
5) hukuk belleýji resminamanyň asyl nusgasyna bellige alyş ýazgysynyň
ýazylmagy we (ýa-da) arza berijä gozgalmaýan emläge eýeçilik hukugy baradaky
şahadatnamanyň berilmegi.
2. Gozgalmaýan emläge bolan hukugyň borçlanmasynyň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy diňe hukuklaryň Döwlet sanawynda bu gozgalmaýan emläge bolan
öň ýüze çykan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň barlygy
mahalynda mümkindir.
3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy döwlet tarapyndan bellige
almak üçin zerur bolan arzanyň we resminamalaryň berlen gününden başlap bir aý
möhletden gijä galman amala aşyrylýar.
34-nji madda. Resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige alynmaga
berilmeginiň möhletleri
Şahs hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň ýüze çykmagyüçin esas bolup durýan
ýuridik fakt başlanan, şol sanda şertnamanyň notarial taýdan
tassyklanylan, kazyýetiň çözgüdiniň güýje giren, başga hukuk belleýji
resminamalaryň berlen pursatyndan başlap alty aýdan gijä galman hukuklaryň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza bilen ýüz tutmaga borçludyr.
Döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda görkezilen möhletden soň berlen
arzany kabul etmekden boýun gaçyrylmagyna ýol berilmeýär.
35-nji madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin
berilýän resminamalara bildirilýän umumy talaplar
1. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin şu maddanyň
ikinji böleginde göz öňünde tutulan halatlardan başga ýagdaýlarda berilýän
resminamalar şulary öz içine almalydyr:
1) döwlet tarapyndan bellige almak hakynda arza;
2) bellige alyş hereketleri amala aşyrylan mahalynda bellige alyş kitabyna
girizilmäge degişli kybaplaşdyryş maglumatlaryny özünde jemleýän resminamalar;
3) döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar;
4) döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin tölegiň
tölenilendigini tassyklaýan resminamalar.
2. Kazyýet edaralaryndan, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
teklipnama bermek hukugy berlen başga döwlet edaralaryndan resminamalar gelen
mahalynda Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan bellige alyş hereketleriniň amala
aşyrylmagy üçin ýeterlik bolmadyk maglumatlar özbaşdak talap edilip soralýar.
3. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda
döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar notarial
taýdan tassyklanylmalydyr we (ýa-da) olary beren döwlet edarasy tarapyndan
möhür bilen berkidilmelidir.
4. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän resminamalarda pozulan
ýeri, goşulan, üsti çyzylan sözler, agzalmadyk düzedişler bolmaly däldir,
galamda ýa-da iş dolandyryşyň kadalaryny bozmak bilen ýerine ýetirilmeli
däldir, şeýle hem olarda mazmunyny anyk düşündirmäge mümkinçilik bermeýän düýpli
zeper ýetmeler bolmaly däldir.
5. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, Türkmenistanyň çäginden daşarda daşary ýurt döwletiniň kanunçylygyna
laýyklykda düzülen resminamalar kanunlaşdyrylmalydyr.
6. Fiziki ýa-da ýuridik şahslaryň arzalary boýunça amala aşyrylýan bellige
alyş hereketleriniň ähli halatlary üçin Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy baradaky gulluk tarapyndan döwlet tarapyndan bellige almagyň amala
aşyrylmagy üçin berilmegi zerur bolan resminamalaryň sanawlary kesgitlenilýär.
36-njy madda. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy
üçin resminamalaryň berilmegi
1. Döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin berilýän
resminamalar arza beriji tarapyndan döwlet bellige alyjysyna berilmelidir.
2. Kybaplaşdyryş maglumatlary bar bolan resminamalaryň we döwlet tarapyndan
bellige alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalaryň asyl nusgalary arza
berijilere gaýtarylyp berilmäge, göçürme nusgalary bolsa bellige alyş işinde
saklanylmaga degişlidir.
3. Döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza we gozgalmaýan emläge
bolan hukuklar hakynda resminamalar bilen bilelikde döwlet tarapyndan bellige
alynmagyň amala aşyrylandygy üçin tölegiň tölenilendigini tassyklaýan resminama
berilýär. Fiziki şahs – özüniň şahsyýetini tassyklaýan resminamasyny, ýuridik
şahsyň wekili bolsa - ýuridik şahsyň esaslandyryş resminamalaryny, şeýle hem
özüniň şahsyýetini tassyklaýan resminamasyny we onuň bu ýuridik şahsyň adyndan
hereket etmäge ygtyýarlygyny tassyklaýan resminamasyny görkezmelidir.
Eger-de miras berijiniň gozgalmaýan emläge bolan hukugy bellenilen tertipde
Döwlet sanawynda bellige alynmadyk bolsa, bu hukugy bellenilen tertipde bellige
aldyrmak mirasdarlara geçýär.
4. Döwlet bellige alyjysy döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin hukuk
belleýji resminamalary alan mahalynda bu barada döwlet tarapyndan bellige
alynmaga gelip gowuşýan resminamalaryň hasaba alnyş kitabyna degişli ýazgyny
ýazýar.
5. Arza berijä döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berlen resminamalaryň
sanawy görkezilen, gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň
borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, üýtgemeginiň ýa-da bes edilmeginiň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy üçin beren arzasynyň göçürme nusgasy berilýär.
6. Bellige alyş hereketleri resminamalaryň döwlet tarapyndan bellige
alynmaga kabul edilen pursadyndan başlanýar. Döwlet sanawyna geleşik ýa-da
hukuk barada ýazgy ýazylan gününden geleşik ‒ bellige alnan, hukuk netijeleri bolsa, başlanan
hasap edilýär.
37-nji madda. Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy hakynda
çözgüdiň kabul edilmegi
1. Döwlet tarapyndan bellige almagyň amala aşyrylmagy üçin berlen
resminamalaryň seredilmegi döwlet tarapyndan bellige alynmaga gelip gowuşýan
resminamalaryň hasaba alnyş kitabyndaky ýazgylaryň yzygiderliligi tertibinde
amala aşyrylýar.
2. Bellige alyş hereketi döwlet bellige alyjysy tarapyndan döwlet
tarapyndan bellige almagyň amala aşyrylmagy üçin hödürlenen resminamalar kabul
edilen pursatyndan başlap on iş gününiň dowamynda amala aşyrylýar, şu maddanyň
üçünji we dördünji böleklerinde göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli
däldir.
3. Döwlet bellige alyjysy tarapyndan bellige alyş hereketleriniň amala
aşyrylmagy şu ýagdaýlarda togtadylyp bilner:
1) goşmaça maglumatlaryň ýa-da resminamalaryň talap edilmeginiň
zerurlygynda;
2) gozgalmaýan emlägiň tehniki tükellenilmeginiň ýa-da häsiýetnamalarynyň
barlanylmagy geçirilende;
3) resminamalaryň asyl nusgalygyna bilermenler seljermesi geçirilende.
4. Döwlet bellige alyjysynyň bellige alyş hereketleriniň amala aşyrylmagy
gyzyklanýan şahsyň başga gyzyklanýan şahsyň döwlet tarapyndan bellige
alynmagyny haýyş edýän geleşigini, hukugyny ýa-da hukugynyň borçlanmasyny jedel
etmek üçin kazyýet edarasyna talap arzasyny bermek isleýän ýazmaça arzasy düşen
halatynda hem togtadylyp bilner. Döwlet bellige alyjysy görkezilen arza gelen
mahalynda bellige alyş kitabyna degişli belligi girizmäge hem-de bellige alyş
hereketleriniň amala aşyrylmagynyň togtadylmagy barada çözgüt kabul edilen
senesinden başlap üç iş gününiň dowamynda buýurma haty bilen döwlet tarapyndan
bellige alynmagy barada arza beren şahsa bellige alyş hereketiniň amala
aşyrylmagynyň togtadylýandygy barada, togtadylmagyň möhletini we sebäplerini,
şeýle hem togtadylmaga şikaýat ediliş tertibini görkezmek bilen habar bermäge
borçludyr.
38-nji madda. Döwlet bellige alyjysynyň bellige alyş hereketlerini amala
aşyrmakdan boýun gaçyrmagy
1. Döwlet bellige alyjysy şu halatlarda bellige alyş hereketleriniň amala
aşyrylmagyndan boýun gaçyrýar, eger-de:
1) döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza berijiniň haýyş edýän
gozgalmaýan emläge bolan hukuk şu Kanuna laýyklykda hukuklaryň döwlet
tarapyndan bellige alynmagyna degişli hukuk bolup durmaýan bolsa;
2) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza bilen degişli
däl şahs ýüz tutan bolsa;
3) hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin
zerur bolan hemme resminamalaryň berilmezligi ýa-da berlen resminamalaryň
görnüşi ýa-da mazmuny boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryna laýyk
gelmezligi;
4) hukuk belleýän resminamany beren şahsyň gozgalmaýan emläk babatda
ygtyýarlyk etmek hukugyna ygtyýarly bolmazlygy;
5) gozgalmaýan emlägiň häsiýetiniň barlagynyň netijeleriniň döwlet bellige
alnyşyny amala aşyrmak üçin berlen resminamalarda bar bolan maglumatlara gabat
gelmezliginiň ýüze çykmagy;
6) döwlet tarapyndan bellige alnanda beýleki şahslaryň kanuny hukuklary
bozulýan bolsa;
7) özi babatda geleşigi ýa-da hukugy döwlet tarapyndan bellige alynmaga
arza berlen gozgalmaýan emlägiň tussag edilmegi hakynda ýazgy bolanda;
8) birwagtlaýyn döwlet tarapyndan bellige alynmagy mümkin bolmadyk dürli
arza berijilerden bir wagtyň özünde hukuklary, hukuklaryň borçlanmalaryny
döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda arza berlende.
2. Döwlet bellige alyjysy bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagyndan ýüz
dönderilmegi hakynda kararyň kabul edilen senesinden başlap üç iş gününiň
dowamynda boýun gaçyrylmagynyň sebäbini, şeýle hem boýun gaçyrmaga şikaýat
edilmeginiň tertibini görkezmek bilen bu barada arza berijä habar bermäge
borçludyr.
39-njy madda. Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy
Bellige alyş hereketiniň amala aşyrylmagy bellige
alyş kitabyna degişli ýazgynyň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.
40-njy madda. Amala aşyrylan döwlet tarapyndan bellige alnyşyň tassyk
edilmegi
1. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmasynyň ýüze
çykmagynyň, geçmeginiň ýa-da bes edilmeginiň amala aşyrylan döwlet tarapyndan
bellige alynmagynyň tassyklanylmagy Gullugyň ýerli edarasy tarapyndan hukuk
belleýji resminamanyň asyl nusgasyna bellige alyş ýazgysynyň ýazylmagy we
(ýa-da) arza berijä gozgalmaýan emläge eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň
berilmegi arkaly geçirilýär.
2. Eýeçilik hukugy baradaky şahadatnamanyň we bellige alyş ýazgysynyň
görnüşi we amala aşyrylan döwlet tarapyndan bellige almagyň tassyklanylyş
tertibi Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet sanawynyň ýörediliş düzgünleri tarapyndan bellenilýär.
41-nji madda. Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmagy ýüze çykarylan
halatynda bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy
tarapyndan görülýän çäreler
1. Bellige alyş hereketleri amala aşyrylan mahalynda Türkmenistanyň
kanunçylygynyň şahslar tarapyndan bozulmagyny ýüze çykaran bellige alyş
hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy bu barada zerur çäreleri
görmek üçin degişli kärhanalara, edaralara, guramalara ýa-da prokuratura habar
berýär.
2. Eger berlen resminamanyň hakykylygy şübhe döretse, bellige
alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy bu resminamany
saklamaga hem-de ony bilermenler seljermesine ibermäge haklydyr.
3. Bellige alyş hereketlerini amala aşyrýan döwlet bellige alyjysy
jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna we
terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek boýunça ygtyýarly döwlet
edarasyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde hökmany gözegçilik
edilmegine degişli geleşikler we amallar hakynda maglumatlary bermäge borçludyr.
7-nji BAP. GOZGALMAÝAN EMLÄGE BOLAN HUKUKLARYŇ,
HUKUKLARYŇBORÇLANMALARYNYŇ DÖWLET TARAPYNDAN BELLIGE ALYNMAGY
42-nji madda. Serwitutyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalar
1. Serwitutyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy gozgalmaýan emlägiň
eýesiniň ýa-da özünde serwitutyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy üçin esas bolup durýan resminamalary bolan mahalynda peýdasyna
serwitut bellenilen şahsyň arzasy esasynda amala aşyrýar.
Şular serwitutyň ýüze çykmagynyň bellige alynmagy üçin esas bolup
durýan resminamalar:
1) gozgalmaýan emläge serwitutyň bellenilmegi göz öňünde tutulýan şertnama;
2) kazyýetiň çözgüdi.
2. Serwitutyň ýüze çykmagynyň bellige alynmagy üçin esas bolup durýan
resminamada onuň asyl manysy, çäkleri, şeýle hem eger olar bellenilen bolsa,
hereket ediş möhleti we töleginiň möçberi bolmalydyr.
421-nji madda. Ýer bölegine bolan hukuklaryň
döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary
1. Ýer böleginiň eýesiniň, ýerden peýdalanyjynyň, ýer kärendeçisiniň ýer
bölegine bolan degişli hukugy ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet
namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä
berlendigi barada Kepilnama esasynda döwlet tarapyndan bellige alynýar.
2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan, ýer bölegine bolan hukuk
döwlet tarapyndan bellige alnanda, arza beriji tarapyndan şu bölegiň birinji
tesiminde görkezilen resminamalaryň berilmeginiň mümkinçiligi bolmadyk
halatynda, şol resminamalar bolmazdan, häkimiň ýer böleklerini eýeçilige
bermek, kärendä bermek hakyndaky karary, şeýle hem ýer böleginiň bölünip
berlendigi barada maglumatlary saklaýan we bu ýer bölegine bolan hukuga güwä
geçýän Türkmenistanyň degişli hukuk ýüze çykan pursadynda hereket edýän
kanunçylygyna laýyklykda berlen degişli resminamalar esasynda ýer bölegine
bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynýar. Arza beriji ýer böleginiň
ilkinji eýesi bolman, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň
geçmegi netijesinde ýer bölegine eýelik edýän bolup, şu bölegiň birinji we
ikinji tesiminde görkezilen resminamalar onuň adyna resmileşdirilmedik bolsa
hem, ýer böleginiň öňki ilkinji eýesiniň adyna ýer böleginiň berlendigini
tassyklaýan ýa-da soňky eýeleriniň haýsy hem bolsa birine ýer böleginiň
degişlidigini tassyklaýan, şu bölegiň birinji we ikinji tesiminde görkezilen
resminamalar esasynda, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň
geçmegi netijesinde ýer bölegine bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynýar.
Şu bölegiň ikinji tesimine laýyklykda ýer bölegine bolan hukuk döwlet
tarapyndan bellige alnan halatynda, Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan
gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda
iberilen habarnama hem-de degişli şahsyň (hukuk eýesiniň, onuň ygtyýarly
wekiliniň, mirasdüşeriniň) arzasy boýunça Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky
gurşawy goramak ministrligi tarapyndan hukuk eýelerine degişlilikde ýer
bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny
berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä berlendigi barada Kepilnama Türkmenistanyň
ýer hakyndaky kanunçylygyna laýyklykda resmileşdirilýär we bu resminamalaryň
göçürme nusgasy Gullugyň ýerli edaralaryna tabşyrylýar.
2. Ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi döwlet
tarapyndan bellige alnanda, şol emlägiň ýerleşýän ýer bölegine bolan degişli
hukuk hem-de şol ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukuk döwlet
tarapyndan bellige alynýar hem-de öňki ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän
Döwlet namasynda, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasynda, ýeriň
kärendä berlendigi barada Kepilnamada (şu maddanyň birinji böleginiň ikinji
tesiminde görkezilen degişli resminamada) ýer böleginiň eýesiniň, peýdalanyjynyň,
kärendeçiniň üýtgändigi barada bellik edilýär. Şunda, degişli şahsyň (hukuk
eýesiniň, onuň ygtyýarly wekiliniň, mirasdüşeriniň) arzasy esasynda
Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan
hukuk eýelerine degişlilikde ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet
namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä
berlendigi barada Kepilnama 30 senenama gününiň dowamynda resmileşdirilýär.
3. Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan gozgalmaýan emläge (ýer bölegine
hem-de onda ýerleşýän gozgalmaýan emläge) bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan
bellige alnandygy hakynda iberilen habarnama esasynda Türkmenistanyň Oba
hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan ýer böleginiň
eýesiniň, peýdalanyjynyň, kärendeçiniň üýtgändigi barada degişli üýtgetmeleri
ýer kadastr kitabyna girizilýär.
4. Ýer bölegi bölünende hem-de ýere bolan hukugyň görnüşi üýtgände ýer
böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emläge bolan hukugyň geçmegi bilen bagly, şu
maddanyň birinji böleginde görkezilen resminamalar arza beriji tarapyndan
berilmedik halatynda, ýer böleklerine we ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan
emläge bolan hukuk bellige alynmaýar. Şeýle halatlarda ýer böleginde ýerleşýän
gozgalmaýan emlägiň obýektine bolan hukugyň bellige alynmagy şol obýektiň
ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk döwlet tarapyndan bellige alnandan soňra
amala aşyrylýar.
Ýer bölegi bölünen ýagdaýynda emele gelen ýer bölekleriniň eýeleriniň adyna
degişli häkimiň karary esasynda ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän Döwlet
namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä
berlendigi barada Kepilnama resmileşdirilýär.
43-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary
1. Umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň döwlet tarapyndan
bellige alynmagyTürkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, hukuk eýeligine dalaşgärleriň biriniň arzasy esasynda amala aşyrylýar.
2. Umumy bilelikdäki eýeçilik hukugynyň geçmeginiň we bes edilmeginiň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da
hukuk eýeleriniň arasyndaky ylalaşykda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa,
bilelikde eýelik edýänleriň ählisiniň arzasy esasynda amala aşyrylýar.
44-nji madda. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň
aýratynlyklary
1. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy gozgalmaýan emläge
girewine goýujynyň ýa-da girewine alyjynyň arzasy esasynda amala aşyrylýar.
Arzanyň ýanyna şertnamada görkezilen resminamalar bilen bilelikde ipoteka
hakynda şertnama goşulýar.
2. Ipoteka döwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda girewine goýujy
we girewine alyjy, ipotekanyň mazmuny, ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň
bahasy ýa-da ol bahanyň kesgitleniş tertibi we şertleri hakynda maglumatlar
görkezilýär.
3. Ipoteka hakynda bellige
alyş ýazgysy esasy şertnamanyň ýerine ýetirilmegi hakynda resminamalaryň ýanyna
goşulmagy bilen girewine alyjynyň arzasy, girewine goýujynyň arzasy esasynda ýa-da
kazyýetiň güýje giren çözgüdiniň esasynda öçürilýär.
4. Ipotekanyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň aýratynlyklary
Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen hem bellenilip
bilner.
45-nji madda. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläge
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
1. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bir arzanyň esasynda, onuň ýanyna
emläk toplumyna ýa-da onuň düzümine girýän her bir obýekti üçin hukuk belleýji
resminama goşulanda amala aşyrylyp bilner.
2. Emläk toplumynyň düzümine girýän gozgalmaýan emlägiň bir ýa-da birnäçe
obýektleri aýrybaşgalanan mahalynda emläk toplumy üçin hukuk belleýji
resminamada bellige alnandygy barada degişli bellik edilýär.
46-njy madda. Umumy eýeçilik hukugynyň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy
1. Gozgalmaýan emläge bolan umumy eýeçilik hukugy döwlet tarapyndan bellige
alnan mahalynda her bir emläk eýesiniň umumy eýeçilik hukugynyň gatnaşyjylarynyň
razylygy boýunça umumy meýdanyň möçberinden ugur alnyp kesgitlenilýän we
şertnamada ýa-da başga hukuk belleýji resminamada görkezilýän umumy emläkdäki
paýy görkezilýär.
2. Döwlet sanawyna umumy eýeçilikdäki paýlaryň möçberi hakynda ýazgy gozgalmaýan
emlägiň obýektindäki paýyň kesgitlenilendigini tassyklaýan resminamanyň
esasynda amala aşyrylýar.
Üçünji,
dördünji we bäşinji bölekleri Türkmenistanyň 23.11.2016 ý. Kanuny
esasynda güýjüni ýitiren.
6. Gozgalmaýan emläge bolan umumy eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň,
geçmeginiň we bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy, eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da hukuk eýeleriniň arasyndaky ylalaşykda
başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hukuk eýeleriniň biriniň arzasy esasynda
amala aşyrylýar.
47-nji madda. Gurluşygy tamamlanylmadyk obýekte bolan eýeçilik hukugynyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy
Gurluşygy tamamlanylmadyk obýekte bolan eýeçilik hukugy şu resminamalaryň
esasynda amala aşyrylýar:
1) gozgalmaýan emlägiň gurluşygy üçin ýer bölegini bölüp bermek hakynda
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň çözgüdi;
2) gurluşyk babatda ygtyýarly edara ýa-da Türkmenistanyň beýleki
kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlarda ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan berlen tamamlanylmadyk gurluşygyň
saklanylandygyny tassyklaýan resminama;
3) taslama guramasy tarapyndan berlen gurluşygyň taslamadan düýpli gyşarman
we gurluşyk kadalary we düzgünleri bozulman alnyp barlandygyny tassyklaýan
resminama.
48-nji madda. Kärende şertnamalarynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň
aýratynlyklary
1. Gozgalmaýan emlägiň bäş ýyldan köp möhlete kärendesiniň islendik
şertnamasy döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.
2. Gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň taraplarynyň biriniň arzasy
esasynda geçirilýär. Göçürme nusgasy bellige alyş işinde goýulýan, gozgalmaýan
emlägiň kärendesi hakynda şertnama arzanyň ýanyna goşulýar.
3. Gozgalmaýan emlägiň kärendesi döwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda
kärendeçi, kärendäniň möhleti we mazmuny baradaky maglumatlar görkezilýär.
4. Eger bina, desga, şeýle hem olardaky jaýlar ýa-da jaýlaryň bölekleri
kärendesine berilýän bolsa, döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän
gozgalmaýan emlägiň kärende şertnamasynyň ýanyna binalaryň, desgalaryň kärendä
alynýan meýdanyň göwrüminiň görkezilmegi bilen, kärendä berilýän jaýlary
bellenilýän gatlar boýunça meýilnamalary goşulýar.
49-njy madda. Ynançly dolandyrmagyň döwlet tarapyndan bellige alynmagynyň
aýratynlyklary
Ynançly dolandyrmak döwlet tarapyndan bellige alnan halatynda bellige alyş
kitabyna gozgalmaýan emlägiň dolandyrylmagyna ygtyýarlyk etmek boýunça ynançly
dolandyryjynyň ygtyýarlyklary hakynda maglumatlar girizilýär.
50-nji madda.Gozgalmaýan emlägiň tussag edilmeginiň döwlet tarapyndan
bellige alynmagynyň aýratynlyklary
1. Kazyýet, beýleki ygtyýarly edaralar tarapyndan Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda gozgalmaýan emlägiň tussag edilmegi we onuň
ýatyrylmagy degişli arzalar gelip gowşan badyna umumy esaslarda döwlet
tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.
2. Tussag etmegiň ýatyrylmagy tussag eden edaranyň teklipnamasy boýunça,
şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda tussag etmek bikanun diýlip
ykrar edilen halatynda amala aşyrylýar. Şunda Döwlet sanawyndaky ýazgy
ýatyrylmaga degişlidir.
51-nji madda. Kazyýetiň çözgütleri bilen bellenilen gozgalmaýan emläge
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
1. Kazyýetiň çözgüdi bilen bellenilen gozgalmaýan emläge bolan
hukuklar umumy esaslarda döwlet tarapyndan bellige alynmaga degişlidir.
2. Kazyýetiň çözgüdi Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan
esaslar boýunça we tertipde ýatyrylan ýa-da üýtgedilen mahalynda Döwlet
sanawyndaky ýazgy, degişlilikde ýatyrylmaga ýa-da üýtgedilmäge degişlidir.
8-nji BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
52-nji madda. Gozgalmaýan emläge bolan hukuklar we onuň bilen bagly
geleşikler döwlet tarapyndan belligealnan mahalyndaky jogapkärçilik
1. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň
müdirlikleri we ýerli edaralary şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan
halatlardan başga ýagdaýlarda fiziki we ýuridik şahslara şu aşakdakylaryň
netijesinde ýetirilen zyýan üçin jogapkärçilik çekýärler:
1) Döwlet sanawyndan nädogry maglumatlaryň berilmegi;
2) bellige alyş hereketlerini amala aşyrmakdan bikanun boýun gaçyrylmagy;
3) bellige alyş we başga hereketleriň bikanun amala aşyrylmagy;
4)Döwlet sanawynda saklanylýan resminamalaryň ýa-da maglumatlaryň
ýitirilmegi, zaýalanmagy;
5) arzalara garamagyň bellenilen möhletleriniň bozulmagy.
2. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk, onuň
müdirlikleri we ýerli edaralary şu aşakdakylaryň netijesinde ýetirilen zyýan
üçin jogapkärçilik çekmeýärler:
1) hukuk eýeleriniň geleňsizligi ýa-da olar tarapyndan göz-görtele ýalan
maglumatlaryň berilmegi;
2) döwlet notarial edaralarynyň we hukuklaryň degişliligini
tassyklaýan resminamalary beren edaralaryň günäsi bilen goýberilen ýalňyşlyklar
ýa-da nätakyklyklar.
3. Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň, onuň
müdirlikleriniň we ýerli edaralarynyň olara ýüklenilen borçlaryny ýerine
ýetirmändikleri ýa-da göwnejaý ýerine ýetirmändikleri netijesinde fiziki we
ýuridik şahslara ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde dolunýar.
53-nji madda. Jedelleriň çözülişi
Gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri
döwlet tarapyndan bellige almak bilen baglanyşykly jedeller kazyýet tertibinde
çözülýär.
54-nji madda. Geçiş düzgünleri. Öň ýüze çykan hukuklaryň ykrar edilmegi
1. Döwlet sanawynda bellige alynmadyk, şu Kanun güýje girmezinden öň ýüze
çykan gozgalmaýan emläge bolan hukuklar degişli hukuk ýüze çykan pursatynda
hereket eden Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyk gelen ýagdaýynda hakyky
güýjünde diýlip ykrar edilýär. Şeýle hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige
alynmagy olaryň eýeleriniň islegi boýunça geçirilýär.
2. Şu Kanun güýje girmezinden öň ýüze çykan, gozgalmaýan emläge bolan
hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy şu Kanun güýje girizilenden soň ýüze
çykan bu hukugyň başga birine geçmegi, onuň borçlanmasy ýa-da şu Kanun güýje
girizilenden soň amala aşyrylan gozgalmaýan emlägiň obýekti bilen
geleşiklerdöwlet tarapyndan bellige alnan mahalynda talap edilýär.
3. Gozgalmaýan emlägiň
obýektlerine eýeçilik edýän, olary peýdalanýan, kärendesine alan şahslaryň gozgalmaýan emläge bolan
hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin olaryň eýeçilik
edýän, peýdalanýan, kärendesine
alan gozgalmaýan emläginiň
obýektlerine degişli hukuk belleýji resminamalara şular degişlidir:
1) häkimiňýer
böleklerini eýeçilige bermek, kärendä bermek
hakyndaky karary, Türkmenistanyň Ýer meseleleri baradaky döwlet toparynyň
ýer böleklerini peýdalanmaga bermek hakynda beren resminamasy;
2) ýer bölegine eyeçilik hukugyny berýän Döwlet
namasy, ýerden peýdalanmak hukugynyberýän
Döwlet namasy, ýeriň kärendä
berlendigi barada Kepilnama;
3) ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektiniň gurluşygyna
rugsatnama hem-de şol obýekti ulanmaga kabul etmek barada Döwlet kabul ediş
toparynyň resminamasy hem-de eger ýaşaýyş jaýy bolsa, häkimiň karary ýa-da
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berlen beýleki resminamalar. Şunda
2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan gozgalmaýan emläge bolan
hukuklar bellige alnanda, arza beriji tarapyndan şu bentde görkezilen
resminamalaryň berilmeginiň mümkinçiligi bolmadyk halatynda, ýaşaýyş jaýyna
ýa-da gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektine bolan degişli hukuk şol
resminamalar bolmazdan bellige alynýar;
4) tehniki tükelleýiş edarasy
tarapyndan taýýarlanylan gozgalmaýan emlägiň obýektiniň tükelleýiş işi;
5) degişli hukuk ýüze çykan
pursatynda hereket eden Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berlen beýleki
resminamalar.
Ýokarda agzalan resminamalar
öň resmileşdirilen, emma häzirki wagtda ýok bolsa (ýitirilen, zaýalanan we
beýleki ýagdaýlarda) ol resminamalaryň öwezlikleri berilýär, öwezliklerini
bermek mümkinçiligi bolmadyk halatynda bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda degişli edaralar tarapyndan şeýle resminamalar gaýtadan
resmileşdirilýär, hasaba alynýar hem-de degişli namalar berilýär.
4. Gullugyň ýerli edaralaryna
üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklaryň we hukuklaryň borçlanmalarynyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda hukuk eýeleri tarapyndan arza berlen
halatynda, Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan bu üzňeleşdirilen jaýlaryň
ýerleşýän degişli binasyny, desgasyny, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini
hasabynda saklaýjy edaralara (ýa-da beýleki degişli hukuk eýelerine) bu bina,
desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine
degişli bolan hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda (eger, bina,
desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine
bolan hukuk döwlet tarapyndan bellige alynmadyk bolsa) üç iş gününiň dowamynda
habar berýär. Bu habary alan hukuk eýeleri tarapyndan bina, desga, gozgalmaýan
emlägiň beýleki obýektlerine, olaryň ýerleşýän ýer bölegine degişli bolan
hukugy otuz senenama gününiň dowamynda döwlet tarapyndan bellige aldyrylmaga
degişlidir. Eger, gozgalmaýan emlägiň bu obýektine degişli hukuk belleýji
resminamalar öň resmileşdirilen, emma häzirki wagtda ýok
bolsa (ýitirilen, zaýalanan we beýleki ýagdaýlarda) ol resminamalaryň
öwezlikleri (göçürmeleri, nusgalary) berilýär, öwezliklerini bermek
mümkinçiligi ýok bolsa, şeýle hem öň
resmileşdirilmedik bolsa Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda degişli
edaralar (ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralary, Türkmenistanyň
Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi, tehniki tükelleýiş
edaralary, arhiw edaralary, daýhan birleşikleri, Geňeşler we beýleki degişli
edaralar) tarapyndan bu resminamalar gaýtadan ýa-da täzeden resmileşdirilýär,
hasaba alynýar hem-de degişli namalar berilýär.
2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryna
çenli gurlan binany, desgany, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerini
hasabynda saklaýjy edaralar (ýa-da beýleki degişli hukuk eýeleri) tarapyndan bu
bina, desga, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerine, onuň ýerleşýän ýer
bölegine degişli bolan hukugynyň döwlet tarapyndan bellige alynmandygyna
garamazdan, şol binada, desgada, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerinde ýerleşýän
üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklaryň wehukuklaryň borçlanmalarynyň döwlet
tarapyndan bellige alynmagy hakynda hukuk eýeleri tarapyndan arza berlen
halatynda, şol binada, desgada, gozgalmaýan emlägiň beýleki obýektlerinde
ýerleşýän üzňeleşdirilen jaýlara bolan hukuklar wehukuklaryň
borçlanmalary döwlet tarapyndan bellige alynýar.
5. Arza berijiniň bellenilen tertipde hukuk belleýji resminamalary almaga
ýa-da ýitirilen resminamalary dikeltmäge mümkinçiligi bolmadyk mahalynda,
ýuridik ähmiýeti bolan faktyň takyklanmagy üçin kazyýete ýüz tutulýar.
6. 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy boýunça ýüz tutulanda arza
berijide gozgalmaýan emlägiň obýektlerine degişli hukugyň ýa-da hukugyň
borçlanmasynyň döremegine esas bolup durýan hukuk belleýji resminama (satyn
almak-satmak, sowgat etmek, alyş-çalyş şertnamasy, şeýle hem mirasa bolan
hukugy hakynda şahadatnama ýa-da beýleki resminamalar) bar bolan ýagdaýynda,
şol resminamalaryň esasynda degişli hukuk bellige alynýar, şunda arza berijiniň
özüniň hukugynyň döremegi bilen bagly resminamalar talap edilýär.
7. Ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin ýüz tutulanda gozgalmaýan emlägiň
obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji resminamalar ýok bolan
halatynda, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukuk
bellige alynmaýar.
Şunda 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan öň ýüze çykan, ýer böleginde
ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan hukugyň döwlet tarapyndan
bellige alynmagy üçin ýüz tutulanda arza berijide ýer böleginde ýerleşýän
gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan özüniň hukugynyň ýa-da hukugyň
borçlanmasynyň döremegine esas bolup durýan hukuk belleýji resminama bar bolup,
gozgalmaýan emlägiň obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji
resminamalar bolmadyk halatynda döwlet tarapyndan bellige alynmaga berilýän
resminamalary kabul etmekden ýüz dönderilýär we indiki iş gününden gijä galman
Gullugyň ýerli edaralary tarapyndan degişli häkimlige gozgalmaýan emlägiň
obýektiniň ýerleşýän ýer bölegine degişli hukuk belleýji resminamanyň ýoklugy
bilen bagly, ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň obýektlerine bolan
hukugyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin berilýän resminamalary kabul
etmekden ýüz dönderilýändigi barada habarnama (habarnamanyň ýanyna ýüz tutýanda
bar bolan resminamalaryň göçürme nusgalary goşulýar) ugradylýar.
Bu habarnamany alan degişli häkimlik tarapyndan habarnama gelip gowşan
gününden başlap, on iş gününiň dowamynda ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan
emlägiň obýektlerine bolan hukugyň ýa-da hukugyň borçlanmasynyň döremegine esas
bolup durýan, arza berijide bar bolan hukuk belleýji resminamanyň (zada hakykat
ýüzünde eýelik edýändigi we (ýa-da) ynsaply zat eýesidigini tassyklaýan we
(ýa-da) beýleki resminamalaryň) esasynda, şol gozgalmaýan emlägiň obýektiniň
ýerleşýän ýer bölegine hukugyny belleýän degişli karar resmileşdirilýär we
resminamalar Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrliginiň
degişli edarasyna ugradylýar.
Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak
ministrligi tarapyndan degişli häkimiň karary (kararda ýer böleginiň
meýdany, salgysy, niýetlenişi görkezilýär, şeýle hem bu karara degişli ýerli
binagärlik edara tarapyndan taýýarlanan ýaşaýyş jaýynyň ýa-da gozgalmaýan
emlägiň beýleki obýektiniň ýerleşýän ýer böleginiň çyzgysy goşulýar) esasynda,
häkimlikden iberilen resminamalaryň gelip gowşan gününden başlap, otuz senenama
gününiň dowamynda hukuk eýelerine degişlilikde ýer bölegine eýeçilik hukugyny berýän
Döwlet namasy, ýerden peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy, ýeriň kärendä
berlendigi barada Kepilnama resmileşdirilmäge degişlidir.
Ýer bölegine bolan hukuk hem-de ýer böleginde ýerleşýän gozgalmaýan emlägiň
obýektlerine bolan hukuk şu bölekde görkezilen resminamalar resmileşdirilenden
soňra döwlet tarapyndan bellige alynýar.
8. Gozgalmaýan emläge bolan öň ýüze çykan hukuklaryň, hukuklaryň
borçlanmasynyň döwlet tarapyndan bellige alynmagy muzdsuz amala aşyrylýar.
55-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1.Şu Kanun 2016-njy ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýje girýär.
2. Şu Kanunyň güýje girýän gününe çenli Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň
döredilmegini we onuň işiniň şu Kanuna laýyklykda guralmagyny üpjün etmeli;
2) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alnyş ulgamyny tapgyrlaýyn ösdürmegiň şu aşakdakylary
öz içine alýan Döwlet maksatnamasyny işläp düzmeli we tassyklamaly:
a) Hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk üçin
işgärleriň taýýarlanylmagyny;
b) gozgalmaýan emlägiň obýektleriniň ilkinji köpçülikleýin bellige
alnyşyny;
ç) gozgalmaýan emlägiň obýektlerine baha bermegiň täriniň işlenip
düzülmegini;
d) gozgalmaýan emlägiň obýektleri hakynda maglumatlaryň, bar bolan we bes
edilen hukuklar we hukuklaryň borçlanmalary, şeýle hem hukuk eýeleri hakynda
ýeke-täk maglumatlar binýadynyň döredilmegini;
3) şu Kanunyň düzgünleriniň durmuşa geçirilmegi üçin zerur bolan
kadalaşdyryjy hukuk namalaryny işläp düzmeli we tassyklamaly;
4) Türkmenistanyň kanunçylyk namalaryny şu Kanuna laýyk getirmek boýunça
teklipleri hödürlemeli;
5) Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny şu
Kanuna laýyk getirmeli;
6) ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan özleriniň şu
Kanuna çapraz gelýän kadalaşdyryjy hukuknamalaryna gaýtadan seredilmegini we
ýatyrylmagyny üpjün etmeli.
3. Türkmenistanyň kanunlary we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary mundan
beýläk şu Kanuna laýyk getirilýänçä, şu Kanuna garşy gelmeýändigine görä
hereket edýärler.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2014-nji ýylyň 3-nji maýy.
№ 73-V.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Türkmenistanyň adalat edaralary hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 2, 91-nji madda)
(Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 525-V, 09.06.2018 ý. № 30-VI, 08.06.2019 ý.
№ 146-VI we 14.03.2020 ý. № 230-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işiniň hukuk we guramaçylyk
esaslaryny, ýörelgelerini, olaryň wezipelerini, hukuklaryny we borçlaryny
kesgitleýär, şeýle hem Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işgärlerini hukuk we
durmuş taýdan goramagyň kepilliklerini belleýär.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Türkmenistanyň adalat edaralary
Türkmenistanyň adalat edaralary (mundan beýläk – adalat edaralary) öz
ygtyýarlyklarynyň çäginde adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de
kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagyny üpjün
edýän, döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala aşyrýan döwlet edaralary bolup
durýarlar.
2-nji madda. Adalat edaralarynyň işiniň hukuk esasy
1. Adalat edaralarynyň işiniň hukuk esasyny Türkmenistanyň Konstitusiýasy,
şu Kanun hem-de adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň gaýry
kadalaşdyryjy hukuk namalary düzýär.
2. Eger-de Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde
tutulanlardan başga kadalar bellenen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary
ulanylýar.
3-nji madda. Adalat edaralarynyň işiniň ýörelgeleri
Adalat edaralarynyň işi kanunylyk, adamyň we raýatyň kanun öňündäki deňligi,
olaryň hukuklarynyň, azatlyklarynyň we kanuny bähbitleriniň, şeýle hem
jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagynyň üpjün edilmegi, adalatlylyk,
ynsanperwerlik, aýanlyk, gaýry döwlet edaralary bilen arkalaşykly hereket etmek
ýörelgelerine esaslanýar.
4-nji madda. Adalat edaralarynyň esasy wezipeleri
Adalat edaralarynyň esasy wezipeleri şulardan ybarat:
1) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde adamyň we raýatyň hukuklarynyň,
azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň
goralmagyny üpjün etmek;
2) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini
amala aşyrmak;
3) Türkmenistanyň Mejlisi we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
taýýarlanylýan kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalarynyň işlenip
taýýarlanylmagyna gatnaşmak, olara degişlilikde teklipler we hukuk netijenama
bermek hem-de Türkmenistanyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri
işläp taýýarlamak;
4) degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryna hukuk bilermenler
seljermesini geçirmek;
5) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň
kanunylygyny üpjün etmek;
6) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet tarapyndan hasaba
almak we ulgamlaşdyrmak;
7) Türkmenistanyň degişli kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet belligine
almak;
8) ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem
welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we häkimleriň
kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň resmi çap edilmegine gözegçiligi amala aşyrmak;
9) jemgyýetçilik birleşiklerini, syýasy partiýalary we dini guramalary
döwlet belligine almak;
10) Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň taslamalaryna hukuk netijenama
bermek;
11) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hukuk kömegini bermek hakynda
Türkmenistanyň halkara şertnamalaryny ýerine ýetirmek;
12) Türkmenistanyň halkara karz ylalaşyklaryna hukuk
taýdan baha bermek;
13) halkara kazyýetlerde, arbitražlarda we daşary ýurt döwletleriniň
kazyýetlerinde Türkmenistanyň adyndan wekilçilik edilmegini üpjün etmek;
131) Türkmenistanyň
hukuklaryna we bähbitlerine degişli jedelleriň öňüni almak boýunça teklipleri
işläp taýýarlamak;
132) Türkmenistanyň
döwlet edaralary tarapyndan baglaşylýan daşary ýurt maýa goýumlarynyň çekilmegi
bilen bagly şertnamalaryň taslamalaryna hukuk netijenama bermek;
14) gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri
döwlet tarapyndan bellige almak;
15) notarial işini amala aşyrmak;
16) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky raýat ýagdaýynyň
namalarynyň ýazgysynyň (mundan beýläk – RÝNÝ) Merkezi arhiwine gelip gowuşýan
raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet tarapyndan hasaba almagy,
toplamagy, hemişelik saklamagy, peýdalanmagy we elektron binýadyny ýöretmegi
üpjün etmek;
17) adwokatlar kollegiýalarynyň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan kömek
bermek we olaryň işini utgaşdyrmak;
18) öz ygtyýarlygynyň çäklerinde RÝNÝ edaralarynyň işini guramak;
19) Geňeşlere hukuk we usulyýet kömegini bermek;
20) hukukçylaryň we beýleki hünärmenleriň hünär derejelerini ýokarlandyrmak
işini guramak;
21) hukuk kömegini bermek işini ygtyýarlylandyrmak;
22) daşary ýurt döwletleri bilen hukuk maglumatlary alyşmak;
23) kanunçylygy düşündirmek we hukuk habarlylygy
ýokarlandyrmagy guramaçylyk-usulyýet taýdan üpjün etmek;
24) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry wezipeleri amala
aşyrmak.
5-nji madda. Adalat edaralarynyň halkara hyzmatdaşlygy
Adalat edaralary öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde daşary ýurt döwletleriniň
degişli edaralary, şeýle hem halkara guramalary bilen hyzmatdaşlyk edýär we
Türkmenistanyň halkara şertnamalaryndan gelip çykýan meseleleri çözmäge
gatnaşýar.
6-njy madda. Adalat edaralarynyň işinde adamyň we raýatyň hukuklarynyň
hem-de azatlyklarynyň goralmagynyň üpjün edilmegi
1. Adalat edaralary üstüne ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirenlerinde adamyň
we raýatyň hukuklarynyň hem azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem haýsy millete
degişlidigine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe
ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ygtykadyna, haýsy
partiýa degişlidigine ýa-da hiç partiýa degişli däldigine garamazdan adamyň we
raýatyň kanun öňündäki deňligini üpjün edýärler.
2. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hereketleri bilen özüniň hukuklary we
azatlyklary, şeýle hem kanuny bähbitleri bozulan diýip hasap edýän adam bu
barada Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde şikaýat etmäge haklydyr.
7-nji madda. Adalat edaralarynyň beýleki döwlet edaralary we ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşygy
1. Adalat edaralary öz üstüne ýüklenen wezipeleri amala aşyranda gaýry
döwlet edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen arkalaşykly
hereket edýär.
2. Döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary hem-de
olaryň wezipeli adamlary adalat edaralaryna adamyň we raýatyň hukuklarynyň we
azatlyklarynyň, kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň
goralmagynda, şeýle hem beýleki wezipelerini amala aşyrmakda ýardam
etmelidirler.
II BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ
ULGAMY WE GURALYŞY
8-nji madda. Adalat edaralarynyň ulgamy
1. Adalat edaralarynyň ulgamy şulardan ybarat bolup durýar:
1) Türkmenistanyň Adalat ministrligi;
2) welaýat adalat bölümleri;
3) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gullugy;
4) döwlet notarial edaralary;
5) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi.
2. Adalat edaralarynyň ulgamyna girýän edaralary döretmek, olary üýtgedip
guramak we ýatyrmak Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda
amala aşyrylýar.
9-njy madda. Türkmenistanyň Adalat ministrini wezipä bellemek we wezipeden
boşatmak
1. Adalat edaralarynyň ulgamyna ýolbaşçylygy amala aşyrýan Türkmenistanyň
Adalat ministri Türkmenistanyň Konstitusiýasyna laýyklykda, Türkmenistanyň
Mejlisi bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä
bellenilýär we wezipeden boşadylýar.
2. Türkmenistanyň Adalat ministri, öz islegi boýunça ýa-da başga işe
geçmegi sebäpli, saglyk ýagdaýy boýunça gulluk borçlaryny ýerine ýetirmäge
mümkinçiliginiň bolmazlygy bilen baglanyşykly ýa-da özüniň ygtyýarlyklaryny
ýerine ýetirmek bilen bir ýere sygyşmaýan etmiş eden halatynda wezipesinden
boşadylyp bilner.
10-njy madda. Adalat edaralarynyň ýolbaşçylaryny wezipä bellemek we
wezipeden boşatmak
1. Türkmenistanyň Adalat ministriniň orunbasarlary, Türkmenistanyň Adalat
ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň Baş
döwlet bellige alyjysy Türkmenistanyň Adalat ministriniň teklibi boýunça
Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýär we wezipeden
boşadylýar.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen döwlet wezipeli adamlary
eýeleýän wezipesinden boşatmaga şu aşakdaky esaslar boýunça ýol berilýär:
1) öz islegi boýunça;
2) başga işe geçmegi sebäpli;
3) saglyk ýagdaýy sebäpli;
4) gulluk borçlaryny talaba laýyk ýerine ýetirmedik halatynda;
5) ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmek bilen bir ýere sygyşmaýan etmiş eden
halatynda;
6) Türkmenistanyň raýatlygynyň bes edilmegi bilen;
7) Türkmenistanyň zähmet kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki esaslar
boýunça.
11-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrligi
1. Türkmenistanyň Adalat ministrligine (mundan beýläk – Ministrlik)
Türkmenistanyň Adalat ministri ýolbaşçylyk edýär.
2. Ministrlik adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirmek babatdaky döwlet
syýasatyny durmuşa geçirýän, ygtyýarlyklarynyň çäginde adamyň we raýatyň
hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny bähbitleriniň, jemgyýetiň we
döwletiň bähbitleriniň goralmagynyň üpjün edilmegine we döwletiň işiniň hukuk
üpjünçiligini amala aşyrmaga gönükdirilen hem-de şu Kanun we Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary arkaly adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen
wezipeleri ýerine ýetirýän ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edarasydyr.
3. Ministrlik adalat ulgamyna girýän edaralara guramaçylyk taýdan
ýolbaşçylyk edip, adalat edaralarynyň ulgamynyň işini guraýar we üstüne
ýüklenilen wezipeleri özbaşdak ýa-da degişli adalat edaralarynyň üsti bilen
amala aşyrýar.
Dördünji
bölegi Türkmenistanyň 14.03.2020 ý. № 230-VI Kanuny esasynda aýyrylan.
5. Ministrlik hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan
tassyklanylýar.
12-nji madda. Welaýat adalat bölümleri
1. Welaýat adalat bölümleri adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen degişli
wezipeleri welaýatlarda ýerine ýetirmegi amala aşyrýan döwlet edaralary bolup
durýar.
2. Welaýat adalat bölümi hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Adalat ministri
tarapyndan tassyklanylýar.
3. Welaýat adalat bölümlerine Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen
ylalaşylyp, Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we
wezipeden boşadylýan müdir ýolbaşçylyk edýär.
13-nјi madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň
ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gulluk
1. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
baradaky gulluk (mundan beýläk – Gulluk) gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we
onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy babatda döwlet
dolandyryşy amala aşyrýan döwlet edarasy bolup durýar.
2. Gulluga Baş döwlet bellige alyjysy ýolbaşçylyk edýär.
3. Gullugyň müdirligine hem-de üç we ondan köp döwlet bellige alyjysy bolan
ýerli edarasyna Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we
wezipeden boşadylýan müdir – uly döwlet bellige alyjy ýolbaşçylyk edýär,
Gullugyň iki döwlet bellige alyjysy bolan ýerli edarasyna görkezilen tertipde
wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan uly döwlet bellige alyjy ýolbaşçylyk
edýär.
4. Gullugyň işiniň hukuk we guramaçylyk esaslary «Gozgalmaýan emläge bolan
hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
hakynda» Türkmenistanyň Kanuny we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk
namalary bilen kesgitlenýär.
14-nјi madda. Döwlet notarial edaralary
1. Döwlet notarial edarasy döwlet notariuslarynyň notarial işini amala
aşyrmak üçin welaýatlarda, welaýat hukukly şäherlerde, etraplarda, etrap
hukukly şäherlerde, etraplardaky şäherlerde döredilýän döwlet edarasy bolup
durýar.
2. Döwlet notarial edarasynyň işiniň hukuk we guramaçylyk esaslary, şeýle
hem notarial işini amala aşyrmagyň tertibi «Notariat we notarial işi hakynda»
Türkmenistanyň Kanuny we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalary
bilen kesgitlenýär.
3. Welaýat we Aşgabat şäher notarial edaralaryna Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti bilen ylalaşylyp, Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä
bellenilýän we wezipeden boşadylýan müdir ýolbaşçylyk edýär.
4. Etraplaryň, etrap hukukly şäherleriň we etraplardaky şäherleriň bir
notariusdan köp notariusy bolan döwlet notarial edaralaryna Türkmenistanyň
Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden boşadylýan uly
döwlet notarius ýolbaşçylyk edýär.
15-nјi madda. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň
ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi
1. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi raýat
ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet tarapyndan hasaba almagy, toplamagy,
hemişelik saklamagy, peýdalanmagy we elektron binýadyny döretmegi, şeýle hem
RÝNÝ edaralarynyň arhiwleriniň dogry ýöredilmegine gözegçiligi amala aşyrýan
döwlet edarasydyr.
2. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwi
hakynda Düzgünnama Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýar.
3. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi arhiwine
Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan wezipä bellenilýän we wezipeden
boşadylýan müdir ýolbaşçylyk edýär.
III BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ
YGTYÝARLYLYKLARY
16-njy madda. Adalat edaralarynyň borçlary
Adalat edaralary öz üstüne ýüklenilen wezipelere laýyklykda şu aşakdakylara
borçludyr:
1) adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň hem-de kanuny
bähbitleriniň, jemgyýetiň we döwletiň bähbitleriniň goralmagyny üpjün etmäge;
2) ygtyýarlyklarynyň çäginde döwletiň işiniň hukuk üpjünçiligini amala
aşyrmaga;
3) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň
tabşyrygy boýunça we öz başlangyjy bilen kanunlaryň hem-de beýleki
kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryny işläp taýýarlamaga;
4) degişli
kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň taslamalaryna hukuk bilermenler seljermesini
geçirmäge;
5) Türkmenistanyň Prezidentiniň namalarynda bellenilen tabşyryklaryň
esasynda şol namalardan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň
kanunçylygyna girizmek baradaky teklipleri işläp taýýarlamaga;
6) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň
kanunylygyny üpjün etmäge;
7) degişli kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň hukuk seljermesini geçirmäge we
olary döwlet belligine almaga;
8) Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny döwlet tarapyndan hasaba
almaga, ulgamlaşdyrmaga hem-de olaryň nusgalyk maglumatlar toplumyny alyp
barmaga;
9) kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň elektron binýadyny ýöretmäge;
10) hukuk maglumatlarynyň we hukuk maglumatlaryny döwletara alyşmagyň
ulgamlaryny ýöretmäge;
11) ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem
welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we häkimleriň
kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň resmi çap edilmegine gözegçiligi amala
aşyrmaga;
12) ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň, welaýatlaryň, etraplaryň we şäherleriň halk maslahatlarynyň we
häkimleriň döwlet belligine alnan kadalaşdyryjy hukuk namalaryny elektron
görnüşde Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň Internet torundaky resmi saýtynda
ýerleşdirmek arkaly resmi çap etmäge;
13) fiziki we ýuridik şahslara Türkmenistanyň kanunçylygyny düşündirmäge;
14) jemgyýetçilik birleşiklerini, syýasy partiýalary we dini guramalary
döwlet belligine almaga we olaryň döwlet sanawyny ýöretmäge;
15) jemgyýetçilik birleşikleriniň, syýasy partiýalaryň we dini guramalaryň
işiniň tertipnamalaýyn maksatlaryna we wezipelerine laýyk gelýändigine
gözegçiligi amala aşyrmaga;
16) jemgyýetçilik birleşikler we dini guramalar üçin berilýän daşary ýurt
enjamlaýyn, maliýe, ynsanperwerlik muzdsuz kömeginiň taslamalaryny,
maksatnamalaryny we höweslendirmeleri döwlet belligine almaga hem-de olaryň
maksadalaýyk peýdalanylyşyna gözegçiligi amala aşyrmaga;
17) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýatyrylan, şeýle hem işi bes
edilen, togtadylan ýa-da gadagan edilen jemgyýetçilik birleşikleriniň we dini
guramalaryň hasabyny ýöretmäge;
18) gozgalmaýan emläge bolan hukuklary we onuň bilen bagly geleşikleri
döwlet tarapyndan bellige almaga we olaryň döwlet sanawyny ýöretmäge;
19) Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň taslamalarynyň hukuk
seljermesini geçirmäge we olar boýunça netijenama bermäge;
20) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hukuk kömegini bermek hakynda
Türkmenistanyň halkara şertnamalaryny ýerine ýetirmäge;
21) Türkmenistanyň halkara karz ylalaşyklaryna hukuk
taýdan baha bermäge;
22) halkara kazyýetlerde, arbitražlarda, daşary ýurt döwletleriniň
kazyýetlerinde Türkmenistanyň adyndan wekilçilik edilmegini üpjün etmäge;
23) daşary ýurt döwletleriniň ýustisiýa edaralary hem-de halkara guramalar
bilen hyzmatdaşlygy bellenilen tertipde amala aşyrmaga;
24) raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet tarapyndan bellige alnyşynyň
kitaplarynyň we raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet belligine alynmagy hakynda
şahadatnamalarynyň blanklarynyň görnüşlerini Türkmenistanyň Ministrler
Kabinetine tassyklamaga hödürlemäge, olaryň neşir edilmegini üpjün etmäge;
25) RÝNÝ edaralaryny raýat ýagdaýynyň namalarynyň döwlet belligine alynmagy
hakynda şahadatnamalarynyň blanklary bilen üpjün etmäge, olaryň hasaba
alnyşyna, saklanylyşyna we peýdalanylyşyna gözegçiligi amala aşyrmaga;
26) Türkmenistanyň raýatlarynyň familiýasyny, adyny we atasynyň adyny
üýtgetmek hakyndaky netijenamalary tassyklamaga;
27) Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň ýanyndaky RÝNÝ Merkezi
arhiwine gelip gowuşýan raýat ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylaryny döwlet
tarapyndan hasaba almaga, toplamaga, hemişelik saklamaga, peýdalanmaga we
elektron binýadyny ýöretmäge, şeýle hem RÝNÝ edaralarynyň arhiwleriniň dogry
ýöredilmegine gözegçiligi amala aşyrmaga;
28) RÝNÝ edaralarynyň işine maslahat-usulyýet kömegini bermäge;
29) notarial hereketlerini amala aşyrmaga;
30) notarial hereketleriň kanuna laýyk amala aşyrylmagyny we notarial iş
önümçiliginiň talaba laýyk alnyp barylmagyny üpjün etmäge;
31) adwokatlar kollegiýalarynyň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan kömek
bermäge;
32) notarial hereketlerini amala aşyrmak, raýat ýagdaýynyň namalaryny
bellige almak bilen baglanyşykly meseleler boýunça Geňeşlere hukuk hem-de
usulyýet kömegini bermäge;
33) adalat edaralarynyň ygtyýarlylyklaryna degişli ýüztutmalary kabul
etmäge, seretmäge hem-de olara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde
we möhletde jogap bermäge;
34) adalat edaralarynyň işleri bilen baglanyşykly döwlet paçlarynyň hem-de
ýygymlarynyň dogry alynmagyna gözegçiligi amala aşyrmaga;
35) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry borçlary ýerine
ýetirmäge.
17-nji madda. Adalat edaralarynyň hukuklary
Adalat edaralary şulara hukuklydyr:
1) Türkmenistanyň Mejlisi we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
taýýarlanylýan kanunlaryň we gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalaryny
taýýarlamaga gatnaşmaga;
2) Türkmenistanyň kanunçylygyny kämilleşdirmek boýunça teklipleri
taýýarlamaga;
3) fiziki we ýuridik şahslara bellenen tertipde hukuk maglumatlaryny
bermäge;
4) Türkmenistanyň kodekslerini neşir etmäge;
5) Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bagly meseleler boýunça gollanmalary
taýýarlamaga we neşir etmäge;
6) hukukçylaryň we beýleki hünärmenleriň hünär derejelerini
ýokarlandyrmak işini guramaga, okuw-usuly gollanmalary taýýarlamaga;
7) öz işini amala aşyrmak üçin zerur maglumatlary ministrliklerden we
pudaklaýyn dolandyryş edaralaryndan, gaýry ýuridik we fiziki şahslardan
bellenilen tertipde almaga;
8) kadalaşdyryjy hukuk namalaryň taslamalaryna hukuk seljermesi geçirilende
olaryň hiline baha bermek üçin degişli hünärmenleri bellenen tertipde işe
çekmäge;
9) degişli edaralarda kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň döwlet belligine
alynmagy bilen baglanyşykly barlaglary geçirmäge we barlagyň netijesi boýunça
teklipleri bermäge;
10) hukuk kömegini bermek işini ygtyýarlylandyrmaga;
11) daşary ýurt döwletleri bilen hukuk maglumatlaryny alyşmaga;
12) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde beýleki işleri amala aşyrmaga.
18-nji madda. Adalat edaralarynyň teklibi
1. Adalat edaralary kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň döwlet belligine
alynmagy bilen baglanyşykly barlaglary geçirýär hem-de döwlet belligine
alynmaga degişli, ýöne bellige alynmadyk şol kadalaşdyryjy hukuk namalar
babatynda ony kabul eden edaralara teklip berýär.
2. Teklip döwlet häkimiýet edarasy tarapyndan ýüze çykarylan kanun
bozulmalaryny aradan aýyrmak barada degişli çäreler görmek arkaly, onda
bellenen möhletde, ýöne bir aýdan gijä galman seredilmäge degişlidir. Teklibiň
serediljek wagty we ýeri barada degişli adalat edarasy öňünden habarly
edilmelidir we oňa seredilende adalat edaralarynyň wekili gatnaşyp biler.
3. Teklibiň seredilmeginiň netijesi we görlen çäreler barada degişli adalat
edarasyna teklibe seredilenden soň bäş günden gijä galman habar berilmelidir.
IV BAP. ADALAT EDARALARYNYŇ IŞGÄRLERINIŇ
HUKUK ÝAGDAÝY WE DURMUŞ TAÝDAN GORAGLYLYGY
19-njy madda. Adalat edaralarynda gulluk
1. Adalat edaralaryndaky gulluk döwlet gullugynyň bir görnüşidir. Adalat
edaralarynyň işgärleriniň, şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalary tarapyndan bellenilen talaplara laýyklykda adalat edaralarynyň
wezipelerini ýerine ýetirýän işi adalat edaralaryndaky gulluk bolup
durýar.
2. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hukuk ýagdaýy we olaryň gulluk şertleri
şu Kanun hem-de adalat edaralarynyň işini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýär.
3. Adalat edaralarynyň işgärleriniň zähmet gatnaşyklary Türkmenistanyň
zähmet kanunçylygy, şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalary bilen düzgünleşdirilýär.
20-nji madda. Adalat edaralarynda işlemek bilen baglanyşykly çäklendirmeler
1. Adalat edaralarynyň işgärleriniň:
1) mugallymçylyk, ylmy we döredijilik işinden başga hak tölenilýän iş bilen
meşgullanmaga;
2) özüniň ýa-da öz ynanylan wekiliniň üsti bilen telekeçilik işi bilen
meşgullanmaga;
3) döwlet emlägini we gulluk maglumatlaryny gulluk bilen bagly bolmadyk
maksatlar üçin peýdalanmaga;
4) wezipe ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly fiziki we
ýuridik şahslaryň hyzmatlaryny şahsy maksatlar üçin peýdalanmaga;
5) syýasy partiýalarda agzalyga durmaga we haýsydyr bir syýasy partiýany
goldap çykyş etmäge hukugy ýokdur.
2. Adalat edaralarynyň işgärleri şol bir wagtda saýlawly döwlet häkimiýet
edaralaryň hem-de ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryň agzalary bolup
bilmeýärler.
21-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleri
1. Adalat edaralarynda gulluk etmek üçin öz ahlak sypatlary, iş
başarnyklary we bilim derejesi boýunça adalat edaralarynyň üstüne ýüklenen
wezipeleri ýerine ýetirmäge ukyply Türkmenistanyň raýatlary kabul edilýär.
2. Adalat edaralarynyň hünär derejesi berilmäge degişli wezipelerine ýokary
bilimi bolan Türkmenistanyň raýatlary bellenilýär.
3. Adalat edaralarynyň ýokary ýuridik ýa-da beýleki ýokary bilimi bolan
işgärlerine öz eýeleýän wezipesine, hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän
iş döwrüne laýyklykda hünär derejeleri berilýär. Adalat edaralarynyň
işgärlerine hünär derejelerini bermegiň we olardan mahrum etmegiň tertibi
Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan tassyklanylýar.
4. Hünär derejeleri berlen adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň
Prezidenti tarapyndan tassyklanylýan nusgadaky gulluk lybasy we oňa dakylýan
nyşanlar bilen tölegsiz üpjün edilýär.
5. Adalat edaralarynda iş döwri 20 ýyldan az bolmadyk we ýustisiýanyň kiçi
geňeşçisi ýa-da ondan ýokary hünär derejesi bolan, adalat edaralaryndan işden
çykan adamlaryň gulluk lybasyny geýmäge hukugy bardyr. Bu kada adalat
edaralarynyň işgäriniň abraýyny masgaralaýan etmişi edendigi üçin işden
boşadylan ýa-da hünär derejesinden mahrum edilen adamlara degişli däldir.
6. Adalat edaralarynyň işgärlerine şahsyýetnama berilýär.
Şahsyýetnama adalat edaralarynyň işgäriniň şahsyýetini, wezipesini we
hünär derejesini tassyklaýan resminamadyr. Şahsyýetnamanyň nusgasy we onuň
berilmeginiň tertibi Türkmenistanyň Adalat ministri tarapyndan tassyklanylýar.
7. Türkmenistanyň adalat edaralarynyň işgärleri wezipä bellenende, döwlet
sylaglary bilen sylaglananda, hünär derejeleri berlende we beýleki aýratyn
dabaraly ýagdaýlarda Türkmenistanyň harby we hukuk goraýjy edaralarynyň harby
gullukçylarynyň hem-de işgärleriniň kasamyny kabul edýärler.
8. Adalat edaralaryna işe kabul edilen işgäriň kazyýet we beýleki hukuk
goraýjy edaralaryndaky iş we gulluk ýyllary hem-de ýuridik maslahathanalarda
adwokat bolup işlän iş döwri adalat edaralaryndaky iş döwrüne goşulýar.
9. Adalat edaralarynyň işgärini gulluk bähbitlerinden ugur alyp adalat
edaralarynyň ulgamyna girýän başga bir edarasyna geçirmek Türkmenistanyň zähmet
kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
22-nji madda. Adalat edaralaryndaky gullugyň bes edilmegi
1. Adalat edaralaryndaky gulluk işgär işden çykarylanda bes edilýär.
2.Türkmenistanyň zähmet kanunçylygynda göz öňünde tutulan esaslardan
başga-da, adalat edaralarynyň işgäri ýolbaşçynyň başlangyjy boýunça şu
halatlarda işden çykarylyp bilner:
1) adalat edaralarynyň işgäriniň abraýyny masgaralaýan etmişi edende;
2) adalat edaralaryndaky gulluk bilen baglanyşykly çäklendirmeler berjaý
edilmedik ýagdaýynda;
3) döwlet syryny we kanun arkaly goralýan beýleki maglumatlary aýan
edendigi üçin.
23-nji madda. Adalat edaralarynyň işgäriniň wezipesine, hünär derejesinde
we adalat edaralaryndaky gullugyna dikeldilmegi
1. Bikanun işden çykarylan, başga wezipä geçirilen ýa-da hünär derejesinden
mahrum edilen adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda öňki wezipesine we öňki hünär derejesinde dikeldilmäge ýa-da olaryň
razylygy bilen deň derejedäki başga wezipä bellenilmäge degişlidir.
2. Adalat edaralaryndaky gullugyna dikeldilen işgäriň işden mejbury boş
bolan wagty nobatdaky hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän umumy iş
döwrüne goşulýar.
24-nji madda. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da
onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanan ýa-da Türkmenistanyň Prezidenti
tarapyndan wezipä bellenilen adalat edaralarynyň işgäri üçin kepillikler
1. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň
wezipesine saýlanan ýa-da Türkmenistanyň Prezidentiniň namasy bilen başga
wezipä bellenilen adalat edaralarynyň işgäriniň degişli ygtyýarlyklaryny amala
aşyrýan döwründe adalat edaralaryndaky gullugy togtadylýar.
2. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, Adalatçynyň ýa-da onuň
orunbasarynyň wezipesine saýlanylan adalat edaralarynyň işgäriniň ygtyýarlyk
möhleti tamamlanandan soň ol öňki işlän wezipesine, beýle mümkinçiligiň ýok
halatynda onuň islegine görä öňküsi bilen deň derejedäki başga wezipä bellenilýär.
3. Adalat edaralarynyň işgäriniň Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna,
Adalatçynyň ýa-da onuň orunbasarynyň wezipesine saýlanylmagy ýa-da
Türkmenistanyň Prezidentiniň namasy bilen başga wezipä bellenilmegi bilen
baglanyşykly degişli ygtyýarlyklaryny amala aşyran döwri onuň umumy iş döwrüne
we nobatdaky hünär derejesiniň berilmegine hukuk berýän iş döwrüne goşulýar.
25-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleriniň maddy üpjünçiligi
1. Adalat edaralarynyň işgärleriniň zähmet haky wezipe aýlyk hakyndan,
hünär derejeleri üçin goşmaça töleglerden ybaratdyr. Wezipe aýlyk hakynyň we
hünär derejeleri üçin goşmaça tölegiň möçberi Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti tarapyndan kesgitlenilýär.
2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen adalat edaralarynyň
işgärlerine şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk beýleki goşmaça tölegler we maddy
üpjünçilikler hem bellenilip bilner.
26-njy madda. Adalat edaralarynyň işgärlerine öwezini dolmalar we
kepillikler
1. Adalat edaralarynyň işgäriniň adalat edaralarynyň ulgamyna girýän başga
edarasyna geçirilmegi ýa-da adalat edarasynyň ýerleşýän ýeriniň üýtgedilmegi
sebäpli täze ýaşaýyş ýerine göçmegi bilen baglanyşykly aşakdaky tölegler
bellenilýär:
1) adalat edaralarynyň işgäriniň we onuň maşgala agzalarynyň ýol
harajatlarynyň we öý goşlaryny daşamak bilen bagly edilen çykdajylaryň öwezini
dolmak;
2) ýola taýýarlyk görmek we täze ýaşaýyş ýerinde ýerleşmek üçin gerek bolan
günlere pul üpjünçiligi, ýöne alty günden köp bolmazdan, şeýle hem onuň ýolda
bolýan wagty üçin pul üpjünçiligi.
Görkezilen öwezini dolmalaryň möçberi we olary tölemegiň tertibi
Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bellenilýär.
2. Adalat edaralarynyň işgärleri gulluk iş saparyna iberilende
Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenen möçberlerde hem-de
tertipde gulluk iş saparynyň çykdajylarynyň öwezi dolunýar.
27-nji madda. Adalat edaralarynyň işgärleriniň durmuş taýdan goraglylygy
1. Döwlet adalat edaralarynyň işgärleriniň durmuş taýdan goraglylygyny kepillendirýär.
2. Adalat edaralarynyň işgärleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde ýaşaýyş jaýy bilen üpjün edilýär.
3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary ýaşaýyş jaý şertleriniň
gowulandyrylmagyna mätäç adalat edaralarynyň işgärlerine abadanlaşdyrylan
gulluk ýaşaýyş jaýyny ilkinji nobatda bermäge, olar wezipä bellenende bolsa
alty aýyň içinde üpjün etmäge borçludyrlar.
4. Adalat edaralarynyň işgärlerini gulluk ýaşaýyş jaýy bilen üpjün etmegiň
we ondan peýdalanmagyň tertibi Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygy bilen
düzgünleşdirilýär.
5. Adalat edaralarynyň işgärleriniň hususy eýeçiligine şahsy kömekçi
hojalygyny alyp barmak üçin mellek ýeri we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin
ýer böleklerini nobatsyz almaga hukugy bardyr.
6. Adalat edaralarynyň işgärleri gulluk iş saparlaryna iberilende ulaglaryň
ähli görnüşlerinde gatnamak üçin ýolagçy peteklerini nobatsyz almaga, şeýle hem
myhmanhanada ilkinji nobatda ýerleşmäge bolan hukukdan peýdalanýar.
7. Adalat edaralarynyň işgärlerine Türkmenistanyň Prezidenti,
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralary tarapyndan şu Kanunda göz öňünde tutulmadyk goşmaça ýeňillikler
hem-de durmuş taýdan goraglylygyň beýleki kepillikleri bellenilip bilner.
V BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
28-nji madda. Adalat edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki
taýdan üpjünçiligi
1. Adalat edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan
üpjünçiligi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar.
2. Ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralary özleriniň garamagyndaky
çäklerinde ýerleşýän adalat edaralaryny degişli edara jaýlary bilen üpjün
etmäge borçludyrlar.
3. Adalat edaralary ulag we tehniki serişdeler bilen Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilýän tertipde üpjün edilýär.
29-njy madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
jogapkärçilige eltýär.
30-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2016-njy ýylyň 18-nji iýuny.
№ 407-V.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Ýaşaýyş jaýlarynyň we gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektleriň paýly gurluşygy hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 1, 40-nji madda)
(Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V, 08.11.2014 ý. № 147-V, 18.08.2015
ý.
№ 276-V, 20.03.2017 ý. № 529-V, 04.11.2017 ý. № 636-V we 25.11.2017 ý. №
658-V Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun paýly gurluşyk babatdaky işiň hukuk, ykdysady we guramaçylyk
esaslaryny belleýär, fiziki we ýuridik şahslaryň pul serişdeleriniň
çekilmeginiň hasabyna ýaşaýyş jaýlarynyň we gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektleriň paýly gurluşygy bilen baglanyşykly gatnaşyklary
düzgünleşdirýär, paýçylaryň we gurujylaryň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň
goralmagynyň kepilliklerini belleýär.
1-nji bap. Umumy düzgünler
1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler
Şu Kanunyň maksatlary üçin aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) paýly gurluşyk – gurluşygyň, ýaşaýyş jaýlarynyň we
(ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň gurluşygy üçin, gurujylar
tarapyndan paýçylaryň pul serişdeleriniň çekilmeginde alnyp
barylýan görnüşi;
2) gurujy – Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde özüne berlen ýer böleginde ýaşaýyş jaýyny we (ýa-da) gozgalmaýan
emläge degişli başga obýekti öz güýji we (ýa-da) üçünji bir şahslary çekmek
bilen gurmak üçin paýçylaryň pul serişdelerini çekýän, Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahs;
3) paýçy – gurujy bilen ýaşaýyş jaýynyň ýa-da
gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň paýly gurluşygyna gatnaşmagyň
şertnamasyny (mundan beýläk – paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy) baglaşan
Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan, on sekiz ýaşyny dolduran Türkmenistanyň
raýaty, ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanýan fiziki
şahs, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahs;
4) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy – paýly
gurluşygyň obýektiniň gurluşygy bilen baglanyşykly hukuk gatnaşyklaryny
düzgünleşdirýän, gurujynyň we paýçynyň arasynda baglaşylýan ylalaşyk;
5) ýaşaýyş jaýlary – paýçylaryň pul serişdeleriniň
çekilmeginiň hasabyna gurulýan, ýaşaýyş jaý toplumyna girýänbir öýli ýaşaýyş
jaýlary hem-de iki we şondan köp öýli ýaşaýyş jaýlary, şeýle hem bu ýaşaýyş
jaýlarynda ýerleşýän sosial-medeni, administratiw, durmuş wesöwda maksatly
obýektler;
6) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektler – paýçylaryň
pul serişdeleriniň çekilmeginiň hasabyna gurulýan sosial-medeni, administratiw,
durmuş, söwda we önümçilik maksatly aýratyn duran obýektler;
7) ulanylmaga berilmegine rugsat – döwlet kabul ediş
toparynyň ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga
obýektleriň kabul edilmegi hakynda ykrarhat.
2-nji madda. Türkmenistanyň paýly gurluşyk babatdaky kanunçylygy
Türkmenistanyň paýly gurluşyk babatdaky kanunçylygy Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan
hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.
Ikinji bölegi
Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda aýyrlan.
3-nji madda. Şu Kanunyň hereket edýän çygry
1. Şu Kanunyň hereketi paýçylar bilen gurujylaryň arasynda paýly
gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy ýa-da paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga
şertnamalaýyn borçnamalara esaslanýan gatnaşyklara degişlidir.
2-nji bölegi
Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.
4-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektleri
Şular paýly gurluşygyň obýektleri bolup durýarlar:
1) öýler we bir öýli ýaşaýyş jaýlar (mundan beýläk – öý);
2) köp öýli ýaşaýyş jaýlarynda ýerleşýän sosial-medeni, administratiw,
durmuş we söwda maksatly obýektler ýa-da olaryň aýratyn bölekleri;
3) aýratyn durýan sosial-medeni, administratiw, durmuş, söwda we önümçilik
maksatly obýektler ýa-da olaryň aýry-aýry bölekleri.
2-nji bap. Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan
düzgünleşdirmek we gözegçilik
5-nji madda. Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmek we
gözegçilik
Paýly gurluşyk babatda döwlet tarapyndan düzgünleşdirmek we gözegçilik Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, şeýle hem gurluşuk babatda ygtyýarlyk berlen edara (mundan
beýläk – ygtyýarlyk berlen edara) we çäklerinde ýaşaýyş jaýlarynyň we
(ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektleriň paýly gurluşygy amala
aşyrylýan ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan amala
aşyrylýar.
6-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) paýly gurluşyk babatda döwlet syýasatyny kesgitleýär;
2) paýly gurluşyk babatda ygtyýarlyk berlen edarany kesgitleýär;
3-nji
bendi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
4) paýly gurluşyk babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul edýär;
5) paýly gurluşyk babatda gözegçiligi amala aşyrýar;
6) paýly gurluşyk babatda başga wezipeleri amala aşyrýar.
7-nji madda. Ygtyýarlyk berlen edaranyň ygtyýarlylygy
Ygtyýarlyk berlen edara:
1) paýly gurluşyk babatda döwlet syýasatyny amala aşyrýar;
2) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde paýly gurluşyk babatda kadalaşdyryjy
hukuk namalaryny kabul edýär;
3-nji, 5-nji, 6-njy,
61-nji, 62-nji
bentleri Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
4) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamalaryny hasaba almagy amala
aşyrýar;
7) raýatlaryň we ýuridik şahslaryň şu Kanunyň bozulmagy bilen baglanyşykly
ýüz tutmalaryna garaýar;
8) paýçylara we gurujylara paýly gurluşygyň meseleleri boýunça zerur bolan
maslahat kömegini berýär;
9) paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasyny işläp düzýär we tassyklaýar;
10) paýly gurluşyk babatda onuň ygtyýarlygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýar.
8-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralarynyň ygtyýarlylygy
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary:
1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda guruja ýer bölegini berýärler we
ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
gurluşygyna rugsat berýärler;
11) guruja paýly
gurluşygyň obýektini ulanyşa bermegi üçin rugsat berýärler;
12-nji
bendi Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
2) gurujylara Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplarynyň bozulmalaryny
aradan aýyrmak hakynda ýerine ýetirilmegi hökmany bolan tabşyryknamalary
iberýärler, gurujylary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçilige
çekmek üçin zerur bolan çäreleri görýärler;
3) raýatlaryň we ýuridik şahslaryň şu Kanunyň bozulmagy bilen baglanyşykly
ýüz tutmalaryna garaýarlar;
4) paýly gurluşyk babatda olaryň ygtyýarlyklaryna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýarlar.
9-njy madda
Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.
10-njy madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy hasaba alnan
mahalynda bildirilýän talaplar
1. Şu Kanunyň 14-nji maddasynda göz öňünde tutulan paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasy hasaba alnan mahalynda gurujy ygtyýarlyk berlen edara
degişli arza bilen ýüz tutmalydyr we şu aşakdaky resminamalaryň göçürme
nusgalaryny bermelidir:
1) ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde ýer böleginiň berlendigi hakynda resminamanyň;
2) taslama beýannamasynyň;
3) gurluşyk-gurnama işlerini amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda berlen ygtyýarnamanyň. Eger ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy
gurujy tarapyndan öz güýji bilen amala aşyrylmaýan bolsa, ol ygtyýarlyk berlen
edara gurluşyk-gurnama işleriniň ýerine ýetirilmegi üçin şertnama baglaşan
potratçy guramanyň şeýle işleri amala aşyrmak üçin ygtyýarnamasynyň göçürme
nusgasynyň;
4) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamanyň;
5) Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlar, ýygymlar we beýleki hökmany
tölegler boýunça bergisiniň ýokdugy hakynda salgyt edaralarynyň kepilnamasynyň.
Ygtyýarlyk berlen edara zerur bolan halatlarda berlen resminamalaryň deňeşdirilmegi
üçin bu resminamalaryň asyl nusgalarynyň berilmegini talap etmäge haklydyr.
2. Ygtyýarlyk berlen edaranyň şu maddanyň birinji böleginde görkezilmedik
resminamany talap etmäge haky ýokdur.
3. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň hasaba alynmagy ygtyýarlyk
berlen edara tarapyndan bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
3-nji bap. Paýly gurluşygy amala aşyrmak üçin
esaslar we şertler
11-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy
1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasyna laýyklykda ýazmaça
görnüşde baglaşylýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy paýly gurluşygy
amala aşyrmak üçin esas bolup durýar.
2. Paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasy boýunça paýçy bolup diňe Türkmenistanyň raýaty bolup durýan adam
çykyş edip bilýär. Paýly gurluşygyň obýekti aýratyn durýan sosial-medeni,
administratiw, durmuş, söwda we önümçilik maksatly obýektleriň aýratyn bölegi,
şeýle hem köp öýli ýaşaýyş jaýynda duran sosial-medeni, administratiw, durmuş
we söwda maksatly obýekt ýa-da onuň aýratyn bölegi bolup durýan paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasy boýunça paýçylar bolup, diňe ýuridik şahsy döretmezden
telekeçilik işi bilen meşgullanýan fiziki şahslar we Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahslar çykyş edip bilýärler.
12-nji madda. Paýly gurluşyga gdtnaşmagyň şertnamasynyň baglaşylmagy
1. Raýatlaryň we ýuridik şahslaryň guruja beren ýazmaça ýüz
tutmalary paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynybaglaşmak üçin esas
bolup durýar.
2. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmak
üçin raýatlaryň we ýuridik şahslaryň ýazmaça ýüz tutmalaryny bellige
almaga borçludyr.
3. Gurujy paýly gurluşygyň şertnamalaryny gelip gowşan ýazmaça ýüz
tutmalaryň nobatlylygyny hasaba almak bilen baglaşýar.
4. Paýçy, paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmazdan
öň gurujydan tanyşmak üçin şu aşakdakylary talap etmäge haklydyr:
1) gurujynyň esaslandyryjy resminamalaryny;
2) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamany;
3) salgyt edarasynda hasaba alnandygy hakynda şahadatnamany;
4-nji we 6-njy
bentleri Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
5) oňa girizilen ähli üýtgetmeleri özünde jemleýän taslama resminamalaryny;
5. Eger paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan bolsa, onda paýly
gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny baglaşmazdan öň paýçynyň tanyşmak üçin
gurujydan onuň maliýe hojalyk işini amala aşyrmagynyň soňky ýyl üçin auditor
netijenamasyny we gurujynyň gurulýan obýekti onuň gurluşygy alnyp barylýan
döwründe we kepillikli ulanyş döwründe ätiýaçlandyrandygyny tassyklaýan
resminamany talap etmäge hem hukugy bardyr.
13-nji madda. Şertnamanyň mazmunyna bildirilýän hökmany talaplar
1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda şular bolmalydyr:
1) paýly gurluşygyň obýekti ýerleşýän ýaşaýyş jaýynyň ýa-da
gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň ýerleşýän ýeri we ady;
2) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
ulanylmaga berilmeginiň möhletleri;
3) paýly gurluşygyň obýektiniň bahasy;
4) taraplaryň hukuklary, borçlary we jogapkärçiligi;
5) paýly gurluşygyň obýektiniň bahasynyň möçberi we töleniş möhletleri,
şeýle hem paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy bozulan mahalynda paýçynyň pul
serişdelerini yzyna gaýtarmagynyň şertleri we tertibi;
6) gurujyda (potratçyda) gurluşyk-gurnama işlerini ýerine ýetirmek üçin
ygtyýarnamasynyň bardygy hakynda maglumatlar;
7) paýly gurluşygyň obýektiniň hiliniň kepilligi;
8) taraplaryň rekwizitleri.
2-nji bölegi
Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.
3. Aýry-aýry halatlarda Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyňmazmunyna başga talaplar hem bellenilip bilner.
14-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň kepillendiriş
taýdan tassyklanylmagy we bellige alynmagy
1. Gurujy paýçy tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyna
ýa-da oňa goşmaça ylalaşyga gol çekilen gününden otuz senenama
gününiň dowamynda ygtyýarlyk berlen edara olaryň şu Kanunyň 13-nji
maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan talaplara laýyk gelýändiginiň
barlanylmagy üçin agzalan şertnamanyň ýa-da goşmaça ylalaşygyň bäş nusgalygyny,
şeýle hem taslama beýannamasyny berýär. Ygtyýarlyk berlen edara paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasyna ýa-da onuň goşmaça ylalaşygyna on iş gününiň dowamynda
seredýär we paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy agzalan talaplara gabat
gelmedik halatynda ýa-da goşmaça ylalaşyk bilen paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyň arasynda çaprazlyklar ýüze çykarylan halatynda, gabat
gelmezlikleri we (ýa-da) çaprazlyklary aýyrmak üçin olary guruja gaýtarýar.
2. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy şu Kanunyň 13-nji maddasynyň
birinji böleginde bildirilýän talaplara laýyk gelende ýa-da goşmaça ylalaşyk
bilen paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň arasynda çaprazlyklar bolmadyk
mahalynda şetrnamanyň ýa-da goşmaça ylalaşygyň her bir nusgalygynda ygtyýarlyk
berlen edara tarapyndan "Seredildi" diýlen belgisi bolan möhürçe
goýulýar.
3. "Seredildi" belgili paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy,
oňa goşulýan goşmaça ylalaşyk kepillendiriş taýdan tassyklanylmaga degişlidir.
4. Paýly gurluşugyň obýekti öý bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyň kepillendiriş taýdan tassyklanylany üçin dowlet pajy
töletdirilmeýär. Paýly gurluşugyň obýekti şu Kanynyň 4-nji maddasynyň 2-nji we
3-nji bentlerinde görkezilen obýektler bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyň kepillendiriş taýdan tassyklanylany üçin Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet pajy töletdirilýär.
5. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy, oňa goşulýan goşmaça
ylalaşyk kepillendiriş taýdan tassyklanylan gününden otuz senenama
gününiň dowamynda agzalan şertnamanyň, oňa goşulýan ylalaşygyň her biriniň dört
nusgalygyny hasaba alynmaklary üçin ygtyýarlyk berlen edara berýär.
6. Ygtyýarlyk berlen edara paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny, oňa
goşulýan goşmaça ylalaşygy bellige almagy gurujy tarapyndan ol berlenden soň
paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň, oňa goşulýan goşmaça ylalaşygyň her
bir nusgalygyna "Hasaba alyndy" belgili möhürçäniň goýulmagy
arkaly on iş gününiň dowamynda amala aşyrýar we paýça hem-de guruja gol
çekdirip, her haýsyna bir nusgadan tabşyrýar.
Eger paýly gurluşygyň obýekti öý bolup durýan bolsa, onda şeýle şertnamanyň
bellige alynmagy mugt amala aşyrylýar.
Paýly gurluşygyň obýekti şu Kanunyň 4-nji maddasynyň 2-nji we 3-nji
bentlerinde görkezilen obýektler bolup durýan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyň bellige alynmagy ygtyýarlyk berlen edara tarapyndan bellenilen
tölege amala aşyrylýar.
15-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasy
1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasy paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasynda olaryň aýratynlykda görkezilmegi bilen, paýly
gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň bahasynyň we gurujynyň onuň
gurluşygy boýunça hyzmatlarynyň bahasynyň jemi pul möçberi ýaly hasaplanylýar.
2. Paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň bahasy ylalaşylan
hyrhlardan ugur alnyp kesgitlenilýär. Şonda paýly gurluşygyň obýektiniň
gurluşygy üçin harajatlaryň bahasy gurluşyk meýdançasynyň çäklerinde geçirilen
daşky ulgamlara birikdirmek boýunça çykdajylary hem öz içine alyp biler,
maliýeleşdirilmegi ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň ýa-da
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň hasabyna amala
aşyrylýan daşky ulgamlaryň özleriniň gurluşygy, düýpli ýa-da gündelik
abatlanylmagy boýunça çykdajylar muňa degişli däldir.
Gurujynyň hyzmatlarynyň bahasy şertnamanyň taraplarynyň ylalaşmagy boýunça
kesgitlenilýär.
3. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa,
şertnamanyň bahasy taraplaryň ylalaşmagy arkaly ol baglaşylandan soň hem
üýtgedilip bilner.
4. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça paýçy bilen gurujynyň
arasyndaky islendik özara hasaplaşyklar diňe paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasy ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alnandan soň amala
aşyrylyp bilner.
5. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň bahasynyň tölenilmegi paýçy
tarapyndan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň ýanyna goşulýan töleg
tertipnama laýyklykda ýörite bank hasabyna pul serişdeleriniň nagt ýa-da nagt
däl görnüşde geçirilmegi arkaly birwagtlaýyn ýa-da tapgyrlaýyn geçirilýär.
6. Bank hyzmaty hakyndaky şertnama boýunça we gurujynyň ýazmaça arzasy
esasynda ýörite bank hasaby her bir ýaşaýyş jaýy üçin Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde karz edarasynda açylýar.
7. Gurujynyň paýly gurluşygyň obýektiniň gurluşygy üçin harajatlaryň hakyky
bahasynyň maliýeleşdirilmegi karz edarasy tarapyndan paýçylaryň paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasyna laýyklykda ýörite bank hasabyna geçiren pul
serişdeleriniň hasabyna hakyky ýerine ýetirilen işleriň möçberlerini
tassyklaýan resminamalaryň esasynda amala aşyrylýar.
Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy ýatyrylanda ýa-da Türkmenistanyň
kanunçylygynda göz öňünde tutulan başga esaslar ýüze çykan halatynda paýçylaryň
ýörite bank hasabyna geçiren pul serişdeleri karz edarasy tarapyndan degişli
resminamalaryň esasynda öz eýelerine gaýtarylyp berilýär.
Şu bölekde görkezilen resminamalaryň sanawy ygtyýarlyk berlen edara
tarapyndan Türkmenistanyň Merkezi banky bilen ylalaşmak arkaly kesgitlenilýär.
16-njy madda. Paýly gurluşyk amala aşyrylýan mahalyndaky çäklendirme
Gurujynyň Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlar, ýygymlar
(paçlar) we beýleki hökmany tölegler boýunça bergisi emele gelen
halatynda, gurujy degişli bergisini üzýänçä täze paýçylaryň pul
serişdelerini çekmäge haky ýokdur.
17-nji madda. Taslama beýannamasy
1. Taslama beýannamasy gurujy we gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlary
özünde jemleýär.
Ikinji we dördünji
bölekleri Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
3. Taslama beýannamasyna üýtgetmeler girizilen halatynda gurujy ol
üýtgetmeler barada üç iş gününiň dowamynda paýçylara habar bermäge borçludyr.
5. Gurujy tarapyndan şu Kanunda bellenilen taslama beýannamasyna
bildirilýän talaplar bozulan halatynda, paýçy geleşigi hakyky däl
diýip ykrar etmek hakynda talap arzasy bilen kazyýete ýüz tutmaga haklydyr.
6. Taslama beýannamasynyň asyl nusgasynyň saklanylmagy gurujy
tarapyndan amala aşyrylýar.
18-nji madda. Gurujy hakynda maglumatlar
1. Gurujy hakynda maglumatlarda şular görkezilýär:
1) gurujynyň, onuň esaslandyryjylarynyň doly ady we ýerleşýän ýeri;
2) gurujynyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy hakynda şahadatnamanyň
berlen senesi we belgisi;
3) gurujyda tertip san belgisiniň, şu ygtyýarnamanyň berlen senesiniň we
möhletiniň görkezilmegi bilen gurluşyk-gurnama işleriniň amala aşyrylmagy üçin
ygtyýarnamasynyň barlygy;
4) gurujy tarapyndan ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektiň gurluşygy üçin karz (nesýe) serişdeleriniň çekilmegi baradaky
maglumatlar;
2. Ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
gurluşygy gurujynyň öz güýji bilen alnyp barylmaýan bolsa, şu maddanyň birinji
böleginiň 3-nji, 4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan maglumatlar ýaşaýyş
jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygyny amala
aşyrýan potratçy gurama babatda berilýär.
19-njy madda. Gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlar
Gurluşygyň taslamasy hakynda maglumatlarda şular görkezilýär:
1) gurluşygyň taslamasynyň maksady we onuň durmuşa geçirilmeginiň
möhletleri;
2) ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda guruja ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge
degişli başga obýektiň gurluşygy üçin ýer böleginiň berilmegi barada kararynyň
senesi we san belgisi;
3) gurulýan ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga
obýektiň ýerleşýän ýeri;
4) paýçylaryň ýaşaýyş jaýyndaky we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektdäki umumy emläginiň düzümi;
5-nji
bendi Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 84-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
6) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga
obýektiň gurluşygynyň bahasy;
7) işe çekilen gurluşyk-gurnama we başga işleri amala aşyrýan guramalaryň
sanawy.
20-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektiniň gurujy tarapyndan paýça
berilmeginiň möhletleri
1. Gurujy paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletde paýça bermäge borçludyr, şu
maddanyň ikinji böleginde bellenilen halaty muňa degişli däldir.
2. Eger ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga
obýektiň gurluşygy şertnamada göz öňünde tutulan möhletde tamamlanyp
bilinmejek halatynda, gurujy agzalan möhletiň geçmeginden azyndan iki aý
öň paýça degişli maglumatlary we paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny
üýtgetmek hakynda teklibi ibermäge borçludyr.
Gurujy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektiniň paýça berilmeginiň paýly
gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde tutulan möhletiniň üýtgedilmegi
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
3. Gurujy tarapyndan paýça paýly gurluşygyň obýektiniň
berilmegi ol ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektiň ulanylmaga berilmegine rugsat alandan soň amala aşyrylýar.
4. Gurujy paýly gurluşygyň obýektiniň berilmeginiň paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen möhleti gelmezinden azyndan bir aý öň
paýça ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
gurluşygynyň tamamlanýandygy hakynda habar bermäge hem-de paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasyna laýyklykda paýça paýly gurluşygyň obýektini kabul
etmegiň zerurdygy hakynda duýdurmaga borçludyr.
5. Paýly gurluşygyň obýekti berilmäge taýýar bolan mahalynda paýçy bu
obýekti bäş iş gününiň dowamynda kabul etmäge borçludyr.
6. Paýly gurluşygyň obýekti şu Kanunyň 21-nji maddasynyň birinji böleginde
görkezilen talaplara laýyk gelmedik halatynda, paýçy gurujydan şol laýyk
gelmezlikleriň görkezilmegi bilen ykrarhatynyň düzülmegini talap etmäge
hem-de gurujy şu Kanunyň 21-nji maddasynyň ikinji böleginde göz öňünde
tutulan öz borçlaryny ýerine ýetirýänçä kabul ediş-tabşyryş
ykrarhatyna gol çekmekden boýun gaçyrmaga haklydyr.
7. Paýçy paýly gurluşygyň obýektini kabul etmekden boýun gaçyran
ýa-da ýüz dönderen halatynda, ýa-da paýçynyň ýerleşýän
ýerini anyklamak mümkin bolmadyk halatynda gurujy iki aý geçenden soň
ygtyýarlyk berlen edara bilen bilelikde paýly gurluşygyň obýektiniň paýça
berilmeginiň mümkin däldiginiň sebäplerini görkezmek bilen ykrarhatyny düzmäge
haklydyr. Şunda paýly gurluşygyň obýektine tötänlikden zeper ýetmeginiň
ýa-da tötänlikden ýok bolmagynyň töwekgelçiligi şeýle ykrarhat düzülen
gününden başlap paýça geçen diýlip hasaplanylýar.
21-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz öňünde
tutulan hiliň kepillikleri
1. Gurujy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine,
taslama-smeta resminamalarynyň talaplaryna we başga hökmany talaplara laýyk
gelýän hili bolan paýly gurluşygyň obýektini paýça bermäge borçludyr.
2. Eger paýly gurluşygyň obýekti gurujy tarapyndan paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerinden we (ýa-da) şu maddanyň birinji böleginde
görkezilen şeýle obýektiň hiliniň ýaramazlaşmagyna getiren hökmany talaplaryň
ýoýulmagy bilen ýa-da ol paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz
öňünde tutulan ulanylmagy üçin ýaramsyz edýän kemçilikler bilen gurlan
bolsa, paýçy öz garamagyna görä gurujyny şulara borçly etmäge haklydyr:
1) kemçilikleri muzdsuz düzetmäge;
2) şertnamanyň bahasyny barabarlykda azaltmaga;
3) kemçilikleri aýyrmak üçin çykdajylaryň öwezini dolmaga.
3. Paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan
emläge degişli başga obýektiň düzümine girýän tehnologik we inženerçilik
enjamlaryny hem goşmak bilen paýly gurluşygyň obýekti üçin kepillik möhleti
paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilýär we bir ýyldan az bolup
bilmez. Kepillik möhleti paýly gurluşygyň obýektiniň kabul ediş-tabşyryş
ykrarhatyna gol çekilen gününden başlap hasaplanylýar.
4. Paýçynyň paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da)
gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň hiliniň pesligi bilen baglanyşykly,
eger şeýle hili kepillik möhletiniň dowamynda ýüze çykarylan bolsa, guruja
talaplaryny bildirmäge haky bardyr.
5. Eger kemçilikler ulanylmagyna bildirilýän talaplaryň bozulmagy
ýa-da paýçynyň özi tarapyndan geçirilen ýa-da onuň işe çeken üçünji şahslarynyň
geçiren göwnejaý däl abatlamagy netijesinde bolup geçendigini subut etse, onda
gurujy kepillik möhletiniň dowamynda paýly gurluşygyň obýektiniň
ýetmezçilikleri üçin jogapkärçilik çekmeýär.
22-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň
başga birine berilmegi
1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň başga birine
berilmegi şertnama ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alnan pursatyndan başlap
taraplaryň paýly gurluşygyň obýektini kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çeken
pursatyna çenli rugsat berilýär.
2. Talabyň başga birine berilmeginiň amala aşyrylmagy paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasyna goşmaça ylalaşyk bilen resmileşdirilýär, onda özi
boýunça paýçynyň geçirýän, täze paýçynyň bolsa edinýän paýly gurluşygyň
obýektine talap bildirmek hukugynyň bahasy hakynda maglumatlar bolmalydyr.
3. Paýçynyň paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça talabyň başga
birine berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala
aşyrylýar.
23-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy boýunça
borçnamalaryň ýerine ýetirilmegi
1. Paýçynyň borçnamalary pul serişdelerini doly möçberde geçiren we
paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasyna laýyklykda alan pursatyndan ýerine
ýetirilen diýlip hasap edilýär.
2. Gurujynyň borçnamalary ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge
degişli başga obýektiň ulanylmaga berilmegi üçin rugsat alandan soň
kepillik möhletiniň geçmegi bilen ýerine ýetirilen diýlip hasap
edilýär.
3. Paýly gurluşygyň obýektiniň ýa-da ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan
emläge degişli başga obýektiň bellenilen tertipde paýça berilmeginden öň
tötänlikden zeper ýetmek ýa-da tötänlikden ýok bolmak töwekgelçiligini
bellenilen tertipde gurujy çekýär. Taraplar paýly gurluşygyň obýektini kabul
ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekenden soň onuň tötänlikden zeper
ýetmeginiň ýa-da tötänlikden ýok bolmagynyň töwekgelçiligi paýça geçýär.
24-nji madda. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň üýtgedilmegi
we ýatyrylmagy
1. Eger paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda we (ýa-da) oňa
goşulýan goşmaça ylalaşykda ony üýtgetmegiň halatlary we şertleri göz öňünde tutulan
bolsa, paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynyň şertleri gurujynyň we paýçynyň ylalaşygy boýunça ol
baglaşylandan soň hem üýtgedilip bilner.
2. Paýçynyň talaby boýunça paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy şu
aşakdaky halatlarda bozulyp bilner:
1) gurujy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektiniň berilmegi
boýunça borçnama paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen
şeýle obýektiň berilmeli möhletinden üç aý geçýän möhletde ýerine ýetirilmese;
2) gurujy tarapyndan şu Kanunyň 21-nji maddasynyň ikinji böleginde göz
öňünde tutulan borçlar ýerine ýetirilmese;
3) paýly gurluşygyň obýektiniň hiline bildirilýän talaplar bozulsa;
4) paýly gurluşygyň
obýektiniň düzümine girýän, gozgalmaýan emläge
degişli gurulýan obýektiň taslama resminamalary, şeýle hem
paýly gurluşygyň obýektiniň möçberi üýtgedilse;
5) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň başga şertleri
berjaý edilmese.
3. Gurujynyň talaby boýunça paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasy şu halatlarda bozulyp bilner:
1) paýly gurluşygyň obýektiniň töleginiň hasabyna pul
serişdelerini geçirmegiň möhleti on iki aýyň dowamynda iki gezekden
köp bozulanda;
2) paýly gurluşygyň obýekti üçin tölegiň hasabyna pul serişdeleriniň
geçirilmeginiň bellenen töleniş möhleti yzygiderli iki gezek geçirilende.
4. Taraplar paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasyny bozan halatynda gurujy
bu şertnamanyň hasaba alynmagyny amala aşyran ygtyýarlyk berlen
edara ýedi iş gününiň dowamynda şertnamanyň bozulandygy barada habar
bermäge borçludyr.
25-nji madda. Paýly gurluşygyň obýektine bolan paýçynyň eýeçilik hukugynyň
döwlet tarapyndan bellige alynmagy
1. Gurujy ýaşaýyş jaýy ýa-da gozgalmaýan emläge degişli başga obýekt
ulanylmaga kabul edilenden soň bir aýyň dowamynda paýly gurluşygyň obýektiniň
bahasynyň gutarnykly hasaplamasyny bermäge borçludyr. Gurujy paýly gurluşygyň
obýektiniň bahasy doly tölenilenden soň üç iş gününiň dowamynda paýça paýly
gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik hukugyny resmileşdirmegi üçin zerur bolan
resminamalary bermäge borçludyr.
2. Paýçy tarapyndan paýly gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik hukugynyň
resmileşdirilmegi üçin zerur bolan resminamalar berlen mahalynda Türkmenistanyň
Adalat ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň
bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky gullugyň
degişli ýerli edaralary tarapyndan paýly gurluşygyň obýektine bolan eýeçilik
hukugy döwlet tarapyndan bellige alynýar.
4-nji bap. Paýçynyň we gurujynyň hukuklary we borçlary
26-njy madda. Paýçynyň hukuklary we borçlary
1. Paýçynyň şulara hukugy bardyr:
1) taslama beýannamasy hakynda doly maglumat almaga;
2) gurluşyga barmaga we gurluşygyň gidişi bilen tanyşmaga;
3) gurujydan ýazmaça ýüz tutmak bilen ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da)
gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň gidişi, ulanylmaga
berilmeginiň möhletleri hakynda maglumatlary almaga;
4) gurujydan paýly gurluşygyň obýektine eýeçilik hukugyny resmileşdirmegi
üçin zerur bolan resminamalary almaga;
5) ýaşaýyş jaýyna we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýekte
hyzmat etmegiň kepillik möhletiniň bütin döwründe ýetmezçilikleriň
aýrylmagyny talap etmäge;
6) ätiýaçlandyryş halatynyň ýüze çykmagy netijesinde gurujy tarapyndan
ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy tamamlanyp bilinmedik mahalynda ätiýaçlandyryş
tölegini almak üçin ätiýaçlandyryja özbaşdak ýüz tutmaga;
7) şu Kanunda bellenilen halatlarda gurujy bilen paýly gurluşyk hakynda
şertnamany bozmaga.
2. Paýçy şulara borçludyr:
1) paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine
laýyklykda pul serişdelerini tölemäge;
2) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
kabul ediş-tabşyryş pursatyndan başlap bir aýdan gijä
galman gurujydan degişli resminamalary almaga we Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde eýeçilik hukugyny resmileşdirmäge;
3) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli
başga obýektiň saklanylmagyny we ulanylmagyny amala aşyrýan gurama
bilen bir aý möhletde şertnama baglaşmaga.
27-nji madda. Gurujynyň hukuklary we borçlary
1. Gurujynyň şulara hukugy bardyr:
1) ýaşaýyş jaýynyň we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň
gurluşygynyň meýilnamalaşdyrylýan ýerindäki resmi metbugatda taslama
beýannamasyny çap etmäge we paýçydan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň
baglaşylmagy, şeýle hem ýerine ýetirilmegi üçin zerur bolan resminamalary
almaga;
2) paýçydan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerine
laýyklykda pul serişdelerini almaga;
3) şu Kanunda bellenilen halatlarda paýçy bilen paýly gurluşyga
gatnaşmagyň şertnamasyny bozmaga;
4) paýçy paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynyň şertlerini
ýerine ýetirmekden boýun gaçyran halatynda bellenilen tertipde paýçyny başga
şahs bilen çalyşmaga ýa-da paýly gurluşygyň obýektini satmaga.
2. Gurujy şulara borçludyr:
1) gurluşyk-gurnama işleriniň ýerine ýetirilmegine tehniki gözegçiligiň
geçirilmegini üpjün etmäge;
2) ygtyýarlyk berlen edara taslama beýannamasyny bermäge;
3) paýçylar tarapyndan geçirilen pul serişdelerini diňe maksatlaýyn
wezipesi boýunça peýdalanmaga;
4) hususy, şeýle hem çekilen serişdeleri peýdalanmak bilen, ýaşaýyş jaýynyň
we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektiň gurluşygynyň umumy
maliýeleşdirilmegini amala aşyrmaga;
5) paýçy ýüz tutan mahalynda gurluşygyň barşy, gurluşygyň möhletine täsir
edýän ýagdaýlar barada habar bermäge, şeýle hem oňa paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynda göz öňünde tutulan başga maglumatlary habar bermäge;
6) ýaşaýyş jaýynda we (ýa-da) gozgalmaýan emläge degişli başga obýektde
(paýly gurluşygyň obýektinde) oturdylan enjamlaryň onuň paýça geçirilýänçä
abatlygyny üpjün etmäge;
7) paýly gurluşygyň obýektini paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda göz
öňünde tutulan möhletlerde ulanyşa tabşyrmaga;
8) paýly gurluşygyň obýektiniň kabul ediş-tabşyryş ykrarhatyna gol çekmäge
we ony bellenilen tertipde paýça bermäge.";
Üçünji bölegi
Türkmenistanyň 20.03.2017 ý. № 529-V Kanuny esasynda aýyrlan.
5-nji bap. Jemleýji düzgünler
28-nji madda. Taraplaryň paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasy boýunça jogapkärçiligi
1. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasy bozulan halatynda, gurujy
ol bozulandan soň ýigrimi iş gününiň dowamynda paýça obýektiň bahasynyň
hasabyna tölän pul serişdelerini gaýtaryp bermäge, pul serişdeleri öz wagtynda
gaýtarylmadyk halatynda bolsa, Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda paýly
gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda kesgitlenilen möçberde puşmana tölegini
tölemäge borçludyr.
2. Paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamasynda bellenilen pul
serişdelerini geçirmegiň möhleti bozulan halatynda paýçy guruja
Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamasynda kesgitlenilen möçberde puşmana tölegini töleýär.
3. Şu Kanunda göz öňünde tutulan talaplar bozulan halatynda
gurujynyň wezipeli adamlary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
jogapkärçiligi çekýärler.
29-njy
madda. Jedelleriň çözülişi
Paýçy bilen gurujynyň arasynda paýly gurluşyk babatda ýüze
çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
çözülýär.
291-njy madda.Geçiş düzgünleri
1. Şu Kanuna laýyklykda Paýly gurluşyga gatnaşmagyň birkysmy şertnamasy
tassyklanylmazdan öň baglaşylan paýly gurluşyga gatnaşmagyň şertnamalary ýa-da
paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga şertnamalar, olara goşulýan goşmaça
ylalaşyklar ygtyýarlyk berlen edarada hasaba alynmaga degişlidirler. Şonda
olaryň bellige alynmagy şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginde we
14-nji maddasynyň üçünji böleginde bellenilen talaplar bildirilmezden amala
aşyrylýar.
2. Şu Kanun güýje girmezinden öň baglaşylan paýly gurluşyga gatnaşmagyň
şertnamalaryna ýa-da paýly gurluşyk bilen baglanyşykly başga şertnamalara
laýyklykda gurlan paýly gurluşygyň obýektlerine bolan eýeçilik hukugy hakynda
şahadatnamalaryň berilmegi, olar ygtyýarlyk berlen edarada bellige alnandan soň
amala aşyrylýar.
30-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun 2012-nji ýylyň 1-nji oktýabryndan güýje girýär.
2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti Türkmenistanyň kanunçylygyna şu
Kanundan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek barada teklipleri
taýýarlamaly we Türkmenistanyň Mejlisine bermeli.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2012-nji ýylyň 31-nji marty.
№ 289-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Binagärlik işi hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 1,
8-nji madda)
(Türkmenistanyň 20.10.2018 ý. № 85-VI Kanuny esasynda
girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun binagärlik işiniň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny
belleýär hem-de adamyň ýaşaýşynyň amatly gurşawynyň emele getirilmegine,
binalaryň, desgalaryň we olaryň toplumlarynyň estetik täsirliliginiň,
ygtybarlylygynyň gazanylmagyna gönükdirilendir.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Esasy düşünjeler
Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) binagärlik işi – taslama resminamasynyň binagärlik
bölüminde bellenen täze gurluşyk, durkuny täzelemek, dikeltmek, düýpli
abatlamak, obýektiň daşky we içki keşbini döretmegiň, göwrüm-giňişlik, düzüliş,
ýerleşiş we işleýiş taýdan guralmagynyň döredijilik işini öz içine alýan
binagärlik (mundan beýläk – gurluşyk) obýektlerini döretmek, taslama durmuşa
geçirilen mahalynda awtorlyk gözegçilik barlagynyň alnyp barylmagy, şeýle hem
bu çygyrda ylmy-barlag we mugallymçylyk işiniň amala aşyrylmagy boýunça
hünärmençilik işi;
2) binagärlik çözgüdi ‒ binagärlik obýektiniň
göwrüm-giňişlik, düzüliş, ýerleşiş we işleýiş taýdan guralyşy, daşky görnüşi we
içki keşbi, şeýle hem onuň durmuşa geçirilmegi üçin taslama resminamasynyň
binagärlik böleginde beýan edilen we gurlan binagärlik obýektinde amal edilen,
onuň amala aşyrylan inženerçilik hem-de başgaça üpjün edilmegi babatda awtoryň
pikiri;
3) taslama – binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin anyk
binagärlik obýektiniň şähergurluşyk, göwrüm-meýilnamalaşdyryş, binagärlik,
gurluş, tehniki we tehnologik çözgütlerini, baha görkezijilerini kesgitleýän
hem-de döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň
talaplaryna gabat gelýän çyzgylardan, grafiki we ýazgy materiallaryndan,
inženerçilik we smeta hasaplamalaryndan ybarat bolan resminama;
4) binagärlik taslamasy – gurluşyk we şähergurluşyk
resminamalary üçin durmuş, ykdysady, işleýiş, inženerçilik, tehniki, ýangyna
garşy, sanitariýa-epidemiologiýa, ekologik, binagärlik-çeperçilik talaplaryny
hem-de binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin gurluşygyň taslamasyny işläp
düzmäge zerur bolan möçberde ýerine ýetirilen gurluşyk resminamalaryny
toplumlaýyn göz öňünde tutýan binagärlik çözgütlerini özünde jemleýän
binagärlige degişli bölegi;
5) binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşy – anyk ýer
bölegindäki binagärlik obýektiniň wezipesine, esasy ölçeglerine we
ýerleşdirilişine bildirilýän talaplaryň toplumy, şeýle hem onuň
taslamalaşdyrylmagynyň we gurluşygynyň Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan hökmany ekologik, tehniki, guramaçylyk we başga şertleri;
6) taslamanyň ylalaşylmagy – taslama boýunça çözgütleriň
taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlara laýyk gelşiniň anyklanylmagynyň
düzgüni;
7) bilermenler seljermesi – taslama boýunça çözgütleriň
Türkmenistanyň kanunçylygynyň talaplaryna, döwlet standartlaryna, gurluşygyň
kadalaryna we düzgünlerine laýyk gelýändiginiň (laýyk gelmeýändiginiň)
anyklanylmasy;
8) buýrujy – özünde binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşuna
laýyklykda ýerine ýetirilen binagärlik taslamasy bolan, binagärlik obýektiniň
gurluşygyny amala aşyrmakçy bolýan fiziki ýa-da ýuridik şahs;
9) tehniki gözegçilik barlagy – taslama çözgütleriniň we
döwlet standartlarynyň talaplarynyň, gurluşygyň kadalarynyň we düzgünleriniň
berjaý edilmegi bilen baglanyşykly taslamanyň durmuşa geçirilmeginiň, şeýle hem
gurluşyk wagtynda ýa-da şähergurluşyk obýektiniň (şol sanda ýykylyp aýrylmagy
arkaly) üýtgedilýän wagtynda ýerine ýetirilen işleriň hiline we olaryň
möçberine barlag edilmeginiň ähli tapgyrlarynda gurluşygynyň gözegçilik
barlagy;
10) gurluşykda nyrh emele getirmek – umumy
nyrh syýasatynyň bir bölegi bolmak bilen, ähli pudaklar üçin nyrh emele
getirmegiň umumy ýörelgelerine daýanýan gurluşyk bazarynda hyzmatlaryň we
materiallaryň bahasynyň döreýiş täri.
11) milli çykdajy-ölçeg binýady – gurluşykda
nyrh emele getirmek maksady bilen işlenip taýýarlanylýan hukuk
namalarynyň, ölçegleriň, nyrhnamalaryň we beýleki resminamalaryň toplumy.
2-nji madda. Türkmenistanyň binagärlik işi hakynda kanunçylygy
Türkmenistanyň binagärlik işi hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki
kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.
3-nji madda. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty
1. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty – binagärlik işi çygrynda
maksatlaryň, wezipeleriň hem-de
çäreleriň jemgyýetiň durmuş we ykdysady syýasaty bilen özara
baglanyşykda emele getirilýän ulgamy.
2. Binagärlik işi babatda döwlet syýasaty amatly ýaşaýyş gurşawynyň
döredilmegine, türkmen halkynyň medeni mirasynyň aýap saklanylmagyna
gönükdirilendir, şeýle hem jemgyýetiň, döwletiň we raýatlaryň binagärlik işi
babatda bähbitleriniň sazlaşykly utgaşmagynyň üpjün edilmegine hyzmat edýär.
II BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ DÖWLET TARAPYNDAN
DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI WE GURAMAÇYLYK DÜZÜMI
4-nji madda. Binagärlik işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegini
amala aşyrýan edaralar
Binagärlik işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Gurluşyk we binagärlik ministrligi (mundan
beýläk – ygtyýarly edara) hem-de ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we
ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda amala aşyrylýar.
5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti binagärlik işi babatda:
1) ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;
2) binagärligiň möhüm obýektlerini taslamalaşdyrmak we gurmak hakynda karar
kabul edýär we şeýle obýektleriň taslamalaryny tassyklaýar;
3) binagärlik işi üçin amatly guramaçylyk, hukuk we ykdysady şertleri
döredýär;
31) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp
taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda döwlet
syýasatyny kesgitleýär;
32) gurluşykda milli
çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny
kämilleşdirmek boýunça işleri maliýeleşdirmegiň çeşmelerini hem-de möçberlerini
belleýär.
4) şulary tassyklaýar:
a) binagärlik-gurluşyk işini düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk
namalaryny;
b) binagärlik işini ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny;
5) binagärligiň meseleleri we binagärligiň ýadygärliklerini goramak boýunça
halkara guramalaryna we çärelerine gatnaşylmagyna ýardam edýär;
6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýar.
6-njy madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy
Ygtyýarly edara binagärlik işi babatda:
1) ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;
2) şulary işläp taýýarlaýar we tassyklaýar:
a) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde binagärlik işini
düzgünleşdirýän hem-de gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp
taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda
kadalaşdyryjy hukuk namalaryny;
b) binagärlik obýektleriniň amala aşyrylyşyna awtorlyk gözegçilik barlagyny
guramagyň we alyp barmagyň kadalaryny:
ç) binagärlik bäsleşiklerini geçirmegiň tertibini;
d) baş binagäriň (binagärleriň) wezipesine dalaşgärleri seçip almak boýunça
bäsleşikleri geçirmegiň tertibini;
e) binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty hakynda düzgünnamany;
ä) binagärleriň hünär synagyny geçirmegiň tertibini;
f) welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň binagärlik müdirlikleri (şäherleriň we
etraplaryň binagärlik bölümleri) hakynda düzgünnamany;
g) Baş binagär (binagär) hakynda birkysmy düzgünnamany;
3) binagärlik işini ösdürmegiň döwlet maksatnamasyny işläp taýýarlaýar we
ony Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tassyklamagyna girizýär;
31) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp
taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda döwlet
maksatnamasyny we ony ýerine ýetirmegiň meýilnamasyny işläp taýýarlaýar
we olary Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň tassyklamagyna
girizýär;
4) şulary amala aşyrýar:
a) gurluş düzüm birlikleriniň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralarynyň işiniň utgaşdyrylmagyny we usulyýet ýolbaşçylygyny;
b) ylmy barlaglaryň goldanylmagyna, işgärleriň taýýarlanylmagyna we olaryň
hünärleriniň ýokarlandyrylmagyna ýardam edilmegini;
ç) binagärlik işine maýa goýumlarynyň çekilmegini;
d) binagärlik obýektlerini döretmek, durkuny täzelemek we dikeltmek üçin
binagärlik-gurluşyk bäsleşikleriniň geçirilmegini;
e) döwlet kadalarynyň we düzgünleriniň berjaý edilişine, şol sanda
maýyplygy bolan adamlaryň bähbitleriniň üpjün edilmegi boýunça barlagy;
ä) binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagyny;
f) binagärlik işiniň kadalaşdyryjy-tehniki we usulyýet üpjünçiligini;
g) binagärlik obýektleriniň taslamalarynyň döwlet bilermenler seljermesiniň
geçirilmegini;
h) ylmy-barlag işini;
i) binagärler birleşmesiniň işine ýardam etmegi;
j) binagärlik işiniň subýektleriniň arasynda bu işiň barşynda ýüze çykýan
jedellere ygtyýarlyklarynyň çäklerinde garamagy;
z) binagärleriň maglumatlar binýadynyň hasabynyň ýöredilmegini;
k) baş binagäriň (binagärleriň) wezipesine dalaşgärlere garalmagyny we
ylalaşylmagyny;
l) gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp taýýarlamak we nyrh emele
getirmek ulgamyny kämilleşdirmek babatda gözegçiligi;
5) kabul edilýän çözgütler hakynda ilaty habarly edýär;
6) kadalaşdyryjy-hukuk binýadynyň we halkara talaplary bilen okuw
hünärmençilik maksatnamalarynyň, binagärlik obýektleriniň
taslamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň täze tehnologiýalarynyň ornaşdyrylmagyny
üpjün edýär;
7) halkara hyzmatdaşlygyna gatnaşýar;
8) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýarlar.
7-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli
öz-özüňi dolandyryş edaralarynyňygtyýarlylygy
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary binagärlik işi babatda:
1) ýerli binagärlik edaralarynyň işine ýardam etmegi amala aşyrýarlar:
2) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin taslamany işläp taýýarlamak
boýunça buýrujy hökmünde çykyş edýärler;
3) binagärlik obýektiniň gurluşygynyň degişli binagärlik-şähergurluşyk
resminamasynyň bozulmagy ýa-da ondan üýtgemek bilen alnyp barlan halatlarynda
binagärligiň şeýle obýektleriniň bina edilmegini wagtlaýyn togtadýarlar;
4) ýokary döwlet häkimiýet edaralaryna binagärlik obýektleriniň
serhetleriniň anyklanylmagy ýa-da üýtgedilmegihakynda teklipleri girizýärler;
5) binagärlik babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilaty yzygiderli
habarly edýärler;
6) binagärlik işi babatda düzgün bozulmalar hakyndaky işlere garaýarlar we
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde degişli çözgütleri kabul
edýärler;
7) binagärlik işi babatda kadalary we düzgünleri kämilleşdirmek boýunça
teklipleri girizýärler;
8) binagärlik işi babatda kadalaşdyryjy hukuk namalaryň işlenilip
taýýarlanylmagyna gatnaşýarlar;
9) ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen tertibiň esasynda geçirilen seçip
almagyň netijeleriniň hasaba alynmagy bilen baş binagäri (binagärleri) wezipä
belleýärler;
10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýarlar.
8-nji madda. Binagärlik işini dolandyrmagyň guramaçylyk düzümi
1. Binagärlik işini dolandyrmagyň guramaçylyk düzümi sebit we ýerli
edaralardan ybarat bolup durýar.
2. Binagärlik işini dolandyrmagyň sebit edarasy – welaýatyň we Aşgabat
şäheriniň binagärlik müdirligi, ýerli edarasy bolsa şäherleriň we etraplaryň
binagärlik bölümi bolup durýar.
III BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ OBÝEKTLERI WE
SUBÝEKTLERI
9-njy madda. Binagärlik işiniň obýektleri
Binagärlik taslamalary esasynda döredilen ýaşaýyş jaý-raýat, jemagat,
senagat we beýleki maksatly binalar we desgalar, abadançylyk, bagçylyk-seýilgäh
we landşaft binagärligiň, monumental we monumental-bezeg
sungatynyň obýektleri we olaryň toplumlary binagärlik
işiniň obýektleri (binagärlik obýektleri) bolup durýarlar.
10-njy madda. Binagärlik işiniň subýektleri
Binagärlik obýektlerini gurmak üçin binagärlik-şähergurluşyk we taslama
resminamalaryny taýýarlamaga we işläp taýýarlamaga, binagärlik babatda ylmy-barlag
we mugallymçylyk işine gatnaşýan fiziki we ýuridik şahslar, şol sanda
daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy
bolmadyk adamlar, binagärlik obýektleriniň taslamalarynyň we
gurluşygynyň buýrujylary, taslama we gurluşyk işlerini ýerine ýetirmek
üçin potratçylar, şeýle hem binagärlik işiniň çygrynda öz ygtyýarlyklaryny
durmuşa geçirýän döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralary binagärlik işiniň subýektleri (binagärlik
subýektleri) bolup durýarlar.
IV BAP. BINAGÄRLER, BINAGÄRLER BIRLEŞMELERI
11-nji madda. Baş binagärler (binagärler)
1. Welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň binagärlik müdirlikleriniň (şäher we
etrap binagärlik bölümleriniň) ýolbaşçylary wezipeleri boýunça degişli
dolandyryş-çäk birlikleriniň baş binagärleri bolup durýarlar.
2. Welaýatyň we Aşgabat şäheriniň baş binagäri (binagärleri) welaýatyň we
Aşgabat şäheriniň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy tarapyndan bäsleşik
esasynda seçip almagyň netijeleriniň hasaba alynmagy we ygtyýarly edara bilen
ylalaşylmagy boýunça wezipä bellenilýär.
Bäsleşigi geçirmegiň we oňa gatnaşmagyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan
bellenilýär.
3. Şäherleriň we etraplaryň baş binagärleri (binagärleri) welaýatlaryň
binagärlik müdirlikleri tarapyndan wezipä bellenilýär. Şunda wezipä bellemek
ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça amala
aşyrylýar.
4. Welaýatyň, Aşgabat şäheriniň, etraplaryň we şäherleriň baş binagäriniň
(binagärleriniň) wezipeden boşadylmagy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
amala aşyrylýar.
12-nji madda. Binagärler birleşmesi
1. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda binagärler birleşmesi
döredilip bilner.
2. Binagärler birleşmesiniň işi onuň bellenilen tertipde bellige alnan
tertipnamasynyň (düzgünnamasynyň) esasynda amala aşyrylýar.
3. Binagärler birleşmesiniň wekilleri binagärleriň hünär synagy boýunça
toparynyň işine çagyrylyp bilner.
4. Binagärler birleşmesi özüniň tertipnamasyna (düzgünnamasyna) laýyklykda
binagärleriň binagärlik işiniň çygryndaky hünär bähbitlerini goramak
wezipelerini amala aşyrýarlar.
5. Binagärler birleşmesi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
şahamçalaryny we düzüm birliklerini döredip biler.
V BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ GURALYŞY
13-nji madda. Binagärlik obýektini döretmek bilen baglanyşykly işleriň
toplumy
Binagärlik obýektini döretmek üçin şu aşakdakylary öz içine alýan işleriň
toplumy ýerine ýetirilýär:
1) taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň taýýarlanylmagyny;
2) zerur halatlarda taslamadan öňki işleriň, şeýle hem Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenen (baha kesilen) antropologik, arheologik,
estetik, etnografik, taryhy, ylmy ýa-da çeperçilik ähmiýeti bolan binagärlik
obýektleriniň gurluşygy amala aşyrylanda ýa-da üýtgedilende (ýykylyp aýrylmagy arkaly)
gorag çäreleriniň amala aşyrylmagyny;
3) binagärlik çözgüdiniň gözlenilmegini, taslamanyň işlenip
taýýarlanylmagyny, ylalaşylmagyny we tassyklanylmagyny;
4) gurluşyk üçin iş resminamasynyň ýerine ýetirilmegini, ol ýa-da onuň
aýry-aýry bölekleri beýleki ýerine ýetiriji tarapyndan ýerine ýetirilen
mahalynda bolsa – şeýle ýerine ýetirilişe awtorlyk gözegçilik barlagynyň amala
aşyrylmagyny;
5) binagärlik obýektiniň gurluşygy amala aşyrylanda ýa-da üýtgedilende (şol
sanda ýykylyp aýrylmagy arkaly) binagärlik-gurluşyk barlagyny, tehniki we
awtorlyk gözegçilik barlagyny.
14-nji madda. Taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlar
1. Binagärlik obýektleriniň taslamalaryny işläp taýýarlamak
(taslamalaşdyrmak) buýrujy tarapyndan berlen taslamalaşdyrmak üçin başlangyç
maglumatlaryň esasynda amala aşyrylýar, olara aşakdakylar degişlidir:
1) binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşy;
2) binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi boýunça tehniki şertleri;
3) taslamalaşdyrmak üçin ýumuş.
2. Binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi babatda degişli ýer
böleginiň gurluşygynyň şähergurluşyk şertleriniň we çäklendirmeleriniň hem-de
tehniki şertleriň berilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
amala aşyrylýar.
15-nji madda. Binagärlik bäsleşikleri
1. Binagärlik (umumy döwlet, ýerli, sebit, halkara) bäsleşikleri binagärlik
obýektleri boýunça iň gowy
binagärlik-meýilnamalaşdyryş, inžener-tehniki we ykdysady taýdan kabul
ederlikli taslama teklipleriniň ýüze çykarylmagy hem-de taslama resminamalarynyň
ýerine ýetirijileriniň kesgitlenilmegi üçin geçirilýär.
2. Binagärlik bäsleşikleri anyk ýer böleklerinde gurmak boýunça iň gowy
taslama teklibini ýüze çykarmak üçin hem guralyp bilner.
3. Binagärlik bäsleşikleriniň ýeňijilerini topar kesgitleýär, onuň düzümine
şähergurluşyk we binagärlik çygrynda ýokary hünärli hünärmenleriň azyndan üçden
ikisi, ygtyýarly edaranyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň hem-de ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň
wekilleri girmelidir.
Bäsleşik taslamasy gowy diýlip ykrar edilen şahs ony durmuşa geçirmegiň
artykmaçlyk hukugyndan peýdalanýar.
4. Binagärlik bäsleşikleri ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen tertipde
geçirilýär.
16-njy madda. Binagärlik obýektiniň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy,
ylalaşylmagy we tassyklanylmagy
1. Binagärlik obýektiniň taslamasynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy
we tassyklanylmagy, oňa üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Binagärlik obýektiniň taslamasy taslamanyň baş binagäriniň
ýolbaşçylygynda ýa-da hökmany gatnaşmagynda işlenilip taýýarlanylýar.
Binagärlik obýektiniň taslamasy taslamanyň baş binagäri we (ýa-da)
taslamanyň baş inženeri tarapyndan, ygtyýarly edara tarapyndan bellenilen
tertipde tassyklanylýar.
3. Tassyklanylan taslama üýtgetmeler girizmek – taslamanyň awtory bilen
ylalaşylyp, tehniki şertlerden üýtgemeler bolan mahalynda bolsa – buýrujy we
şeýle tehniki şertleri beren degişli edaralar bilen ylalaşylyp, geçirilýär.
Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa,
tassyklanylan taslama döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we
düzgünleriniň üýtgemegi bilen baglanyşykly üýtgetmeleri ýa-da goşmaçalary
girizmek buýrujynyň razylygy bilen amala aşyrylýar.
17-nji madda. Gurluşyk üçin iş resminamasy
1. Binagärlik obýektiniň gurluşygy üçin iş resminamalary
tassyklanan taslamanyň esasynda döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna
we düzgünlerine laýyklykda işlenilip taýýarlanylýar we ýerine ýetirilýär.
2. Gurluşyk üçin iş resminamasynyň işlenilip taýýarlanylmagy ýa-da onuň
ýerine ýetirilişine awtorlyk gözegçilik barlagy taslamanyň binagäriniň
gatnaşmagynda geçirilýär.
18-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşygy
1. Binagärlik obýektiniň gurluşygy tassyklanylan taslama resminamasyna,
döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we düzgünlerine, Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Binagär ýa-da muňa ygtyýarly adam gurluşygy tamamlanan binagärlik
obýektiniň ulanylmaga kabul edilmegine gatnaşýar we degişli nama gol çekýär.
19-njy madda. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy
1. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy çäkler gurlanda
binagärlik obýektleriniň ýerleşdirilmegini we gurluşygyny üpjün etmek,
tassyklanan şähergurluşyk we beýleki taslama resminamalarynyň, ilatly ýerleri
gurmagyň ýerli kadalaryny, başlangyç maglumatlaryň talaplaryny üpjün etmek,
şeýle hem döwlet tarapyndan gurluşyk önümini sarp edijileriň hukuklaryny
goramak maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala
aşyrylýar.
2. Döwlet binagärlik-gurluşyk barlagy we gözegçilik barlagy ygtyýarly
edaranyň döwlet binagärlik-gurluşyk gözegçiligi edaralary tarapyndan amala
aşyrylýar.
20-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşygyna awtorlyk we tehniki
gözegçilik barlagy
1. Binagärlik obýektiniň gurulýan döwründe Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda onuň gurluşygyna awtorlyk we tehniki gözegçilik barlagy amala
aşyrylýar.
2. Awtorlyk gözegçilik barlagy binagär – binagärlik obýektiniň taslamasynyň
awtory, taslamanyň beýleki işläp taýýarlaýjylary ýa-da olaryň ygtyýarly
şahslary, şeýle hem ygtyýarly edaranyň döwlet binagärlik-gurluşyk gözegçilik
edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.
Binagärlik obýektiniň gurulýan wagtynda ýol berlen, taslama çözgütlerinden
üýtgemeler ýüze çykarylanda we olary düzetmekden potratçy ýüz dönderende
awtorlyk ýa-da tehniki gözegçilik barlagyny amala aşyrýan adam Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda çäre görmek üçin buýrujylara we döwlet
binagärlik-gurluşyk gözegçilik edarasyna habar berýär.
3. Tehniki gözegçilik barlagyny geçirmek buýrujy tarapyndan üpjün edilýär
we olaryň hünär dereje şahadatnamasy bolan ygtyýarly şahslary tarapyndan amala
aşyrylýar.
21-nji madda. Binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty
Binagärlik obýektleri boýunça taslama gurluşyk işlerini amala aşyrmak üçin
buýrujynyň (gurujynyň) ýüztutmasy boýunça binagärlik obýektiniň gurluşyk
pasporty hakynda düzgünnama laýyklykda binagärlik obýektiniň gurluşyk pasporty
düzülýär.
22-nji madda. Binagärlik işi babatda şertnamalaýyn gatnaşyklar
Binagärlik taslamasynyň döredilmegi, durmuşa geçirilmegi we gaýry
peýdalanylmagy diňe Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda baglaşylýan şertnamalaryň
esasynda amala aşyrylýar.
221-nji madda. Binagärlik işiniň
maliýeleşdirilmegi
1. Binagärlik işiniň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň
Döwlet býujetiniň serişdeleriniň, buýrujynyň (gurujynyň,
potratçynyň) hususy we çekilen serişdeleriniň, şeýle hem inženerçilik,
ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine fiziki we ýuridik şahslaryň
paýly gatnaşmagynyň hasabyna amala aşyrylýar.
2. Gurluşykda milli çykdajy-ölçeg binýadyny işläp
taýýarlamak we nyrh emele getirmek ulgamyny kämilleşdirmek boýunça işleri
maliýeleşdirmek bu maksatlar üçin geçirilýän serişdeleriň hasabyna
amala aşyrylýar.
VI BAP. BINAGÄRLIK IŞINE BILDIRILÝÄN TALAPLAR
23-nji madda. Binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagy
Binagärlik işiniň ygtyýarlylandyrylmagy ygtyýarly edara tarapyndan
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
24-nji madda. Binagärleriň hünär synagy
1. Adamyň binagärlik işi babatda hünär derejesini barlamak,
onuň işewürlik sypatlaryny kesgitlemek, olaryň kärine we hünärine, eýeleýän
wezipesine laýyk gelşini ýüze çykarmak maksady bilen binagärleriň hünär
synagy geçirilýär.
2. Binagärleriň hünär synagy binagärleriň hünär synagyny geçirmegiň
ygtyýarly edara tarapyndan tassyklanylýan tertibine laýyklykda, binagärleriň
hünär synagy boýunça topar tarapyndan geçirilýär.
3. Binagärleriň görkezilen hünär synagynyň netijeleri boýunça adamlara
degişli dereje berlip bilner.
4. Hünär synagyny geçen we hünär dereje şahadatnamasyny alan adam hakyndaky
maglumat ygtyýarly edara tarapyndan binagärleriň maglumatlar binýadyna
girizilýär.
25-nji madda. Binagäriň hünär dereje şahadatnamasy
1. Binagäriň hünär dereje şahadatnamasy adamyň binagärlik
işi babatda hünärine (kärine) ýararlylygyny we onuň kärine we hünärine
laýyk gelşini tassyklaýan resminama bolup durýar.
2. Hünär dereje şahadatnamasy binagärleriň hünär synagy boýunça toparynyň
çözgüdiniň esasynda ygtyýarly edara tarapyndan berilýär.
26-njy madda. Ýerine ýetirilmegi degişli hünär dereje şahadatnamasynyň
bolmagyny talap etmeýän taslama işleri
Şu aşakdaky binagärlik obýektlerini döretmek boýunça taslama işleri ýerine
ýetirilen mahalynda hünärmenlerden degişli hünär dereje şahadatnamasynyň
bolmagy talap edilmeýär:
1) degişli ugurdaky işleri ýerine ýetirmek üçin hünär dereje şahadatnamasy
bolan binagäriň ýa-da başga hünärmeniň ýolbaşçylygynda hünärmenler tarapyndan
taslama işleri amala aşyrylanda;
2) islendik ýer böleginde gurmagyň mümkinçilikleri we şertleri hakynda
teklipleri durmuşa geçirmek üçin göz öňünde tutulmadyk taslama materiallary
(eskiz, gözleg, konseptual we başgalar) işlenip taýýarlanylanda;
3) eger olaryň şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, binagärlik
bäsleşiklerine gatnaşmak bilen baglanyşykly işler ýerine ýetirilende;
4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gurluşyk işlerini ýerine
ýetirmäge başlamak hakyndaky jarnamanyň bellige alynmagy ýa-da olary ýerine
ýetirmek üçin rugsadyň alynmagy talap edilmeýän obýektler taslamalaşdyrylanda.
27-nji madda. Binagärlik işiniň daşary ýurt döwletleriniň fiziki we
ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadykadamlar tarapyndan amala aşyrylmagy
1. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda we Türkmenistanyň halkara
şertnamalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, daşary ýurt döwletleriniň
fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadyk adamlar binagärlik işini amala
aşyranlarynda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan peýdalanýarlar we
borçlary ýerine ýetirýärler.
2. Daşary ýurt döwletleriniň degişli hünär dereje şahadatnamasyny almadyk
fiziki we ýuridik şahslary we raýatlygy bolmadyk adamlar Türkmenistanyň çäginde
şu Kanunyň 26-njy maddasynda kesgitlenilen işleri ýerine ýetirip bilerler,
binagärlik obýektleriniň taslamalaşdyrylmagyny amala aşyryp, gurluşyk üçin iş
resminamalaryny işläp taýýarlap bilerler.
28-nji madda. Türkmenistanyň fiziki we ýuridik şahslarynyň daşary ýurt
döwletleriň çäginde binagärlik işini amala aşyrmagy
Türkmenistanyň fiziki we ýuridik şahslary daşary ýurt döwletleriniň
çäginde binagärlik işini şol döwletleriň we Türkmenistanyň kanunçylygyna hem-de
Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda amala aşyrýarlar.
VII BAP. BINAGÄRLIK IŞINIŇ SUBÝEKTLERINIŇ HUKUKLARY WE BORÇLARY
29-njy madda. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslaryň
hukuklary we borçlary
1. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslaryň şu
aşakdakylara hukugy bardyr:
1) taslamalaşdyrmak üçin ýumşuň taýýarlanylmagyna gatnaşmaga, buýrujynyň
tabşyrygy boýunça binagärlik-meýilnamalaşdyryş ýumşuny, taslamadan öňki
barlaglar, binagärlik obýektlerini taslamalaşdyrmak we gurmak üçin gerek bolan
beýleki maglumatlary we başlangyç resminamalary bellenilen tertipde degişli
edaralardan almaga, tehniki şertleri beren kärhanalar, edaralar, guramalar
bilen taslama çözgüdini ylalaşmaga;
2) binagärlik çözgütlerini durmuşa geçirmegiň serişdelerini we usullaryny
erkin saýlamaga;
3) buýrujy bilen ylalaşmak arkaly taslamalaşdyrmak üçin başlangyç
maglumatlaryň çäklerinde tassyklanan taslama üýtgetmeleri ýa-da goşmaçalary
girizmäge;
4) buýrujynyň tabşyrygy boýunça binagärlik obýektleriniň gurluşygy üçin
potrat şertnamalarynyň taýýarlanylmagyna gatnaşmaga;
5) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin resminamalaryň ähli bölümleriniň
işlenip taýýarlanylmagyna gatnaşmaga we buýrujynyň (gurujynyň) tabşyrmagy
boýunça ýolbaşçylygy öz üstüne almaga;
6) binagärlik obýektleriniň gurulmagy üçin beýleki hünärmenleri
resminamalaryň işlenip taýýarlanylmagyna şertnamalaýyn esasda çekmäge, olaryň
ýerine ýetiren işleriniň möçberi we hili üçin jogapkärçiligi öz üstüne alyp, bu
işlere ýolbaşçylygy amala aşyrmaga;
7) buýrujy (gurujy) bilen ylalaşylan binagärlik çözgütleriniň bilermenler
seljermesi geçirilende we degişli edaralarda garalanda olary goramaga, şeýle
hem binagäriň hünär dereje şahadatnamasynda görkezilen hünärmençilik ýöriteleşmä
laýyklykda taslama resminamalarynyň bilermenler seljermesini özbaşdak amala
aşyrmaga;
8) binagärlik obýektleriniň gurluşygyna awtorlyk gözegçilik barlagyny amala
aşyrmaga ýa-da buýrujynyň (gurujynyň) tabşyrmagy boýunça gurluşyk
materiallarynyň hiline, ýerine ýetirilýän gurluşyk-gurnama işleriniň hiline we
möçberine gözegçiligi amala aşyrmak bilen, bu obýektiň gurluşygynda onuň
jogapkär wekili bolmaga;
9) binagärlik obýektleriniň ulanmaga kabul edilişine gatnaşmaga ýa-da
buýrujynyň tabşyrmagy boýunça görkezilen obýekt ulanylmaga kabul edilen
mahalynda onuň jogapkär wekili bolmaga;
10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öz hünär jogapkärçiligini
ätiýaçlandyrmaga.
2. Binagärlik işini amala aşyrýan fiziki we ýuridik şahslar şu aşakdakylara
borçludyrlar:
1) döwlet standartlaryny, gurluşyk kadalaryny we düzgünlerini,
taslamalaşdyrmak üçin başlangyç maglumatlaryň talaplaryny, şeýle hem ilatly
ýerleri gurmagyň ýerli düzgünlerini berjaý etmäge;
2) binagärlik obýektlerini döretmek boýunça gurluşyk işleri
taslamalaşdyrylanda, gurlanda we ýerine ýetirilende zat eýeleriniň hem-de
jaýlary we desgalary, ýer bölegine ýanaşyk gurluşygy peýdalanyjylaryň
hukuklaryny we kanuny bähbitlerini berjaý etmäge;
3) binagärlik taslamasynyň täjirçilik syryny düzýän maglumatlary, şeýle hem
buýrujynyň (gurujynyň) razylygy bolmazdan binagärlik taslamasyny durmuşa
geçirmek boýunça onuň meýilleri hakyndaky maglumatlary ýaýratmazlyga;
4) gurluşyk üçin potrat şertnamasy baglaşylanda, binagärlik obýektiniň
gurluşygyna awtorlyk gözegçilik barlagy edilende we görkezilen obýekt
ulanylmaga kabul edilende, potrat guramasynyň girdejilerine şahsy gyzyklanma
bolanda buýrujynyň (gurujynyň) jogapkär wekiliniň borçnamalaryny öz üstüne
kabul etmezlige, şeýle hem bu bäsleşigiň žýurisiniň agzasy bolmak bilen,
binagärlik taslamasy üçin bäsleşige gatnaşmazlyga;
5) buýrujynyň (gurujynyň) taslamalaşdyrmak üçin ýumuşda beýan edilen şu
maddanyň talaplaryna garşy gelmeýän talaplaryny berjaý etmäge.
30-njy madda. Buýrujylaryň hukuklary
Binagärlik işi amala aşyrylanda buýrujylar şu aşakdaky hukuklara eýedirler:
1) taslamany işläp taýýarlaýjy üçin binagäri saýlamak ýa-da ony binagärlik
bäsleşiginiň netijeleri boýunça çekmäge, gurluşyk üçin potratçyny saýlamaga
ýa-da ony gurluşyk bäsleşiginiň netijeleri boýunça çekmäge;
2) taslamalaşdyrmak üçin ýumşy, taslamany tassyklamaga, eger olar
Türkmenistanyň kanunçylygyna, şähergurluşyk şertlerine we ýer böleginde
gurluşygyň çäklendirilmegine we binagärlik obýektiniň inženerçilik üpjünçiligi
boýunça şertlerine ters gelmese;
3) binagärlik obýektleri taslamalaşdyrylanda we gurlanda Türkmenistanyň
gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň talaplarynyň berjaý edilişine barlagy we
tehniki gözegçilik barlagyny amala aşyrmaga;
4) buýrujynyň wezipelerini amala aşyrmak we inženerçilik işini geçirmek
üçin hünär dereje şahadatnamasy bolan adamlary çekmäge.
31-nji madda. Potratçylaryň hukuklary
Binagärlik işi amala aşyrylanda potratçylar şu aşakdaky hukuklara
eýedirler:
1) häzirki zaman binagärlik tehnologiýalaryny, binagärlik obýektleriniň
taslamalaryny işläp taýýarlamagyň we durmuşa geçirmegiň tärlerini we usullaryny
döwlet standartlarynyň, gurluşyk kadalarynyň we düzgünleriniň çäklerinde
saýlamaga;
2) binagäriň – taslamanyň awtorynyň ýa-da onuň ýazmaça razylygy bilen onuň
ygtyýarly eden adamynyň gös-göni gatnaşmagynda ýa-da awtorlyk gözegçilik
barlagynda tassyklanylan taslama laýyklykda binagärlik obýektini gurmak üçin iş
resminamasyny ýerine ýetirmäge;
3) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde potrat
şertnamalarynda göz öňünde tutulan başga hereketleri amala aşyrmaga.
32-nji madda. Buýrujylaryň we potratçylaryň borçlary
1. Buýrujylar we potratçylar binagärlik işi amala aşyrylanda şu
aşakdakylara borçludyrlar:
1) taslama we gurluşyk işleriniň aýry-aýry görnüşleriniň ýerine
ýetirilmegini görkezilen işleriň ýerine ýetirilmegi üçin degişli ygtyýarnamasy
bolan adamlara tabşyrmaga;
2) gurluşyk üçin iş resminamalarynyň ýerine ýetirijilerini saýlamaga;
3) iş resminamalaryna laýyklykda binagärlik obýektleriniň gurluşygyny üpjün
etmäge, eger hökmany bolsa, döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we
düzgünlerine laýyk gelýän hem-de sertifikatlaşdyrmagy geçen gurluşyk
materiallaryny, önümlerini we gurluşlaryny ulanmaga;
4) gurluşyk işleri guralanda we ýerine ýetirilende ýanaşyk ýer böleklerini
peýdalanyjylaryň we zat eýeleriniň, olarda ýerleşen jaýlaryň we desgalaryň
eýeleriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmazlyga, olara ýetirilen
ýitgileriň öwezini Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda dolmaga;
5) antropologik, arheologik, estetik, etnografik, taryhy, ylmy ýa-da
çeperçilik ähmiýete eýe bolan, gurluşyk işlerinde täze ýüze çykarylan
obýektler hakynda milli taryhy-medeni mirasyň obýektlerini goramagyň ýerli
edaralaryna üç senenama gününiň dowamynda habar bermäge;
6) Türkmenistanyň kanunçylygynyň, tassyklanan şähergurluşyk
resminamalarynyň talaplaryna, döwlet standartlaryna, gurluşyk kadalaryna we
düzgünlerine ters gelýän talaplary taslamalaşdyrmak üçin ýumşa goşmazlyga;
7) awtorlaryň (şärikli awtorlaryň) hukuklaryny berjaý etmäge.
2. Şu maddanyň birinji böleginde beýan edilen borçlardan başga-da
buýrujylar şu aşakdakylara hem borçludyrlar:
1) potratçylar bilen bilelikde ygtyýarly ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli
edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen taslama resminamalarynyň
ylalaşylmagynyň guralmagyna gatnaşmaga;
2) diňe bellenilen tertipde ylalaşylan taslamalary tassyklamaga;
3) gurlan binagärlik obýektiniň taslama resminamasynyň bir toplumyny bu
obýektiň eýesine hemişelik saklamak üçin bermäge.
33-nji madda. Raýatlaryň we jemgyýetçilik birleşikleriniň hukuklary
Binagärlik işiniň amala aşyrylmagyna gös-göni gatnaşmaýan raýatlar we jemgyýetçilik
birleşikleri şu aşakdaky hukuklara eýedirler:
1) binagärlik-gurluşyk işiniň amala aşyrylmagy bilen baglanyşykly ýaşaýyş
gurşawynyň ýagdaýy, onuň çak edilýän üýtgemeleri hakynda öz wagtynda we dogry
maglumatlary ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralaryndan almaga,
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde elýeterliligi çäklendirilen
maglumatlar muňa degişli däldir;
2) binagärlik obýektini gurmak boýunça binagärlik-gurluşyk resminamalarynyň
tassyklanmagyna çenli ara alyp maslahatlaşmalara gatnaşmaga, jemgyýetçilik
ýa-da hususy bähbitlere degip geçýän, kabul edilýän çözgütleri üýtgetmek
boýunça teklipler girizmäge;
3) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda täze obýektler
taslamalaşdyrylanda we gurlanda hem-de bar bolan binagärlik obýektleri
ulanylanda öz bähbitlerini goramaga.
34-nji madda. Binagärlik obýektleriniň eýeleriniň
we peýdalanyjylarynyň borçlary
Binagärlik obýektleriniň eýeleri we peýdalanyjylary şu
aşakdakylara borçludyrlar:
1) binagärlik obýektlerini göwnejaý ýagdaýda saklamaga we olary onuň
pasportynda kesgitlenilen, şeýle hem bellenilen talaplara laýyklykda
maksatlaýyn we işleýşi taýdan niýetlenilişi boýunça ulanmaga;
2) binagärlik obýektiniň durkuny täzelemek, dikeltmek ýa-da düýpli
abatlamak bilen baglanyşykly işleri ýerine ýetirmäge hukuk berýän rugsat beriji
häsiýetli resminamany Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde almaga;
3) binagärlik obýektiniň göwrüm-giňişlik, meýilnamalaşdyryş we
beýleki çözgütlerine üýtgetmeler ýa-da goşmaçalar girizmek zerur bolan
mahalynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde degişli taslama
resminamalaryny işläp taýýarlamaga, olary tassyklamaga we gurluşyk işlerini
geçirmäge;
4) gurlan binagärlik obýektiniň taslama resminamalarynyň toplumyny we
obýektiň pasportyny saklamaga hem-de bu resminamalary täze eýesine bermäge.
VIII BAP. BINAGÄRLIK ESERLERINE AWTORLYK HUKUGY
35-nji madda. Binagärlik eserlerine awtorlyk hukugynyň obýektleri we
subýektleri
1. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik eseri döredilende we
peýdalanylanda ýüze çykýan gatnaşyklar Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Awtorlyk
hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda» Türkmenistanyň Kanuny, şu Kanun
hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen
düzgünleşdirilýär.
Binagärlik obýektleriniň (binagärlik eserleriniň) taslamalaşdyrylmagynyň we
gurulmagynyň ähli tapgyrlarynda olaryň binagärlik çözgütleri binagärlik
eserlerine bolan awtorlyk hukugynyň obýektleri bolup durýarlar.
2. Döredijilik zähmeti bilen binagärlik eserini, şeýle hem taslamanyň
aýry-aýry özbaşdak bölümleriniň (jaýlaryň, aýry-aýry binalaryň ýa-da binagärlik
toplumlarynyň desgalarynyň interýerleri, çäkleri abadanlaşdyrmak we ş.m.)
binagärlik çözgütlerini döreden adam (adamlar) binagärlik eseriniň ýa-da onuň
degişli bölüminiň awtory (şärikli awtorlary) diýlip hasap edilýär we degişli
awtorlyk hukugy berilýär.
3. Binagärlik eseriniň awtoryna tehniki, maslahat beriş ýa-da guramaçylyk
kömegini berýän ýa-da taslamalaşdyrmagyň we gurmagyň guralmagyny (durkunyň
täzelenilmegini, dikeldilmegini, düýpli abatlanylmagyny) amala aşyrýan,
görkezilen işleriň ýerine ýetirilişine barlag edýän adamlar şärikli awtorlar
bolup bilmez.
36-njy madda. Binagärlik obýektine emläk we şahsy emläk däl
hukuklary
1. Binagärlik eserleriniň awtorlarynyň emläk hukuklary (Türkmenistanyň
Raýat kodeksinde, «Awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda» Türkmenistanyň
Kanunynda, şu Kanunda hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir) olaryň şulara
bolan aşakdaky aýratyn hukuklarynda jemlenýär:
1) taslamanyň peýdalanylmagyna ýa-da onuň durmuşa geçirilmeginiň maksady
bilen peýdalanylmagyna rugsat berilmegine;
2) binagärlik taslamasyny amala aşyrmaga ýa-da gaýtadan döretmäge,
ýaýratmaga we gaýtadan işlenmegine rugsat bermäge;
3) görkezilen aýratyn hukuklary beýleki adamlara bermäge.
2. Eger şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, gulluk
borçlaryny ýa-da gulluk ýumşuny ýerine ýetirmek tertibinde döredilen binagärlik
eseriniň awtorlaryna emläk hukuklary berilmeýär.
Taslamanyň buýrujysy bilen awtorlaryň (buýurmany ýerine ýetirijileriň)
arasyndaky şertnama gulluk borçlaryny ýa-da gulluk ýumşuny ýerine ýetirmek
tertibinde döredilýän binagärlik eserini peýdalanmak boýunça emläk hukuklaryny
düzgünleşdirmek hakyndaky düzgünleri özünde jemlemelidir.
3. Eger şertnamada başgaça bellenilmedik bolsa, zähmet şertnamasyny
ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly döredilen awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde
binagärlik obýektine bolan emläk hukuklary bu obýekti döreden işgäre ýa-da onuň
bilelikde işleýän fiziki ýa-da ýuridik şahsyna degişlidir.
4. Eger şertnamada başgaça bellenilmedik bolsa, buýurma boýunça
döredilen, awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektine bolan emläk
hukuklary bu obýekti döredijä ýa-da bilelikde buýruja degişlidir.
5. Buýruja berlenden soň çäkleri meýilnamalaşdyrmak boýunça binagärlik
resminamalaryna bolan emläk hukuklarynyň amala aşyrylmagynyň hukuk düzgüni
binagärlik eserini döretmek hakyndaky şertnamanyň düýpli şerti bolup durýar.
6. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektine bolan emläk
hukuklaryna ygtyýar etmek hakynda şertnamanyň hökmany şertleri
Türkmenistanyň Raýat kodeksi, «Awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda»
Türkmenistanyň Kanuny bilen kesgitlenilýär.
7. Eger buýrujy ýa-da onuň işleýän fiziki ýa-da ýuridik şahsy bilen
şertnamanyň şertlerinde başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, binagärlik
eseriniň taslamasynyň awtory ony mundan beýläk durmuşa geçirmäge gatnaşmakda,
şeýle hem gurluşygy tamamlanan ýa-da gurlan binagärlik eserine üýtgetmeler
girizmekde, onuň işleýiş taýdan niýetlenilişi ýa-da durkunyň täzelenilmegi
üýtgedilen mahalynda aýratyn hukuga eýedir.
8. Eger döredilen taslamanyň şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, binagärlik eseriniň taslamasynyň durmuşa geçirilmegi üçin
peýdalanylmagyna diňe bir gezek ýol berilýär. Şeýle taslamany we onuň esasynda
işlenip taýýarlanylan iş resminamasyny gaýtadan ulanmak diňe awtoryň razylygy
bilen oňa ýa-da onuň hukuk oruntutarlaryna awtorlyk hak-heşdeginiň tölenilmegi
bilen amala aşyrylýar.
9. Awtorlyk hukugynyň obýekti hökmünde binagärlik obýektiniň awtorynyň onuň
döredilmegi we peýdalanylmagy üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde awtorlyk hak-heşdegini almaga hukugy bardyr.
10. Awtoryň (awtorlaryň) binagärlik eserine bolan şahsy emläk däl
hukuklaryny goramak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala
aşyrylýar.
IX BAP. JEMLEÝJI
DÜZGÜNLER
37-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin
jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär
adamlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.
38-nji madda. Jedelleriň çözülişi
Binagärlik işi babatda ýüze çykýan
jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.
39-njy madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär, güýje
girmeginiň başga möhletleri bellenilen maddalar muňa degişli däldir.
2. Şu Kanunyň 24-nji we 25-nji maddalary 2017-nji ýylyň 1-nji maýyndan
güýje girýär.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2017-nji ýylyň 4-nji fewraly.
№ 496-V.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we
döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 4, 88-nji madda)
(Türkmenistanyň
08.11.2014 ý. № 147-V, 28.02.2015 ý. №198-V, 23.05.2015 ý. № 235-V, 26.03.2016
ý. № 383-V, 23.11.2016 ý. № 484-V, 09.06.2018 ý. № 41-VI, 20.10.2018 ý.
№ 86-VI,
08.06.2019 ý. № 153-VI, 22.08.2020 ý. № 273-VI we 24.10.2020 ý. № 310-VI Kanunlary esasynda girizilen
üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär hem-de
Türkmenistanda telekeçiligiň ösdürilmegine we maýa goýumlarynyň çekilmegine
hem-de netijeli durmuş häsiýetli bazar ykdysadyýetiniň ösdürilmegi üçin
şertleriň döredilmegine gönükdirilendir.
1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Esasy düşünjeler
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy–döwlet kärhanasynyň
esaslandyryjysy döwlet bolan ýa-da esaslandyryjylarynyň biri döwlet bolmaly
paýdarlar jemgyýetine ýa-da beýleki guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana
öwrülmegi.
2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy – döwlet eýeçiligindäki emlägiň
fiziki we (ýa-da) döwlete degişli bolmadyk ýuridik şahslaryň eýeçiligine muzdly
berilmegi.
2-nji madda. Türkmenistanyň eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we
döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda kanunçylygy
1. Türkmenistanyň eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagy hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu Kanundan we Türkmenistanyň beýleki
kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan
kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary
ulanylýar.
3-nji madda. Şu Kanunyň hereket edýän çygry
1. Şu Kanunyň hereketi eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwlet
emlägi hususylaşdyrylanda ýüze çykýan gatnaşyklara we döwlet emläginiň
dolandyrylmagy boýunça olar bilen baglanyşykly gatnaşyklara degişlidir.
2. Şu Kanunyň hereketi şu aşakdakylara degişli däldir:
1) döwletiň ýaşaýyş jaý gaznasy, şeýle hem Türkmenistanyň çäginden daşarda
ýerleşýän döwlet emlägi hususylaşdyrylanda ýüze çykýan gatnaşyklara;
2) erk-isleginiň garşysyna gidilip, Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde muzdsuz alnyp ýa-da başga usul bilen döwlet eýeçiligine
geçirilen emläge bolan emläk eýeleriniň, olaryň mirasdüşerleriniň emläk
hukuklarynyň dikeldilmegine;
3) Türkmenistanyň baglaşan halkara şertnamalary boýunça Türkmenistanyň
borçnamalarynyň ýerine ýetirilýän ýagdaýlaryna.
4-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleri
Şu aşakdakylar eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleri bolup durýar:
1) eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwletiň emlägi
hususylaşdyrylanda raýatlaryň hukuklarynyň deňligi;
2) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy boýunça çäreleriň bäsleşik esasynda geçirilmegi;
3) eýeçilik döwletiň garamagyndan aýrylanda we döwlet emlägi
hususylaşdyrylanda işgärleriň durmuş goraglylygynyň üpjün edilmegi;
4) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň aýanlygy;
5) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň barşynda döwlet we jemgyýetçilik gözegçiliginiň üpjün
edilmegi.
5-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleriniň durmuşa geçirilmegi
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň esasy ýörelgeleriniň durmuşa geçirilmegi Eýeçiligiň
döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça
döwlet maksatnamasy (mundan beýläk - Döwlet maksatnamasy) esasynda we
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgütlerine laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Döwlet maksatnamasy ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň gatnaşmaklarynda
eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda ygtyýarly edara bolup durýan Türkmenistanyň Maliýe
we ykdysadyýet ministrligi (mundan beýläk - ygtyýarly edara) tarapyndan işlenip
taýýarlanylýar we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýar.
6-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri
1. Şu aşakdakylar eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň obýektleri bolup durýarlar:
1) emläk toplumy hökmünde -döwlet kärhanalary;
2) jaýlar, desgalar we gurluşygy tamamlanylmadyk obýektler;
3) emläk toplumy hökmünde kärhananyň hususylaşdyrylmagy tehnologik
tapgyryny bozmaýan önümçilik we önümçilik däl bölümleri we düzüm birlikleri;
4) döwlet kärhanalarynyň aýrybaşgalanan bölümleri;
5-nji bendi
Türkmenistanyň 23.05.2015 ý. № 235-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren;
6) ýaşaýyş jaýlaryndaky umumy peýdalanylýan meýdan hasap edilmeýän
ýaşalmaýan meýdanlar;
7) paýdarlar jemgyýetleriniň esaslyk maýasyndaky döwlete degişli bolan
dürli guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhanalaryň (şol sanda oba hojalyk önümlerini
öndürýän) emlägindäki gymmatly kagyzlaryňpaýy;
8) başga döwlet emlägi, muňa şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde
tutulan emläk degişli däldir.
2. Şular eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň obýektleri bolup bilmeýärler: ýerasty baýlyklar, tokaý
gaznasy, suw serişdeleri, howa giňişligi, territorial suwlaryň we deňiz
ykdysady zolagynyň serişdeleri, döwlet tarapyndan goralýan ýa-da aýratyn
görnüşde peýdalanylýan tebigy çäkler, Türkmenistanyň taryhy we medeni mirasynyň
obýektleri (seýrek duş gelýän medeni we tebigy ýadygärlikler hem-de tebigatyň,
medeniýet taryhynyň, ylmyň we tehnikanyň obýektleri, şol sanda döwlet
muzeýlerinde, arhiwlerinde we kitaphanalarynda saklanýan gymmatlyklar, olaryň
ýerleşýän otaglaryny hem jaýlaryny goşmak bilen), şeýle hem ýer, Türkmenistanyň
Ýaragly Güýçleriniň, milli howpsuzlyk edaralarynyň, serhet we içerki
goşunlarynyň, döwletiň bilim berýän edaralarynyň, ylmy-barlag institutlarynyň,
Ylymlar akademiýasynyň hem-de pudaklaýyn akademiýalaryň merkezleriniň we
obýektleriniň emlägi, goranmak obýektleri, bir bitewi energetika ulgamy,
awtomobil ýollary, demir ýollar, deňiz we içerki suw ýollary, uglewodorod
serişdelerini we nebit önümlerini daşamak üçin niýetlenilen magistral
turba-geçirijileri, howa ýollary, Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri,
Türkmenistanyň Merkezi banky we onuň döredýän karz serişdeleri, döwletiň
ätiýaçlyk, ätiýaçlandyryş we beýleki gaznalary, gidrometeorologiýa gullugynyň,
daşky gurşawy we tebigy serişdeleri goramagyň, patent gullugynyň,
standartlaşdyrmagyň we metrologiýanyň obýektleriniň emlägi.
3. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan döwletiň garamagyndan
aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli bolmadyk obýektlere döwlet
eýeçiligindäki başga obýektler hem degişli edilip bilner.
7-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň subýektleri
1. Döwlet emlägini satyn alyjylar bolup durýan: Türkmenistanyň raýatlary,
daşary ýurt raýatlary, raýatlygy bolmadyk adamlar, Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda döredilen Türkmenistanyň ýuridik şahslary (olaryň şahamçalary,
wekillikleri), daşary ýurtlaryň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik
şahslar, halkara guramalary, olaryň Türkmenistandaky şahamçalary we hemişelik
wekillikleri, şeýle hem eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we
döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda işi amala aşyrýan ýa-da bu işe
gatnaşýan döwlet edaralary eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we
döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň subýektleri bolup bilerler.
2. Daşary ýurtlaryň kanunçylygyna laýyklykda döredilen ýuridik şahslar,
halkara guramalary, olaryň Türkmenistandaky şahamçalary we hemişelik
wekillikleri eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagyna we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagyna diňe Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň
ýanyndaky Ykdysadyýeti töwekgelçiliklerden goramak agentliginiň degişli
netijenamasy bolan ýagdaýynda gatnaşyp bilerler.
8-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň görnüşleri
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy şu aşakdaky görnüşlerde amala
aşyrylýar:
1) döwlet kärhanasynyňpaýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk
görnüşli kärhana öwrülmegi;
2) döwlet emläginiňpaýdarlar jemgyýetiniň ýa-da başga guramaçylyk-hukuk
görnüşli kärhananyň esaslyk maýasyna goýum hökmünde girizilmegi.
2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy şu aşakdaky görnüşlerde amala aşyrylýar:
1) maýa goýum bäsleşiginde satylmagy;
2) bäsleşikli söwdada (auksionda) satylmagy;
3) döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy;
4) hususylaşdyrmagyň obýektiniň göni (salgyly) satylmagy;
5) kärende şertinde ulanylýan obýektiň onuň kärendeçisine satylmagy, söwda,
hyzmat we administratiw maksatly obýektler muňa degişli däldir.
3. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň her bir obýekti boýunça döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň anyk görnüşi Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti bilen ylalaşmak arkaly ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.
2-nji BAP. EÝEÇILIGIŇ DÖWLETIŇ GARAMAGYNDAN
AÝRYLMAGY WE DÖWLET EMLÄGINIŇ HUSUSYLAŞDYRYLMAGY BOÝUNÇA IŞIŇ DÖWLET TARAPYNDAN
DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI WE DOLANDYRYLMAGY
9-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy boýunça işiň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi
Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy
boýunça işiň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti we ygtyýarly edara tarapyndan amala aşyrylýar.
10-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagynyň dolandyrylmagyny amala aşyrýan edaralar
Ygtyýarly edara, şeýle hem öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde ministrlikler,
pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimýetiň ýerli edaralary
eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň dolandyrylmagyny amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.
11-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň eýeçiligiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda
ygtyýarlylyklary
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:
1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;
2) şulary tassyklaýar:
a) Döwlet maksatnamasyny;
b) Pudagara merkezi topar hakynda düzgünnamany;
3) ygtyýarly edaranyň ýanynda Pudagara merkezi topary döredýär;
4) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny
çykarýar;
5) ygtyýarly edaranyň hödürlemegi boýunça döwletiň garamagyndan aýrylmaga
we hususylaşdyrylmaga degişli obýektleriň sanawyny ylalaşýar;
6) hususylaşdyrylýan obýektiň göni (salgyly) satylmagy barada çözgüt kabul
edýär;
7) Türkmenistanyň kanunçylygynda özüne degişli edilen başga wezipeleri
amala aşyrýar.
12-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy
Ygtyýarly edara eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:
1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;
2) degişli ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine
ýetiriji häkimýetiň ýerli edaralary bilen bilelikde Döwlet maksatnamasynyň
taslamasyny işläp taýýarlaýar we ony Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine
tassyklamaga hödürleýär;
3) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny kabul
edýär;
4) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly döwletiň
garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli obýektleriň sanawyny
tassyklaýar;
41) öz başlangyjy
bilen döwlet emläginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we
hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygyny esaslandyrýar we ony döwletiň
garamagyndan aýrylýan we hususylaşdyrylýan obýektleriň sanawyna goşmak hakynda
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine teklip berýär;
5) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmak arkaly eýeçiligiň
döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň
obýektleri boýunça döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň
görnüşini belleýär;
6) döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýektleri boýunça
Ýörite topary döredýär we onuň işiniň netijelerini tassyklaýar;
7) döwletiň garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli obýektler
barada maglumatlaryň resmi metbugatda çap edilmegini üpjün edýär;
8) şu Kanunyň 8-nji maddasynyň birinji we ikinji böleklerinde göz öňünde
tutulan eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň
görnüşlerine laýyklykda döwlet emlägini satmak boýunça wezipeleri amala
aşyrýar;
9-njy bendi
Türkmenistanyň 23.05.2015 ý. № 235-V Kanuny esasynda güýjüni ýitiren;
10) döwlet emläginiň bäsleşikli söwdada (auksionda) satylmagynyň tertibini,
döwlet emläginiň maýa goýum bäsleşiginde satylmagynyň tertibini, döwlet
eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagynyň tertibini, kärende
şertinde ulanylýan obýektiň satylmagynyň tertibini, döwlet kärhanasynyň
paýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhana
öwrülmeginiň tertibini işläp düzýär we tassyklaýar;
11) döwlet emlägini satyn almak-satmak şertnamalarynyň Mysaly görnüşlerini
tassyklaýar;
12) döwlet emläginisatyn almak-satmak şertnamalaryny baglaşýar, şeýle hem
olaryň berjaý edilişine gözegçilik edýär;
13) hususylaşdyrmagyň subýektine hususylaşdyrylan obýekte bolan eýeçilik
hukugy hakynda şahadatnamany berýär;
14) eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we döwlet emlägini
hususylaşdyrmak meseleleri boýunça ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň işini
utgaşdyrýar;
15) Türkmenistanyň kanunçylygynda özüne degişli edilen başga wezipeleri
amala aşyrýar.
13-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet
emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň ygtyýarlyklary
Ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we
döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda:
1) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýärler;
2) Döwlet maksatnamasynyň taslamasyny işläp düzmäge gatnaşýarlar;
3) eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagy babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuknamalaryny
kämilleşdirmek boýunça ygtyýarly edara teklipleri berýärler;
4) öz garamagyndaky döwlet emläginiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we
hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygyny esaslandyrýarlar we olaryň eýeçiligi
döwletiň garamagyndan aýrylýan we hususylaşdyrylýan obýektleriň sanawyna goşmak
hakynda ygtyýarly edara ýüz tutýarlar;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda özlerine degişli edilen başga wezipeleri
amala aşyrýarlar.
3-nji BAP. EÝEÇILIGIŇ DÖWLETIŇ GARAMAGYNDAN AÝRYLMAGY WE DÖWLET EMLÄGINIŇ
HUSUSYLAŞDYRYLMAGY BOÝUNÇA IŞIŇ GURALYŞY
14-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işiň
guralyşy
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň ýa-da döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň geçirilmeginiň
başlangyjyna Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ygtyýarly edara,
ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerli edaralary eýedir.
2. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň ýa-da döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň maksadalaýykdygy
hakynda çözgüt kabul edilen halatynda garamagynda şol obýekt bolan degişli
ministrlik, pudaklaýyn dolandyryş edarasy ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerli edarasy onuň döwletiň garamagyndan aýrylmagy ýa-da hususylaşdyrylmagy
hakynda teklip bilen ygtyýarly edara ýüz tutýarlar. Şeýle ýüz tutmanyň ýanyna
goşulýan resminamalaryň sanawy ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.
3. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagy we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy boýunça işi utgaşdyrmak
maksady bilen, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan ygtyýarly edaranyň
ýanynda degişli ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň, ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň wekillerinden ybarat bolan Pudagara
merkezi topar döredilýär.
4. Ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň döwletiň
garamagyndan aýrylmaga we (ýa-da) hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi
baradaky maglumatlary esasynda ygtyýarly edara döwletiň garamagyndan aýyrmagyň
we hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyny düzýär we Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti bilen ylalaşmak arkaly ony tassyklaýar. Döwletiň garamagyndan
aýyrmagyň we hususylaşdyrmagyň obýekti görkezilen sanawa girizilende onuň
döwletiň garamagyndan aýrylmagyna ýa-da hususylaşdyrylmagyna çenli guramaçylyk-hukuk
görnüşiniň üýtgedilmegine, üýtgedilip guralmagyna (goşulmagyna, birleşmegine,
bölünmegine, aýrylmagyna, täzeden döredilmegine), şeýle hem işiniň
togtadylmagyna, bes edilmegine we şol obýektiň ýatyrylmagyna ýol berilmeýär.
Döwletiň garamagyndan aýyrmagyň we
hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyna Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda ýykylmaga ýa-da göçürilmäge degişli edilen döwlet obýektleri
girizilip bilinmez.
5. Eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak
ýa-da döwlet emlägini hususylaşdyrmak boýunça degişli resminamalary we olary
döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň görnüşleri boýunça
teklipleri taýýarlamak, şeýle hem döwletiň garamagyndan aýrylmaga ýa-da
hususylaşdyrylmaga degişli obýektiň bahasyny kesgitlemek üçin ygtyýarly edara
sanawa girizilen her bir obýekt boýunça Ýörite topary döredýär.
6. Ýörite toparyň düzümine ygtyýarly
edaranyň, döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň obýektiniň
administrasiýasynyň, onuň ýokarda durýan guramasynyň, degişli ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasynyň, zähmetkeşler köpçüliginiň bähbitlerine wekilçilik
edýän guramanyň wekilleri, şeýle hem beýleki gyzyklanýan taraplar
girizilýär.
Ygtyýarly edaranyň çözgüdi bilen döwletiň
eýeçiginden aýrylýan ýa-da hususylaşdyrylýan obýektiň gymmatyny kesgitlemek
üçin Ýörite toparyň düzümine baha kesijiler çekilip bilner. Baha kesijileri
çekmegiň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan kesgitlenilýär.Baha kesmek boýunça
hyzmatlaryň bahasyny tölemek Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
7. Garamagynda eýeçiligi döwletiň
garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň obýekti bolan ministrlik,
pudaklaýyn dolandyryş edarasy ýa-da ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy
Ýörite topary zerur resminamalar bilen üpjün edýär we onuň işine gatnaşýar.
8. Pudagara merkezi topar eýeçiligi
döwletiň garamagyndan aýyrmagyň ýa-da hususylaşdyrmagyň her bir obýekti boýunça
Ýörite toparyň işiniň netijelerine seljerme geçirýär we zerurlyk bolan
halatynda öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde oňa degişli düzedişleri girizýär.
Ýörite toparyň işiniň netijeleri Pudagara
merkezi toparyň hödürlemegi boýunça ygtyýarly edara tarapyndan tassyklanylýar.
9. Ýörite toparyň işiniň netijeleri
tassyklanylandan we ähli taýýarlyk işleri geçirilenden soň eýeçiligi döwletiň
garamagyndan aýrylmaga we hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi we onuň
döwletiň garamagyndan aýrylmagyna we hususylaşdyrylmagyna gatnaşmak üçin ýüz
tutmalaryň berilmeginiň möhletleri baradaky maglumatlar resmi metbugatda çap
edilýär.
15-nji madda. Döwlet kärhanasynyň
paýdarlar jemgyýetine ýa-da beýleki guramaçylyk-hukuk görnüşindäki kärhana
üýtgedilmegi hem-de onuň paýnamalarynyň satylmagy. Döwlet emläginiň paýdarlar
jemgyýetiniň ýa-da beýleki guramaçylyk hukuk görnüşli kärhananyň esaslyk maýasyna
goýum hökmünde girizilmegi
1. Döwlet kärhanasy eýeçiliginiň belli bir
böleginiň satylmagy arkaly paýdarlar jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk
görnüşli kärhana üýtgedilip bilner.
2. Döwlet kärhanasy üýtgedilende, onuň
döwlete degişi bolan paýnamalarynyň olaryň umumy başlangyç bahasyndan 10
göterimden köp bolmadyk bir bölegi, nominal baha boýunçaşu kärhananyň
işgärlerine, şeýle hem pensiýa giden ozalky işgärlerine we Türkmenistanyň
zähmet kanunçylygyna laýyklykda iş ýeri (wezipesi) saklanyp galynýan adamlara
satmak üçin hödürlenýär. Paýnamalaryň galan böleginiň satylmagy
bäsleşikli esasda amala aşyrylýar.
3. Döwlet kärhanasynyň paýdarlar
jemgyýetine ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşindäki kärhana üýtgedilmeginiň
tertibi şu Kanunda bellenilen talaplara we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.
4. Döwlet emläginiňpaýdarlar jemgyýetiniň
ýa-da başga guramaçylyk-hukuk görnüşli kärhanasynyň esaslyk maýasyna goýum
hökmünde girizilmeginiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala
aşyrylýar.
16-njy madda. Hususylaşdyrmagyň
obýektleriniň bäsleşikli söwdada (auksionda), maýa goýum bäsleşiginde
satylmagy, paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy, kärende şertinde
ulanylýan obýektiň satylmagy
1. Söwda we hyzmat maksatly obýektler,
gurluşygy tamamlanmadyk obýektler, şeýle hem durkunyň täzelenmegi we
döwrebaplaşdyrylmagy üçin maýa goýumlaryny talap etmeýän başga obýektler,
bäsleşikli söwdalarda (auksionlarda) hususylaşdyrylýarlar. Eger-de
hususylaşdyrmagyň görkezilen obýektleriniň durkunyň täzelenmegi we
döwrebaplaşdyrylmagy üçin maýa goýumlary talap edilýän bolsa, onda olar maýa
goýum bäsleşiklerinde hususylaşdyrylýarlar.
2. Hususylaşdyrmagyň obýektleriniň
bäsleşikli söwdada (auksionda) we maýa goýum bäsleşiginde satylmagy
hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emlägi baradaky maglumatlar çap edilenden
soň, ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýän möhletlerde geçirilýär.
3. Hususylaşdyrmagyň subýektleri
hususylaşdyrmaga gatnaşmak üçin ýüz tutmalar kabul edilenden soň bäsleşikli
söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň geçirilýän gününe çenli
hakujy tölegi hökmünde hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç
bahasynyň 10 göterimini we ygtyýarly edara tarapyndan Türkmenistanyň
kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bellenilen ýygymy töleýärler.
4. Eger-de hususylaşdyrmagyň subýekti
geçirilen bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň
netijeleri boýunça ýeňiji diýlip yglan edilen bolsa, onda onuň
hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç bahasyndan tölän 10
göterim pul möçberi şu obýektiň töleginiň bir bölegi hökmünde hasaba alynýar.
5. Eger-de hususylaşdyrmagyň subýekti
geçirilen bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da maýa goýum bäsleşiginiň
netijeleri boýunça ýeňiji diýlip yglan edilmedik bolsa, onda onuň
hususylaşdyrylmaga degişli döwlet emläginiň başlangyç bahasyndan tölän 10
göterim pul möçberi bäsleşikli söwda (auksion) ýa-da maýa goýum bäsleşigi
geçirilen gününden soň 10 senenama gününiň dowamynda yzyna gaýtarylmaga
degişlidir.
6. Bäsleşikli söwdanyň (auksionyň) ýa-da
maýa goýum bäsleşiginiň netijelerine, şeýle hem hususylaşdyrmagyň
subýektleriniň bäsleşikli söwda (auksiona) ýa-da maýa goýum bäsleşigine
gatnaşandyklaryna ýa-da gatnaşmandyklaryna garamazdan olaragatnaşmak üçin
tölenen ýygym tölegleriniň möçberi yzyna gaýtarylmaga degişli däldir.
7. Kärende şertinde ulanylýan döwlet
emlägi, bäş ýyldan az bolmadyk döwürde ulanylanhalatynda, onuň kärendeçisine
satylyp bilner.
8. Döwlet emläginiň bäsleşikli söwdalarda
(auksionlarda) satylmagy, döwlet emläginiň maýa goýum bäsleşiklerinde
satylmagy, döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna biržalarynda satylmagy,
kärende şertlerinde ulanylýan obýektiň satylmagy şu Kanunda bellenilen
talaplara we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda
amala aşyrylýar.
17-nji madda. Hususylaşdyrmagyň
resmileşdirilmegi
1. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagynyň
resmileşdirilmegi ygtyýarly edara bilen hususylaşdyrmagyň subýektiniň arasynda
baglaşylýan satyn almak-satmak şertnamasy bilen amala aşyrylýar.
2. Satyn almak-satmak şertnamasynda döwlet
emläginiň hususylaşdyrmagyň subýektine geçirilmeginiň tertibi, tölegiň görnüşi
we möhletleri kesgitlenilmelidir.
Şeýle hem döwlet emläginiň bäsleşikli
söwdada (auksionda) satylmagyndan we döwlet eýeçiligindäki paýnamalaryň gazna
biržasynda satylmagyndan başga görnüşde satylan hususylaşdyrmagyň obýektleri
boýunça satyn almak-satmak şertnamasynda obýektiň hususylaşdyrylandan soňky
döwürdäki işiniň esasy ugurlarynyň, önümçiliginiň göwrümleriniň we iş
ýerleriniň sanynyň saklanylyp galynmagy boýunça şertleriň berjaý edilmegi we
olaryň hereket ediş möhleti göz öňünde tutulyp bilner.
18-nji madda. Hususylaşdyrylýan döwlet
emlägi üçin töleg serişdeleri we hususylaşdyrmagyň obýektine eýeçilik hukugynyň
ýüze çykmagy
1. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy
hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hususy we (ýa-da) karz serişdeleriň, şeýle hem
Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki çeşmeleriň hasabyna
geçirilýär.
2. Döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan
alnan serişdeler Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň ýörite hasabyna geçirilýär,
şu bölegiň ikinji tesiminde göz öňünde tutulan ýagdaý muňa degişli däldir.
Eger-de hususylaşdyrylmaga degişli döwlet
emlägi karz serişdeleriniň hasabyna emele getirilen (gurlan) bolsa, onda şeýle
emlägiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeler karzyň (karz boýunça hasaplanan
göterimleriň hasaba alynmagy bilen) üzlüşilmegine gönükdirilýär, olaryň artan
bölegi bolsa, şu bölegiň birinji tesimine laýyklykda Türkmenistanyň Döwlet
býujetiniň ýörite hasabyna geçirilýär.
3. Hususylaşdyrmagyň subýektiniň
hususylaşdyrylan obýekte bolan eýeçilik hukugy, onuň bahasy doly tölenilen
pursatyndan ýüze çykýar.
4. Aýratyn halatlarda Pudagara merkezi
toparyň hödürlemegi boýunça döwlet emlägini hususylaşdyrmak üçin serişdeleriň
töleginiň satyn almak-satmak şertnamasynda görkezilen möhleti şu aşakdaky
möhletlere süýşürilip bilner:
1) ygtyýarly edara tarapyndan - üç ýyla çenli;
2) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan – üç ýyldan köp möhlete.
5. Hususylaşdyrmagyň subýekti şu maddanyň dördünji böleginde göz öňünde
tutulan halatlarda hususylaşdyrmagyň obýektine eýelik etmäge we ony
peýdalanmaga haklydyr. Hususylaşdyrmagyň subýektiniň hususylaşdyrmagyň obýektine
erk etmeklige bolan hukugy hususylaşdyrmagyň obýektiniň bahasy doly
tölenilenden soň emele gelýär.
6. Hususylaşdyrmagyň obýektiniň bahasy doly tölenilenden soň ygtyýarly
edara tarapyndan eýeçilik hukugyna güwä geçýän şahadatnama ýa-da paýdarlar
jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwletiň gymmatly kagyzlarynyň paýy satyn
alnan halatynda - paýdarlar jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwlete degişli
bolan gymmatly kagyzlaryň paýyna eýeçilik hukugynyň başga şahsa geçendigini
tassyklaýan resminama berilýär.
7. Hususylaşdyrmagyň obýektine bolan eýeçilik hukugy Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet tarapyndan bellige alynmaga
degişlidir.
8. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagynyň we döwlet emläginiň
hususylaşdyrylmagynyň obýektleri hususylaşdyrylanda bu obýektiň ýerleşýän ýer
bölegi bilen bagly ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar «Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalaryna laýyklykda hususylaşdyrmagyň subýektlerine hemişelik peýdalanmak
hukugy bilen geçýär.
Şunda, şeýle obýektler hususylaşdyrylanda obýektiň eýeçilik hukugyna güwä
geçýän şahadatnama ýa-da paýdarlar jemgyýetiniň esaslyk maýasyndaky döwlete
degişli bolan gymmatly kagyzlaryň paýyna eýeçilik hukugynyň başga şahsa
geçendigini tassyklaýan resminama esasynda satyn alyja Türkmenistanyň Oba
hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi tarapyndan ýer bölegine ýerden
peýdalanmak hukugyny berýän Döwlet namasy resmileşdirilýär.
4-nji BAP. MALIÝE
GATNAŞYKLARY
19-njy madda. Eýeçiligiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagynyň ýa-dahususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha
kesilmegi
1. Eýeçiligiň öwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesilmegi
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň obýektiniň gymmatyna baha kesmeklige
çekilen baha kesijileriň zähmetine hak tölemek bilen bagly çykdajylar, şeýle
hem eýeçiligiňdöwletiň garamagyndan aýrylmagynyň ýa-da hususylaşdyrylmagynyň
obýektiniň gymmatyna baha kesmek bilen bagly gaýry çykdajylar şu obýektiň
bahasyna goşulýar.
20-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagyndan we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan alnan
serişdeleriň peýdalanylmagy
Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagyndan we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagyndan alnan serişdeler
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýän tertipde
peýdalanylýar.
5-nji BAP. JEMLEÝJI
DÜZGÜNLER
21-nji madda. Döwlet kärhanalary döwletiň
garamagyndan aýrylanda we hususylaşdyrylanda olaryň işgärlerine berilýän
kepillikler
Döwlet kärhanalarynyň işgärlerine ol
kärhanalar döwletiň garamagyndan aýrylanda we hususylaşdyrylanda Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen kepillikler berilýär.
22-nji madda. Eýeçiligiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň subýektlerine döwlet
kepillikleri
1. Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň we hususylaşdyrmagyň subýektlerine Türkmenistanyň kanunçylygynda
göz öňünde tutulan kepillikler we ýeňillikler berilýär.
2. Döwlet emlägi hususylaşdyrylanda
hususylaşdyrmagyň obýektiniň ýerleşen ýer böleginden peýdalanmaga bolan
hukuklar we borçlar onuň täze eýesine geçýär.
3. Döwletiň garamagyndan aýrylan ýa-da
hususylaşdyrylan obýekt döwlet hajatlary üçin alnanda ýa-da sökülip aýrylan
halatynda döwlet bu obýektiň bahasynyň öwezini dolýar.
23-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin
jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçilige çekilýärler.
24-nji madda. Jedelleriň çözülişi
Eýeçiligiň döwletiň garamagyndan aýrylmagy
we döwlet emläginiň hususylaşdyrylmagy babatda ýüze çykýan jedeller
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde çözülýär.
25-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun 2014-nji ýylyň 1-nji iýulyndan güýje girýär.
2. Şulary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:
1992-nji ýylyň 19-njy fewralynda kabul edilen "Türkmenistanda
eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we ony başga eýeçilige bermek
hakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Ýokary Sowetiniň
Maglumatlary, 1992ý., № 2, 11-nji madda);
1993-nji ýylyň 1-nji oktýabrynda kabul edilen "Türkmenistanda
eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we ony başga eýeçilige bermek
hakynda" (1992-nji ýylyň 19-njy fewralynda kabul edilen Türkmenistanyň
Kanunyna 1993-nji ýylyň 1-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Mejlisiniň girizen
üýtgetmeleri we goşmaçalary bilen) Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 1993ý., № 9-10, 60-njy madda);
1997-nji ýylyň 12-nji iýunynda täze redaksiýada kabul edilen
"Eýeçiligi döwletiň garamagyndan aýyrmak we hususylaşdyrmak hakynda"
Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1997 ý., № 2,
15-nji madda).
3. Şu Kanun güýje giren gününden başlap, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalary üç aýyň dowamynda oňa laýyk getirilmäge degişlidir.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2013-nji ýylyň18-nji dekabry.
№ 458-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Eýeçilik hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4, 140-njy madda)
(Türkmenistanyň
15.10.2016 ý. № 461-V, 08.06.2019 ý. № 153-VI we 05.10.2019 ý.
№
183-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun
Türkmenistanda eýeçiligiň görnüşlerini, eýeçilik gatnaşyklarynyň hukuk we
ykdysady esaslaryny, eýeçilik hukugynyň ýüze çykmagynyň şertlerini kesgitleýär
hem-de eýeçilik gatnaşyklarynyň ösdürilmegine, eýeçilik hukugynyň goralmagyna
we goralyp saklanylmagynyň üpjün edilmegine gönükdirilendir.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Esasy düşünjeler
Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) eýeçilik –
emlägiň paýlanylmagynyň (eýeçilik edilmeginiň) durmuş-ykdysady we guramaçylyk
görnüşlerini häsiýetlendirýän ykdysady we ýuridik gatnaşyklaryň ulgamy;
2) eýeçilik
hukugy – emläge eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýarlyk etmek boýunça
kanunçylyk taýdan düzgünleşdirilen jemgyýetçilik (emläk we emläk däl şahsy)
gatnaşyklary:
a) eýelik etmek
hukugy – emlägiň üstünden kanun tarapyndan rugsat edilýän hakyky agalyk;
b) peýdalanmak
hukugy – emlägiň peýdaly alamatlarynyň şahsy peýdalanylmagyna hukugy.
Peýdalanmak
hukugy, şahsyň öz emlägini peýdalanmazlyk mümkinçiligini hem öz içine alýar;
ç) ygtyýarlyk
etmek hukugy– emlägiň aýrybaşgalanmagyny ýa-da wagtlaýyn eýelik edilmäge we
peýdalanylmaga berilmegini göz öňünde tutýan, raýat-hukuk geleşikleriniň amala
aşyrylmagy arkaly emlägi ykdysady dolanyşyga goşmak hukugy;
3) hojalygy
ýörediş hukugy – kärhananyňemlägiň eýesi tarapyndan kanunda bellenilen
çäklerde oňa berkidilen emläge eýelik etmäge, peýdalanmaga we ygtyýarlyk etmäge
hukugy;
4) dessindolandyryş
hukugy –kärhana eýesi tarapyndan (edara) dessin dolandyrylmaga berlen
emläge eýelik etmek hukugynyň görnüşi, oňa laýyklykda bu kärhana (edara) diňe
zadyň eýesiniň razylygy bilen bu emläge ygtyýar edip biler.
2-nji madda.
Türkmenistanyň eýeçilik hakynda kanunçylygy
1.
Türkmenistanyň eýeçilik hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna
esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalaryndan ybarat bolup durýar.
2. Şu Kanunda göz
öňünde tutulmadyk eýeçilik gatnaşyklary Türkmenistanyň raýat kanunçylygy hem-de
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.
3. Oýlap
tapyşlaryň, açyşlaryň, ylmy, edebiýat we sungat eserleriniň hem-de intellektual
eýeçiligi hukugynyň beýleki obýektleriniň döredilmegi we peýdalanylmagy boýunça
gatnaşyklar awtorlyk hukugy we gatyşyk hukuklar hakynda kanunçylyk hem-de
Türkmenistanyň gaýry kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.
4. Eger
Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan kadalardan
başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
3-nji madda. Eýeçilik
gatnaşyklarynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi
1. Eýeçilik
gatnaşyklarynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi zadyň eýesiniň hukugynyň
we borçnamalarynyň gatnaşyklaryny jemgyýetçilik bähbitleriniň ileri tutulýan
talaplaryna laýyk getirmekden ybaratdyr hem-de ol eýeçilik hukugynyň döwlet
tarapyndan düzgünleşdirilmeginiň kanunçylyk taýdan berkidilen tärleriniň üsti
bilen üpjün edilýär.
2. Eýeçilik
hukugynyň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmeginiň tärlerinde şular göz öňünde
tutulýar:
1) döwletiň
we ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiliginiň
döwletiň garamagyndan aýrylmagywehususylaşdyrylmagy;
2) jemgyýetçilik
bähbitlerinde öweziniň dolunmagy esasynda amala aşyrylýan hususy eýeçiligiň
emläk gatnaşyklarynyňykdysady serişdelere üýtgedilmegi;
3) durmuş-ykdysady
häsiýetli eýeçiligi emele getirýän düzüm birlikleriniň düzgünleşdirilmegi, şol
sanda şular arkaly:
a) döwlet
tarapyndan zadyň eýesine, onuň telekeçilik işiniň barşynda zähmet gatnaşyklary
babatda talaplaryň bellenilmegi, standartlaryň, ekologik ölçegleriň, öndürilýän
harytlaryň we hyzmatlaryň hiliniň üpjün edilmeginiň berjaý edilmegi ýaly
goýulýan çäklendirmeler we beýleki talaplar, şeýle hem ýerden peýdalanmagyň,
durmuş hyzmatdaşlygynyň maksatnamasyna laýyklykda dolandyryş işiniň
düzgünleşdirilmegi;
b) Türkmenistanyň
salgyt kanunçylygyna laýyklykda we raýatlaryň aýry-aýry toparlary üçin durmuş
transfertleriniň hasabyna girdejileriň gaýtadan paýlanylmagynyň esasynda olaryň
düzgünleşdirilmegi.
4-nji madda.
Eýeçilik hukugy
1. Türkmenistanda
eýeçilik hukugy şu Kanunda we Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk
namalarynda göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde ýüze çykýar.
2. Türkmenistanda
eýeçilik hukugy ykrar edilýär we ol kanun tarapyndan goralýar.
Türkmenistanyň raýatlarynyň,
ýuridik şahslarynyň, döwletiň daşary ýurtlarda ýerleşýän emlägine bolan
eýeçilik hukugy Türkmenistanda ykrar edilýär we kanun tarapyndan goralýar.
3. Eýeçilik
hukugynyň subýekti (zadyň eýesi) öz garamagyna görä özüne degişli bolan emläge
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň hasaba alynmagy bilen
eýelik edýär, ondan peýdalanýar we oňa ygtyýarlyk edýär.
4. Zadyň eýesi
emläge eýelik etmek, ony peýdalanmak we oňa ygtyýarlyk etmek boýunça öz
ygtyýarlyklaryny başga bir şahsa geçirip, emlägi girewiň närsesi hökmünde
peýdalanyp ýa-da ony gaýry usulda borçlandyryp, öz emlägini beýleki şahsyň
eýeçiligine ýa-da dolandyrmagyna geçirip biler, şeýle hem öz emlägi babatda
Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän islendik hereketleri amala aşyrmaga
haklydyr.
Zadyň eýesi emlägi
telekeçilik ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän gaýry işiň amala
aşyrylmagy üçin peýdalanyp biler.
5. Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da zadyň eýesi bilen beýleki şahsyň
şertnamasynda (mundan beýläk –şertnama) başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, emlägiň, emlägiň şeýle peýdalanylmagynyň miweleri bolup durýan,
hojalyk we gaýry peýdalanylmagynyň netijeleri bu emlägiň eýesine degişlidir.
6. Zadyň eýesine
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda, şertlerde we
çäklerde onuň emlägini beýleki şahslaryň çäklendirilip peýdalanmagyna ýol
berilmegine borçlar ýüklenilip bilner.
7. Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, özüne degişli emlägiň saklanylmagybilen baglanyşykly, şeýle hem
onuň tötänlikden ýok bolmagynyň ýa-da tötänlikden zaýalanmagynyň
töwekgelçiliginiňýüküni zadyň eýesi çekýär.
8. Eýeçilik
hukugynyň amala aşyrylmagy daşky gurşawa zyýan ýetirmeli däldir, fiziki we
ýuridik şahslaryň hem-de döwletiň hukuklaryny we Türkmenistanyň kanunçylygy
arkaly goralýan bähbitlerini bozmaly däldir.
5-nji madda.
Eýeçilik hukugynyň obýektleri
Şular eýeçilik
hukugynyň obýektleri bolup biler: ýer, ýerasty baýlyklar, dag-magdanly ýerler,
suw serişdeleri, howa giňişligi, tokaý gaznasy, ösümlik we haýwanat dünýäsi,
emläk toplumlary, binalar, desgalar, ýaşaýyş jaý-jemagat obýektleri, enjamlar,
pul serişdeleri, gymmatly kagyzlar hem-de önümçilik, sarp ediş,durmuş, medeni
we beýleki hajatlar üçin niýetlenen gaýry eýeçilik obýektleri, medeniýet
senetleri, açyşlar, oýlap tapyşlar, senagat nusgalary, haryt nyşanlary hem-de
hyzmat ediş nyşanlary, intellektual işiň gaýry netijeleri.
6-njy madda.
Eýeçilik hukugynyň subýektleri. Eýeçiligiň görnüşleri
1. Fiziki we
ýuridik şahslar, döwlet Türkmenistanda eýeçilik hukugynyň subýektleri
bolup durýarlar.
2.Türkmenistanda
eýeçilik şu aşakdaky görnüşlerde çykyş edýär:
1) hususy
eýeçilik;
2) döwlet eýeçiligi;
3) jemgyýetçilik
birleşikleriniň eýeçiligi;
4) kooperatiw birleşikleriniň
eýeçiligi;
5) bilelikdäki
kärhanalaryň eýeçiligi;
6) gatyşyk
(birleşen) eýeçilik;
7) daşary ýurt
döwletleriniň, olaryň ýuridik şahslarynyň we raýatlarynyň eýeçiligi;
8) halkara
guramalarynyň eýeçiligi.
3. Türkmenistanyň kanunçylygynda, şu Kanunda
göz öňünde tutulmadyk gaýry eýeçilik görnüşleri hem bellenilip bilner.
7-nji madda.
Zat-emläk hukuklary
1. Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen halatlarda ýa-da zadyň eýesiniň garaýşyna görä onuň
emlägine eýelik etmek, peýdalanmak we ygtyýar etmek hukuklary beýleki şahslara
berlip bilner, olar bu hukuklary kanun ýa-da emlägiň eýesi tarapyndan göz
öňünde tutulan çäklerde amala aşyrýarlar.
Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, zadyň
eýesiniň emlägini görkezilen şertlerde hojalyk ýa-da
gaýry babatda peýdalanylmagyny amala aşyrýan şahslaryň hukuklarynyň
we kanuny bähbitleriniň goralmagynyň kepillikleri edil zadyň eýesiniňki ýaly
üpjün edilýär.
2. Zadyň eýesi
özüne degişli emlägini hojalygy ýörediş hukugynda özi tarapyndan döredilen
kärhanasyna berkidip biler.
Kärhana özüne
berkidilen emläge hojalygy ýörediş hukugyny amala aşyrmak bilen görkezilen
emläge eýelik edýär, peýdalanýar we oňa ygtyýarlyk edýär, ol babatda
Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän islendik hereketi amala aşyrýar.
Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da kärhana bilen zadyň eýesiniň
şertnamasynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, hojalygy ýörediş hukugyna
eýeçilik hukugy hakynda düzgünler ulanylýar.
Zadyň eýesi ýa-da
zadyň eýesi tarapyndan onuň emlägini dolandyrmaga ygtyýarly edilen şahslar,
Türkmenistanyň kanunçylygyna we kärhananyň esaslandyryjy resminamalaryna
laýyklykda kärhananyň döredilmeginiň we onuň işiniň maksatlarynyň
kesgitlenilmeginiň, onuň üýtgedilip guralmagynyň we ýatyrylmagynyň meselelerini
çözýärler, ynanylan emlägiň netijeli peýdalanylmagyna we abat saklanylmagyna
gözegçiligi amala aşyrýarlar.
Zadyň eýesiniň
özüniň kärhana beren emläginiň peýdalanylmagyndan alnan peýdanyň bölegini
şertnamada kesgitlenilen möçberde almaga hukugy bardyr. Bu paý kesgitlenilýän
mahalynda ýüze çykýan jedeller kazyýet tertibinde çözülýär.
3. Öz işini
hojalygy ýörediş hukugynda amala aşyrýan döwlet kärhanasynyň zat eýesiniň ýa-da
oňa ygtyýarly edilen döwlet edarasynyň razylygy bolmazdan şulary geçirmäge haky
ýokdur:
a) olaryň
ýöretmeginde durýan binalary, desgalary, enjamlary we kärhananyň beýleki esasy
serişdelerini satmaga ýa-da üçünji taraplara bermäge, çalyşmaga, wagtlaýyn
peýdalanmaga bermäge;
b) golçur kärhanalary,
şahamçalary döretmäge, hususy eýeçilik görnüşindäki kärhanalar bilen
bilelikdäki kärhanalary we önümçilikleri döretmäge, olara önümçilik we maliýe
serişdelerini goýmaga.
4. Zadyň eýesi
tarapyndan zadyň eýesiniň serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdirilýän döwletiň
býujet edarasyna, gaýry edara berkidilen emläk, bu edaranyň dessin
dolandyrylmagynda durýar.
Döwletiň býujet
edarasy diýlip Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralary, şol sanda ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary tarapyndan, işi Türkmenistanyň
Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna maliýeleşdirilýän, dolandyryş,
durmuş-medeni, ylmy-tehniki ýa-da täjirçilik däl häsiýetli gaýry wezipeleri
amala aşyrmak üçin döredilen edara düşünilýär.
Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, edara
berkidilen emlägiň eýesi bu emlägi almaga ýa-da özüniň döreden beýleki ýuridik
şahslarynyň arasynda ony öz garaýşyna görä gaýtadan paýlamaga haklydyr.
Zadyň eýesiniň
razylygy bilen telekeçilik işini amala aşyrýan döwletiň býujet edaralary we
gaýry edaralar, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda,
şeýle işden gelen girdejilere we bu girdejileriň hasabyna satyn alnan emläge
özbaşdak ygtyýar etmäge bolan hukuga eýe bolýarlar.
8-nji madda.
Eýeçilik hukugynyň edinilmegi we onuň bes edilmegi
1. Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, fiziki ýa-da ýuridik şahs şulara eýeçilik hukugyny edinýär:
1) kanuna garşy
gelmeýän esaslar boýunça özi tarapyndan edinilen emläge;
2) özleri
tarapyndan döredilen ýa-da düýpli gaýtadan işlenen zatlara;
3) oňa degişli
emlägiň peýdalanylmagyndan, şeýle hem tebigy serişdeleriň ýa-da bu şahsa
degişli hem bolmadyk, emma Türkmenistanyň kanunçylygyna ýa-da şertnama
laýyklykda bu maksatlar üçin oňa berlen gaýry emlägiň peýdalanylmagyndan özi
tarapyndan alnan önümlere, miwelere we gaýry girdejilere.
2. Eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, emlägiň satyn alyjysynyň eýeçilik hukugy oňa zadyň geçirilen pursatyndan
ýüze çykýar.
3. Zadyň eýesiniň
erkinden daşarky ýagdaýda eýeçilik hukugynyň bes edilmegine ýol berilmeýär,
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde zady
eýesiniň borçnamalary boýunça bu emläge tutup almak
çäresiniň bellenilmegi, kanunyň güýji bilen bu zadyň eýesine degişli bolup
bilmejek emlägiň mejbury aýrybaşgalananhalatlary muňa degişli däldir.
9-njy madda. Umumy
eýeçilik
1. Umumy eýeçilik kanuna
görä ýa-da şertnama esasynda ýüze çykýar.
2. Emläk umumy
eýeçilik hukugynda bir wagtyň özünde olaryň hersiniň paýlarynyň kesgitlenilmegi
bilen (paýly eýeçilik) ýa-da paýlary kesgitlenilmezden (bilelikdäki eýeçilik)
birnäçe şahslaryň eýeçiligine degişli bolup biler.
Umumy
eýeçilikde durýan emläge eýelik edilmegi, onuň peýdalanylmagy we oňa
ygtyýar edilmegi zat eýeleriniň razylygy boýunça amala aşyrylýar, ol
bolmadyk mahalynda bolsa, zat eýeleriniň haýsy-da bolsa biriniň talap arzasy
boýunça kazyýet tarapyndan bellenilýär.
3. Umumy paýly
eýeçiligiň gatnaşyjysynyň öz paýynyň bölünip berilmegine, umumy bilelikdäki
eýeçiligiň gatnaşyjysynyň bolsa - paýynyň kesgitlenilmegine we bölünip
berilmegine hukugy bardyr.
4. Umumy
eýeçiligiň bir gatnaşyjysy tarapyndan öz paýy satylanda şeýle eýeçiligiň galan
gatnaşyjylary Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde we şertlerde
satylýan paýy satyn almakda artykmaçlyk hukugyna eýedirler.
10-njy madda. Zat
eýesiniň emläginiň hasabyna töleg töletdirmek çäresiniň bellenilmegi
1. Fiziki şahslar
öz borçnamalary boýunça özlerine eýeçilik hukugynda degişli bolan emlägiň
çäklerinde jogap berýärler.
Raýatlaryň algydarlaryň
nägilelikleri boýunça töleg töletdirmek çäresi bellenilip bilinmeýän
emläginiň sanawy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilýär.
2. Zat eýesi
özüniň döreden ýuridik şahsynyň borçnamalary boýunça jogap bermeýär, ýuridik
şahs bolsa zat eýesiniň borçnamalary boýunça jogap bermeýär,Türkmenistanyň
kanunçylygynda göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli däldir.
3. Ýuridik şahsyň
borçnamalary boýunça töleg töletdirmek çäresieýeçilik ýa-da hojalygy
ýöretmek hukugynda oňa degişli bolan islendik emläge salnyp bilner,
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan ýagdaýlar muňa degişli däldir.
4. Zat eýeleriniň
döwletiň öňündäki borçnamalary boýunça bergileriniň, şol sanda Türkmenistanyň
Döwlet býujetine tölegler boýunça bergileriniň jedelsiz töletdirilmegine
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda ýol berilýär.
Şeýle töletdirmek
çaresiniň bellenilmegi hakynda çözgüt bilen ylalaşmadyk mahalynda, zadyň
eýesi talap arza bilen kazyýete ýüz tutmaga haklydyr.
II BAP. HUSUSY EÝEÇILIK HUKUGY
11-nji madda. Umumy düzgünler
Eýeçiligiň hususy görnüşi Türkmenistanyň raýatlarynyň eýeçiligine we
ýuridik şahslarynyň eýeçiligine bölünýär.
12-nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň eýeçilik hukugy
1. Raýatyň eýeçiligi onuň önümçilige gatnaşmagyndan we özüniň zähmete bolan
başarnyklarynyň gaýry ygtyýar edilmeginden, telekeçilik işinden, şahsy
hojalygynyň ýöredilmeginden alan girdejileriniň hem-de karz edaralaryna,
paýnamalara we beýleki gymmatly kagyzlara goýlan serişdelerinden alan
girdejileriniň, miras boýunça we Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän
gaýry esaslar boýunça emlägi edinmeginiň hasabyna döredilýär we köpeldilýär.
2. Raýatyň emlägi
miras almaga hukugy ykrar edilýär we kanun tarapyndan goralýar.
3. Şular raýatyň
eýeçiliginiň obýekti bolup biler:
1) ýer bölegi;
2) ýaşaýyş
jaýlary, öýler, bagçylyk öýleri,ulag jaýlary, gaýry gurluşlar, ýer bölegindäki
agaçlar, öý hojalygynda we şahsy peýdalanýan zatlary;
3) önüm berýän we
işçi mallar, guşlar;
4) pul
serişdeleri;
5) paýnamalar,
obligasiýalar we beýleki gymmatly kagyzlar;
6) intellektual
işiň netijeleri;
7) köpçülikleýin
habar beriş serişdeleri;
8) kärhanalar,
telekeçilik işiniň çygryndaky emläk toplumlary, binalar, desgalar, enjamlar,
ulag serişdeleri we gaýry önümçilik serişdeleri;
9) önümçilik, sarp
ediş, durmuş, medeni we gaýry maksatly islendik başga emläk, Türkmenistanyň
kanunçylygynda göz öňünde tutulan raýata degişli bolup bilmejek emläkleriň
görnüşleri muňa degişli däldir.
4. Türkmenistanyň
kanunçylygyna ýa-da şertnama laýyklykda raýat tarapyndan edinilen emlägiň sany
we bahasy çäklendirilmeýär.
5. Raýatlaryň birleşiginiň
eýeçiliginiň obýekti gatnaşyjylaryň goýumlarynyň, telekeçilik işinden we
beýleki kanuny çeşmelerden alnan girdejileriň hasabyna döredilýär.
13-nji madda.
Telekeçilik işini amala aşyrýan raýatyň eýeçilik hukugy
1. Raýat öz
eýeçiliginde durýan emlägi, bu maksat üçin ýuridik şahsy döretmezden,
telekeçilik işi üçin ulanyp biler.
2. Raýat
tarapyndan bilelikdäki telekeçilik işi üçin maşgala agzalarynyň we (ýa-da)
beýleki raýatlaryň emlägi ulanylan halatynda, öndürilen önüm we alnan
girdejiler, eger olaryň arasyndaky şertnamada başgaça göz öňünde tutulmadyk
bolsa, olara umumy paýly eýeçilik hukugynda degişli bolup durýar.
3. Raýat öz
emlägini özi tarapyndan döredilen kärhanasyna berkiden halatynda, ol şu Kanunyň
7-nji maddasynyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan hukuklara eýe bolýar.
4. Raýat öz
emlägini paýdarlar jemgyýetlerine, hojalyk jemgyýetlerine, kooperatiw we gaýry
kärhanalara, raýatlaryň we ýuridik şahslaryň beýleki birleşiklerine goýumy
hökmünde peýdalanmak bilen telekeçilik işini amala aşyryp biler.
14-nji madda.
Türkmenistanyň ýuridik şahslarynyň eýeçilik hukugy
1. Türkmenistanyň
ýuridik şahslarynyň eýeçiligi kärhanalaryň eýeçiligine we telekeçilik
birleşikleriniň eýeçiligine bölünýär.
2. Kärhananyň
eýeçiligi raýatyň we (ýa-da) ýuridik şahsyň öz emläginiň döredilýän kärhana
berkidilmeginiň netijesinde, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
döwlet kärhanalarynyň eýeçiliginiň obýektleriniň döwletiň garamagyndan
aýrylmagynyň we hususylaşdyrylmagynyň netijesinde emele gelýär.
3. Emlägiň eýeleri
hökmünde döredilen we ýuridik şahslar bolup durýan paýdarlar jemgyýetleri,
hojalyk jemgyýetleri we gaýry kärhanalary, olaryň gatnaşyjylary tarapyndan
goýumlar we beýleki gatançlar görnüşinde olara berlen emlägiň, şeýle hem telekeçilik
işiniň netijesinde alnan we Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän gaýry
esaslar boýunça edinilen emlägiň eýeçilik hukugyna eýe bolýarlar. Paýdarlar
jemgyýetleri, şeýle-de özleriniň paýnamalaryň satylmagyndan alan serişdeleriniň
hem eýesi bolup durýarlar.
4. Kärhanalar
özara şertnama boýunça ýuridik şahsyň hukuklaryna eýe bolan assosiasiýalara,
konsernlere we telekeçilik birleşikleriniň beýleki görnüşlerine
birleşip bilerler.
Telekeçilik
birleşigi onuň gatnaşyjylary tarapyndan özüniň eýeçiligine meýletin berlen,
şeýle hem telekeçilik birleşiginiň işiniň netijesinde alnan emlägiň eýeçilik
hukugyna eýe bolýar.
III BAP. DÖWLET EÝEÇILIK HUKUGY
15-nji madda. Ýere, beýleki tebigy serişdelere, Türkmenistanyň medeni
mirasynyň obýektlerine eýeçilik we gaýry zat hukuklary
1. Ýer, ýerasty baýlyklar, suw, ösümlik we haýwanat dünýäsi, howa
giňişligi, medeni mirasyň obýektleri Türkmenistanyň halkynyň baýlygy bolup
durýar.
2. Türkmenistan öz çäginde ýere, beýleki tebigy serişdelere eýelik etmegi,
peýdalanmagy we ygtyýar etmegi amala aşyrýar.
3. Türkmenistanyň raýatlarynyň hususy eýeçiligine berlen ýerlerden
başga,Türkmenistanyň ähli ýerleri döwlet eýeçiliginde durýar.
Döwlet goraghanalaryna berlen ýerler, şeýle hem beýleki aýratyn goralýan
tebigy çäkleriň ýerleri döwletiň aýratyn eýeçiligi bolup durýar.
4. Ýer bölekleri fiziki we ýuridik şahslara, jemgyýetçilik birleşiklerine,
dolandyryş-çäk düzümlerine Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna laýyklykda eýelik
etmäge we peýdalanmaga berlip bilner.
5. Suwlar, ýerasty baýlyklar we olaryň serişdeleri, şol sanda gazylyp
alynýan peýdaly baýlyklaryň ýataklarynyň gözlenilmegi we işlenip
taýýarlanylmagy üçin dag-magdan bölünip berilýän ýerler,ýerasty baýlyklar
hakynda geologik we geofiziki maglumatlar, yklym ýalpaklygynyň we deňiz
ykdysady zolaklarynyň serişdeleri, howa giňişligi, döwletiň aýratyn eýeçiligine
degişli bolan beýleki tebigy serişdeler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
eýeçilik hukugynyň subýektleriniň eýelik etmegine we peýdalanmagyna berilýär.
6. Ýer böleklerine we beýleki tebigy serişdelere gaýry zat hukuklary
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde
berilýär we amala aşyrylýar.
7. Türkmenistanyň milli medeni baýlyklaryna degişli bolup durýan medeni
gymmatlyklar, olary beýleki döwletlere bermek hukugy bolmazdan, diňe
Türkmenistana degişlidir.
16-njy madda. Döwlet eýeçiligi hukugynyň obýektleri
1. Döwlet eýeçiligi Türkmenistanyň halkynyň baýlygy bolup durýar.
2. Şular döwlet eýeçiligindedurýar:ýer,Türkmenistanyň milli medeni
baýlyklarynyň döwlet obýektleri, Türkmenistanyň döwlet häkimiýet edaralarynyň,
Ýaragly Güýçleriniň, milli howpsuzlyk edaralarynyň, serhet we içerki
goşunlarynyň emlägi, goranmak obýektleri, bir bitewi energetika ulgamy;
umumydöwlet ähmiýeti bolan umumy peýdalanylýan ulag, aragatnaşyk we maglumat
ulgamlary; Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleri, Türkmenistanyň Merkezi
banky, beýleki döwlet banklarywe olaryň edaralary hem-de olar
tarapyndan döredilýän karz serişdeleri; döwletiň
ätiýaçlyk, ätiýaçlandyryş we
beýleki gaznalary; döwletiň bilim berýän edaralarynyň,
ylmy-barlag institutlarynyň, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň
merkezleriniň we obýektleriniň, gidrometeorologiýa gullugynyň,
patent gullugynyň,daşky gurşawygoramak gullugynyň, standartlaşdyrmagyň we
metrologiýanyň obýektleriniň emlägi.
Döwlet eýeçiliginde kärhanalar we senagat toplumlary; agrosenagat
toplumynyň döwlet kärhanalary; durmuş-medeni çygrynyň obýektleri hem-de
Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň we döwletiň gaýry
serişdeleriniň hasabyna döredilen we edinilen ýa-da eýeçilik hukugynyň beýleki
subýektleri tarapyndan Türkmenistanyň eýeçiligine muzdsuz berlen gaýry
emläkler, açyşlar, oýlap tapyşlar, gaýry intellektual işiň netijeleri bolup
biler.
3. Döwlet eýeçiligi bolup durýan emläk döwlet kärhanalaryna (edaralaryna)
hojalygy ýörediş hukugynda ýa-da dessindolandyryş hukugynda berkidilýär.
4. Döwlet eýeçiliginiň obýektlerine ygtyýarlyk edilmegini we onuň
dolandyrylmagyny degişli ygtyýarly edilen döwlet edaralary amala aşyrýarlar.
5. Döwlet kärhanasynyň işini kämilleşdirmek hem-de netijeliligini
ýokarlandyrmak maksady bilen döredilýän paýdarlar jemgyýetine, bilelikdäki
kärhana ýa-da hojalyk jemgyýetine gatnaşmagy üçin döwlet eýeçiligine degişli
emläk, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary boýunça onuň eýeçiligine
berlip bilner. Bu ýagdaýda döwlet kärhanalary öz borçnamalary boýunça şol
emlägi bilen jogap berýärler.
51. Döwlet eýeçiligi bolup durýan emläk jemgyýetçilik birleşiklerine we
olaryň kärhanalaryna Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň karary esasynda
hojalygy ýörediş hukugynda ýa-da dessin dolandyryş hukugynda peýdalanmak üçin
berkidilip bilner.
6. Türkmenistanyň döwlet edaralary döwlet eýeçiliginde durýan dini däp-dessur
binalaryny we gaýry emlägi Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilýän
tertipde, dini guramalara eýeçiligine ýa-da muzdsuz peýdalanmaga berip
bilerler.
17-nji madda. Ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň
eýeçilik hukugy
1. Ýerli öz-özüňi
dolandyryş(munisipal) edaralarynyňeýeçiliginde aşakdakylar bolup
biler: degişli ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň emlägi, degişli
býujetleriň serişdeleri, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasy we ýaşaýyş
jaý-jemagathojalygy, döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna degişli jaýlardaky ýaşalmaýan jaýlar, oba
hojalyk, söwda, durmuş hyzmaty kärhanalary,ulag, senagat, gurluşyk we
beýleki kärhanalar, döwletiň bilim, medeniýet,
saglygy goraýyş edaralary hem-de etrapdaky şäheriň, şäherçäniň,
geňeşligiň ykdysady we durmuş taýdan ösdürilmegi üçin zerur bolan
gaýry emläkler.
2. Ýerli öz-özüňi dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiligi
bolup durýan emläk, kärhanalara (edaralara) hojalygy ýörediş hukugynda
ýa-dadessin dolandyryş hukugynda berkidilýär.
18-nji madda. Döwlet we ýerli öz-özüňi
dolandyryş (munisipal) edaralarynyň emläginiň eýeçiliginiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagy we hususylaşdyrylmagy
Döwlet ýa-da ýerli öz-özüňi
dolandyryş (munisipal) edaralarynyň eýeçiliginde durýan kärhanalar,
emläk toplumlary, binalar, desgalar we gaýry emläk Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde we şertlerde olaryň eýeçiliginiň döwletiň
garamagyndan aýrylmagy we hususylaşdyrylmagy arkaly raýatlaryň we ýuridik
şahslaryň hususy eýeçiligine berlip bilner.
IV BAP.
JEMGYÝETÇILIK BIRLEŞIKLERINIŇ
EÝEÇILIK HUKUGY. KOOPERATIWBIRLEŞIKLERINIŇ
EÝEÇILIK HUKUGY. GATYŞYK (BIRLEŞEN)
EÝEÇILIK
19-njy madda. Jemgyýetçilik birleşikleriniň eýeçiligi hakynda umumy
düzgünler
1. Jemgyýetçilik
birleşikleri öz eýeçiligine binalary, desgalary, gurluşlary,
ýaşaýyş jaý gaznasyny, ulaglary, enjamlary, abzallary, medeni aň-bilim we
sagaldyş maksatly emläkleri, pul serişdelerini, paýnamalary, beýleki
gymmatly kagyzlary, intellektual zähmetiň netijelerini hem-de olaryň
tertipnamalarynda kesgitlenilen işiň maddy taýdan üpjün edilmegi üçin
zerur bolan gaýry emlägi edinip bilerler.
Jemgyýetçilik birleşikleriniň
eýeçiliginde, şeýle-de öz tertipnamalaýyn maksatlaryna laýyklykda hususy
serişdeleriniň hasabyna döredilýän we edinilýän edaralar, neşirýatlar,
köpçülikleýin habar beriş serişdeleri, banklar bolup biler.
2. Döwletiň we jemgyýetiň howpsuzlygyny
üpjün etmek maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygy ýa-da Türkmenistanyň
halkara şertnamasy bilen eýeleri jemgyýetçilik birleşikleri bolup bilmeýän
emläkleriň görnüşleri kesgitlenilip bilner.
3. Jemgyýetçilik birleşikleri tarapyndan ýuridik şahslar hökmünde döredilen
ýa-da edinilen kärhanalar we edaralar özlerine berkidilen emläge hojalygy ýörediş
hukugynda ýa-da dessin dolandyryş hukugynda eýe bolýarlar.
4. Jemgyýetçilik birleşiginiň guramaçylyk düzümleri jemgyýetçilik
birleşiginiň emlägine, bu jemgyýetçilik birleşiginiň tertipnamasynda
kesgitlenilýän çäklerde ygtyýar etmäge haklydyr.
20-nji madda. Jemgyýetçilik gaznalarynyň eýeçilik hukugy
1. Jemgyýetçilik gaznalarynyň özleri tarapyndan kesgitlenilýän
jemgyýetçilik peýdaly maksada ýetilmegi üçin esaslandyryjylar tarapyndan berlen
emläge eýeçilik hukugy bardyr.
2. Jemgyýetçilik gaznalary, şeýle-de kömekçi häsiýete eýe
bolan telekeçilik işinden gelen girdejileri hem goşmak bilen, hususy
serişdeleriň hasabyna satyn alnan ýa-da özleri
tarapyndan döredilen emläkleriň, şeýle hem özlerine raýatlar, ýuridik
şahslar ýa-da döwlet tarapyndan berlen, Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy
gelmeýän başga esaslar boýunça satyn alnan emläkleriň eýeçilik hukugyna
eýedirler.
21-nji madda. Dini
guramalaryň eýeçilik hukugy
1. Dini
guramalaryň eýeçiliginde binalar, dini dessurlara degişli zatlar,
onümçilik, durmuş we haýyr-sahawat maksatlyobýektler, pul serişdeleri
hem-de olaryň işini üpjün etmek üçin zerur bolan gaýry emläk bolup biler.
2. Dini
guramalar özleri tarapyndan hususy serişdeleriniň hasabyna satyn alnan
ýa-da döredilen emläkleriň, raýatlar, jemgyýetçilik birleşikleri
tarapyndan peşgeş berlen (miras berlen) ýa-da döwlet tarapyndan
berlen ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelmeýän başga
esaslar boýunça edinilen emläkleriň eýeçilik hukugyna eýe bolýarlar.
3. Dini guramalara
degişlidini dessurlara niýetlenen emläge algydarlaryň nägilelikleri
boýunça töleg töletdirmek çäresi bellenilip bilinmez.
22-nji madda.
Kooperatiw birleşikleriniň eýeçilik hukugy
Kooperatiw
birleşikleriniň öz agzalarynyň pul we beýleki emläk gatançlarynyň hasabyna
döredilen emläge, şeýle hem özleriniň önümçilik, söwda, taýýarlaýyş işinden we
olaryň tertipnamasynda göz öňünde tutulan gaýry işden alýan girdejilerine
eýeçilik hukugy bardyr.
23-nji madda. Gatyşyk (birleşen) eýeçilik
Gatyşyk (birleşen)
eýeçilik hususy eýeçilige, döwlet eýeçiligine degişli obýektler, şeýle hem
jemgyýetçilik birleşikleriniň, daşary ýurt döwletleriniň, olaryň fiziki we
ýuridik şahslarynyň eýeçiligine degişli obýektler birleşdirilen mahalynda
döreýär.
V BAP. BILELIKDÄKI KÄRHANALARYŇ
EÝEÇILIK HUKUGY.DAŞARY ÝURT DÖWLETLERINIŇ,
HALKARA GURAMALARYNYŇ,DAŞARY ÝURT
DÖWLETLERINIŇÝURIDIK ŞAHSLARYNYŇWE RAÝATLARYNYŇ, RAÝATLYGYBOLMADYK
ADAMLARYŇEÝEÇILIKHUKUGY
24-nji madda. Bilelikdäki kärhanalaryň eýeçiligi
Türkmenistanyň fiziki we
ýuridik şahslarynyň hem-de daşary ýurt döwletleriň
ýuridik şahslarynyň we raýatlarynyň gatnaşmagyndaky bilelikdäki
kärhanalaryň eýeçiliginde, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça
bellenilmedik bolsa, esaslandyryş resminamalarynda göz öňünde tutulan işiň
amala aşyrylmagy üçin zerur bolan emlägi bolup biler.
25-nji madda. Daşary ýurt döwletleriniň we halkara guramalarynyň eýeçiligi
Daşary ýurt
döwletleri we halkara guramalary Türkmenistanyň çäginde Türkmenistanyň
kanunçylygynda we Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda bellenilen halatlarda
we tertipde öz eýeçiliginde diplomatik, konsullyk we gaýry halkara
gatnaşyklaryny amala aşyrmaklary üçin zerur bolan binalary, desgalary, beýleki
emlägi edinmäge haklydyr.
26-njy madda.
Daşary ýurt döwletleriniň ýuridik şahslarynyň eýeçiligi
Daşary ýurt
döwletleriniň ýuridik şahslary telekeçilik we beýleki işleri amala aşyrmak üçin
Türkmenistanyň çägindeTürkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
halatlarda we tertipde öz eýeçiliginde senagat we beýleki
kärhanalary, binalary, desgalary hem-de gaýry emlägi edinmäge haklydyr.
27-nji madda. Daşary ýurt döwletleriniň raýatlarynyň we raýatlygy bolmadyk
adamlaryň eýeçiligi
Şu Kanunyň düzgünleri,
eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, daşary
ýurtdöwletleriniň raýatlarynyň hem-de raýatlygy bolmadyk adamlaryň
Türkmenistanda bar bolan eýeçiligi babatda hem ulanylýar.
VI BAP. EÝEÇILIK HUKUGYNYŇ GORALMAGY
28-nji madda. Eýeçilik hukugynyň goralmagy hakynda esasy düzgünler
1. Türkmenistanda eýeçiligiň ähli görnüşleriniň eldegrilmesizligi, deň
derejede goragy we olaryň ösdürilmegi üçin deň şertleriň döredilmegi
kepillendirilýär.
2. Zat eýesiniň Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda öz eýeçilik
obýektini keseki biriniň bikanun eýelemeginden talap edip almaga hukugy bardyr.
3. Zat eýesi özüniň hukugynyňislendik bozulmalarynyň, hatda bu bozulmalar
eýelik edilmeginden mahrum etmek bilen baglanyşykly bolmadyk hem bolsa,
düzedilmegini talap edip biler.
4. Eýeçilik hukugynyň goralmagy kazyýet tarapyndan amala aşyrylýar.
5. Şu maddada göz öňünde tutulan hukuklar, şeýle-de hatda zat eýesi bolup
durmaýan, emma eýeçiligiň obýektine hojalygy ýörediş, dessin dolandyryş
hukugynda ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda we şertnamada göz öňünde tutulan
gaýry esaslar boýunça eýelik edýän, şahsa hem degişlidir. Bu şahsyň öz eýeçiligini, şeýle-de zadyň eýesinden
goramaga hem hukugy bardyr.
29-njy madda.
Kanunda göz öňünde tutulan esaslar boýunça zat eýesiniň hukuklary bes edilen
mahalynda, onuň bähbitleriniň goralmagy
1. Eýeçiligiň
muzdunyň tölenilip mejbury alynmagyna diňe kanunda bellenilen halatlarda
ýol berilýär.
2. Eýeçilik
hukugyny bes edýän Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namasy kabul edilen
halatynda, bu namanyň kabul edilmeginiň netijesinde zat eýesine ýetirilen
ýitgiler, kazyýetiň çözgüdi boýunça döwlet tarapyndan oňa doly möçberde
tölenilýär.
3. Zat eýesiniň
emläginiň alynmagyna gös-göni gönükdirilen döwlet edarasynyň karary, şol sanda
zat eýesine degişli bolan jaý, gaýry gurluşlar, desgalar ýa-da agaçlar
ýerleşýän ýer bölekleriniň alynmagy hakynda karary bilen baglanyşykly eýeçilik
hukugynyň bes edilmegine, diňe Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde we halatlarda, zat eýesine deň derejeli emlägiň berilmegi ýa-da
eýeçilik hukugynyň bes edilmegi bilen baglanyşykly oňa ýetirilen ýitgileriň
doly möçberde öweziniň dolunmagy bilen ýol berilýär.
Eýeçilik hukugynyň
bes edilmegine getiren karar bilen zat eýesiniň ylalaşmadyk halatynda, ol
jedeliň kazyýet tarapyndan çözülmegine çenli amala aşyrylyp bilinmez. Şeýle
ýagdaýda kazyýet zat eýesine deň derejeli emlägiň berilmegi ýa-da eýeçilik
hukugynyň bes edilmegi bilen baglanyşykly oňa ýetirilen ýitgileriň doly
möçberde öweziniň dolunmagy hakynda meseläni çözýär.
4. Tebigy
betbagtçylyklar, heläkçilikler, epidemiýalar, epizootiýalar
bolan halatlarynda hem-de adatdan daşary häsiýeti bolan
gaýry ýagdaýlarda döwlet häkimiýet edaralarynyň karary
boýunça Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipdewe şertlerde jemgyýetiň bähbidi üçin eýeçilik obýekti zat
eýesinden alnyp bilner, şeýle ýagdaýda eýeçiligiň obýektiniň şol
pursatdaky gymmaty tolenilýär (rekwizisiýa).
Eýeçiligiň muzdsuz
alynmagyna ýol berilmeýär, kanunda gadagan edilen usul bilen edinilen eýeçilik
muňa degişli däldir.
5. Edilen jenaýat
netijesinde zat eýesine ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde dolunmaga degişlidir.
30-njy madda. Zat eýeleriniň
hukuklaryny bozýan namalaryň hakyky däldigi
1. Eger
Türkmenistanyň döwlet häkimiýet, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň
Türkmenistanyň kanunçylygyna garşy gelýän namany çykarmagy netijesinde zat
eýesiniň hem-de beýleki şahslaryň özlerine degişli emläge eýelik etmek,
peýdalanmak we ygtyýar etmek boýunça hukuklary bozulýan bolsa, şeýle
nama zat eýesiniň ýa-da hukugy bozulan şahsyň talap arzasy boýunça
kazyýet tarapyndan hakyky däl diýlip ykrar edilýär.
2. Görkezilen
namalaryň çykarylmagy netijesinde fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen
ýitgileriň, şol sanda elden giderilen peýdanyň degişli döwlet häkimiýet we
dolandyryş, ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynyň serişdeleriniň hasabyna doly
möçberde öwezi dolunmaga degişlidir.
VII BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
31-nji madda.
Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi
taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Şulary
güýjüni ýitiren diýip ykrar etmeli:
1993-nji ýylyň 1-nji
oktýabrynda kabul edilen «Eýeçilik hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň MejlisiniňMaglumatlary,
1993 ý., № 9-10, 53-nji madda);
2007-nji ýylyň 30-njy
martynda kabul edilen «Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna
üýtgetmeler girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň III bölegini
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1,
40-njy madda);
2012-nji ýylyň 4-nji
maýynda kabul edilen «Eýeçilik hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna goşmaça
girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary,
2012 ý., № 2, 52-nji madda);
2014-nji ýylyň 8-nji
noýabrynda kabul edilen«Türkmenistanyň käbir kanunçylyk namalaryna
üýtgetmeler wegoşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň I
böleginiň1-nji bendini (Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 2014 ý., № 4, 148-nji madda).
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2015-nji ýylyň 21-nji
noýabry.
№ 306-V.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlarynyň
hususylaşdyrylmagy hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 2, 43-nji madda)
(Türkmenistanyň
16.08.2014 ý. №112-V, 23.11.2016 ý. №484-V, 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler bilen)
Şu Kanun döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlarynyň
hususylaşdyrylmagynyň hukuk, guramaçylyk we ykdysady esaslaryny kesgitleýär.
1-nji BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlaryny
hususylaşdyrmak düşünjesi
Döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş jaýlaryny
hususylaşdyrmak - döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ýaşaýyş
jaýlarynyň hususylaşdyrmagyň subýektleriniň eýeçiligine muzdsuz ýa-da
muzdly berilmegi (mundan beýläk - ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak).
2-nji madda. Ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda Türkmenistanyň
kanunçylygy
1. Ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy
Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.
2. Şu Kanunyň hereketi ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş
edaralary tarapyndan Türkmenistanyň Prezidentiniň
namalaryna laýyklykda gurlan has oňaýly we otaglarynyň ýerleşişi
gowulandyrylan ýaşaýyş jaýlaryna degişli däldir.
3. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanundaky kadalardan başga
kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
3-nji madda. Şu Kanunyň maksady we esasy wezipeleri
1. Raýatlaryň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny öz eýeçiligine almakda
ýa-da edinmekde döwletden goldaw almagabolan konstitusion hukugynyň amala
aşyrylmagy, ýaşaýyş jaýyna bolan islegleriniň kanagatlandyrylmagynyň usulyny
erkin saýlamagy esasynda ýaşaýyş jaý şertleriniň gowulandyrylmagy üçin
hukuk, guramaçylyk we ykdysady esaslary emele getirmek şu Kanunyň maksady bolup
durýar.
2. Şu aşakdakylar şu Kanunyň esasy wezipeleri bolup durýar:
1) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak çygryndaky gatnaşyklaryň hukuk taýdan
düzgünleşdirilmegi;
2) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hukuklarynyň we
kanuny bähbitleriniň goralmagynyň döwlet kepillikleriniň bellenilmegi;
3) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň görnüşiniň, tertibiniň we
şertleriniň kesgitlenilmegi;
4) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagy geçirmegiň açyklygynyň üpjün
edilmegi.
4-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň esasy ýörelgeleri
1. Şular ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň esasy ýörelgeleri
bolup durýar:
1) raýatlaryň ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmaga gatnaşmagynyň
meýletinligi;
2) ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylanda raýatlaryň hukuklarynyň deňligi;
3) ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylanda aýanlygyň, açyklygyň,
elýeterliligiň, durmuş adalatlylygynyň berjaý edilmegi;
4) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň dürli görnüşleriniň ulanylmagy;
5) ýaşaýyş jaýlaryna eýeçilik hukugynyň kepillikleriniň üpjün edilmegi.
2. Özleriniň eýeleýän ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga bolan islegini mälim
etmeýän adamlaryň Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygyna laýyklykda ondan
peýdalanmaga bolan hukugy saklanyp galýar.
5-nji madda. Hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň amala aşyrylmagynyň döwlet kepillikleri
1. Raýatlaryň öz hususylaşdyran ýaşaýyş jaýyna eýeçilik hukugynyň amala
aşyrylmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda kepillendirilýär.
2. Raýatlaryň eýeçiliginde başga ýаşaýyş jaýynyň
bolmagy, olaryň şu Kanuna laýyklykda eýelik edýän döwlet ýaşaýyş jaý gaznasyna
degişli ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmagyna päsgelçilik bolup bilmez.
2-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAGYŇ SUBÝEKTLERI,
GATNAŞYJYLARY, OBÝEKTLERI WE GÖRNÜŞLERI
6-njy madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleri we
gatnaşyjylary
1. Türkmenistanyň raýatlary, Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan raýatlygy
bolmadyk adamlar ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň subýektleri (mundan
beýläk – hususylaşdyrmagyň subýektleri) bolup durýarlar.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler,
ygtyýarly edara, pudaklaýyn ýaşaýyş jaý gaznasyny hasabynda saklaýjy bolan
ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary ýaşaýyş jaýlaryny
hususylaşdyrmagyň gatnaşyjylary bolup durýarlar.
7-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň obýektleri
1. Ýaşaýyş jaýy, ýaşaýyş jaýynyň bir bölegi, köp öýli ýaşaýyş jaýyndaky öý,
öýüň bir bölegi (mundan beýläk - ýaşaýyş jaýlar) hususylaşdyrmagyň
obýektleri bolup durýarlar.
2. Şu ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylmaga degişli däldir:
1) bellenilen sanitariýa kadalaryna we tehniki talaplara laýyk gelmeýän,
bellenilen tertipde ýaşamak üçin ýaramsyz diýlip ykrar edilen we abatlanylmaga
degişli bolmadyk;
2) wagtlaýyn gurlan binalarda, ýykylma howpy abanýan we (ýa-da) bellenilen
tertipde olaryň ýykylmagy babatda karar kabul edilen, ýa-da ýaşamak üçin
ýaramsyz diýlip ykrar edilen zolaklarda ýerleşýän;
3) umumy ýaşaýyş jaýlarynda ýerleşýän;
4) harby şäherjikleriň çäginde ýerleşýän;
5) maýyplygy bolan adamlaryň, weteranlaryň, ýeke ýaşaýan gartaşan
adamlaryň, şeýle hem döwlet tarapyndan goldaw berilmegine mätäç bolan beýleki
adamlaryň ýaşamagy üçin niýetlenilen ýöriteleşdirilen ýaşaýyş jaýlaryna degişli
bolan;
6) eger ýaşaýyş jaýyny kireýine alyja kireýine almak-bermek
şertnamasynyň kazyýet tertibinde ýatyrylmagy, üýtgedilmegi ýa-da onuň hakyky
däldiginiň ykrar edilmegi hakynda hak islegi bildirilen bolsa - talap boýunça
kazyýetiň çözgüdi kanuny güýje girýänçä;
7) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda beýleki ýaşaýyş
jaýlary.
3. Beýleki otag bilen umumy girelge (biri-biriniň üstünden geçýän otaglar)
bilen baglanyşykly otag hususylaşdyrmagyň özbaşdak obýekti bolup bilmeýär.
4. Gulluk ýaşajyş jaýy, eger ol Türkmenistanyň ýaşaýyş jaý kanunçylygynda
bellenilen tertipde gulluk ýaşaýyş jaýlarynyň hataryndan çykarylan bolsa,
hususylaşdyrylyp bilner.
5. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça bellenilmedik bolsa,
taryhy, arhitektura, medeni gymmatlygy bolan ýaşaýyş
jaýlary hususylaşdyrylyp bilner.
8-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň görnüşleri
Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmak:
1) hususylaşdyrmagyň subýektleriniň eýeçiligine göni (salgyly) berilmegi
görnüşinde - muzdsuz;
2) hususylaşdyrmagyň subýektleri tarapyndan ýaşaýyş jaýlarynyň satyn
alynmagy görnüşinde;
3) hususylaşdyrmagyň subýektleri tarapyndan ýaşaýyş
jaýlarynyň bäsleşikli söwdada satyn alynmagy görnüşinde, amala aşyrylýar.
Şu Kanunyň maksatlary üçin bäsleşikli söwda diýlip, ýaşaýyş jaýlaryny
hususylaşdyrmak boýunça jemagat birža söwdasyna (erkin söwdasyna)
düşünilýär, ol hususylaşdyrmagyň obýektiniň başlangyç bahasynyň has
ýokary bahany teklip edýän gatnaşyjynyň ol söwdanyň ýeňijisi (ýaşaýyş
jaýyny satyn alyjy) hökmünde yglan edilýän pursadyna çenli öňünden yglan edilen
ädim bilen yzygiderli ýokarlandyrylmagy arkaly geçirilýär.
3-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNYŇ HUSUSYLAŞDYRYLMAGY ÇYGRYNDA DÖWLET TARAPYNDAN
DÜZGÜNLEŞDIRMEK
9-njy madda. Ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet
tarapyndan düzgünleşdirmegi amala aşyrýan edaralar
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy
çygrynda ygtyýarly edara (mundan beýläk - ygtyýarly edara), şeýle hem ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda döwlet
tarapyndan düzgünleşdirmegi amala aşyrýan edaralar bolup durýarlar.
10-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň çygrynda ýeke-täk döwlet
syýasatyny kesgitleýär;
2) ygtyýarly edarany kesgitleýär;
3) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynda bäsleşikli
söwdany guraýan we geçirýän döwlet edarasyny (mundan beýläk - bäsleşikli
söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy) kesgitleýär;
4) ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň göni (salgyly)
görnüşinde - muzdsuz berilmeginiň tertibini tassyklaýar;
5) ýaşaýyş jaýlarynyň satyn alynmagynyň tertibini tassyklaýar;
6) ýaşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwdasynyň guralmagynyň we
geçirilmeginiň tertibini tassyklaýar;
7-nji
bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
8) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda
döwlet häkimiýet edaralarynyň, Geňeşleriň işini utgaşdyrýar;
9) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýar.
11-nji madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy
Ygtyýarly edara:
1) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň çygrynda ýeke-täk döwlet syýasatyny
durmuşa geçirýär;
2) bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň işini utgaşdyrýar;
3) şulary işläp düzýär we Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň
tassyklamagyna hödürleýär:
a) ýаşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagynyň göni (salgyly)
görnüşinde - muzdsuz berilmeginiň tertibini;
b) ýaşaýyş jaýlarynyň satyn alynmagynyň tertibini;
ç) ýaşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwdasynyň guralmagynyň we
geçirilmeginiň tertibini;
3-nji bendiniň “d”
kiçi bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
4) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şulary tassyklaýar:
a) hususylaşdyrmagyň obýektleriniň bahasyny kesgitlemegiň usulyýetini;
b) hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnamanyň
birkysmy görnüşini;
ç) ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasynyň, ýaşaýyş
jaýyny satyn almak şertnamasynyň we ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly
satyn almak-satmak şertnamasynyň birkysmy görnüşlerini;
5) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy çygrynda
döwlet häkimiýet edaralary, Geňeşler, şeýle hem bäsleşikli söwdany
geçirmek boýunça döwlet edarasy bilen bilelikde hereket edýär;
6) hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň döwlet hasabyny ýöredýär;
7) ýaşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagyň meseleleri boýunça ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň, Geňeşleriň, bäsleşikli söwdany
geçirmek boýunça döwlet edarasynyň hünärmenleriniň okadylmagyny we hünärleriniň
ýokarlandyrylmagyny gurnaýar;
8) hususylaşdyrmagyň subýektlerine ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy
bilen baglanyşykly maslahat beriş kömegini muzdsuz berýär;
9) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýar.
12-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we
Geňeşleriň ygtyýarlylygy
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler:
1) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arzalaryň kabul edilmegini
we bellige alynmagyny amala aşyrýarlar;
2) ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arzalara garaýarlar, olar
barada kararlary kabul edýärler we arza berijilere kabul edilen karar hakynda
ýazmaça habar berýärler;
3) bellenilen tertipde resminamalary resmileşdirýärler we hususylaşdyrylan
ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnamany
berýärler;
4) hususylaşdyrmagyň subýektlerine ýaşaýyş jaýlarynyň hususylaşdyrylmagy
bilen baglanyşykly maslahat beriş kömegini muzdsuz berýärler;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda öz ygtyýarlylygyna degişli edilen başga
wezipeleri amala aşyrýarlar.
4-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAGYŇ TERTIBI
13-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny
hususylaşdyrmaga bolan hukuk
1. Ýаşaýyş jaýlarynyň muzdsuz hususylaşdyrylmagyna şu
aşakdakylaryň hukuklary bardyr:
1) döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on bäş ýyldan az
bolmadyk ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça on
ýyldan köp (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy
bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş
jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen)hemişelik
ýaşaýan ýaşaýyş jaýlaryny kireýine alyjylaryň;
2) Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý kodeksiniň 65-nji maddasynyň birinji
böleginde görkezilen adamlaryň, eger-de olardöwlet ýaşaýyş
jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on ýyldan az bolmadyk ýaşaýyş
jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bäş ýyldan köp
(döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen
bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy
çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen)hemişelik
ýaşaýan bolsalar.
Şu bölekde görkezilen adamlar ýаşaýyş jaýlarynyň
muzdsuz hususylaşdyrylmagyna bolan hukukdan diňe bir gezek peýdalanyp
bilýärler.
2. Ýаşaýyş jaýlarynyň bahasynyň elli göterim ýeňillikli
satyn alynmagy arkaly hususylaşdyrylmagyna döwlet ýaşaýyş
jaý gaznasynyň ulanylan möhleti on ýyldan az bolmadyk ýaşaýyş
jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy boýunça bäş ýyldan köp (döwlet we
jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer böleginiň alynmagy bilen
bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy
çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz öňünde tutmak bilen) hemişelik
ýaşaýan kireýine alyjylaryň hukugy bardyr.
3. Ýаşaýyş jaýlarynyň doly bahasyny töläp satyn almak
arkaly hususylaşdyrylmagyna döwlet ýaşaýyş jaý gaznasynyňulanylan möhleti
on ýyldan az bolan ýaşaýyş jaýynda kireýine almak-bermek şertnamasy
boýunça bäş ýyldan az (döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer
böleginiň alynmagy bilen bagly ýykylan ýaşaýyş jaýynda ýaşalan
möhleti, şeýle hem ýaşaýyş jaýy çalşylan halatynda onda ýaşalan möhleti göz
öňünde tutmak bilen) hemişelik ýaşaýan kireýine alyjylaryň hukugy bardyr.
31. Ministrlikleriň
we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň öz işgärleri üçin guran ýaşaýyş
jaýlarynyň (şu Kanunyň 2-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen ýaşaýyş
jaýlary, şeýle hem gulluk ýaşaýyş jaýlary muňa degişli däldir) şu maddanyň
birinji-üçünji böleklerine laýyklykda hususylaşdyrylmagyna şol ministrlikleriň
we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň görkezilen ýaşaýyş jaýlaryny kireýine
alan işgärleriniň hukugy bardyr.
4. Hususylaşdyrmagyň subýektleriniň, olaryň eýeçiliginde başga
ýaşaýyş jaýlarynyň bardygyna garamazdan, boşadylan, girilmedik ýa-da gurulýan
ýaşaýyş jaýlaryny bäsleşikli söwdada satyn alynmagy görnüşinde hususylaşdyrmaga
hukugy bardyr.
5-nji
bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
14-nji madda. Ýаşaýyş jaýlaryny hususylaşdyrmagy
amala aşyrýan edaralar
1. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler ýаşaýyş jaýlarynyň göni (salgyly) berilmegi görnüşinde
muzdsuz we satyn alynmagy görnüşinde hususylaşdyrylmagyny amala
aşyrýan edaralar bolup durýarlar.
2. Ýаşaýyş jaýlarynyň bäsleşikli söwda arkaly
hususylaşdyrylmagynyň guralmagy we geçirilmegi bäsleşikli söwdany geçirmek
boýunça döwlet edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.
15-nji madda. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza bermegiň
tertibi
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak üçin
maşgalanyň özi bilen bilelikde ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten agzalarynyň we
hususylaşdyrmagyň geçirilýän pursatynda şol ýaşaýyş jaýynda ýаşaýyş meýdanyna hukugy bolan beýleki adamlaryň ählisiniň
razylyk bermegi bilen hemişelik ýaşaýan ýerindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerliedarasyna ýa-da Geňeşe ýаşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmak hakynda arza berýär.
2. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy wagtlaýyn bolmadyk halatynda maşgalanyň
beýleki agzalarynyň ylalaşmagy boýunça oňa kireýine alyjy tarapyndan berlen
we notarial tertipde tassyklanylan ynanç hatynyň esasynda maşgala
agzalarynyň biri ýa-da kireýine alyjynyň başga ynanylan adamy ýaşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmak hakynda arza berip biler.
3. Ýаşaýyş jaýyny kireýine alyjy aradan çykanda ýa-da çykyp
giden halatynda ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga bolan hukuk onuň maşgalasynyň
kämillik ýaşyna ýeten, şol sanda Türkmenistanyň Ýaşaýyş jaý Kodeksiniň 78-nji
maddasynyň dördünji böleginde görkezilen esaslar boýunça wagtlaýyn bolmadyk
agzalaryna geçýär, olar öz aralarynda ýazmaça ylalaşyk boýunça ýaşaýyş jaýyny
kireýine alyjynyň hukuk oruntutaryny belleýärler.
31) degişli
ministrligiň ýa-da pudaklaýyn dolandyryş edarasynyň, öz işgäri tarapyndan
kireýine alnan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda towakganamasy –
ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş edaralarynyň öz işgärleri üçin guran
ýaşaýyş jaýlary hususylaşdyrylýan halatynda;
4. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzanyň ýanyna şu aşakdaky
resminamalar goşulýar:
1) kireýine alynýan ýaşaýyş jaýynyň orderiniň göçürme nusgasy ýa-da
degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy
ýa-da Geňeş tarapyndan berlen onuň ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjyda
saklanylyp galynmagyna, ýa-da başga ýaşaýyş jaýyna göçürilmegine hukuk berýän
resminama;
2) ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň pasportynyň (onuň ornuny tutýan
resminamanyň) göçürme nusgasy;
3) maşgala düzümi hakynda kepilnama;
4) jaý tölegi, jemagat hyzmatlarynyň tölegi, elektrik energiýasynyň sarp
edilendigi we aragatnaşyk hyzmatlary üçin berginiň ýokdugy hakynda kepilnama.
Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzanyň ýanyna şu bölekde
görkezilenlerden başga resminamalaryň goşulmagynyň talap edilmegine ýol
berilmeýär, şu maddanyň bäşinji böleginde görkezilen halat muňa degişli däldir.
5. Ýaşaýyş jaýlary şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji böleginiň 2-nji
bendinde görkezilen adamlar tarapyndan hususylaşdyrylan halatynda, degişli
goşmaça resminamalar talap edilip bilner.
6. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzanyň ýanyna goşulýan ähli
resminamalar degişli edaralar tarapyndan şahsyň şeýle resminamalaryň berilmegi
barada ýüz tutan gününden başlap üç iş gününiň dowamynda oňa berilmelidir.
7. Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda arza, ýanyna goşulan
resminamalar bilen bilelikde bellenilen tertipde degişli ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş tarapyndan onuň berlen gününde
bellige alynmaga degişlidir.
8-nji
bendi Türkmenistanyň 16.08.2014 ý №112-V Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
9. Ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrmak
isleýän hususylaşdyrmagyň subýektleri ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy
hakynda arzany şu Kanunyň 10-njy maddasynyň 6-njy bendinde görkezilen
tertibe laýyklykda berýärler.
10. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda bellenilen tertipde berlen
arzany bellige almakdan ýüz dönderilmegine ýol berilmeýär.
16-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň onuň kireýine alyjysy tarapyndan
hususylaşdyrylmagy hakynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň karar kabul etmeginiň tertibi
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýa-da onuň ynanylan adamy tarapyndan ony
hususylaşdyrmak hakynda arza berlen gününden başlap otuz senenama gününiň
dowamynda degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da
Geňeş ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda karar kabul edýär.
Ýaşaýyş jaýy hususylaşdyrylanda bu ýaşaýyş jaýynyň ýerleşýän ýer bölegi
bilen bagly ýer gatnaşyklary babatdaky hukuklar we borçlar «Ýer hakynda»
Türkmenistanyň bitewi Kanunyna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalaryna laýyklykda hususylaşdyrmagyň subýektleriniň hemişelik peýdalanmagyna
geçýär.
Şunda, ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda kararda (eger ýaşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmak hakynda karar öň çykarylan bolsa, onda täze kararda) bu ýer
bölegine degişli maglumatlary (meýdany, salgysy, niýetlenişi) hem-de ýaşaýyş
jaýynyň ýerleşýän ýeri we oňa degişli bölegini (öň peýdalanmagynda bolan
bölegini) ýaşaýyş jaýynyň eýesine hemişelik peýdalanmaga berilmegi görkezilýär
we şol esasynda Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak
ministrligitarapyndan ýere we oňa degişli bölegine peýdalanmak hukugyny berýän
Döwlet namasy resmileşdirilýär.
Ýaşaýyş jaýy Geňeşiň karary esasynda hususylaşdyrylan halatynda, ýaşaýyş
jaýynyň ýerleşýän ýeri we oňa degişli bölegini (öň peýdalanmagynda bolan
bölegini) ýaşaýyş jaýynyň eýesine hemişelik peýdalanmaga bermek barada karar
degişli etrap häkimi tarapyndan kabul edilýär.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş degişli
karary kabul edenden soň, üç iş gününiň dowamynda ýaşaýyş jaýyny kireýine alyja
ýa-da onuň ynanylan adamyna kabul edilen karar barada ýazmaça habar berýär.
3. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arza kanagatlandyrylmadyk
halatynda, degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasy ýa-da Geňeş
şeýle karary kabul eden gününden başlap ýüz döndermegiň esaslandyrylan
sebäplerini görkezmek bilen, üç iş gününiň dowamynda ýaşaýyş jaýyny kireýine
alyja ýa-da onuň ynanylan adamyna ýazmaça habarnama iberýär.
4. Ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzany kanagatlandyrmakdan ýüz
dönderilmegine ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjy ýa-da onuň ynanylan adamy
tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde kazyýete şikaýat
edilip bilner.
5. Şular ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmak hakynda arzany bellige almakdan we
kanagatlandyrmakdan ýüz döndermek üçin esas bolup bilmez:
1) ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň ýa-da onuň maşgala agzalarynyň
eýeçiliginde başga ýаşaýyş jaýynyň bolmagy;
2) ýaşaýyş jaýlary hasabynda duran kärhanalaryň Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda hususylaşdyrmagyň obýektleriniň sanawyna goşulmagy.
17-nji madda. Kireýine berilýän ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagyna
gatnaşmak we hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýynyň eýeçilik paýyna bolan hukuk
1. Ýaşaýyş jaýyny kireýine alyjynyň maşgalasynyň kämillik ýaşyna ýeten ähli
agzalarynyň razylygy bolan halatynda ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy
maşgalanyň ähli agzalarynyň, şol sanda wagtlaýyn bolmadyklaryň we kämillik
ýaşyna ýetmedikleriň, umumy bilelikdäki ýa-da umumy paýly eýeçiligi hökmünde
kireýine alyjynyň adyna ýa-da maşgalanyň kämillik ýaşyna ýeten beýleki
agzasynyň adyna resmileşdirilýär.
2. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýynyň eýesiniň maşgala agzalarynyň we ondaky
ýaşaýyş meýdanyna hukugy bolan, ýaşaýyş jaýyny hususylaşdyrmaga razylyk beren
adamlaryň bu ýaşaýyş jaýyndan peýdalanmak hukugy saklanyp galýar.
3. Kireýine alyjynyň maşgalasynyň kämillik ukyby ýok ýa-da kämillik ukyby
çäklendirilen diýlip ykrar edilen agzalary Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagyna gatnaşyp bilerler.
4. Garyndaşlyk gatnaşyklary bilen baglanyşykly bolmadyk iki we şondan köp
maşgala ýaşaýan hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň eýeleriniň ýaşaýyş jaýynda
ýaşamagy bilen bagly olaryň durmuş we beýleki hajatlaryny kanagatlandyrmak üçin
niýetlenen kömekçi jaýlaryndan peýdalanmaklyga deň hukuklary bardyr.
18-nji madda. Ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylmagy
1. Ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylmagy şu
Kanunyň 10-njy maddasynyň 6-njy bendinde görkezilen tertibe we
Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda bäsleşikli
söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasy tarapyndan geçirilýär.
2. Bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýyna bolan eýeçilik
hukugynyň resmileşdirilmegi üçin bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet
edarasynyň teswirnamasy we bäsleşikli söwdanyň geçirilmegine degişli başga
resminamalar bäsleşikli söwdanyň geçirilen gününden başlap on senenama gününiň
dowamynda onuň ýerleşýän ýerindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerli edarasyna ýa-da Geňeşe berilýär.
3. Bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň öz adyndan we
öz hasabyna ýaşaýyş jaýlary bilen baglanyşykly geleşikleri amala aşyrmaga haky
ýokdur.
19-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy hakynda şertnama
1. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň birinji bölegine laýyklykda amala
aşyrylýan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni
(salgyly) bermek şertnamasy bilen resmileşdirilýär.
2. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda
amala aşyrylýan ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny satyn almak
hakynda şertnama bilen resmileşdirilýär.
3. Şu Kanunyň 13-nji maddasynyň dördünji bölegine laýyklykda amala aşyrylýan
ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda arkaly satyn
almak-satmak şertnamasy bilen resmileşdirilýär.
4. Şular şertnama baglaşmak üçin esas bolup durýar:
1) ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasyny baglaşmak üçin
- degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň
ýaşaýyş jaýynyň muzdsuz hususylaşdyrylmagy hakynda karary;
2) ýaşaýyş jaýyny satyn almak şertnamasyny baglaşmak üçin - degişli ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň ýaşaýyş jaýynyň
hususylaşdyrylmagy hakynda karary;
3) ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly satyn almak-satmak şertnamasyny
baglaşmak üçin:
a) degişli ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerli edarasynyň ýa-da Geňeşiň ýaşaýyş jaýyny bäsleşikli söwda
arkaly hususylaşdyrmak hakynda karary;
b) bäsleşikli söwdany geçirmek boýunça döwlet edarasynyň geçirilen
bäsleşikli söwdanyň netijeleri hakynda teswirnamasy.
5. Ýaşaýyş jaýyny muzdsuz göni (salgyly) bermek şertnamasy, ýaşaýyş jaýyny
satyn almak şertnamasy we ýaşaýyş jaýynyň bäsleşikli söwda arkaly satyn
almak-satmak şertnamasy notarial tertipde tassyklanylmaga we
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alynmaga degişlidir.
6. Hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy döwlet tarapyndan bu
hukuk Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan pursatyndan
döreýär.
7. Notarial tertipde tassyklanylan we bellenilen tertipde bellige alnan
şertnamalar (ýa-da hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna
eýeçilik hukugy hakynda Şahadatnama) hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugyny tassyklaýan
resminamalar bolup durýarlar.
5-nji BAP. ÝAŞAÝYŞ JAÝLARYNY HUSUSYLAŞDYRMAK ÇYGRYNDA MALIÝE GATNAŞYKLARY
20-nji madda. Hususylaşdyrylýan ýaşaýyş jaýynyň bahasynyň tölenilmegi
Ýaşaýyş jaýyny:
1) muzdsuz hususylaşdyrýan adam - diňe hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň
resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär;
2) satyn almak görnüşinde hususylaşdyrýan adam - satylan nyrhy boýunça ýаşaýyş jaýynyň bahasyny, şeýle hem hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň
resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär;
3) bäsleşikli söwda arkaly hususylaşdyrýan adam - satylan nyrhy boýunça ýаşaýyş jaýynyň bahasyny, şeýle hem hususylaşdyrylan ýаşaýyş jaýyna eýeçilik hukugy hakynda resminamalaryň
resmileşdirilmegi boýunça hyzmatlaryň bahasyny töleýär.
21-nji madda. Ýаşaýyş jaýyny
hususylaşdyrmak üçin serişdeleriň çeşmeleri we onuň tölenilmegi
1. Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagynyň şu Kanunyň 13-nji maddasynyň
ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda we bäsleşikli
söwda arkaly amala aşyrylmagy ony hususylaşdyrýan adamyň öz we
(ýa-da) karz serişdeleriniň hasabyna geçirilýär.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we
Geňeşleriň tabynlygyndaky ýaşaýyş jaýlarynyň şu Kanunyň 13-nji
maddasynyň ikinji we üçinji böleklerine laýyklykda hususylaşdyrylmagyndan alnan
pul serişdeleri Türkmenistanyň Döwlet býujetine, ministrlikleriň we pudaklaýyn
dolandyryş edaralarynyň hasabynda duran ýaşaýyş jaýlarynyň
hususylaşdyrylmagyndan alynýan pul serişdeleri olaryň öz hasabyna geçirilýär.
3. Ýaşaýyş jaýy hususylaşdyrylanda döwlet pajy alynmaýar.
22-nji madda. Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň ulanylmagy we
abatlanylmagy. Jemagat hyzmatlarynyň edilmegi
Hususylaşdyrylan ýaşaýyş jaýlarynyň ulanylmagy we abatlanylmagy, jemagat
hyzmatlarynyň edilmegi, şeýle hem olary saklamak boýunça çykdajylaryň
maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
geçirilýär.
6-njy BAP. ŞU KANUNYŇ BOZULANDYGY
ÜÇIN
JOGÄPKÄRÇILIK.
JEDELLERIŇ ÇÖZÜLIŞI
23-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy
üçin jogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär
şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçiligi çekýärler.
24-nji madda. Jedelleriň çözülişi
Ýaşaýyş jaýynyň hususylaşdyrylmagy
çygrynda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
çözülýär.
7-nji BAP. JEMLEÝJI
DÜZGÜNLER
25-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun 2014-nji ýylyň 1-nji
ýanwaryndan güýje girýär.
2. Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalary şu Kanunyň güýje girmegine çenli oňa laýyk getirilmäge degişlidir.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2013-nji ýylyň 22-nji iýuny.
№ 413-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Döwlet ýer kadastry hakynda
2017-nji ýylyň
25-nji noýabryndaky «Döwlet ýer kadastry hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 166-njy madda; 2019 ý.,
№ 1, 14-nji madda; 2021 ý., № 1, 21-nji madda) üýtgetmeleri girizmeli we ony şu
görnüşde beýan etmeli:
Şu Kanun Döwlet ýer kadastry babatda işiň hukuk, ykdysady we guramaçylyk
esaslaryny kesgitleýär.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Esasy düşünjeler
Şu Kanunda
aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) Döwlet
ýer kadastry – ýerleriň tebigy, hojalyk we hukuk düzgüni, toparlary,
mukdar we hil häsiýetnamalary hem-de olara ykdysady baha berlişi, olaryň
ýerleşýän ýerleri we ölçegleri, şeýle hem ýer bölekleriniň eýeleri, ýerden peýdalanyjylar
hem-de ýer kärendeçileri (mundan beýläk – ýerleriň hukuk eýeleri) boýunça
bölünişi barada hasaba alnan maglumatlaryň ýeke-täk döwlet geomaglumatlar
ulgamy;
2) ýer
bölegi – bellenilen tertipde degişli döwlet edarasy tarapyndan onuň
araçäkleri kesgitlenilip ýazgy edilen we tassyklanylan ýer üstüniň bir bölegi
(şol sanda topragyň üstki gatlagy);
3) döwlet
hasaba alyjysy – ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny
amala aşyrýan ygtyýarly wekil;
4) kadastr
zolagy – kadastr kwartallarynyň jemi (birleşigi);
5) kadastr
kwartaly – araçäkleri tebigy ýa-da emeli araçäkler (ýerüsti suw
obýektleri, tokaý zolaklary, ýollar, inženerçilik desgalary we beýleki
obýektler) bilen gabat gelýän kadastr zolagyndaky ykjam çäk;
6) kadastr
kartasy – Döwlet ýer kadastrynyň obýektleri hakyndaky maglumatlary öz
içine alýan grafiki şekil;
7) indeksli
kadastr kartasy – kadastr zolaklarynyň we kadastr kwartallarynyň
ýerleşýän ýerini, araçäklerini we belgilerini görkezýän hem-de kadastr
belgilerini bermek we kadastr kartasyny ýöretmek üçin peýdalanylýan
kartografiki resminama;
8) Döwlet
ýer kadastr kitaby – ýer böleginiň kadastr belgisini, ýerleşýän
ýerini, maksatlaýyn niýetlenilişini anyklamak üçin hem-de ýerleriň hukuk
eýeleri barada zerur maglumatlary özünde jemleýän, ýerleri hasaba almak we baha
bermek boýunça, şeýle hem ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan
bellige alnandygy barada maglumatlary saklaýan esasy resminama;
9) topraklaryň
bonitirowkasy – toprak barlaglarynyň esasynda topragyň gurplulyk derejesine
we hiline ballarda deňeşdirme baha berilmegi;
10) kadastr
belgisi – ýer böleginiň bar bolan döwrüniň bütin dowamynda saklanyp
galýan we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýän Türkmenistanyň
çäginde gaýtalanmaýan onuň hususy belgisi;
11) tehniki
ýalňyşlyk – döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky düzedilmegi ýer
böleklerine bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyna, başga
birine geçmegine ýa-da hukuklaryň bes edilmegine getirmeýän ýalňyşlyk;
12) tehniki
däl häsiýetli ýalňyşlyk – döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky
düzedilmegi ýer böleklerine bolan hukuklaryň, hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze
çykmagyna, başga birine geçmegine ýa-da hukuklaryň bes edilmegine getirip
biljek ýa-da gyzyklanýan şahslara zyýan ýetirip biljek ýalňyşlyk;
13) ýer
böleginiň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy – ýer böleginiň
döredilendigi we oňa kadastr belgisiniň berlendigi, ýerleriň hukuk eýelerine
ýer bölegine bolan hukugy belleýän resminamanyň berlendigi baradaky
maglumatlary, şeýle hem ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige
alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň üýtgändigi barada degişli maglumatlary
döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek;
14) ýer
bölegine bolan hukugyň we hukugyň borçlanmasynyň ýüze çykmagynyň, başga birine geçmeginiň,
hukuklaryň bes edilmeginiň döwlet tarapyndan bellige alynmagy (mundan beýläk –
ýer bölegine bolan hukugy döwlet tarapyndan bellige almak) – ýer
bölegine bolan hukugy belleýän resminamanyň maglumaty esasynda ýerleriň hukuk
eýeleriniň ýer böleklerine bolan degişli hukuklary barada maglumatlaryň
Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen bagly geleşikleriň Döwlet
sanawyna girizilmegi, şeýle hem ýer bölegine bolan hukugyň döwlet tarapyndan
bellige alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň üýtgändigi barada döwlet ýer
kadastr resminamalaryna girizilmegi üçin habarnamany degişli edaralara ibermek.
2-nji madda. Döwlet ýer kadastry hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy
Döwlet ýer
kadastry hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna
esaslanýar we şu Kanundan, «Ýer hakynda» Türkmenistanyň bitewi
Kanunyndan, şeýle hem ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak
babatda gatnaşyklary düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan
ybaratdyr.
3-nji madda. Döwlet ýer kadastrynyň maksatlary
Döwlet ýer
kadastry şu maksatlar bilen ýöredilýär:
1) ýer
serişdelerini durnukly dolandyrmagy üpjün etmek;
2) ýer
serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna, şeýle hem olaryň
ýagdaýynyň üýtgemelerine gözegçiligiň (monitoring) geçirilişine döwlet
gözegçiligini amala aşyrmak;
3) topragyň
gurplulygynyň saklanylmagyna we ýokarlanmagyna gönükdirilen çäreleri geçirmek;
4) döwlet
häkimiýet edaralaryny we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryny (mundan beýläk –
Geňeşler), beýleki ýuridik hem-de fiziki şahslary maglumat taýdan üpjün etmek;
5) Döwlet ýer
kadastry babatda beýleki çäreleri geçirmek.
4-nji madda. Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň esasy ýörelgeleri
Döwlet ýer
kadastryny ýöretmegiň esasy ýörelgeleri şulardyr:
1) Türkmenistanyň
çäginde Döwlet ýer kadastryny ýöretmegiň usulyýetiniň ýeke-täkligi;
2) Türkmenistanyň
çäginde ähli ýerleri öz içine almagy;
3) döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň ýer bölekleri baradaky maglumatlarynyň dogrulygy we
olaryň gyzyklanýan şahslar üçin elýeterliligi;
4) ýer bölekleri
hakyndaky üýtgäp durýan maglumatlaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryna
girizilmeginiň üznüksizligi;
5) Türkmenistanyň
ýer gaznasynyň obýektleri hakyndaky maglumatlaryň döwlet ýer kadastr
resminamalaryna girizilmeginiň hökmanylygy;
6) döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň maglumatlarynyň döwlet we pudaklaýyn tebigy serişdeler
baradaky kadastryndaky, sanawyndaky (reýestr) we maglumat gorlaryndaky
çeşmeler, şeýle hem ýer bilen baglanyşykly beýleki gozgalmaýan emläkler
hakyndaky maglumatlar bilen deňeşdirip bolujylygy we olaryň gabat gelijiligi;
7) Döwlet ýer
kadastrynа degişli maglumatlaryň resminamalaşdyrylmaga
degişliligi.
5-nji madda. Döwlet ýer kadastrynyň obýekti we subýektleri. Wekillige bolan
hukuk
1. Türkmenistanyň
ýer gaznasy ýerleriň kimiň eýelik etmeginde durýandygyna garamazdan Döwlet ýer
kadastrynyň obýekti bolup durýar.
2. Ýerleriň hukuk
eýeleri we döwlet hasaba alyjylary Döwlet ýer kadastrynyň subýektleri bolup
durýarlar.
3. Ýerleriň hukuk
eýeleri şu Kanun bilen düzgünleşdirilýän hukuk gatnaşyklara, eger
Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, öz
wekilleriniň üsti bilen gatnaşyp bilerler. Fiziki şahslar bolan ýerleriň hukuk
eýeleriniň wekilleriniň ygtyýarlylyklary Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça
göz öňünde tutulmadyk bolsa, notarial taýdan tassyklanylan ynanç haty bilen tassyklanylmalydyr.
4. Şu Kanun bilen
düzgünleşdirilýän hukuk gatnaşyklara ýerleriň hukuk eýeleriniň gatnaşmaklary,
agzalan hukuk gatnaşyklaryna olaryň wekilleriniň gatnaşmaga bolan hukugyndan,
şeýle hem ýerleriň hukuk eýeleriniň wekilleriniň gatnaşmagy bolsa, olaryň
özleriniň gatnaşmaga bolan hukugyndan mahrum etmeýär.
II BAP. DÖWLET ÝER KADASTRY BABATDA
DÖWLET DÜZGÜNLEŞDIRMESI
6-njy madda. Döwlet ýer kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesini amala
aşyrýan edaralar
1. Döwlet ýer
kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti,
Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi (mundan beýläk
– ygtyýarlandyrylan edara), ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we
Geňeşler tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Döwlet ýer
kadastry babatda döwlet düzgünleşdirmesi ygtyýarlandyrylan edaranyň Ýer
serişdeleri gullugy (mundan beýläk – Gulluk) hem-de welaýatlarda we Aşgabat
şäherinde Gullugyň ýer serişdeleri müdirlikleri (mundan beýläk – müdirlikler),
etraplarda we şäherlerde – müdirlikleriň bölümleri (mundan beýläk – ýerli
edaralar) tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Türkmenistanyň
Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesi (kärhanasy) we Türkmenistanyň Adalat
ministrliginiň ýanyndaky Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň bilen
bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy baradaky Gulluk (mundan
beýläk – bellige alyş Gullugy) hem Döwlet ýer kadastry babatda aýratyn
ygtyýarlylyklara eýedirler.
7-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Döwlet ýer
kadastry babatda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
1) ýeke-täk döwlet
syýasatyny kesgitleýär;
2) döwlet
maksatnamalaryny tassyklaýar;
3) kadalaşdyryjy
hukuk namalaryny kabul edýär;
4)
maliýeleşdirmegiň we maýa goýum işiniň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitleýär;
5) şu Kanuna we
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlylygyna girýän
beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.
8-nji madda. Ygtyýarlandyrylan edaranyň ygtyýarlylygy
1. Ygtyýarlandyrylan
edara:
1) Döwlet ýer
kadastry babatda ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;
2) Döwlet ýer
kadastry babatda döwlet maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar we tassyklamak üçin
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetine berýär;
3) Türkmenistanyň
çäginde Döwlet ýer kadastrynyň ýöredilişine gözegçiligi amala aşyrýar;
4) döwlet ýer
hasabatyny düzýär;
5) öz
ygtyýarlylygynyň çäklerinde Döwlet ýer kadastry babatda kadalaşdyryjy hukuk
namalaryny işläp taýýarlaýar we kabul edýär;
6) ýerleriň
hiliniň ýagdaýyny hasaba almagyň, topraklaryň bonitirowkasyny geçirmegiň we
ýerlere ykdysady baha bermegiň usulyýetini işläp taýýarlaýar;
7) Döwlet ýer
kadastry babatda hünärmenleri taýýarlamak we olaryň hünär derejesini
ýokarlandyrmak boýunça çäreleriň geçirilmegini guraýar;
8) döwlet ýer
kadastr maglumatlar toplumynyň merkezleşdirilen ýeke-täk elektron (sanly)
maglumatlar binýadyny döredýär we alyp barýar;
9) Gullugyň,
müdirlikleriň we ýerli edaralaryň Döwlet ýer kadastry babatda işlerini
utgaşdyrýar;
10) şu Kanuna we
beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlylygyna girýän
beýleki wezipeleri ýerine ýetirýär.
2.
Ygtyýarlandyrylan edara Döwlet ýer kadastry babatda öz üstüne ýüklenen
wezipeleri gös-göni ýa-da Gullugyň, müdirlikleriniň we ýerli edaralaryň üsti
bilen amala aşyrýar.
9-njy madda. Gullugyň, müdirlikleriň we ýerli edaralaryň ygtyýarlylyklary
1. Gulluk:
1) Türkmenistanda
ýer gatnaşyklary babatda alnyp barylýan döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär, ýer
serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna döwlet gözegçiligini
amala aşyrýar;
2) ýer
serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçilik etmegiň
döwlet ulgamyny döretmek, şol sanda bu ugurda Türkmenistanyň kanunçylygyny
kämilleşdirmek boýunça teklipleri berýär;
3) ýerlerden
netijeli peýdalanmagy ykdysady taýdan höweslendirmek boýunça çäreleri işläp
taýýarlaýar;
4) döwlet
ätiýaçlyk ýerlerini döretmek maksady bilen, peýdalanylmaýan hem-de
Türkmenistanyň ýer kanunçylygyny bozup peýdalanylýan ýerleri ýüze çykarýar;
5) ýerleri bölüp
bermek barada teklipleri taýýarlaýar;
6) oba ýerlerinde
şahsy kömekçi hojalyklaryny alyp barmak üçin berlen mellek ýer bölekleriniň we
şäherlerde hem-de şäherçelerde özbaşdak ýaşaýyş jaýlaryny gurmak üçin berlen
ýer bölekleriniň tükellemesini geçirýär;
7) Döwlet ýer
kadastryny ýöretmegi guraýar;
8) Döwlet ýer
kadastr maglumatlar binýadynyň döredilmegini, täzelenilmegini we saklanylmagyny
amala aşyrýar;
9) ýer serişdeleri
we olaryň ýagdaýy hakyndaky maglumatlaryň merkezleşdirilen ýeke-täk elektron
(sanly) maglumatlar binýadyny döretmegi we alyp barmagy guraýar;
10) ýer
serişdelerini rejeli peýdalanmak, Döwlet ýer kadastry babatda halkara
hyzmatdaşlygy ösdürmegi, bu ugurlardaky öňdebaryjy halkara tejribesini
öwrenmegi, jemlemegi we ýaýratmagy amala aşyrýar.
2. Müdirlikler:
1) Döwlet ýer
kadastryny ýöretmek boýunça ýerli edaralara ýolbaşçylygy amala aşyrýarlar,
olaryň işlerini utgaşdyrýarlar we olara gözegçilik edýärler;
2) degişli
dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde döwlet ýer kadastr resminamalaryny
ýöretmegi guraýarlar;
3) degişli ýerli
edaralaryň ýer hasabatlaryny jemleýärler we Gulluga berýärler;
4) Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda, degişli ýuridik we fiziki şahslara döwlet ýer kadastr
resminamalaryndan ýer bölekleri baradaky maglumatlary berýärler.
3. Ýerli edaralar:
1) degişli
dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde döwlet ýer kadastr resminamalaryny
ýöredýärler;
2) degişli
dolandyryş-çäk birlikleriniň çäklerinde ýerleşýän ýer bölekleri baradaky
maglumatlary döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizýärler;
3) ýer
bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny amala aşyrýarlar;
4) ýerleriň döwlet
sanawynyň ýöredilmegini amala aşyrýarlar;
5) ýer böleklerine
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy we ýerleriň hukuk eýeleri
baradaky degişli maglumatlary Döwlet ýer kadastr kitabyna girizýärler;
6) Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda ýer bölegine eýeçilik hukugyny, ýerden peýdalanmak hukugyny
we ýere kärende hukugyny (hukugyň borçlanmasyny) belleýän resminamalaryň
ýerleriň hukuk eýelerine berilmegini amala aşyrýarlar;
7) Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda degişli döwlet edaralaryna we Geňeşlere, beýleki
ýuridik, şeýle hem fiziki şahslara döwlet ýer kadastr resminamalaryndan
maglumatlary berýärler;
8) kadastr
işlerini döredýärler we alyp barýarlar;
9) degişli çäk
boýunça ýer hasabatyny düzýärler;
10) degişli çäkde
ýer gurluşygy we ýer serişdelerini goramak boýunça işleri amala aşyrýarlar.
4. Gulluk,
müdirlikler we ýerli edaralar şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy hukuk
namalaryna laýyklykda özleriniň ygtyýarlylyklaryna girýän beýleki wezipeleri
ýerine ýetirýärler.
10-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we Geňeşleriň
ygtyýarlylyklary
1. Ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary:
1) Döwlet ýer
kadastry babatda çäreleri öz içine alýan döwlet maksatnamalaryny işläp
taýýarlamakda we durmuşa geçirmekde ýardam berýärler;
2) kadastr
işlerini geçirmekde we döwlet ýer kadastr resminamalaryny ýöretmekde ýardam
berýärler;
3) ýer
serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna gözegçiligi amala
aşyrýarlar;
4) Türkmenistanyň
raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak
üçin mellek ýer böleklerini we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer
böleklerini bermek barada çözgütleri kabul edýärler;
5) öz
ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde ýer meseleleri bilen baglanyşykly jedellere
seredýärler we çözýärler.
2. Geňeşler:
1) ýerleriň hukuk
eýeleriniň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler;
2) özleriniň
garamagyndaky çäklerde ýer serişdeleriniň rejeli peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna
gözegçiligi amala aşyrýarlar;
3) Türkmenistanyň
raýatlarynyň maşgalalarynyň eýeçiligine şahsy kömekçi hojalygyny alyp barmak
üçin mellek ýer bölekleriniň we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmak üçin ýer
bölekleriniň berilmegi bilen baglanyşykly arzalary kabul edýärler;
4) döwlet hasaba
alyjylaryna döwlet ýer kadastr kitaplaryny ýöretmekde ýardam berýärler.
3. Ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli edaralary we Geňeşler şu Kanuna we beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalara laýyklykda özleriniň ygtyýarlylyklaryna girýän beýleki
wezipeleri ýerine ýetirýärler.
11-nji madda. Türkmenistanyň Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesiniň
(kärhanasynyň) we bellige alyş Gullugyň ygtyýarlylyklary
Türkmenistanyň
Goranmak ministrliginiň ýörite bölümçesiniň (kärhanasynyň) we bellige alyş
Gullugyň Döwlet ýer kadastry babatdaky ygtyýarlylyklary Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.
III BAP. DÖWLET ÝER KADASTRYNY ÝÖRETMEK WE ONUŇ
DÜZÜMI. MAGLUMATLARYŇ TOPLANYLMAGY
12-nji madda. Döwlet ýer kadastryny ýöretmek we onuň düzümi
1. Türkmenistanyň
çäginde Döwlet ýer kadastrynyň ýöredilmegi ýeke-täk usulyýet boýunça amala
aşyrylýar hem-de ýer bölekleri baradaky maglumatlary toplamak, resmileşdirmek,
ulgamlaşdyrmak, täzelemek, işläp taýýarlamak, hasaba almak we saklamak boýunça
işleri özünde jemleýär.
2. Döwlet ýer
kadastrynyň düzümine şular girýärler:
1) ýer bölegine
bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy barada maglumatlar;
2) ýer
bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalary;
3) topraklaryň
bonitirowkasy barada maglumatlar;
4) ýerlere
ykdysady baha berilmegi;
5) Türkmenistanyň
kanunçylygy bilen bellenilen ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary
goramak bilen baglanyşykly beýleki maglumatlar.
3. Döwlet ýer
kadastry döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizilmäge degişli ýerleriň hukuk
eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny belleýän resminamalaryndaky, şeýle
hem bellenilen tertipde degişli döwlet edaralary tarapyndan berilýän
maglumatlaryň esasynda ýöredilýär we ol maglumatlaryň öz wagtynda degişli ýerli
edara berilmegi hökmanydyr.
13-nji madda. Ýer böleklerine bolan hukuklary döwlet tarapyndan bellige
almak
1. Ýer böleklerine
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy bellige alyş Gullygyň ýerli
edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Ýerleriň hukuk
eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny döwlet tarapyndan bellige almak
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça
amala aşyrylýar.
3. Ýerleriň hukuk
eýeleri Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde ýer böleklerine bolan
hukuklaryny (daýhan birleşikleriniň we beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň
kärendesine berlen suwarymly ýerlerine, şeýle hem kärendesine berlen öri
meýdanlaryna bolan hukuklar muňa degişli däldir) döwlet tarapyndan bellige aldyrmaga
borçludyrlar.
4. Ýer böleklerine
bolan hukuklar döwlet tarapyndan bellige alnan halatynda döwlet ýer kadastr
resminamalaryna ýer bölegi, ýerleriň hukuk eýeleri barada degişli maglumatlar
girizilýär.
5. Ýer böleklerine
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy üçin bu hukuklaryň we
hukuklaryň borçlanmalarynyň ýüze çykmagyny, başga birine geçmegini we
hukuklaryň bes edilmegini belleýän resminamalar esas bolup hyzmat edýärler.
6. Ýer bölegine
bolan hukugy belleýän resminamalar, eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça
göz öňünde tutulmadyk bolsa, şular bolup durýarlar:
1) ýer bölegine
hususy eýeçilik hukugyny – ýer bölegine eýeçilik hukugyny belleýän Döwlet
namasy;
2) ýerden
peýdalanmak hukugyny ‒ ýerden peýdalanmak hukugyny belleýän Döwlet namasy;
3) ýer böleklerine
kärende hukugyny – ýere kärende hukugyny belleýän Şahadatnama.
Şu bölekde
görkezilen resminamalar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
ýerleriň hukuk eýeleriniň, olaryň ygtyýarly wekilleriniň, mirasdüşerleriniň
arzalary esasynda resmileşdirilýär.
14-nji madda. Ýerleriň mukdaryny we hilini hasaba almak
1. Ähli ýer
bölekleriniň we ilatly ýerleriň ýerleşýän ýerlerini, olaryň geometrik
ölçeglerini, araçäklerini hem-de konfigurasiýasyny toplumlaýyn ölçemeleriň
esasynda kesgitlemek maksady bilen ýerleriň mukdaryny we hilini hasaba almak
Türkmenistanyň dolandyryş-çäk birlikleriniň her biri boýunça, olaryň hakyky
ýagdaýlaryna we ulanylyşyna laýyklykda ýöredilýär.
2. Ýerleriň
mukdaryny hasaba almak ýer bölekleriniň ölçeglerine, olaryň gymmatyna we
ölçegiň talap edilýän takyklygyna baglylykda topografiki, kartografiki,
aerokosmiki we fotogrammetriki usullar bilen geçirilýär.
3. Ýerleriň hilini
hasaba almak tebigy-oba hojalyk sebitleşdirilmegini, topraklaryň agroönümçilik
toparlaryna bölünmegini (toparlanmasy), olaryň agronomçylyk, ekologiýa,
tehnologik we şähergurluşyk alamatlary boýunça häsiýetnamasyny öz içine alýar.
4. Ýerleriň
mukdaryny we hilini hasaba almak esasy we gündelik görnüşleri öz içine alýar.
5. Ýerleriň esasy
hasaba alynmasy (tükellemesi) toprak, geobotanik we beýleki barlaglary geçirmek
bilen, degişli gerimlerde çyzgy-kartografik esaslaryny hökmany täzelemek arkaly
araçäklerde, ýerleşişinde, ýer bölekleriniň we peýdalanylýan ýerleriň
ýagdaýynda we häsiýetinde özgerişleriň ýerlerde ep-esli toplanmagy boýunça
wagtal-wagtal geçirilýär.
6. Ýerleriň
gündelik hasaba alynmasy ýerleriň hukuk ýagdaýynda, olaryň mukdar we hil
häsiýetnamalarynda hem-de peýdalanylyşynda bolup geçen üýtgemeleri ýüze
çykarmak we döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň dogrulygyny üpjün etmek
maksady bilen ýöredilýär.
15-nji madda. Topraklaryň bonitirowkasy
1. Topraklaryň
bonitirowkasy ýerlere ykdysady baha bermek, ýer gurluşygyny amala aşyrmak we
ýer serişdelerini rejeli peýdalanmagy hem-de olary goramagy höweslendirmek üçin
esas bolup durýar.
2. Topraklaryň
tebigy anyklanylyş alamatlary olaryň bonitirowkasynyň ölçütleridir.
Esasy anyklanylyş
alamatlaryna şular degişlidir:
1) topraklaryň
görnüşleri we kiçi görnüşleri;
2) suwarymlylygyň
gadymylygy;
3) topraklaryň
mehaniki düzümi;
4) toprakdaky
ýokumly elementler;
5) topraklaryň
şorlaşma derejesi;
6) atyzlaryň
tekizligi.
16-njy madda. Ýerlere ykdysady baha bermek
1. Ýerlere
ykdysady baha bermek ýer üçin tölegi hasaplamak, oba hojalyk önümçiligini
ýöriteleşdirmek we ornaşdyrmak, ýerleriň melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmak,
ýerler döwlet we jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna alnan mahalynda ýitgileriň
we zyýanlaryň öwezini dolmak hem-de ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we
goramak boýunça beýleki çäreleri geçirmek üçin ýerine ýetirilýär.
2. Ýerlere
ykdysady baha bermek şulary öz içine alýar:
1) ýerleriň
ýagdaýy baradaky maglumatlaryň toplumyny ýygnamagy;
2) topraklaryň
agroönümçilik toparlaryna bölünmesini;
3) baha beriş şkalasyny
düzmek üçin binýatlyk hasyllylygy we çykdajylary kesgitlemegi;
4) ýerleriň baha
görkezijilerini hasaplamagy we baha beriş şkalalaryny düzmegi;
5) ýerlere
ykdysady baha bermek boýunça işleri geçirmegi;
6) ýerlere
ykdysady baha bermek boýunça jemleýji materiallara garamagy we tassyklamagy;
7) ýerlere
ykdysady baha bermek boýunça resminamalary düzmegi we bermegi.
3. Ýerlere
ykdysady baha bermek boýunça işler bäş ýyldan bir gezek geçirilýär.
4. Ýerlere
ykdysady baha bermek boýunça maglumatlar döwlet ýer kadastr maglumatlar
toplumynyň esasy bölegini düzýärler.
17-nji madda. Döwlet ýer kadastry ýöredilen mahalynda işleriň görnüşleri
Döwlet ýer
kadastryny ýöretmek işleriň şu görnüşlerini öz içine alýar:
1) kartografiki we
aerokosmos surata düşürmeleriň materiallaryny peýdalanmaklygy, topografiki,
toprak, agrohimiki, geobotaniki we beýleki barlaglary hem-de gözlegleri
geçirmegi;
2) ýer
bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalaryny kesgitlemegi;
3) Türkmenistanyň
we daşary ýurt döwletleriniň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem daşary
ýurt döwletlerine we halkara guramalaryna ýerleri bermek baradaky
resminamalaryň resmileşdirilendigi, ýer bölegine eýeçilik, ýerden peýdalanmak
we ýer kärende hukuklaryny belleýän resminamalaryň berlendigi, ýer böleklerine bolan
hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýerleriň hukuk eýeleriniň
üýtgändigi barada döwlet ýer kadastr resminamalaryna degişli maglumatlary
girizmegi;
4) ýer
serişdeleriniň ýagdaýynyň üýtgemelerine yzygiderli gözegçiligiň netijeleriniň
esasynda döwlet ýer kadastr maglumatlar toplumynyň merkezleşdirilen ýeke-täk
elektron (sanly) maglumatlar binýadyny döretmegi, saklamagy we täzelemegi;
5) döwlet ýer
hasabatyny düzmegi.
18-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin maglumatlaryň
toplanylmagy
1. Ýer
bölekleriniň mukdar we hil häsiýetnamalary, topraklaryň bonitirowkasy hem-de
ýerleriň ykdysady bahasy barada maglumatlar ygtyýarlandyrylan edaranyň
«Türkmenýertaslama» döwlet taslama instituty tarapyndan geçirilýän ýer
gurluşyk, beýleki barlag we gözleg işleriniň netijeleri esasynda toplanylýar.
2. Dolandyryş-çäk
birlikleriň we ilatly ýerleriň araçäkleriniň bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi
hakynda ygtyýarly döwlet edaralary tarapyndan kabul edilýän namadaky
maglumatlary özünde saklaýan resminama on günüň dowamynda degişli ýerli edara
iberilýär.
IV BAP. DÖWLET ÝER KADASTR RESMINAMALARY
19-njy madda. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň görnüşleri
1. Türkmenistanda
Döwlet ýer kadastryny emele getirýän döwlet ýer kadastr resminamalarynyň
ýeke-täk ulgamy ulanylýar.
2. Döwlet ýer
kadastr resminamalary esasy, kömekçi we jemleýji görnüşlere bölünýärler.
3. Döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň esasy görnüşlerine ýerleriň döwlet sanawy, kadastr
işleri we kadastr kartalary degişlidir.
4. Döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň kömekçi görnüşlerine resminamalary hasaba alyş
kitaplary we berlen maglumatlary hasaba alyş kitaplary degişlidir.
5. Döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň jemleýji görnüşlerine Türkmenistan we onuň
dolandyryş-çäk birlikleri boýunça ýer bölekleriniň sanawlaryny özünde saklaýan
resminamalar, ýer hasabatlary, ýer serişdeleriniň ýagdaýy we ulanylyşy barada
hasabatlar, statistiki maglumatlar we seljerme materiallar, beýleki maglumat we
seljeriş resminamalary degişlidir.
6. Döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň düzümi, mazmuny we ony ýöretmegiň Tertibi
ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan kesgitlenilýär.
20-nji madda. Ýerleriň döwlet sanawy
1. Ýerleriň döwlet
sanawy Döwlet ýer kadastryny ýöretmek üçin niýetlenen resminamadyr.
Ýerleriň döwlet
sanawy ýer bölekleriniň Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde ýüze çykmagy we
bolmagynyň bes edilmegi barada maglumatlary özünde saklaýar.
2. Ýer bölegi
Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde degişli çäkde ýerleriň döwlet sanawynda
hasaba alnan pursadyndan başlap ýüze çykýar we onuň ýerleriň döwlet sanawynda
bolmagyny bes edendigi barada hasaba alnan pursadyndan bolmagyny bes edýär.
3. Ýerleriň döwlet
sanawynyň ýöredilmegi ýerli edaralar tarapyndan degişli çäklerde amala
aşyrylýar.
21-nji madda. Ýerleriň döwlet sanawynyň resminamalary
1. Ýerleriň döwlet
sanawy şu resminamalardan ybaratdyr:
1) döwlet ýer
kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş
kitabyndan;
2) döwlet ýer
kadastr kitaplaryndan;
3) ýuridik we
fiziki şahslaryň döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi
baradaky ýüz tutmalaryny hasaba alyş kitabyndan.
2. Gulluk
tarapyndan ýerleriň döwlet sanawynyň ýöredilmegi üçin zerur bolan beýleki
resminamalar hem kesgitlenilip bilner.
22-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip
gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby
1. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş
kitaby ýerli edaralar tarapyndan döwlet ýer kadastr resminamalaryna girizmek
üçin bellenilen tertipde berlen resminamalary hasaba almak maksady bilen
ýöredilýär.
2. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş
kitaby ýazgylary yzygiderli ýazmak ýörelgesi boýunça ýöredilýär. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş
kitabyna düzedişleriň girizilmegi oňa degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala
aşyrylýar.
23-nji madda. Döwlet ýer kadastr kitaby
1. Döwlet ýer
kadastr kitaby Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde ýüze çykýan we bes
edilýän her bir ýer bölegi barada maglumatlary saklaýan bölümlerden ybaratdyr.
Bölümler ýer
böleginiň kadastr belgisini, ýerleşýän ýerini, maksatlaýyn niýetlenilişini
anyklamak üçin hem-de ýerleriň hukuk eýeleri barada zerur maglumatlary (hukugyň
ýüze çykmagy, üýtgemegi (bölünmegi, birleşmegi, goşulmagy we beýlekiler), başga
birine geçmegi we hukuklaryň bes edilmegi bilen bagly ýagdaýlar), şeýle hem ýer
böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy baradaky
maglumatlary öz içine alýar.
2. Döwlet ýer
kadastr kitabynyň her bölümi ýer böleginiň kadastr belgisi bilen
kybaplaşdyrylýar. Ýer böleklerine kadastr belgileri şu Kanunyň 36-njy maddasyna
laýyklykda berilýär.
3. Ýer
bölekleriniň kadastr belgileri boýunça döwlet tarapyndan hasaba alynmagy ýer
bölekleri barada maglumatlary degişli Döwlet ýer kadastr kitabyna girizmek
arkaly amala aşyrylýar, kadastr bölünişigi boýunça düzülýär hem-de birkysmy
kadastr kartalarynyň goşundysy bolup durýar hem-de elektron (sanly) we kagyz
göterijilerde ýöredilýär.
4. Döwlet ýer
kadastr kitabyndaky ýazgylar belgileri bermek işini ulgamlaşdyrmaga, şeýle hem
onda görkezilen islendik görkeziji boýunça olary kadastr kartasyndan we döwlet
ýer kadastr resminamalaryndan tapmaga mümkinçilik berýär.
5. Döwlet ýer
kadastr kitaplarynyň döredilmegi (açylmagy) hem-de ýöredilmegi, şeýle hem
ýapylmagy döwlet hasaba alyjylary tarapyndan amala aşyrylýar.
6. Döwlet ýer
kadastr kitaby hasaba alyş çägi boýunça şu aşakdaky görnüşlerde ýöredilýär:
1) Daýhan
birleşikleri we beýleki oba hojalyk kärhanalary boýunça Döwlet ýer kadastr
kitaby;
2) etraplar
(şäherler) boýunça döwlet ýer kadastr kitaplary – etraplar boýunça döwlet ýer
kadastr kitaplary we şäherler boýunça döwlet ýer kadastr kitaplary.
Şäherçelerde
döwlet ýer kadastr kitaplarynyň ýöredilmegi şäherler boýunça Döwlet ýer kadastr
kitabyna laýyklykda alnyp barylmaga degişlidir.
7. Jedelli
ýagdaýlarda Döwlet ýer kadastr kitabyndaky ýazgylar diňe kazyýetiň kanuny güýje
giren çözgüdi bilen ýatyrylyp, ýazgylara düzedişler bolsa şu Kanunda bellenilen
halatlarda girizilip bilner.
8. Ýazgynyň
düzedilmegi, üýtgedilmegi, oňa goşmaça girizilmegi we ýatyrylmagy Döwlet ýer
kadastr kitabyna degişli ýazgynyň girizilmegi arkaly amala aşyrylýar.
9. Döwlet ýer
kadastr kitaplary ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylan Döwlet ýer
kadastr kitabyny ýöretmegiň Tertibine laýyklykda ýerli edaralaryň döwlet hasaba
alyjylary tarapyndan ýöredilýär.
24-nji madda. Döwlet ýer kadastr kitabyna girizilýän maglumatlar we oňa
goşulýan maglumatlar toplumy
1. Döwlet ýer
kadastr kitabyna ýer bölekleri barada esasy we goşmaça maglumatlar girizilýär.
2. Ýer bölekleri
barada esasy maglumatlara ýer böleklerini belli bir obýekt hökmünde
kesgitlemäge mümkinçilik berýän häsiýetnamalar, şeýle hem ýer bölekleriniň
döremegi, ýer bölekleriniň araçäkleriniň ýerleşýän ýeriniň takyklanylmagy
netijesinde kesgitlenilýän we üýtgeýän häsiýetnamalar degişlidir.
3. Ýer bölekleri
barada goşmaça maglumatlara ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we
Geňeşleriň çözgütleri esasynda üýtgeýän, şeýle hem döwlet maglumat gorlaryndaky
beýleki maglumatlar degişlidir. Ýer bölegi barada goşmaça maglumatlar şu
Kanunda bellenilen ýagdaýlarda Döwlet ýer kadastryny ýötermegiň netijesinde
üýtgedilip bilner.
4. Döwlet ýer
kadastr kitabyna ýer bölekleri barada şu esasy maglumatlar girizilýär:
1) ýer böleginiň
berlen senesi we onuň kadastr belgisi;
2) ýerleriň hukuk
eýeleri;
3) ýer böleginiň
ýerleşýän ýeri barada beýany;
4) ýer bölegine
bolan hukugyň döwlet tarapyndan bellige alnandygy;
5) ýerleriň hukuk
eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklaryny belleýän resminamalar (Döwlet
namanyň ýa-da Şahadatnamanyň belgisi we berlen senesi);
6) ozal berlen
döwlet hasap belgileri (kadastr, inwentar, şertli belgi), eger şertli belgi şu
Kanun herekete girizilmeginden öň «Gozgalmaýan emläge bolan hukuklaryň we onuň
bilen bagly geleşikleriň döwlet tarapyndan bellige alynmagy hakynda»
Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda berlen bolsa, şeýle şertli belginiň berlen
senesi we ony beren döwlet edarasy;
7) täze ýer bölegi
ýer bölekleriniň bölünmegi ýa-da beýleki hereketleriň netijesinde emele gelen
bolsa, şol ýer böleginiň ilkibaşdaky kadastr belgisi;
8) ýer böleginiň
Döwlet ýer kadastrynyň obýekti hökmünde bes edilmeginiň ýazgylary;
9) ýer böleginiň
meýdany;
10) ýer böleginiň
çäginde ýerleşýän beýleki ýer bölekleriniň kadastr belgileri.
5. Ýer böleklerine
bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alnandygy, ýer bölegini bermegiň
şertleri, hukuklaryň borçlanmalary we serwitutlar barada maglumatlar Döwlet ýer
kadastr kitabyna girizilýär.
6. Döwlet ýer
kadastr kitabyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen beýleki maglumatlar
hem girizilip bilner.
7. Döwlet ýer
kadastr kitabyna goşulýan maglumatlar toplumyna şular degişlidir:
1) ýerleriň
ykdysady bahasy;
2) ýer böleginiň
degişli ýer topary;
3) ýer böleginiň
maksatly niýetlenilişi;
4) ýer böleginiň
dolulygyna ýa-da bölekleýin aýratyn düzgünli çäklerde ýerleşýändigi;
5) ýer böleginiň
aýratyn goralýan tebigy ýerleriň, awçylyk hojalyklarynyň, tokaý hojalyk
ýerleriniň çäklerinde ýerleşýändigi;
6) ýer böleginiň erkin ykdysady zolaklaryň
çäklerinde ýerleşýändigi;
7) ýerlerden peýdalanylyşyna we olaryň
goralyşyna döwlet gözegçiliginiň netijeleri;
8) tassyklanylan resminamalar boýunça
araçägi bellenilen ýer böleginiň ýerleşýän ýeri;
9) ýer bölekleriniň döwlet we
jemgyýetçilik hajatlary üçin yzyna almak hakynda döwlet häkimiýet edaralarynyň
çözgütleri esasynda dörändigi;
10) Türkmenistanyň
kanunçylygy bilen bellenilen ýer serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary
goramak bilen baglanyşykly beýleki maglumatlar.
25-nji madda. Ýuridik we fiziki şahslaryň
döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky
ýüztutmalaryny hasaba alyş kitaby
1. Ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer
kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüztutmalaryny hasaba
alyş kitaby ýerli edaralar tarapyndan gelip gowşan ýüztutmalary we berlen
maglumatlary hasaba almak maksady bilen ýöredilýär.
2. Ýuridik we fiziki şahslaryň döwlet ýer
kadastr resminamalaryndan maglumatyň berilmegi baradaky ýüztutmalaryny hasaba
alyş kitabynyň ýörediliş tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan
kesgitlenilýär.
26-njy madda. Kadastr işi
1. Kadastr işi ýer bölekleriniň Döwlet ýer
kadastrynyň obýekti hökmünde döremegini ýa-da bes edilmegini tassyklaýan
resminamalaryň bellenilen tertipde toplanan jemidir.
2. Kadastr işinde toplanýan resminamalar
döwlet ýer kadastr resminamalaryna ýer bölegi baradaky maglumatlary girizmek
üçin esas bolup durýar. Her bir hasaba
alnan işiň arzalary we resminamalary (resminamalaryň nusgalary) özünde jemleýän
ýazgysy bardyr. Ýazgy ýazgylaryň yzygiderlilik ýörelgesi boýunça alnyp
barylýar. Ýazga düzedişleriň girizilmegi oňa täze ýazgynyň ýazylmagy arkaly
amala aşyrylýar.
3. Bellenilen
tertipde kadastr işine girizilen resminamalar ondan aýrylmaga degişli däldir.
27-nji madda. Kadastr kartalary
1. Döwlet ýer
kadastrynyň maglumatlaryny grafiki we tekst görnüşinde görkezýän resminamalar
kadastr kartalary bolup durýar.
Görkezilen
maglumatlaryň düzümine we olary ulanmagyň maksatlaryna baglylykda, kadastr
kartalary ýer bölekleriniň kadastr kartalary, etraplaryň (şäherleriň) nobatçy
kadastr kartalary we birkysmy kadastr kartalary bolup bilerler.
2. Ýer böleginiň
kadastr kartasy ýer bölegi barada maglumatlary grafiki we tekst görnüşde
şekillendirýär.
3. Etraplaryň
(şäherleriň) nobatçy kadastr kartalary ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri barada
maglumatlary grafiki we tekst görnüşde şekillendirýär.
4. Kartografik
maglumatlarda kadastr welaýatlaryň we Aşgabat şäheriniň, kadastr etraplaryň,
şäherleriň, kadastr zolaklaryň, massiwleriň, kadastr kwartallaryň we ýer
bölekleriniň çäklerini (mundan beýläk – kadastr bölünişigi) olaryň degişli
belgileri bilen görkezmek üçin elektron (sanly) hem-de kagyz göterijilerde
birkysmy kadastr kartalary döredilýär.
5. Kadastr
kartalary tematikasy, tutýan çäkleri (tutuş Türkmenistan boýunça, welaýat,
etrap, ilatly ýerler, ýer bölekleri), masştablary we beýleki alamatlary boýunça
görnüşlere bölünýärler. Kadastr kartalarynyň görnüşleri we olary toparlara
bölmegiň tertibi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan bellenilýär.
6. Kadastr
kartalary elektron (sanly) we kagyz göterijilerde düzülýär. Elektron (sanly) we
kagyz göterijilerdäki maglumatlaryň arasynda aratapawut ýüze çykarylan
halatynda kagyz göterijilerdäki maglumatlar ileri tutulýar.
7. Kadastr
kartalarynda şular görkezilýär:
1) ýer
bölekleriniň daşky araçäkleri (ýanaşyk ýer böleklerini görkezmek bilen);
2) ýer
bölekleriniň meýdanlary;
3) ýer
bölekleriniň öwrüm nokatlarynyň koordinatlary;
4) ýer
bölekleriniň öwrüm nokatlarynyň arasyndaky aralyk;
5) kadastr
belgileri;
6) peýdalanylýan
ýerleriň araçäkleri;
7) serwitutlar
bellenilen ýer böleklerine girýän bölekleriň araçäkleri.
8. Indeksli
kadastr kartasy kadastr kartasynyň düzüm bölegidir.
Indeksli kadastr
kartalarynda kadastr zolaklarynyň we kadastr kwartallarynyň ýerleşýän ýeri,
araçäkleri hem-de belgisi görkezilip, olar kadastr belgisini bermek we kadastr
kartasyny ýöretmek üçin peýdalanylýar.
9. Indeksli
kadastr kartasynyň elektron (sanly) we kagyz göterijidäki nusgalary we olara
girizilýän üýtgetmeler ygtyýarlandyrylan edara, Gulluk, müdirlikler we ýerli
edaralar tarapyndan bellige alyş Gulluga we onuň müdirliklerine we ýerli edaralaryna
berilýär.
28-nji madda. Birkysmy kadastr kartalaryna bildirilýän talaplar
Birkysmy kadastr
kartasy şu esasy talaplara laýyk gelmelidir:
1) birkysmy
kadastr kartasynyň ölçegleri onda ýer böleklerini we onuň bilen baglanyşykly
gozgalmaýan emlägiň obýektlerini bellik etmäge mümkinçilik bermelidir;
2) onda kadastr kartalaryny hemmelere
elýeter edýän degişli uly möçberli desgalar (ýollar, tokaýlar, uly möçberli
senagat desgalary, binalar we beýlekiler) saýlama we umumylaşdyrylan görnüşinde
görkezilmelidir;
3) ähli ýer bölekleri we desgalar olaryň
gurluşy, özara ýerleşişi aýdyň bolar ýaly görkezilmelidir.
29-njy madda. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki we kartografiki esaslary
1. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki
esaslary geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda döredilýän döwlet geodeziýa ulgamlarynyň bentlerinden ybaratdyr.
2. Döwlet ýer kadastrynyň kartografiki
esasy geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda döredilýän kartografiki materiallardan we maglumatlardan ybaratdyr.
3. Döwlet ýer kadastrynyň geodeziki we
kartografiki esaslary geodeziýa we kartografiýa işi hakynda Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda döredilýär we täzelenilýär.
4. Döwlet ýer kadastryny ýöretmek üçin
koordinatlaryň, belentlikleriň, grawimetrik ölçegleriň bir bitewi döwlet
ulgamy ulanylýar.
30-njy madda. Döwlet ýer hasabaty
1. Döwlet ýer hasabaty ýerleriň barlygy,
paýlanylmagy we peýdalanylmagy, olaryň tutuş Türkmenistan we onuň
dolandyryş-çäk birlikleri boýunça ýagdaýy, ýerleriň toparlar, peýdalanylýan
ýerler, ýerleriň hukuk eýeleri boýunça paýlanylmagy baradaky hasabat döwründäki
maglumatlary, şeýle hem beýleki maglumatlary öz içine alýar.
2. Döwlet ýer hasabaty her ýylda
ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan düzülýär we Türkmenistanyň Ministrler
Kabinetine hem-de degişli döwlet edaralaryna iberilýär.
V BAP. ÝER BÖLEKLERINI DÖWLET TARAPYNDAN
HASABA ALMAK
31-nji madda. Ýer bölekleriniň döwlet
tarapyndan hasaba alynmagy üçin resminamalaryň berilmegi
1. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan
hasaba alynmagy bellenilen tertipde ýer böleklerine bolan hukuklary belleýän
resminamalar, ýer gurluşyk işi bilen bagly we beýleki degişli resminamalar
esasynda ýerli edaralar tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan
hasaba alynmagy üçin resminamalar kabul edilende döwlet ýer kadastr
resminamalaryna girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş
kitabynda ol resminamalaryň berlen senesi we hasaba alyş belgisi barada ýazgy
ýazylýar.
3. Ýer böleklerini döwlet tarapyndan
hasaba almak üçin zerur bolan resminamalaryň bellenilen tertipde berlen
gününden başlap, bäş iş güni möhletden gijä galman ýer bölekleriniň hasaba
alynmagy amala aşyrylýar.
4. Ýer böleklerine bolan hukuklary
belleýän resminamalar Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk
gelmelidir.
32-nji madda. Ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagynyň tertibi
1. Ýer
bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy şu tertipde amala aşyrylýar:
1) ýer
bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy üçin zerur bolan we
Türkmenistanyň kanunçylygynda bildirilýän talaplara laýyk gelýän resminamalaryň
kabul edilmegi, şeýle resminamalaryň döwlet tarapyndan hasaba alynmagyny amala
aşyrmak üçin tölegiň tölenendigini tassyklaýan resminamanyň hökmany ýanyna
goşulmagy bilen hasaba alynmagy;
2) döwlet ýer
kadastr resminamalaryna ýazgylaryň girizilmegi.
2. Ýer
bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagynyň amala aşyrylmagy üçin
bellenilen tertipde ýerli edaralara iberilýän resminamalar döwlet hasaba
alyjysyna berilmelidir.
3. Hasaba alyş
hereketleri resminamalaryň döwlet tarapyndan hasaba alynmaga kabul edilen
pursadyndan başlanýar. Döwlet ýer kadastr kitabyna ýer bölekleri barada ýazgy
ýazylan gününden ýer bölekleri hasaba alnan diýlip hasap edilýär.
4. Hasaba alyş
işleri Döwlet ýer kadastr kitabyna kadastr belgisini kesgitlemek bilen, degişli
ýazgylaryň ýazylmagy arkaly amala aşyrylýar.
5. Türkmenistanyň
bütin çäginde ýer bölekleriniň döwlet tarapyndan hasaba alynmagy ýer
bölekleriniň ýerleşýän ýeri boýunça geçirilýär.
VI BAP. DÖWLET ÝER KADASTRY ÝÖREDILEN MAHALYNDA
GOÝBERILEN ÝALŇYŞLYKLARY DÜZETMEK
33-nji madda. Döwlet ýer kadastry ýöredilen mahalynda goýberilen ýalňyşlyklar
1. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryndaky ýalňyşlyklar döwlet hasaba alyjysy tarapyndan şu
görnüşde düzedilýär:
1) tehniki
ýalňyşlyklar – ýerleriň hukuk eýeleriniň, beýleki gyzyklanýan ýuridik we fiziki
şahslaryň arzalary esasynda, döwlet hasaba alyjysynyň başlangyjy boýunça;
2) tehniki däl
häsiýetli ýalňyşlyklar, eger gyzyklanýan şahslaryň arasynda jedel ýüze
çykýan bolsa – bellenilen tertipde kazyýetiň çözgüdi boýunça.
2. Tehniki
ýalňyşlyklaryň düzedilmegi gyzyklanýan şahslaryň arasynda jedel döredýän bolsa,
şeýle düzedişler kazyýetiň çözgüdi boýunça amala aşyrylýar.
Döwlet ýer kadastr
resminamalarynda tehniki däl häsiýetli ýalňyşlyklaryň düzedilmegi, döwlet
tarapyndan hasaba alnan ýer bölegine bolan hukugyň, hukugyň borçlanmasynyň
mazmunyny, häsiýetini ýa-da degişliligini üýtgedýän bolsa we şeýle düzedişler
babatda gyzyklanýan şahslaryň arasynda jedel ýüze çykýan bolsa, bu
ýalňyşlyklaryň düzedilmegi kazyýetiň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.
3. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň
ýazgysyna düzedişler girizilýän halatynda döwlet ýer kadastr resminamalarynyň
ýazgysyna düzedişler girizmek hakyndaky netijenama bellenilen tertipde döwlet
hasaba alyjysy tarapyndan düzülýär.
4. Ýalňyşlyklary düzetmek hakyndaky
arzalara degişli ýerli edara tarapyndan on iş gününiň dowamynda seredilýär.
5. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndaky
ýalňyşlygyň düzedilmegi hakyndaky arzany kabul eden mahalynda döwlet hasaba
alyjysy Döwlet ýer kadastr kitabyna arzanyň gelendigi hakynda degişli bellik
edýär.
6. Döwlet hasaba alyjysy tarapyndan
ýalňyşlyklaryň düzedilendigi hakynda degişli ýerleriň hukuk eýeleri on iş
gününiň dowamynda ýazmaça görnüşde habardar edilýär.
7. Döwlet hasaba alyjysynyň günäsi boýunça
goýberilen ýalňyşlyklaryň düzedilmegi ýa-da ýalňyşlyklary bolan resminamalaryň
çalşyrylmagy muzdsuz amala aşyrylýar.
8. Eger-de döwlet tarapyndan hasaba
alynmagy döwlet edarasy tarapyndan berlen resminama esasynda amala aşyrylan
bolsa hem-de düzedişler şol resminamadaky maglumatlara degişli bolsa,
ýalňyşlyklary düzetmek şol döwlet edarasy tarapyndan berlen degişli resminama
zerur üýtgetmeler (goşmaçalar) girizilenden ýa-da şol resminama çalşyrylandan
soň amala aşyrylmalydyr.
34-nji madda. Döwlet ýer kadastr
resminamalarynyň ýöredilmegi we olaryň goralmagynyň hem-de aýawlylygynyň üpjün
edilmegi
1. Döwlet ýer kadastr resminamalarynyň
ýöredilmegi kagyz we elektron (sanly) göterijilerde amala aşyrylýar.
2. Kagyz we elektron (sanly)
göterijilerdäki maglumatlar gabat gelmedik halatynda, kagyz göterijidäki
maglumatlar ileri tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa
degişli däldir.
3. Döwlet ýer kadastr kitabyndaky
maglumatlar Döwlet ýer kadastrynyň beýleki resminamalarynyň maglumatlary bilen
gabat gelmedik halatynda, Döwlet ýer kadastr kitabyndaky maglumatlar ileri
tutulýar, tehniki ýalňyşlyklaryň bar bolan halatlary muňa degişli däldir.
4. Döwlet ýer kadastr resminamalaryna
girizmek üçin gelip gowuşýan resminamalary hasaba alyş kitaby, döwlet ýer
kadastr kitaplary we kadastr işleri hemişelik saklanýan resminamalara
degişlidir. Olaryň ýok edilmegine, şeýle hem olardan haýsy-da bolsa bir
resminamalaryň aýrylmagyna ýol berilmeýär.
5. Eger kadastr işinde saklanylýan hukuk
belleýji ýa-da beýleki resminamalara zeper ýeten ýa-da olar ýok edilen bolsa,
ýerli edara tarapyndan bu agzalan resminamalary ähli ýol berilýän usullar, şol
sanda zerur resminamalary olary beren ýerleriň hukuk eýelerinden, döwlet
edaralaryndan sorap almak arkaly dikeldilip bilner.
6. Kagyz göterijileriniň hasaba alyş
sahypalary ýitirilen (zaýalanan) mahalynda, ýitirilen (zaýalanan) sahypa
boýunça maglumatlar Döwlet ýer kadastrynyň elektron (sanly) maglumatlar
ulgamyndan we (ýa-da) döwlet ýer kadastr resminamalarynda saklanylýan
maglumatlaryň esasynda dikeldilip bilner.
7. Ýer bölegine bolan hukuk belleýji
resminamanyň asyl nusgasy ýa-da tassyklanan göçürme nusgasy ýitirilen ýa-da oňa
zeper ýetirilen halatlarynda, hukugy belleýän resminamanyň dikeldilmegi kadastr
işinde saklanýan agzalan resminamanyň göçürme nusgasyndan öwezliginiň berilmegi
arkaly amala aşyrylýar.
8. Ýitirilen ýa-da zeper ýetirilen ýer
bölegine bolan hukuk belleýji resminamanyň öwezliginiň berilmegi we asyl
nusgasynyň (tassyklanan göçürme nusgasynyň) güýjüniň ýatyrylmagy bellenilen
tertipde ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan amala aşyrylýar.
VII BAP. DÖWLET ÝER KADASTRYNYŇ
MAGLUMATLAR TOPLUMY
35-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalarynda saklanylýan maglumatlar
toplumyny peýdalanmak
Döwlet ýer kadastr
resminamalarynda saklanylýan maglumatlar toplumy şu halatlarda peýdalanylýar:
1) ýer
serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak babatda döwlet syýasaty emele
getirilende we durmuşa geçirilende;
2) ýer
serişdelerini rejeli peýdalanmak we olary goramak, topraklaryň gurplulygyny
ýokarlandyrmak hem-de beýleki çäreler boýunça toplumlaýyn döwlet maksatnamalary
taýýarlanylanda we ýerine ýetirilende;
3) ýer
gurluşygynyň taslamalary we çyzgylary taýýarlanylanda;
4) şähergurluşyk,
agaç oturtmak, gurluşyk, melioratiw we suwaryş işleri taslamalaşdyrylanda we
alnyp barlanda;
5) ýer
gatnaşyklary düzgünleşdirilende we ýere ykdysady baha berlende;
6) ýerleriň hukuk
eýeleriniň ýer böleklerine bolan hukuklary döwlet tarapyndan bellige alnanda;
7) ýer üçin
tölegiň möçberi kesgitlenilende we alnanda;
8) maglumatlar
toplumynyň elektron (sanly) ulgamy we ýer serişdeleri barada maglumatlar ulgamy
döredilende hem-de peýdalanylanda;
9) kadastr
işleriniň ýöredilişine, ýer serişdeleriniň peýdalanylyşyna we olaryň goralyşyna
döwlet gözegçiligi amala aşyrylanda.
36-njy madda. Kadastr belgisi
1. Kadastr belgisi
Döwlet ýer kadastrynda kybaplaşdyryjy bolup hyzmat edýär.
2. Ýer
bölekleriniň kadastr belgileriniň ulgamy Türkmenistanyň bütin çäginde
ýeke-täkdir.
Ýer böleklerine
kadastr belgilerini bermek maksady bilen, Türkmenistan boýunça aerokosmiki
surata düşürmeler we ýörite programmalar esasynda düzülen, belli bir ölçege
getirilen elektron (sanly) kartalary, programmalar hem-de kartografik we
beýleki resminamalar esasynda ygtyýarlandyrylan edara kadastr bölünişigini
bellemek ýa-da üýtgetmek bilen, Türkmenistanyň çäginiň kadastr bölünişigini
amala aşyrýar.
3. Ýer böleginiň
bölünmegi netijesinde emele gelen ýer bölekleriniň hersine aýratyn kadastr
belgisi berilýär hem-de bu ýer böleklerine bolan hukuk belleýji resminamalar
aýratyn resmileşdirilýär.
Ýer bölekleriniň
birikmegi netijesinde emele gelen ýer bölegine täze kadastr belgisi berilýär
hem-de bu ýer bölegine bolan hukuk belleýji resminama täzeden resmileşdirilýär.
Tutuş ýer bölegine
bolan hukuk başga bir hukuk eýesine geçen ýagdaýynda ýer böleginiň kadastr
belgisi üýtgedilmeýär.
4. Türkmenistanyň
çäginiň kadastr bölünişigi we kadastr belgisini bermegiň tertibi
ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan kesgitlenilýär.
37-nji madda. Kadastr belgisini ýatyrmak
1. Kadastr belgisi
diňe ýer böleklerine bolan hukuklaryň döwlet tarapyndan bellige alynmagy
ýatyrylan ýagdaýynda (şu Kanunyň 36-njy maddasynyň üçünji böleginiň üçünji
tesiminde görkezilen ýagdaýlar muňa degişli däldir) ýatyrylýar. Ýerleriň hukuk
eýeleriniň çalşylmagy, ýer bölegi baradaky maglumatlaryň üýtgedilmegi kadastr
belgisini ýatyrmak üçin esas bolup bilmeýärler.
2. Ýatyrylan
kadastr belgisi başga bir ýer bölegine berlip bilinmez.
3. Kadastr
belgisini ýatyrmak hakyndaky maglumatlar döwlet ýer kadastr resminamalarynda
saklanylýar.
38-nji madda. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlary bermek
1. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryndan maglumatlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde berilýär.
2. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryndan maglumatlar Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň
serişdelerinden maliýeleşdirilýän edaralardan başgalara tölegli esasda
berilýär. Döwlet ýer kadastr resminamalaryndan maglumatlaryň berlendigi üçin
tölegleriň möçberleri ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan işlenilip
taýýarlanylýar hem-de Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen
ylalaşylmagy boýunça tassyklanylýar.
3. Döwlet ýer
kadastr resminamalaryndan maglumatlaryň berlendigi üçin tölegden gelip gowuşýan
serişdeler Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirilýär.
4. Döwlet bähbitlerini
goramak maksady bilen, Türkmenistanyň kanunçylygynda döwlet ýer kadastr
resminamalarynyň maglumatlaryna elýeterlilige aýratyn çäklendirmeler we
gadaganlyklar bellenilýär.
5. Döwlet ýer
kadastr resminamalarynyň maglumatlaryny bermegiň Tertibi ygtyýarlandyrylan
edara tarapyndan bellenilýär.
VIII BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
39-njy madda. Döwlet ýer kadastry babatda maliýeleşdirmek
Döwlet ýer
kadastry babatda geçirilýän çäreler Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň, tölegli
hyzmatlardan hem-de Türkmenistanyň kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki
çeşmelerden gelýän serişdeleriň hasabyna maliýeleşdirilýär.
40-njy madda. Jedelleri çözmek
Döwlet ýer
kadastry babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde çözülýär.
41-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik
Şu Kanunyň
bozulmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilige
eltýär.
42-nji madda. Şu Kanunyň herekete girmegi
Şu Kanun resmi
taýdan çap edilen gününden herekete girizilýär.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2021-nji ýylyň
13-nji noýabry.
№ 416-VI.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Şähergurluşyk işi hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 3, 97-nji madda)
(Türkmenistanyň 08.06.2019 ý. № 153-VI Kanuny
esasynda girizilen
üýtgetmeler bilen)
Şu Kanun şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda ýüze çykýan
gatnaşyklaryň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny belleýär hem-de adamyň
talaba laýyk ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň emele getirilmegine, ilatly ýerleriň
durnukly ösdürilmegine gönükdirilendir.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Esasy düşünjeler
Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) şähergurluşyk işi (şeýle hem − şähergurluşyk) –
jemgyýetçilik-ykdysady, gurluşyk-tehniki, binagärlik-çeperçilik,
sanitariýa-gigiýena çözgütleriniň toplumyny üpjün edýän ilatly
ýerleriň meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň nazaryýeti we
amalyýeti;
2) şähergurluşyk resminamalary –çäkleriň şähergurluşygynyň
ösdürilmeginiň we peýdalanylmagynyň ugurlaryny weşertlerini
kesgitleýän özara baglanyşykly taslama resminamalarynyň, şol sanda çäkleri
zolaklara bölmegiň meýilnamalarynyň ulgamy;
3) döwlet şähergurluşyk kada ölçegleri we düzgünleri –
çäkleriň gurulmagyna bildirilýän we adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawy
üçin amatly, howpsuz we beýleki zerur şertleri üpjün edýän kadalaşdyryjy
hukuk namalarynyň, şähergurluşyk we tehniki dessurlaryň, kadalaşdyryjy-tehniki
resminamalaryň, gaýry hökmany talaplaryň, şertleriň we
çäklendirmeleriň ulgamy. Döwlet şähergurluşyk kada ölçegleri we
düzgünleri şähergurluşyk işiniň subýektleriniň ýerine ýetirmegi üçin
hökmandyr;
4) şähergurluşyk dessurlary – şähergurluşyk resminamalary
bilen bellenilen çäkleriň (ýer bölekleriniň) we gozgalmaýan emlägiň beýleki
obýektleriniň peýdalanylmagynyň düzgünleri, rugsatnamalary,
çäklendirmeleri (borçlanmalary, gadagan etmeleri we çäklendirilen hukuklary
(serwitutlary) hem goşmak bilen);
5) çäkleriň zolaklara bölünmegi – çäkleriň şähergurluşygynyň
ösdürilmeginiň we peýdalanylmagynyň dessurlarynyň bellenilmegi
bilen şähergurluşygy meýilnamalaşdyrylanda anyk wezipeli çäk zolaklaryň bölünip
aýrylmagy;
6) şäher we şäherçe serhedi – ilatly ýeriň ýerleriniň, jikme-jik
meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk resminamalarynda bellenilen, olary ýer
gaznasynyň beýleki toparlaryndan bölüp aýyrýan daşky serhedi;
7) gyzyl çyzyklar – jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk
resminamalarynda, ilatly ýerlerdäki umumy peýdalanylýan ýerleriň gurluşyk
üçin ýa-da başgaça peýdalanylmaga niýetlenilen çäklerden bölünip aýrylmagy üçin
gözöňünde tutulan şertli çyzyklar;
8) gurluşygy düzgünleşdirmegiň ugurlary – jikme-jik
meýilnamalaşdyrmagyň şähergurluşyk resminamalarynda gözöňünde tutulan, çägiň gurluşygy
amala aşyrylanda gyzyl çyzyklardan ýa-da ýer böleginiň serhetlerinden başlanyp
boş goýulýan ýeri hasaba almak bilen binalaryň we desgalaryň ýerleşmeginiň serhetlerini
kesgitleýän şertli çyzyklar;
9) ilatly ýerleriň arasyndaky çäkler – ilatly ýerleriň arasynda,
olaryň serhetleriniň daşynda ýerleşýän çäkler;
10) şähergurluşyk (taslama) resminamalaryny işläp düzüji –
şertnamada göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde taslama
resminamalarynyň (taslamalaşdyrmagyň) işlenip düzülmegi, gurluşyga
awtorlyk gözegçiliginiň amala aşyrylmagy, şähergurluşyk işi amala aşyrylýan
mahalynda gaýry işleriň ýerine ýetirilmegi üçin buýrujy, gurujy ýa-da potratçy
tarapyndan çekilýän, degişli ygtyýarnamasy bolan, şahs;
11) ilaty ýerleşdirmek ulgamy – ilatly ýerleriň giňişlik,
ykdysady, durmuş we gaýry gatnaşyklaryň aýdyňlaşdyrylmagy esasynda
bir bitewülige birleşdirilen, belli bir maksada gönükdirilip emele getirilýän
ulgamy;
12) çäk – adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň bir
ýa-da birnäçe düzüm böleklerine (elementlerine) eýelik edýän hem-de ilatly
ýerleriň çäklerini, ilatly ýerleriň arasyndaky çäkleri öz içine alýan, şähergurluşyk
işiniň amala aşyrylmagy üçin niýetlenilen we gurmak ýa-da başgaça
peýdalanylmagy üçin niýetlenilen, çäklendirilen giňişlik;
13) bina – özüniň işleýiş wezipesine baglylykda
adamlaryň ýaşamagy ýa-da bolmagy we (ýa-da) önümçilik-tehnologik işiň dürli
görnüşleriniň ýerine ýetirilmegi üçin niýetlenilen göterýän, goraýan ýa-da utgaşdyrylan
gurluşlardan durýan, ýapyk göwrümi emele getirýän, gurluşyk ulgamy;
14) desga – tebigy ýa-da emeli giňişlikli serhetleri bolan
we önümçilik işleriniň ýerine ýetirilmegi, maddy gymmatlyklaryň ýerleşdirilmegi
we saklanylmagy ýa-da adamlaryň, ýükleriň wagtlaýyn bolmagy (geçmegi), şeýle
hem enjamlaryň ýa-da kommunikasiýalaryň ýerleşdirilmegi (çekilmegi,
geçirilmegi) üçin niýetlenilen göwrümli, tekizlikli ýa-da uzaboýuna (ýerüsti, suwüsti
we (ýa-da) ýerasty, suwasty) obýekt. Desga şeýle-de, çeperçilik-estetik,
amaly-haşam ýa-da ýadygärlik maksatlaryna niýetlenen bolup biler;
15) inženerçilik infrastrukturasy– serişdeleriň (ýangyç, suw we
başgalar) berilmegini hem-de peýdalanylan serişdeleriň akdyrylmagyny üpjün
edýän inženerçilik kommunikasiýalaryň (şol sanda ulgamlaryň) we desgalaryň jemi;
16) ulag infrastrukturasy– ulaglaryň, pyýadalaryň hereket
etmegi, ýolagçylaryň we ýükleriň, şol sanda ilatly ýerleriň çäkleri we
ilatly ýerleriň arasyndaky çäkler boýunça önümleriň geçirilmegi üçin
niýetlenilen awtomobil, demir ýol, suw, howa, turba-geçiriji ulag
kommunikasiýalarynyň jemi;
17) durmuş infrastrukturasy– bilim ulgamynyň, medeniýet,
sungat, bedenterbiýe, sport, saglygy goraýyş, söwda, durmuş hyzmaty,
ýaşaýyş jaý-jemagat hojalygy guramalarynyň binalaryny we desgalaryny
hem-de ilatyň ýaşaýşyny üpjün edýän gaýry obýektleri, şol sanda maýyplygy bolan
adamlar üçin amatly gurşawy hem goşmak bilen, sosial we durmuş maksatly
binalaryň, desgalaryň toplumy;
18) çäkleri meýilleşdirmegiň çyzgysy – çägiň zolaklara
bölünmeginiň meýilnamasyny, ilatly ýerlere ilaty ýerleşdirmegiň we
ony ösdürmegiň ulgamynyň esasy ýörelgelerini, degişli çägiň ykdysadyýetiniň pudaklarynyň, inženerçilik,
ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegini göz öňünde tutýan şähergurluşyk
resminamasy;
19) ilatly ýeriň baş meýilnamasy – ilatly ýeriň zolaklara
bölünmegini, onuň çäkleriniň meýilleşdiriş düzümini we wezipeleriniň guramaçylygyny,
ulag we inženerçilik kommunikasiýalarynyň ulgamlaryny, abadanlaşdyrylmagyny
we gür baglyga öwrülmegini belleýän, ilatly ýeriň (şäheriň, şäherçäniň, obanyň
ýa-da beýleki ilatly ýeriň) ösdürilmeginiň we gurluşygynyň toplumlaýyn
meýilleşdirilmeginiň şähergurluşyk taslamasy;
20) çäkleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgysy – degişli
çäkde inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň, ykdysadyýetiň pudaklarynyň
ösdürilmeginiň esasy ugurlaryny kesgitleýän şähergurluşyk
resminamasy;
21) awtorlyk gözegçiligi – şähergurluşyk resminamalarynyň awtorynyň olaryň durmuşa
geçirilmeginiň barşyna barlagyň amala aşyrylmagy boýunça hukugy.
2-nji madda. Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygy
1. Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna
esaslanýar we şu Kanundan hem-deTürkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy
hukuk namalaryndan ybarat bolup durýar.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde
tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary
ulanylýar.
3-nji madda. Döwlet şähergurluşyk syýasaty
1. Döwlet şähergurluşyk syýasaty – bu şähergurluşyk işi babatda
maksatlaryň, wezipeleriň we çäreleriň döwletiň durmuş we
ykdysady syýasaty bilen özara baglanyşykda emele getirilýän ulgamy.
2. Döwlet şähergurluşyk syýasaty adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawyny
gowulandyrmak, şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň aýratynlyklarynyň hasaba
alynmagy bilen, türkmen halkynyň medeni mirasyny gorap saklamak we
artdyrmak maksady bilen, şähergurluşyk serişdeleri bilen jemgyýetiň durnukly
ösdürilmeginiň, ýerleriň we tebigy serişdeleriň netijeli hem-de
aýawly peýdalanylmagynyň, jemgyýetiň, döwletiň we raýatlaryň şähergurluşyk
işi babatda bähbitleriniň sazlaşykly utgaşdyrylmagynyň üpjün edilmegine
hyzmat edýär.
4-nji madda. Şähergurluşyk işi
Şähergurluşyk işi şulary öz içine alýar:
1) daşky gurşawyň ekologik ýagdaýyny hasaba almak bilen öndüriji
güýçleriň ýerleşdirilmegini, inženerçilik, ulag, durmuş infrastrukturasynyň emele
getirilmegini kesgitleýän ilaty ýerleşdirmegiň çäk boýunça guralmagynyň çaklamalaşdyrylmagyny,
taslamalaşdyrylmagyny we düzgünleşdirilmegini;
2) şäherleriň, beýleki ilatly ýerleriň we olaryň ulgamlarynyň
ösdürilmeginiň konsepsiýasynyň işlenip düzülmegini;
3) milli, maddy, ruhy, durmuş we beýleki ýerli şertlere we
aýratynlyklara laýyklykda şäher we oba ýerlerini meýilnamalaşdyrmak,
gurmak, durkuny täzelemek we abadanlaşdyrmak boýunça şäher gurluşygynyň çözgütleriniň işlenip
taýýarlanylmagyny;
4) ýerleriň rejeli peýdalanylmagynyň, tebigy gurşawyň goralmagynyň, serişdeleriň aýawly
saklanylmagynyň, inženerçilik taýýarlygyň we çäkleriň howply
tebigy we ekologik ýagdaýlardan goralmagynyň üpjün edilmegini;
5) türkmen halkynyň medeni mirasynyň, şol sanda binagärlik
ýadygärlikleriniň, seýilgäh we tebigy-landşaft obýektleriniň hem-de
beýleki aýratyn goralýan tebigy çäkleriň goralyp saklanylmagyny we
dikeldilmegini;
6) inženerçilik we ýol-ulag infrastrukturasynyň öňürdýän gurluşygynda ýaşaýyş, medeni-durmuş we
önümçilik gaznalarynyň özara baglanyşykda ösdürilmegini.
5-nji madda. Jemgyýetiň, döwletiň, fiziki we ýuridik şahslaryň
şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalyndaky bähbitleri
1. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda ilatly ýerleriň durnukly
ösüşiniň gazanylmagy, ilat üçin amatly ýaşaýyş şertleriniň üpjün edilmegi,
adamyň hojalyk we gaýry işiniň daşky gurşawa zyýanly täsir etmegine
ýol bermezlik, ekologik ýagdaýyň gowulandyrylmagy, ilatly ýerleriň we
olara ýanaşyk çäkleriň inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň
ösdürilmegi, türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň şähergurluşyk
serişdeleri bilen goralyp saklanylmagy jemgyýetiň, döwletiň, fiziki şahslaryň,
şol sanda maýyplygy bolan adamlaryň, ýuridik şahslaryň bähbitleri
bolup durýar.
2. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda jemgyýetiň, döwletiň, fiziki
we ýuridik şahslaryň bähbitleri Türkmenistanyň şähergurluşyk işi
babatda kanunçylygynyň, döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we
düzgünleriniň, şähergurluşyk resminamalarynyň talaplarynyň ýerine
ýetirilmegi, şeýle hem olaryň berjaý edilişine gözegçiligiň amala aşyrylmagy
bilen üpjün edilýär.
6-njy madda. Raýatlaryň şähergurluşyk babatda hukuklary we borçlary
1. Raýatlaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:
1) adamyň, degişli ýer babatda, şähergurluşygynyň çägiň zolaklara
bölünmegine, ekologik we sanitariýa-gigiýena howpsuzlygynyň kadalaryna hem-de
bu ýeriň degişli infrastrukturalar bilen üpjünçilik derejesine bildirilýän
talaplaryna laýyklykda öndüriji güýçleriň rejeli ýerleşdirilmegine gabat
gelýän, döwlet şähergurluşyk syýasatynyň ilaty ýerleşdirmek bölegine görä,
ilatlyýerleriň çäklerinde ulanylmagy mümkin bolan,amatly ýaşaýyş we durmuş
gurşawyna;
2) bu maksatlar üçin niýetlenilen hem-de has amatly tebigy-howa şertleri we
landşafty, göwnejaý bejeriş we sanitariýa-gigiýena şertleri, bilim-düşünje
beriş, medeni-köpçülikleýin, sport-sagaldyş we tomaşa çärelerini geçirmek üçin
şertleri hem goşmak bilen, boş wagtlary geçirmek üçin şertleri,
bagçylyk-bakjaçylyk ýer bölekleriniň ýerleşdirilmegi üçin mümkinçilikleri
bolan, rekreasion maksatly çäkleriň bölünip berilmegi (bölünip goýulmagy)
arkaly dynç alşa;
3) öz ýaşaýan ýerleriniň meýilnamalaşdyrylmagy, gurulmagy, ýerden
peýdalanylyşy we abadanlaşdyrylyşy hakynda doly maglumat almaga, şähergurluşyk
resminamalarynyň ara alnyp maslahatlaşylmagyna we kabul edilmegine gatnaşmaga;
4) şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylmagyndan öň olara
bellikleri we teklipleri, şeýle hem şähergurluşyk resminamalarynyň
taslamalary boýunça hereket edýän şähergurluşyk resminamalaryna teklipleri
girizmäge;
5) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şulary talap etmäge:
a) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň Türkmenistanyň
şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagy bilen ýerleşdirilmegi,
taslamalaşdyrylmagy, gurluşygy, durkunyň täzelenilmegi hakynda kabul edilen
çözgütleriň ýatyrylmagyny;
b) peýdalanylmagy Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň
bozulmagy bilen amala aşyrylýan kärhanalaryň işiniň, şeýle hem gozgalmaýan
emlägiň beýleki obýektleriniň ulanylmagynyň togtadylmagyny ýa-da gadagan
edilmegini;
6) Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagy bilen
baglanyşykly raýatlaryň janyna, saglygyna we emlägine ýetirilen zeleliň
(zyýanyň) öweziniň dolunmagy hakynda kazyýete hak islegini bildirmäge.
2. Raýatlar şulara borçludyr:
1) çägiň ekologik ýagdaýynyň ýaramazlaşmagyna, medeni gymmatlyklara, şäher
we tebigy landşaftlara zyýan ýetmegine getirýän islendik hereketlere ýol
bermezlige;
2) gurluşygy tassyklanylan şähergurluşyk resminamalaryna, degişli ilatly
ýeriň, çägiň meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň düzgünlerine berk
laýyklykda amala aşyrmaga;
3) çäkleriň abadanlaşdyrylmagyna we daşky gurşawyň meseleleriniň
çözülmegine gatnaşmaga.
II BAP. ŞÄHERGURLUŞYK IŞINIŇ DÖWLET
TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRILMEGI
7-nji madda.Şähergurluşyk işini döwlet tarapyndan düzgünleşdirmegi amala
aşyrýan edaralar
Şähergurluşyk işiniň döwlet tarapyndan düzgünleşdirilmegi Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, gurluşyk we binagärlik babatda ygtyýarly döwlet edarasy
(mundan beýläk – ygtyýarly edara) hem-de ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we
ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygyna
laýyklykda amala aşyrylýar.
8-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti şähergurluşygy babatda:
1) ýeke-täk döwlet syýasatyny kesgitleýär;
2) şu aşakdakylary tassyklaýar:
a) şähergurluşygynyň döwlet maksatnamasyny;
b) Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysyny;
ç) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysyny;
d) döwlet ähmiýetli aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň
obýektleriniň şähergurluşyk resminamalaryny;
e) Türkmenistany ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgysyny;
ä) tassyklanylmagy Türkmenistanyň kanunçylygy bilen onuň ygtyýarlylygyna
degişli edilen, şäherleriň baş meýilnamalaryny;
f) şäherleriň şäherýaka zolaklarynyň serhetlerini;
g) döwlet ähmiýetli aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň
obýektleriniň serhetlerini;
h) Döwlet şähergurluşyk kadastrynyň ýöredilmeginiň we şähergurluşyk işiniň
obýektleriniň gözegçilik barlagynyň tertibini;
i) şähergurluşyk resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesini guramagyň
we geçirmegiň tertibini;
3) umumydöwlet we döwletara ähmiýetli obýektleriň taslamalaşdyrylmagy we
gurluşygy hakynda çözgütleri kabul edýär;
4) şähergurluşyk işini düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalaryny
çykarýar;
5) şähergurluşygy babatda hyzmatdaşlyklar hakynda hökümetara
ylalaşyklarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýär;
6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýar.
9-njy madda. Ygtyýarly edaranyň ygtyýarlylygy
Şähergurluşygy babatda ygtyýarly edara:
1) öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde ýeke-täk döwlet syýasatyny durmuşa
geçirýär;
2) şu aşakdakylary amala aşyrýar:
a) şähergurluşygynyň döwlet maksatnamasynyň taslamasynyň işlenip
taýýarlanylmagyny;
b) şähergurluşyk meseleleri boýunça ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň
işiniň utgaşdyrylmagyny we usulyýet ýolbaşçylygyny;
ç) ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary bilen bilelikde
Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagyny;
d) döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şol sanda
maýyplygy bolan adamlaryň bähbitleriniň üpjün edilmegi boýunça berjaý
edilmeginiň barlagyny;
e) gurluşyk babatda ygtyýarlylandyrmagy;
ä) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde şähergurluşyk işiniň barşynda şeýle işiň
subýektleriniň arasynda ýüze çykýan jedellere seredýär;
3) ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylaryny işläp düzmegiň
tertibini belleýär;
4) şulary guraýar:
a) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň, döwlet ähmiýetli
aýratyn düzgünleşdirilmeli şähergurluşyk işiniň obýektleriniň şähergurluşyk
resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny;
b) şähergurluşygy çygrynda ylmy-barlag işleriniň geçirilmegini;
5) şulary tassyklaýar:
a) şäherleriň baş meýilnamalaryny, tassyklanylmagy Türkmenistanyň
kanunçylygynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlylygyna degişli
edilen şäherleriň baş meýilnamalary muňa degişli däldir;
b) şäherçeleriň baş meýilnamalaryny;
ç) oba ilatly ýerleriniň baş meýilnamalaryny;
d) Aşgabat şäherini, welaýatlaryň dolandyryş merkezlerini jikme-jik
meýilnamalaşdyrmagyň taslamalaryny;
e) gurluşygyň birkysmy düzgünlerini;
ä)awtorlyk gözegçiliginiň guralmagynyň we ýöredilmeginiň düzgünlerini;
6) döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerini we düzgünlerini, şähergurluşyk
resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesiniň meseleleri boýunça usulyýet
resminamalaryny işläp taýýarlaýar we tassyklaýar;
7) döwlet şähergurluşyk kadastryny we şähergurluşyk işiniň obýektleriniň
gözegçilik barlagyny ýöredýär;
8) şähergurluşyk işiniň subýektleriniň işiniň kadalaşdyryjy-tehniki we
usulyýet üpjünçiligini guraýar;
9) şähergurluşyk resminamalarynyň döwlet bilermenler seljermesini geçirýär;
10) çäkleriň şähergurluşygy üçin özleşdirilen mahalynda çäkleriň we tebigy
serişdeleriň rejeli peýdalanylmagynyň üpjün edilmegi boýunça çäreleri durmuşa
geçirýär;
11) şähergurluşygy babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilata
yzygiderli maglumatlary berýär;
12) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýar.
10-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralarynyň ygtyýarlylygy
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryşedaralary şähergurluşyk
işi babatda:
1) kadalaşdyryjy resminamalaryň talaplaryna laýyklykda degişli çäkde
meýilnamalaşdyrmagyň, gurmagyň, abadanlaşdyrmagyň, ýerden peýdalanmagyň
meselelerini çözýärler;
2) şähergurluşyk maksatnamalaryny durmuşa geçirýärler;
3) şulary amala aşyrýarlar:
a) tabynlygyndaky binagärlik we şähergurluşyk, gurluşygyň hiline gözegçilik
edýän edaralaryň işine ýolbaşçylygy;
b) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda şäheriň we şäherçäniň
gurluşygynyň ähli görnüşlerine ýer bölekleriniň bölünip berilmegini;
ç) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde döwlet hajatlary üçin
ýer bölekleriniň yzyna alynmagyny;
4) ýerli ähmiýetli obýektleriň gurluşygy üçin şähergurluşyk
resminamalarynyň işlenip düzülmegi boýunça buýrujynyň wezipelerini ýerine
ýetirýärler;
5) eger ol şu Kanunyň we şähergurluşyk işiniň meselelerini
düzgünleşdirýän Türkmenistanyň gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň
talaplaryna laýyk gelmeýän bolsa, öz çäginde şähergurluşyk işini
çäklendirýärler, togtadýarlar ýa-da gadagan edýärler;
6) ýokarda durýan döwlet häkimiýet edaralaryna ilatly ýerleriň
serhetleriniň, degişli çägiň şäherýaka zolagynyň serhediniň we hukuk düzgüniniň
bellenilmegi ýa-da üýtgedilmegi barada teklipleri berýärler;
7) çäk kadastr ulgamynda maglumatlar binýadyny döredýärler;
8) şulary guraýarlar:
a) şäherleriň, şäherçeleriň baş meýilnamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny;
b) welaýatyň we etraplaryň çäklerini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň,
inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasyny ösdürmegiň çyzgysynyň we
taslamalarynyň, şeýle hem abadanlaşdyryş taslamalarynyň işlenilip
taýýarlanylmagyny we durmuşa geçirilmegini;
9) şähergurluşyk işiniň subýektleriniň arzalarynyň esasynda bellenilen
tertipde şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagyna rugsatnamalary (gadagan
etmeleri) berýärler we olaryň hereket ediş möhletiniň berjaý edilişine barlagy
amala aşyrýarlar;
10) şulary tassyklaýarlar:
a) kwartallaryň, kiçi etraplaryň we ilatly ýerleriň meýilnamalaşdyryş
düzümleriniň beýleki düzüm bölekleriniň (elementleriniň) jikme-jik
meýilnamalaşdyrylmagynyň we gurulmagynyň taslamalaryny (mundan beýläk –
jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy we gurluşygyň taslamasy);
b) degişli çägiň gurluşygynyň düzgünlerini;
11) şähergurluşygy babatda kabul edilýän çözgütler hakynda ilata
yzygiderli maglumatlary berýärler;
12) şähergurluşyk işi babatda hukuk bozulmalar hakynda meselelere
seredýärler we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jerimeleri
ulanýarlar;
13) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda başga ygtyýarlyklary amala
aşyrýarlar.
11-nji madda. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi
1. Eger şähergurluşyk işi babatda gatnaşyklar döwlet, jemgyýetçilik we
hususy bähbitleriň üpjün edilmegi çäkleriň peýdalanylmagynyň ýörite düzgünleri
(mundan beýläk – ýörite düzgünler) girizilmezden kyn ýagdaýa düşürýän ýa-da
mümkin bolmasa, ol gatnaşyklar aýratyn döwlet düzgünleşdirilişine degişli bolup
durýar.
2. Şular şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi amala
aşyrylýan çäklere degişli bolup durýar:
1) Aşgabat şäheriniň çägi;
2) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň
netijeleriniň ýok edilýän zolaklary;
3) gozgalmaýan maddy medeni gymmatlyklaryň ýerleşýän çäkleri, aýratyn
goralýan tebigy ýerler we olaryň gorag zolaklary;
4) şypahana we rekreasion maksatly zolaklar;
5) erkin ykdysady zolaklar;
6) şäherleriň geljekde ösdürilmäge degişli çäkleri;
7) döwlet we döwletara ähmiýeti bolan ulag, inženerçilik, serhet,
gümrük infrastrukturasynyň geljekde ösdürilmäge degişli çäkleri;
8) howa menziline ýanaşyk çäkler;
9) harby şäherjikleriň, serhet birikmeleriniň we beýleki ýapyk
obýektlerdäki ilatly ýerleriň çäkleri;
10) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda şähergurluşyk işiniň aýratyn
döwlet düzgünleşdirilişi amala aşyrylýan çäklere degişli diýlip ykrar edilen
gaýry çäkler.
3. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi amala aşyrylýan
çäkleriň serhetleri dolandyryş çäk birlikleriniň serhetleri bilen gabat gelmän
biler we olar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.
4. Şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi şu aşakdakylary öz
içine alýan ýörite düzgünleriň girizilmegi arkaly amala aşyrylyp bilner:
1) berjaý edilmegi hökman bolan ýörite döwlet şähergurluşyk kada
ölçegleriniň we düzgünleriniň bellenilmegi;
2) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň,
ylalaşylmagynyň we tassyklanylmagynyň, gurluşyk-gurnama işleriniň amala
aşyrylmagyna rugsatnamalary bermegiň aýratyn tertibiniň girizilmegi;
3) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma
howpuna sezewar bolup biljek çäkleriň goralmagynyň ýörite çyzgylarynyň işlenip
taýýarlanylmagy;
4) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry çäreleriň kabul
edilmegi.
III BAP. ŞÄHERGURLUŞYK IŞINIŇ OBÝEKTLERI
WE SUBÝEKTLERI
12-nji madda. Şähergurluşyk işiniň obýektleri
1. Türkmenistanyň çägi, ilatly ýerleriň çäkleri we çäkleriň bölekleri, ýer
bölekleri, binalar we desgalar, çäk-önümçilik, şähergurluşyk we landşaft
toplumlar, rekreasion maksatly we senagat zolaklary, türkmen halkynyň medeni
mirasynyň obýektleri we olaryň goralýan zolaklary, akwatoriýalar, ilatly
ýerleriň serhetlerindäki we ilatly ýerleriň arasyndaky çäklerdäki inženerçilik
we ulag kommunikasiýalary şähergurluşyk işiniň obýektleri bolup durýarlar.
2. Şähergurluşyk işiniň obýektleri boýunça şu aşakdakylar boýunça
şähergurluşyk resminamalary işlenip taýýarlanylýar:
1) welaýatlaryň we etraplaryň öndüriji güýçleriniň, kommunikasiýalarynyň we
infrastrukturalarynyň ýerleşmegini kesgitleýän, ilaty ýerleşdirmegiň çäk
boýunça guralyşy;
2) çäk-önümçilik (agrosenagat, gidrotehniki, senagat) toplumlar, rekreasion
maksatly, tebigaty goraýyş we beýleki zolaklar;
3) şäher, ähli derejeli we görnüşli beýleki ilatly ýerler, olaryň
ulgamlary;
4) ýaşalýan we niýetlenilişine garamazdan, gurluşygyň gaýry etraplary
hem-de zolaklary;
5) şähergurluşyk, binagärlik, landşaft toplumlar we ansambllar,
binalar, desgalar, taryhy we medeni ýadygärlikler;
6) inženerçilik we ulag desgalary hem-de kommunikasiýalary.
13-nji madda. Şähergurluşyk işiniň subýektleri
1. Döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary,
fiziki we ýuridik şahslar şähergurluşyk işiniň subýektleri bolup
durýarlar.
2. Şähergurluşyk işiniň subýektleri şu Kanunyň 14‒16-njy maddalaryna
laýyklykda degişlilikde şähergurluşyk işi babatda buýrujylar, şähergurluşyk
resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar ýa-da obýektleriň gurluşygy boýunça
potratçylar bolup çykyş edip bilerler.
3. Şähergurluşyk işiniň subýektleriniň degişli döwlet edaralaryndan, olaryň
şähergurluşyk işine täsir edip biljek, ilatly ýerleriň geljekki
meýilnamalaşdyrylmagy, gurulmagy we durkunyň täzelenilmegi bilen baglanyşykly
çözgütleriň taýýarlanylmagy we kabul edilmegi hakynda maglumatlary almaga
hukugy bardyr.
4. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa,
daşary ýurt döwletleriniň fiziki we ýuridik şahslary, raýatlygy bolmadyk
adamlar Türkmenistanda şähergurluşyk işini amala aşyrmaga haklydyrlar.
14-nji madda. Şähergurluşyk işi babatda buýrujylar
1. Döwlet häkimiýet edaralary, ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary,
fiziki we ýuridik şahslar şähergurluşyk işiniň buýrujylary
(mundan beýläk ‒ buýrujylar) bolup çykyş edip bilerler.
2. Buýrujylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:
1) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylary we onuň durmuşa
geçirilmegine gatnaşyjylary özbaşdak kesgitlemäge;
2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde obýektleriň we
toplumlaryň gurluşygy üçin ýer böleklerini almaga;
3) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň barşyna
barlagy amala aşyrmaga;
4) obýektleriň gurluşygy boýunça potratçyny özbaşdak saýlamaga we onuň
bilen şertnama baglaşmaga;
5) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala
aşyrmaga.
3. Buýrujylar şu aşakdakylara borçludyr:
1) Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygyny berjaý etmäge;
2) bellenilen tertipde şähergurluşyk resminamalaryna bilermenler seljermesiniň
geçirilmegini üpjün etmäge;
3) şähergurluşyk resminamalarynyň öz wagtynda taýýarlanylmagyny we tassyklanylmagyny
üpjün etmäge;
4) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň barşyna
barlagy we gurluşygyň hiline tehniki gözegçiligi amala aşyrmaga;
5) şähergurluşyk resminamalarynyň durmuşa geçirilmeginiň barşyna
awtorlyk gözegçiliginiň amala aşyrylmagyny üpjün etmäge.
Buýrujylar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry borçlary hem çekip
bilerler.
15-nji madda. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar
1. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylaryň şu aşakdakylara
hukugy bardyr:
1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda işlenip taýýarlanylýan
şähergurluşyk resminamalarynyň düzümini we möçberini özbaşdak kesgitlemäge;
2) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagynyň bäsleşiklerine
gatnaşmaga;
3) şähergurluşyk resminamalarynyň durmuşa geçirilmeginiň barşyna
awtorlyk gözegçiligini amala aşyrmaga;
4) gurluşyk, gurnama we ýörite işler tassyklanylan şähergurluşyk
resminamalaryndan hem-de döwlet şähergurluşyk kada ölçeglerinden we
düzgünlerinden gyşarmalary bilen ýerine ýetirilen mahalynda olaryň
togtadylmagy ýa-da bes edilmegi hakynda teklipleri bermäge;
5) zerur mahalynda şähergurluşyk resminamalaryna bellenilen tertipde
üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmäge;
6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala
aşyrmaga.
2. Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar şu aşakdakylara
borçludyr:
1) şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagyny
Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygyna laýyklykda üpjün
etmäge;
2) özleri tarapyndan işlenip taýýarlanylan şähergurluşyk resminamalaryny
degişli döwlet edaralary bilen bellenilen tertipde ylalaşmaga.
Şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjylar Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda başga borçlary hem çekip bilerler.
16-njy madda. Obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylar
1. Öz işini Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýan
ýuridik şahslar obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylar bolup
bilerler.
2. Obýektleriň gurluşygy boýunça potratçylaryň şu aşakdakylara hukugy
bardyr:
1) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň täze düýpli çözgütleriniň
işlenip taýýarlanylmagyna gatnaşmaga;
2) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjy, ygtyýarly edaranyň
degişli gurluş düzüm birligi we buýrujy bilen ylalaşylmagy arkaly
binagärlik-çeperçilik keşbi we binalaryň, desgalaryň hem-de beýleki obýektleriň
düýpli çözgütlerini ýaramazlaşdyrmazdan tehniki-ykdysady görkezijileri
gowulandyrýan üýtgetmeleri şähergurluşyk resminamalaryna girizmäge;
3) şähergurluşyk resminamalaryny işläp taýýarlaýjydan zerur bolan tehniki
maslahatlary almaga;
4) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry hereketleri amala aşyrmaga.
IV BAP. ŞÄHERGURLUŞYK RESMINAMALARY.
DÖWLET ŞÄHERGURLUŞYK KADASTRY
17-nji madda. Şähergurluşyk resminamalarynyň düzümi
1. Şähergurluşyk resminamalaryna şu aşakdakylar degişlidir:
1) Türkmenistany we onuň dolandyryş-çäk birliklerini ösdürmegiň görkezijilerini
kesgitleýän resminamalar;
a) Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy;
b) iki we şondan köp dolandyryş-çäk birlikleriniň çäkleriniň ösdürilmegini
meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy (mundan beýläk – şähergurluşygyny meýilleşdirmegiň
konsolidirlenen (birleşdirilen) çyzgysy);
ç) Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy;
d) Türkmenistany ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary;
2) ilatly ýerleriň çäklerini ösdürmegiň görkezijilerini kesgitleýän
resminamalar:
a) ilatly ýerleriň baş meýilnamalary;
b) şäherleriň we şäherçeleriň serhediniň taslamalary;
ç) ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary;
3) ilatly ýerleriň çäklerindäki gurluşyklar barada resminamalar:
a) jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy;
b) gurluşyklaryň taslamasy;
4) binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň gurluşygy üçin
taslama-çenlik resminamalar.
2. Şähergurluşyk resminamalarynyň düzümi, onuň işlenip taýýarlanylmagynyň
we tassyklanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenilen
ilatly ýerleriň derejelerine baglylykda bellenilýär.
18-nji madda. Şähergurluşyk resminamalarynyň işlenip taýýarlanylyş we
tassyklanylyş tertibi
1. Şähergurluşyk resminamalary şähergurluşyk resminamalaryny işläp
taýýarlaýjylar tarapyndan şertnamanyň hem-de buýrujy tarapyndan berlen we
ygtyýarly edara bilen ylalaşylan ýumşuň esasynda işlenip taýýarlanylýar.
2. Şähergurluşyk resminamalary döwlet bilermenler seljermesinden
geçirilmegine degişlidir we ol Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde tassyklanylýar.
Şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylan bir nusgasy buýrujy tarapyndan
ygtyýarly edara iberilýär.
3. Tassyklanylan şähergurluşyk resminamalaryna üýtgetmeleriň we
goşmaçalaryň girizilmegi, olary tassyklan edaranyň çözgüdi boýunça geçirilýär.
19-njy madda. Döwlet şähergurluşyk kadastry
1. Döwlet şähergurluşyk kadastry – bu Türkmenistanyň degişli çägi,
dolandyryş-çäk birlikleri, ekologiýa, inženerçilik-geologiýa şertleri, döwlet
gurluşyk kadalarynyň maglumat serişdeleri, çäkleriň meýilnamalaşdyrylmagynda we
gurluşygynda maglumat zerurlyklarynyň kanagatlandyrylmagy, döwlet geomaglumat
gorlarynyň pudaga degişli düzümindäkileriň emele getirilmegi üçin düzgünler we
standartlar hakynda geogiňişlik maglumatlaryň peýdalanylmagynyň we
saklanylmagynyň döwlet ulgamy.
2. Döwlet şähergurluşyk kadastry etraplar, etrap hukukly şäherler,
welaýatlar, Aşgabat şäheri boýunça hem-de bütin Türkmenistan boýunça döwlet ýer
kadastrynyň maglumatlarynyň hasaba alynmagy bilen ýöredilýär.
3. Döwlet şähergurluşyk kadastry ygtyýarly edara tarapyndan ýöredilýär.
4. Döwlet şähergurluşyk kadastrynyň emele getirilmegi şu aşakdaky
çeşmeleriň peýdalanylmagy bilen amala aşyrylýar:
1) döwlet geomaglumat gorlarynyň;
2) tassyklanylan şähergurluşyk we taslama resminamalarynda, tamamlanan gurluşyklaryň
resminamalarynda bar bolan ugurdaşgeogiňişlik maglumatlarynyň san
toplumlarynyň;
3) döwlet şähergurluşyk kadastrynyň emele getirilmegi üçin zerur bolan
gaýry maglumatlaryň.
5. Şähergurluşyk resminamalarynyň tassyklanylan pursatyndan başlap otuz
senenama gününden gijä galman ugurdaş geogiňişlik maglumatlary degişli
derejedäki döwlet şähergurluşyk kadastryna girizilýär.
6. Döwlet şähergurluşyk kadastrynda bar bolan maglumatlar açyk we
umumyelýeterli bolup durýar, bellenilen tertipde döwlet syrlaryna degişli
edilen maglumatlar muňa degişli däldir.
7. Şähergurluşyk kadastrynyň düzümi we ýöredilmeginiň tertibi,
şähergurluşyk kadastryndan maglumatlaryň berilmeginiň tertibi ygtyýarly edara
tarapyndan kesgitlenilýär.
V BAP. TÜRKMENISTANYŇ ÇÄGINI ÖSDÜRMEGIŇ
ŞÄHERGURLUŞYK MEÝILNAMALAŞDYRYLYŞY
20-nji madda. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy
1. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysy bilen şu aşakdakylar
kesgitlenilýär:
1) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň Türkmenistanyň durmuş-ykdysady ösüşiniň
çaklamalaryna laýyklykda öndüriji güýçleriň ýerleşdirilmegi, tebigatdan
peýdalanmagy kesgitleýän esasy düzgünler;
2) aýry-aýry çäkleriň ekologik ýagdaýynyň gowulandyrylmagy, ýerleriň
oýlanyşykly peýdalanylmagy we goralmagy, türkmen halkynyň medeni mirasynyň
obýektleriniň goralyp saklanylmagy, umumydöwlet ähmiýetli inženerçilik, ulag we
durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi boýunça çäreler;
3) şu çäkler:
a) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň ösdürilmegi üçin amatly;
b) oba hojalyk we tokaý hojalygy maksatly;
ç) adatdan daşary tebigy-howa şertli;
d) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma
töwekgelçiligine duçar bolýan;
e) gazylyp alynýan peýdaly baýlyklary bolan ýataklar;
ä) şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilmesi bolan.
2. Türkmenistanyň ilatyny ýerleşdirmegiň baş çyzgysynyň işlenip
taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenilýär.
21-nji madda. Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen
(birleşdirilen) çyzgysy
1. Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen (birleşdirilen)
çyzgysynda şu aşakdakylar göz öňünde tutulýar:
1) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy;
2) şu aşakdakylar boýunça çäreler:
a) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň ösdürilmegi;
b) inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi;
ç) tebigatdan oýlanyşykly peýdalanmak;
3) çägi toplumlaýyn ösdürmegiň serişde üpjünçiligi.
2.Şähergurluşygyny meýilnamalaşdyrmagyň konsolidirlenen (birleşdirilen)
çyzgysynyň işlenip taýýarlanylmagynyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan
bellenilýär.
22-nji madda. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysy
1. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynda şu aşakdakylar
göz öňünde tutulýar:
1) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy;
2) ilaty ýerleşdirmek ulgamynyň kämilleşdirilmeginiň, ilatly ýerleriň
ösdürilmeginiň esasy ugurlary;
3) senagatyň, oba hojalygyň, inženerçilik, ulag we durmuş
infrastrukturasynyň ösdürilmeginiň esasy ugurlary;
4) ilatly ýerleriň we şäherleriň şäherýaka zolaklarynyň serhetleri;
5) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň
töwekgelçiligine sezewar bolýan çäkleriň goralmagynyň çäreleri;
6) ekologik ýagdaýyň gowulandyrylmagy, şähergurluşyk serişdeleri bilen
türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleri bolan çäkleriň goralyp
saklanylmagy boýunça çäreler;
7) Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň gaýry meseleleri.
2. Türkmenistanyň çägini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň işlenip
taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenilýär.
23-nji madda. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary
1. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary bilen şu
aşakdakylar boýunça esasy görkezijiler we meýilnamalaşdyryş çözgütler kesgitlenilýär:
1) energiýa üpjünçiliginiň, gaz üpjünçiliginiň, aragatnaşygyň, suwaryşyň,
suw üpjünçiliginiň we lagym ulgamlarynyň ösdürilmegi;
2) howa, demir ýol, awtomobil, deňiz, turba-geçiriji we ulaglaryň beýleki
görnüşleriniň ösdürilmegi;
3) çäkleriň howply geologiýa we gidrogeologiýa ýagdaýlaryndan goralmagy;
4) daşky gurşawyň goralmagy;
5) ykdysadyýetiň pudaklarynyň öndüriji güýçleriniň ýerleşdirilmegi;
6) çägi ösdürmegiň gaýry meseleleri.
2. Türkmenistanyň çägini ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylarynyň işlenip
taýýarlanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
bellenilýär.
24-nji madda. Ilatly ýerleriň baş meýilnamasy
1. Ilatly ýeriň baş meýilnamasynda şu aşakdakylar göz öňünde
tutulýar:
1) ilatly ýeriň çäginiň durmuş-ykdysady taýdan ösüşiň, tebigy-howa
şertleriniň we ilat sanynyň çaklamasynyň aýratynlyklarynyň hasaba alynmagy
bilen ösdürilmeginiň esasy ugurlary;
2) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy we gurluşygyň nobatlylygy;
3) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň
töwekgelçiligine sezewar bolýan ilatly ýeriň çägini goramagyň çäreleri;
4) inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegi boýunça
çäreler;
5) ilatly ýeriň gurlan we gurulmadyk çäginiň oňaýly utgaşmasy;
6) ilatly ýeriň ösdürilmegi üçin ätiýaçlyk çäkler;
7) ilatly ýeriň serhetleri;
8) ilatly ýeriň çägini ösdürmegiň gaýry meseleleri.
2. Şäheriň baş meýilnamasy we şäherýaka zolagyny meýilnamalaşdyrmagyň
taslamasy ýeke-täk resminama hökmünde taýýarlanylyp bilner.
3. Ilat sany otuz müň adama çenli bolan şäher ilatly ýerleriň baş
meýilnamasy jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy bilen ýeke-täk resminama
hökmünde işlenip taýýarlanylyp bilner.
4. Çäginde türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleri bolan ilatly ýeriň
baş meýilnamasy işlenip taýýarlanan mahalynda, ilatly ýeriň taryhy-binagärlik
meýilnamasy we bu obýektleriň gorag zolaklary nazara alynýar.
5. Baş meýilnamalar şu aşakdaky ýaly tassyklanylýar:
1) Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan – baş meýilnamalarynyň
tassyklanylmagy Türkmenistanyň kanunçylygynda onuň ygtyýarlylygyna degişli
edilen şäherleriň – welaýatyň (Aşgabat şäheriniň) häkiminiň hödürlemegi
boýunça;
2) ygtyýarly edara tarapyndan:
a) şäherleriň we şäherçeleriň – welaýatyň häkiminiň hödürlemegi boýunça;
b) oba ilatly ýerleriniň – etrabyň häkiminiň hödürlemegi boýunça.
6. Baş meýilmana we beýleki zerur şähergurluşyk resminamalary bolmazdan
ilatly ýerleriň çäklerinde obýektleriň taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna ýol
berilmeýär.
25-nji madda. Şäheriň we şäherçäniň serhediniň taslamasy
1. Şäheriň we şäherçäniň serhediniň taslamalary ilatly
ýerleriň çäklerini meýilnamalaşdyrmagyň çyzgylarynyň we baş meýilnamalarynyň esasynda
işlenip taýýarlanylýar.
2. Ilatyň sany otuz müň adama çenli bolan şäher ilatly ýerleriň şäher
serhediniň taslamasy, şeýle hem oba ilatly ýerleriň şäherçe serhediniň
taslamasy görkezilen ilatly ýerleriň Baş meýilnamalarynyň düzüminde işlenip
taýýarlanylyp bilner.
26-njy madda. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary
1. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylary bilen şu aşakdakylar
boýunça esasy görkezijiler we meýilnamalaşdyryş çözgütleri bellenilýär:
1) energiýa üpjünçiliginiň, gaz üpjünçiliginiň, aragatnaşygyň, suwaryşyň,
suw üpjünçiliginiň we lagym ulgamlarynyň ösdürilmegi;
2) ulagyň görnüşleriniň ösdürilmegi;
3) ykdysadyýetiň pudaklarynyň obýektleriniň ýerleşdirilmegi;
4) çäkleriň howply geologiýa we gidrogeologiýa ýagdaýlaryndan goralmagy;
5) ilatyň raýat goranyşy;
6) daşky gurşawyň goralmagy;
7) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň goralmagy;
8) çäkleriň abadanlaşdyrylmagy we gür baglyga öwrülmegi;
9) çäkleri ösdürmegiň gaýry meseleleri.
2. Ilatly ýerleri ösdürmegiň pudaklaýyn çyzgylarynyň işlenip
taýýarlanylmagynyň tertibi ygtyýarly edara tarapyndan bellenilýär.
27-nji madda. Jikme-jik meýilnamalaşdyryşyň taslamalary
1. Ilatly ýerleriň çäkleriniň bölekleriniň jikme-jik
meýilnamalaşdyrylyşynyň taslamalary onuň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip
taýýarlanylýar we şulary belleýär:
1) gyzyl çyzyklary;
2) gurluşygy düzgünleşdirmegiň we ýer böleklerini peýdalanmagyň çägini;
3) ýerden peýdalanmagyň serhetlerini;
4) çägiň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasyny we gurluşygyň nobatlylygyny;
5) goralýan zolaklaryň peýdalanylmagynyň düzgünini;
6) köçeleriň, geçelgeleriň, pyýada zolaklarynyň, şeýle hem ulagyň,
aragatnaşygyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň, inženerçilik enjamlarynyň
hem-de çäkleriň abadanlaşdyrylmagynyň görkezijilerini;
7) durmuş we medeni-durmuş maksatly obýektleriň ýerleşdirilmegini we
düzümini;
8) gurluşygyň göwrüm-giňişlik we binagärlik-meýilnamalaşdyryş çözgütlerini,
gurluşygyň berkligini we görkezijilerini, gatlylygy, binalaryň we desgalaryň
görnüşlerini.
2. Jikme-jik meýilnamalaşdyrmagyň taslamasy gurluşygyň taslamasynyň işlenip
taýýarlanylmagy üçin esas bolup durýar.
28-nji madda. Gurluşygyň taslamasy
1. Gurluşygyň taslamasy bellenilen gyzyl çyzygyň serhetlerinde
ýa-da ýer bölekleriniň serhetlerinde jikme-jik meýilleşdirmegiň taslamasynyň esasynda
işlenip taýýarlanylýar.
2. Gurluşygyň taslamasy bilen şular bellenilýär:
1) gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry;
2) binalaryň we desgalaryň ýerleşişi, olaryň gatlylygy, görnüşi we beýleki
häsiýetnamalary;
3) gurluşygyň binagärlik çözgüdi;
4) inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we abadanlaşdyryş ulgamlary,
şeýle hem görkezilen ulgamlaryň bellenilen gyzyl çyzykdan ýa-da ilatly ýerleriň
ýer böleklerinden daşarda ýerleşýän inženerçilik enjamlarynyň, aragatnaşyk we
abadanlaşdyryş ulgamlarynyň desgalaryna we kommunikasiýalaryna
birikdirilmeginiň şertleri;
5) awtoulag serişdeleriniň we pyýadalaryň hereketiniň guralmagy;
6) umumy peýdalanylýan çäkler.
3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary ýerli şertlere laýyklykda gurluşyklaryň taslamalaryna döwlet
şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine garşy gelmeýän goşmaça
talaplary, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag
zolaklarynda taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna, çäkleriň gür baglyga
öwrülmegine, binagärlik obýektleriniň kiçi görnüşleriniň, mahabatlandyrmagyň,
ýazgylaryň we gaýry maglumatlaryň ýerleşdirilmegine talaplary girizmäge haklydyr.
29-njy madda. Taslama-çenlik resminamalary
1. Taslama-çenlik resminamalary binalaryň, desgalaryň we beýleki obýektleriň gurluşygynyň
(durkuny täzelemegiň, düýpli abatlanylmagynyň), abadanlaşdyrmak
boýunça işleriň göwrüm-ýerleşiş, gurluş we tehniki çözgütlerini,
şeýle hem olaryň bahasyny göz öňünde tutýar.
2. Taslama-çenlik resminamalary şähergurluşyk resminamalaryna, döwlet
şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine, gurluşykda nyrh emele
getirmegiň usulyýetine we çenlik kadalaşdyrmasyna laýyklykda işlenip
taýýarlanylýar we ol ygtyýarly edara, sanitariýa-epidemiologiýa gullugy,
ýangyna garşy gözegçilik gullugy, tebigaty goramak edarasy hem-de
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki gulluklar bilen ylalaşylýar.
3. Taslama-çenlik resminamalarynyň işlenip taýýarlanylmagy, ylalaşylmagy we
tassyklanylmagy, oňa üýtgetmeleriň we goşmaçalaryň girizilmegi bellenilen
tertipde buýrujynyň başlangyjy boýunça we onuň hasabyna amala aşyrylýar.
4. Bellenilen tertipde tassyklanylan taslama-çenlik resminamalary
obýektleriň gurluşygyna rugsatnama berilmegi üçin esas bolup durýar.
VI BAP. ILATLY ÝERLERIŇ WE ŞÄHERÝAKA
ZOLAKLARYNYŇ ÇÄKLERINIŇ PEÝDALANYLMAGY
30-njy madda.Gurluşygyň düzgünleri
1. Gurluşygyň düzgünleri degişli çäkde şähergurluşyk işiniň amala
aşyrylmagynyň tertibini belleýär.
2. Gurluşygyň düzgünleri çägi meýilnamalaşdyrmagyň çyzgysynyň we ilatly
ýeriň baş meýilnamasynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar.
3. Gurluşygyň düzgünleriniň herekete girizilmegine çenli obýektleriň
gurluşygy üçin bellenilen tertipde berlen rugsatnamalar, ilatyň howpsuzlygynyň
üpjün edilmeginiň şertlerinde, görkezilen rugsatnamalaryň möhletiniň dowamynda
hereket edýär.
31-nji madda. Çägiň zolaklara bölünmegi
1. Çägiň zolaklara bölünmegi adamyň amatly ýaşaýyş we durmuş gurşawynyň
üpjün edilmegine, tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze
çykma howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan çäkleriň goralmagyna,
ilatyň we önümçiligiň çendenaşa toplanmagynyň, daşky gurşawyň hapalanmagynyň
öňüniň alynmagyna, goralýan tebigy çäkleriň, türkmen halkynyň medeni
mirasynyň obýektleriniň, oba hojalyk ýerleriniň we tokaý
gaznasynyň goralmagyna hem-de oýlanyşykly peýdalanylmagyna
gönükdirilendir.
2. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna
çäklendirmeler şu aşakdaky ýerlerde bellenilýär:
1) türkmen halkynyň medeni mirasynyň obýektleriniň gorag zolaklarynda;
2) tebigy çäkleriň aýratyn goralýan zolaklarynda;
3) sanitariýa-gorag zolaklarynda;
4) tebigy baýlykly ýataklar bolan zolaklarda;
5) tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary ýagdaýlaryň ýüze çykma
howpunyň töwekgelçiligine duçar bolýan zolaklarda;
6) adatdan daşary tebigy-howa şertleri bolan zolaklarda.
3. Şähergurluşyk işiniň amala aşyrylmagy üçin çäkleriň peýdalanylmagyna
çäklendirmeler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gaýry zolaklarda hem
bellenilip bilner.
4. Çäkleriň ýerine ýetirýän wezipeleriniň bellenilmegi we olaryň ýokary
derejeli peýdalanylmagy çäkleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň hasaba
alynmagy bilen kesgitlenilýär.
32-nji madda. Ilatly ýerleriň çäk zolaklary
1. Ilatly ýerlerde şu aşakdaky çäk zolaklary bellenilip bilner:
1) ýaşaýyş;
2) jemgyýetçilik-işewürlik;
3) senagat;
4) inženerçilik we ulag infrastruktura;
5) rekreasion maksatly;
6) oba hojalygy üçin peýdalanylýan;
7) ýörite maksatly;
8) harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň;
9) şäherýaka.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary ýerli şertlere laýyklykda gaýry çäk zolaklaryny belläp, şeýle hem
olara döwlet şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň hasaba alynmagy
bilen ýer böleklerini we beýleki obýektleri goşup bilerler.
3. Ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň serhetleri gyzyl çyzyklaryň, tebigy
obýektleriň adaty serhetleriniň, ýer bölekleriniň serhetleriniň we gaýry
serhetleriň hasaba alynmagy bilen kesgitlenilýär.
4. Serhetlerinde şähergurluşyk işiniň aýratyn döwlet düzgünleşdirilişi
degişli bolan çäk zolaklarynda aýratyn binalaryň, desgalaryň we beýleki
obýektleriň taslamalaşdyrylmagyna we gurluşygyna goşmaça talaplar bellenilip
bilner.
33-nji madda. Ýaşaýyş zolaklary
1. Ýaşaýyş zolaklary köp gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, orta we
kiçi gatly ýaşaýyş jaýlarynyň, hususy ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy
üçin niýetlenendir.
2. Ýaşaýyş zolaklarynda durmuş we medeni-durmuş maksatly aýratyn duran,
degşirilip gurlan, degşirilip gurlan-goşmaça gurlan ýa-da goşmaça gurlan
obýektleriň, däp-dessur binalarynyň, awtomobil ulag duralgalarynyň, olar üçin
sanitariýa-gorag zolaklarynyň bellenilmegi talap edilmeýän we işi, daşky
gurşawa zyýanly täsir etmeýän (güwwüldi, wibrasiýa, magnit meýdany, radiasiýa
täsiri, topragyň, howanyň, suwuň hapalanmagy we gaýry zyýanly täsirler)
senagat, jemagat we ammar obýektleriniň ýerleşdirilmegine ýol berilýär.
3. Ýaşaýyş zolaklaryna, şeýle-de ilatly ýerleriň çäkleriniň
serhetlerinde ýerleşýän bagçylyk-bakjaçylyk birleşikleriniň çäkleri hem
degişli bolup durýar.
34-nji madda. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary
1. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklary işewürlik, maliýe, jemgyýetçilik işjeňligi
merkezleriniň, saglygy goraýyş, medeniýet, söwda, jemgyýetçilik
iýmiti, durmuş hyzmaty obýektleriniň, bilim edaralarynyň, dolandyryş, ylmy-barlag
edaralarynyň, däp-dessur üçin we gaýry binalaryň we desgalaryň, şeýle
hem awtomobil ulag duralgalarynyň ýerleşdirilmegi üçin niýetlenendir.
2. Jemgyýetçilik-işewürlik zolaklarynda ýerleşdirilmegine rugsat edilen
obýektleriň sanawyna ýaşaýyş jaýlary, myhmanhanalar, ýerasty ýa-da köp gatly
ulag jaýlary goşulyp bilner.
35-nji madda. Senagat zolaklary
1. Senagat zolaklarynda senagat, jemagat, ammar obýektleri, olaryň hereket
etmegini üpjün edýän inženerçilik we ulag infrastrukturasynyň obýektleri
ýerleşdirilýär, şeýle hem şonuň ýaly obýektleriň sanitariýa-gorag
zolaklary bellenilýär.
2. Senagat, jemagat, ammar obýektleriniň sanitariýa-gorag zolaklarynda
ýaşaýyş jaýlarynyň, bilim edaralarynyň, saglygy goraýyş, dynç alyş
obýektleriniň, bedenterbiýe-sagaldyş we sport desgalarynyň, bagçylyk-bakjaçylyk
birleşikleriniň, şeýle hem oba hojalyk önümleriniň önümçiliginiň
ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.
3. Senagat zolaklarynyň çäkleriniň abadanlaşdyrylmagy bu zolaklarda
ýerleşýän obýektleriň eýeleri tarapyndan amala aşyrylýar.
36-njy madda. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary
1. Inženerçilik we ulag infrastruktura zolaklary howa, demir ýol,
awtomobil, deňiz, derýa we turba-geçiriji ulag, aragatnaşyk we inženerçilik
enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň ýerleşdirilmegi we
hereket etmegi üçin niýetlenendir.
2. Ulag, aragatnaşyk we inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we
kommunikasiýalarynyň adamyň ýaşaýyş we durmuş gurşawyna zyýanly täsiriniň
öňüniň alynmagy, şeýle obýektlerden ýaşaýyş jaýlaryna, jemgyýetçilik-işewürlik
we rekreasion maksatly zolaklara çenli zerur bolan aralyklaryň hem-de döwlet
şähergurluşyk kada ölçeglerine we düzgünlerine laýyklykda beýleki talaplaryň,
şeýle hem ýörite düzgünleriň berjaý edilmegi bilen üpjün edilýär.
3. Ilatly ýerleriň çäkleriniň serhetlerinde, ulanylmagy raýatlaryň janyna
we saglygyna gös-göni zyýanly täsir edip biljek ulag, aragatnaşyk we
inženerçilik enjamlarynyň desgalarynyň we kommunikasiýalarynyň
ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.
37-nji madda. Rekreasionmaksatly zolaklar
1. Rekreasion maksatly zolaklar syýahatçylyk çygrynyň we ilatyň
köpçülikleýin dynç almagynyň guralmagy üçin niýetlenendir hem-de ol şäher
tokaýlaryny we tokaý seýilgählerini, suwa düşülýän ýerleri, kenarýaka we
beýleki obýektleri özüne birleşdirýär.
2. Rekreasion maksatly zolaklaryň çäklerinde rekreasion we sagaldyş
wezipeli obýektleriň ulanylmagy bilen gös-göni baglanyşykly bolmadyk senagat,
jemagat we ammar obýektleriniň gurluşygyna we hereket edýänleriniň
giňeldilmegine ýol berilmeýär.
38-nji madda. Oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar
Şäheriň we şäherçäniň çäginiň serhetlerinde sürlen ýerler,
baglar, üzümçilikler, bakjaçylyklar, ot ýatyrmak üçin meýdanlar, öri meýdanlar
we peýdalanylýan başga ýerler, şeýle hem oba hojalygyna niýetlenen binalar we
desgalar bolan oba hojalygy üçin peýdalanylýan zolaklar bölünip berilýär.
39-njy madda. Ýörite maksatly zolaklar
1. Ýörite maksatly zolaklar ilatly ýerleriň çäk zolaklarynyň beýleki
görnüşlerinde ýerleşdirilmegine ýol berilmeýän gonamçylyk, şeýle hem
malmazarçylygy, durmuş galyndylary we beýleki obýektler üçin zir-zibil
dökülýän ýerleriň ýerleşdirilmegi üçin bölünip berilýär.
2. Ýörite maksatly zolaklaryň çäkleriniň peýdalanylmagynyň tertibi döwlet
şähergurluşyk kada ölçegleriniň we düzgünleriniň, şeýle hem ýörite
düzgünleriniň talaplarynyň hasaba alynmagy bilen gurluşygyň düzgünlerinde
bellenilýär.
40-njy madda. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary
1. Harby obýektleriň we gaýry düzgünli çäkleriň zolaklary, çäkleri babatda
peýdalanmagyň aýratyn düzgüni bellenilýän obýektleriň ýerleşdirilmegi üçin
niýetlenendir.
2. Şäheriň we şäherçäniň çäklerindäki harby obýektleriň we gaýry düzgünli
çäkleriň zolaklarynyň peýdalanylmagynyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler
Kabineti tarapyndan bellenilýär.
41-nji madda. Şäherýaka zolaklary
1. Şäherýaka zolagy (şäheriň ösdürilmegi üçin ätiýaçlyk çäkler), şäheriň
çägine ýanaşyk we şäheriň ýerleri bilen bir bitewi çäkleri düzýän hem-de
bu şäheriň çäkleriniň ösdürilmegi üçin niýetlenen, şäherýaka zolaklaryna
girýän beýleki ilatly ýerleri, şeýle hem sanitariýa-gorag wezipeleriniň ýerine
ýetirilmegi, ilatyň dynç alýan ýerleriniň, bagçylyk-bakjaçylyk birleşiginiň
ýerleşdirilmegi üçin ýerleri özüne birleşdirýär.
2. Şäherýaka zolaklaryň serhetleriniň bellenilmegi şu Kanuna we
Türkmenistanyň ýer kanunçylygyna laýyklykda şähergurluşyk we ýer gurluşyk
resminamalarynyň esasynda amala aşyrylýar.
42-nji madda. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy
1. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň peýdalanylmagy hem-de onuň serhetlerinde şähergurluşyk
işi ilatyň we şähergurluşyk işiniň subýektleriniň bähbitleriniň hasaba
alynmagy bilen amala aşyrylýar.
2. Şäherýaka zolagynyň çäkleriniň zolaklara bölünmeginiň meýilnamasy
welaýatyň çäklerini meýilleşdirmegiň çyzgysynda, etraby meýilleşdirmegiň
taslamasynda, şäheriň baş meýilnamasynda göz öňünde tutulýar.
3. Şäherýaka zolaklarynda sanitariýa we rekreasion maksatly wezipeleri ýerine
ýetirýän ýaşyl zolaklar bölünip berilýär. Görkezilen zolaklarda daşky gurşawa
zyýanly täsirini ýetirýän hojalyk we gaýry işlere ýol berilmeýär.
43-nji madda. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna
bildirilýän şähergurluşyk talaplary
1. Ilatly ýerlerdäki ýer bölekleriniň peýdalanylmagyna bildirilýän
şähergurluşyk talaplary ilatly ýerleriň baş meýilnamalary, jikme-jik
meýilleşdirmegiň taslamalary, gurluşygyň taslamalary we düzgünleri bilen
kesgitlenilýär.
2. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary ýer böleklerini beren mahalynda ýer bölekleriniň peýdalanylmagy
boýunça şähergurluşyk talaplary hakynda maglumatlar bilen buýrujyny üpjün
edýär, ol şu aşakdaky maglumatlary özünde jemleýär:
1) ýer bölekleriniň peýdalanylmagynyň maksatlary hakynda;
2) ýer bölekleriniň ýerleşýän ýeri hakynda;
3) ýer bölekleriniň taslama serhetleri hakynda;
4) ýer bölekleriniň inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň
obýektleri bilen üpjünçiligi hakynda.
3. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary fiziki we ýuridik şahslara gurluşyk üçin ýer böleklerini beren
mahalynda, olar tarapyndan obýektleriň gurluşygynyň möhletleriniň berjaý
edilmegi boýunça hem-de gurluşyga ýanaşyk bolan umumy peýdalanylýan çäkleriň
abadanlaşdyrylmagy boýunça işleriň amala aşyrylmagyna talaplary belleýär.
4. Şu maddanyň üçinji böleginde görkezilen talaplar, ýer bölegine bolan
hukugyň başga şahsa geçen ýagdaýynda hem öz güýjüni saklaýar.
5. Ýer bölegine bolan hukugy tassyklaýan resminamada şu aşakdakylar
görkezilýär:
1) gurluşygyň düzgünlerinde bellenilen, çäk zolagyň belgisi;
2) çäklerinde ýer bölegi ýerleşýän çäk zolagyň ýerine ýetirýän wezipesi;
3) ýer böleginiň, şol sanda türkmen halkynyň medeni mirasynyň
obýektleriniň, aýratyn goralýan tebigy çäkleriň gorag zolaklarynyň
serhetlerinde, şeýle hem tebigy we ekologik häsiýetli adatdan daşary
ýagdaýlaryň ýüze çykmagynyň töwekgelçiligine sezewar bolýan çäkleriň
serhetlerinde ýerleşýän hem-de peýdalanylmagyna çäklendirmeleri Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilýän gaýry çäkleriň, ýerleşýän ýeri;
4) ýer böleginiň serhetlerinde inženerçilik, ulag we durmuş
infrastrukturasynyň obýektleriniň bolmagy, olaryň görkezijileriniň we
görkezilen obýektleriň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen;
5) ýer böleginiň serhetlerinde onuň eýesine ýa-da eýelik edýäne degişli
bolmadyk binalaryň we desgalaryň bolmagy, görkezilen obýektleriň onda
ýerleşmegi bilen baglanyşykly bu ýer böleginiň peýdalanylmagyna
çäklendirmeleriň görkezilmegi bilen.
6. Ýer böleginiň bölünen ýa-da olaryň serhetleriniň we görkezijileriniň
üýtgedilen mahalynda gyzyl çyzyk we gurluşygyň düzgünleşdirilýän ugry berjaý
edilýär.
44-nji madda. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama
1. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama – eýesiniň ýa-da ýer bölegine
eýelik edýäniň, onuň gurluşygynyň amala aşyrylmagyna hukugyny
tassyklaýan resminama.
2. Obýektleriň gurluşygyna rugsatnama ýerine ýetiriji häkimiýetiň
ýerli edarasy ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy tarapyndan berilýär.
3. Hususy ýaşaýyş jaýynyň gurluşygy ýaşaýyş jaýynyň esaslarynyň,
ýerzeminleriniň, gatlarynyň we ýüz tarapynyň meýilnamalaryndan, şeýle hem ýer
böleginiň meýilnamasyndan ybarat bolan ýönekeýleşdirilen taslama boýunça amala
aşyrylyp bilner.
45-nji madda. Ýörite rugsatnama
Döwlet syrlaryny düzýän obýektleriň gurluşygyna, şeýle hem aýratyn
döwlet düzgünleşdirilişiniň şähergurluşyk işiniň obýektlerine ýörite
rugsatnama Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda berilýär.
46-njy madda. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen
hukuk (serwitut)
1. Şähergurluşyk işi amala aşyrylan mahalynda çäklendirilen hukuk
(serwitut), haçan-da ýer böleginiň eýesiniň bähbitleri keseki ýer böleginiň
peýdalanylmagyna hukugy çäklendirmezden üpjün edilip bilinmejek şu aşakdaky
halatlarda, bellenilýär:
1) inženerçilik infrastrukturasynyň obýektleriniň gurluşygy, durkunyň
täzelenilmegi, bejerilmegi we ulanylmagy geçirilende;
2) çäkleriň suw basmagyndan we almagyndan goralmagy boýunça işler geçirilende;
3) keseki ýer böleginiň üstünden umumy peýdalanylýan obýektlere geçmek
zerurlygy bolanda;
4) gözleg we barlag işleri geçirilende.
2. Çäklendirilen hukuk (serwitut) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
bellenilýär we amala aşyrylýar.
VII BAP. JEMJEÝJI DÜZGÜNLER
47-nji madda. Şähergurluşyk işiniň maliýe üpjünçiligi
Şähergurluşyk işiniň maliýeleşdirilmegi Türkmenistanyň Döwlet
býujetiniň serişdeleriniň, buýrujynyň hususy we çekilen serişdeleriniň,
şeýle hem inženerçilik, ulag we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine
fiziki we ýuridik şahslaryň paýly gatnaşmagynyň hasabyna amala aşyrylýar.
48-nji madda. Fiziki we ýuridik şahslara ýetirilen zyýanyň (zeleliň)
öweziniň dolunmagy
Türkmenistanyň şähergurluşyk işi hakynda kanunçylygynyň bozulmagynyň
netijesindefiziki we ýuridik şahslara ýa-da ýer böleginiň alynmagy we olara
degişli bolan binalaryň, desgalaryň we gaýry obýektleriň ýykylyp aýrylmagy
bilen baglanyşykly ýetirilen zyýanyň (zeleliň) Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.
49-njy madda. Jedelleriň çözülişi
Şähergurluşyk işi babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilen tertipde çözülýär.
50-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçinjogapkärçilik
Şu Kanunyň bozulmagynda günäkär şahslar Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenen jogapkärçiligi çekýärler.
51-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Şu Kanunyň güýje giren gününden şulary güýjüni ýitiren diýip ykrar
etmeli:
1993-nji ýylyň 28-nji dekabrynda kabul edilen «Türkmenistanda şähergurluşyk
işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary,
1993 ý., № 11-12, 107-nji madda);
2009-njy ýylyň 18-nji aprelinde kabul edilen«Türkmenistanyň käbir
kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip
ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň XXV bölegini (Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 33-nji madda).
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2015-nji ýylyň 18-nji awgusty.
№ 263-V.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakynda
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2013 ý., № 2, 22-nji madda)
(Türkmenistanyň 02.03.2019
ý. № 130-VI we 05.10.2019 ý. № 190-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
Şu Kanun Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de
beýleki arhiw resminamalaryny toplamagy, abat saklamagy, hasaba almagy,
peýdalanmagy guramagyň, şeýle hem jemgyýetiň, döwletiň hem-de raýatlaryň bähbitlerine
arhiwleri dolandyrmagyň hukuk esaslaryny kesgitleýär.
I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler
Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
arhiw işi - döwletiň, ýuridik we
fiziki şahslaryň Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de
beýleki arhiw resminamalaryny toplamak, abat saklamak, hasaba almak we
peýdalanmak, şeýle hem arhiwleri dolandyrmak baradaky işi;
resminama - hakykat ýüzündäki zatlar
hem-de adamyň pikirleniş işi hakynda hatyň, grafikanyň, fotosuratyň, fono- we
wideo ýazgylaryň üsti bilen ýa-da beýleki islendik usulda aňladylan maglumatlar
şekillendirilen maddy obýekt;
arhiw resminamasy - özüniň
ähmiýetliligi boýunça jemgyýet, döwlet, raýat üçin gymmatlylygynyň bolanlygy
sebäpli saklanylýan ýa-da saklanylmaga degişli resminama;
audiowizual resminamalar -
göterijileriň islendik görnüşinde döredilen ýa-da şekillendirilen kino-, foto-,
fono-, wideoresminamalar ýa-da olaryň toplumlary;
şahsy düzüm boýunça resminamalar - raýatlaryň we ýuridik şahslaryň gulluk, zähmet ýa-da beýleki durmuş
hukuk gatnaşyklarynyň resmileşdirilmeginiň dowamynda döredilýän resminamalar
toplumy;
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamasy - gymmatlylyk seljermesini geçen, döwlet
tarapyndan hasaba alnan we hemişelik saklanylmaga degişli arhiw resminamasy;
aýratyn gymmatly resminama -
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň bahasyna ýetip bolmajak taryhy-medeni,
ylmy gymmatlygy, şeýle hem jemgyýet we döwlet üçin aýratyn ähmiýete eýe bolan
hem-de ýitirilen halatynda hukuk ähmiýeti we (ýa-da) döredijiniň golýazmasy
nukdaýnazaryndan öwezini dolup bolmajak resminama;
seýrek duş gelýän resminama - saklaýan
maglumaty we (ýa-da) daşky alamatlary boýunça özüniň taýy bolmadyk aýratyn
gymmatly resminama;
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy - türkmen halkynyň maddy we ruhy durmuşyny beýan edýän, taryhy, ylmy,
durmuşy, ykdysady, syýasy, medeni ähmiýetli, onuň taryhy-medeni mirasynyň
aýrylmaz bölegi we döwletiň maglumatlar gorunyň düzümi bolan, taryhy taýdan
emele gelen, hemişe üsti doldurylyp durulýan we hemişelik saklanylmaga degişli
arhiw resminamalarynyň jemi;
arhiw gaznasy - taryhy
ýa-da logiki taýdan özara baglanyşygy bolan arhiw resminamalarynyň jemi;
döwlet arhiwleri - arhiw
resminamalaryny kabul edip alýan, hemişelik saklaýan, hasaba alýan hem-de
peýdalanýan döwlet arhiw edaralary;
pudaklaýyn arhiwler - döwlet
häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň, şeýle hem eýeçiligiň dürli
görnüşlerindäki kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň işiniň netijesinde emele
gelýän resminamalary toplamak, abat saklamak, hasaba almak we peýdalanmak üçin
döredilýän arhiwler;
gizlin arhiw - açyk yglan edilmedik
arhiw;
raýatlaryň şahsy arhiwleri -
şahsyýetiň, maşgalanyň, neberäniň işi netijesinde emele gelen, toplanan ýa-da
miras almak hukugy esasynda, satyn almak, peşgeş berilmek arkaly edinilen
arhiwler;
arhiw resminamalaryny hemişelik saklamak - olary müdimilik, möhletsiz saklamak;
arhiw resminamalaryny wagtlaýyn saklamak - olary Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen möhletiň
dowamynda saklamak;
arhiw resminamalaryny depozitar saklamak - olary resminamalaryň eýesi bilen döwlet arhiwiniň arasynda baglaşylan
şertnamada kesgitlenilen möhletlerde hem-de şertlerde saklamak;
arhiw resminamalarynyň eýesi - arhiw resminamalaryna eýeçilik etmek, peýdalanmak, erk etmek hukuklaryny
doly möçberinde amala aşyrýan döwlet, ýuridik we fiziki şahslar;
arhiw resminamalaryna eýeçilik ediji - arhiw resminamalaryna eýeçilik edýän we peýdalanýan, Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen çäklerde olara erk etmäge ygtyýary bolan ýuridik
ýa-da fiziki şahslar;
peýdalanyjy - özüne zerur bolan
maglumaty kanuny esaslarda almak hem-de peýdalanmak üçin arhiw resminamalaryna
ýüz tutýan döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy, ýuridik
ýa-da fiziki şahslar.
2-nji madda. Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygy
Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygy Türkmenistanyň
Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu Kanundan, arhiw işiniň meselelerini
düzgünleşdirýän Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan
ybaratdyr.
Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulandan
başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
II BAP. TÜRKMENISTANDA ARHIW IŞINIŇ DÖWLET
TARAPYNDAN DÜZGÜNLEŞDIRILIŞI. ARHIW EDARALARYNYŇ
MALIÝELEŞDIRILMEGI HEM-DE MADDY-TEHNIKI TAÝDAN ÜPJÜN EDILMEGI
3-nji madda. Arhiw işi babatda döwlet düzgünleşdirişi amala aşyrýan
edaralar
Türkmenistanda arhiw işi babatda döwlet düzgünleşdirişi Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Baş arhiw
müdirligi (mundan beýläk - Baş arhiw müdirligi), şeýle hem ýerine ýetiriji
häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan
amala aşyrylýar.
4-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlygy
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti:
- arhiw işinde we iş dolandyryşynda bitewi döwlet syýasatyny
kesgitleýär;
- arhiw işini ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitleýän kadalaşdyryjy
hukuk namalaryny we pudaklaýyn maksatnamalary kabul edýär;
- arhiw edaralary üçin ýokary hünärli işgärleri taýýarlamagyň döwlet
ulgamyny guraýar;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala
aşyrýar.
5-nji madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Baş arhiw
müdirliginiň ygtyýarlygy
1. Baş arhiw müdirligi:
- arhiw işinde we iş dolandyryşynda bitewi döwlet syýasatyny durmuşa
geçirýär;
- döwlet we pudaklaýyn arhiwleriň işine guramaçylyk-usulyýet taýdan
ýolbaşçylygy we gözegçiligi amala aşyrýar;
- arhiw we iş dolandyryş gulluklarynyň işgärleriniň hünärini
ýokarlandyrmagy üpjün edýär;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala
aşyrýar.
2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň we döwlet arhiwleriniň,
şol sanda şahsy düzüm boýunça arhiwleriňdolandyrylmagy, arhiw işiniň we iş
dolandyryşynyň meseleleri boýunça ministrlikleriň, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynyň,kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň işleriniň utgaşdyrylmagy Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan Düzgünnama laýyklykda Baş
arhiw müdirligi tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Türkmensitanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamak,
abat saklamak, hasaba almak we peýdalanmak, iş dolandyryşy guramak we alyp
barmak, şeýle hem dolandyryş işini resminamalaşdyrmagyň häzirki zaman
düzgünlerini işläp taýýarlamak we durmuşa ornaşdyrmak meseleleri boýunça
Baş arhiw müdirliginiň çykarýan kadalaşdyryjy hukuk namalary
Türkmenistanyň ähli ýuridik we wezipeli şahslarynyň ýerine ýetirmegi üçin
hökmanydyr.
4. Ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary tarapyndan arhiw
işi we iş dolandyryş boýunça çykarylýan kadalaşdyryjy resminamalar hökmany
tertipde Baş arhiw müdirligi bilen ylalaşylýar.
5. Baş arhiw müdirligi saklanylmaly möhletleri görkezilen birkysmy
resminamalaryň sanawyny işläp taýýarlaýar hem-de tassyklaýar.
Birkysmy resminamalaryň sanawy esasynda döwlet häkimiýet edaralary,
jemgyýetçilik birleşikleriniň merkezi edaralary saklanylmaly möhletleri
görkezilen resminamalarynyň pudaklaýyn sanawyny işläp taýýarlaýarlar hem-de
olary Baş arhiw müdirligi bilen ylalaşylandan soň tassyklaýarlar.
6-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi
dolandyryş edaralarynyň ygtyýarlygy
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary:
- ýerlerde arhiw işini we iş dolandyryşy döwletiň bitewi arhiw
syýasatyna laýyklykda guraýarlar;
- edara tabynlygyndaky çäklerde döwlet arhiwleriniň jaýlaryny gurmagyň,
durkuny täzelemegiň, ýerleşdirmegiň meselelerini çözýärler;
- şahsy düzüm boýunça arhiwleri döredýärler;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda beýleki ygtyýarlyklary amala
aşyrýarlar.
7-nji madda. Jemgyýetçilik birleşikleri we dini guramalar, döwlete
degişli bolmadyk kärhanalar, edaralar, guramalar we şahsy arhiwleriň eýeleri
(eýeçilik edijileri)
Jemgyýetçilik birleşikleri we dini guramalar, döwlete degişli bolmadyk
kärhanalar, edaralar, guramalar we şahsy arhiwleriň eýeleri (eýeçilik
edijileri) arhiw işini ösdürmäge ýardam berýärler we özleriniň arhiwlerini
döretmek baradaky işlerini şu Kanuna we Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk
namalaryna laýyklykda guraýarlar.
Baş arhiw müdirligi we onuň edaralary şahsy arhiwleriň hem-de arhiw
resminamalarynyň eýelerine, eýeçilik edijilere olary abat saklamakda we
peýdalanmakda ýardam berýärler.
8-nji madda. Arhiw edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki taýdan
üpjün edilmegi
1. Döwlet arhiw edaralarynyň maliýeleşdirilmegi we maddy-tehniki
taýdan üpjün edilmegi Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň
hasabyna amala aşyrylýar.
2. Welaýatlaryň, şäherleriň, etraplaryň häkimlikleri döwlet arhiwlerini
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny abat saklamagyň
bellenilen talaplaryna laýyk gelýän binalar we jaýlar bilen üpjün
edýärler.
3. Arhiw edaralarynyň garamagynda durýan ýa-da olaryň işini operatiw
dolandyrmaga berilýän emläk, şol sanda gozgalmaýan emläk, oňa möhletsiz eýelik
etmek, ondan peýdalanmak we oňa erk etmek hukuklary esasynda şol edaralara
berkidilýär.
4. Döwlet arhiwleri ministrliklere, pudaklaýyn dolandyryş edaralaryna,
kärhanalara, edaralara we guramalara tölegli hyzmatlary etmek üçin, bankda
özleriniň hasaplaşyk hasaplary bolan hojalyk hasaplaşygynda işleýän düzüm
birliklerini döredip bilerler, hyzmatlaryň sanawyny Baş arhiw müdirligi
degişli döwlet edaralary bilen ylalaşyp kesgitleýär.
5. Döwlet arhiw edaralary ýuridik we fiziki şahslardan haýyr-sahawat
(hemaýatkärçilik) kömegini alyp bilerler.
6. Döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň
arhiwleri hem-de raýatlaryň şahsy arhiwleri olaryň öz serişdeleriniň we
beýleki kanuny çeşmeleriň hasabyna saklanylýar.
III BAP. TÜRKMENISTANYŇ MILLI ARHIW
GAZNASY
9-njy madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümi
1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine özleriniň haýsy
çeşmeden emele gelendigine, haçan we nähili usulda döredilendigine,
nämäniň ýüzünde saklanylýandygyna, nirede saklanylýandygyna (şol sanda
Türkmenistanyň çäklerinden daşarda saklanylýanlary) hem-de eýeçiligiň
haýsy görnüşine degişlidigine garamazdan arhiw gaznalary hem-de arhiw
resminamalary girýärler. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy döwletiň
emlägi bolup, onuň hukuk ygtyýarlygynda durýar.
2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasy iki bölekden ybaratdyr:
1) döwlet arhiwleriniň we beýleki döwlet aýawhanalarynyň;
döwlet häkimiýet edaralarynyň;
döwlet kärhanalarynyň, edaralarynyň we guramalarynyň;
Türkmenistanyň daşary ýurt döwletlerindäki diplomatik wekilhanalarynyň,
konsullyk edaralarynyň we beýleki wekilhanalarynyň;
maýalyk gaznasynda döwlet eýeçiliginiň paýy agdyklyk edýän kärhanalaryň,
edaralaryň we guramalaryň;
ýuridik ýa-da fiziki şahslardan kanuny esaslarda döwletiň eýeçiligine gelip
gowşan resminamalaryny öz düzümine girizýän döwlete degişli böleginden;
2) döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň;
jemgyýetçilik birleşikleriniň, şol sanda syýasy partiýalaryň, dini
guramalaryň, alyjylar jemgyýetiniň;
fiziki şahslaryň döreden ýa-da olaryň kanuny esasda edinilen
resminamalaryny öz düzümine girizýän döwlete degişli bolmadyk böleginden.
3. Baş arhiw müdirliginiň düzümindäki Türkmenistanyň Prezidentiniň
arhiw gaznasynyň (mundan beýläk – Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw
gaznasy) resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň aýratyn
gymmatly bölegi bolup durýar.
4. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň döredilmegini,
abat saklanylmagyny, hasaba alynmagyny we peýdalanylmagyny guramagyň
ýörelgelerini Baş arhiw müdirligi belleýär.
10-njy madda. Resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine
degişli etmek
1. Resminamalary Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine
degişli etmek, şeýle hem olary onuň düzüminden çykarmak işi Baş arhiw
müdirligi tarapyndan bellenilen tertipde düzgünlere we kadalara laýyklykda
resminamalaryň gymmatlylygyny kesgitlemek üçin geçirilýän seljerme
esasynda amala aşyrylýar.
2. Resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesini geçirmek hem-de olary
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli etmek, şeýle hem
olary onuň düzüminden çykarmak bilen baglanyşykly meseleler Baş arhiw
müdirliginiň Merkezi seljeriş-barlag topary we döwlet arhiwleriniň
seljeriş-barlag toparlary tarapyndan olaryň ygtyýarlyklarynyňçäklerinde
çözülýär.
3. Döwlet häkimiýet edaralarynyň, döwlet kärhanalarynyň,
edaralarynyň we guramalarynyň işi netijesinde emele gelen resminamalaryň
ähli toplumy gymmatlylygynyň seljermesiniň geçirilmegine degişlidir. Resminamalaryň
saklanylmaly möhletleri görkezilen birkysmy ýa-da pudaklaýyn sanawlar boýunça
resminamalaryň saklanylmaly möhletleri kesgitlenilýär. Bellenilen tertipde
resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesi geçirilýänçä we olary ýok etmek
hakynda karar kabul edilýänçä olary ýok etmek gadagandyr.
4. Eýeçiligiň döwlete degişli bolmadyk görnüşlerindäki kärhanalaryň,
edaralaryň we guramalaryň resminamalaryny Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň
düzümine degişli etmek arhiw resminamalarynyň eýesi (eýeçilik ediji) bilen Baş
arhiw müdirliginiň arasynda baglaşylan şertnama esasynda amala aşyrylýar.
11-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryna
eýeçilik hukugy
1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň
resminamalary döwlet emlägi bolup durýar we olaryň hususylaşdyrylmagyna,
satylmagyna-satyn alynmagyna hem-de arhiw resminamalaryna döwlet eýeçiliginiň
hukugyny bozýan başga hili geleşikleriň baglaşylmagyna ýol berlip bilinmez.
2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk
böleginiň resminamalary ýuridik we fiziki şahslaryň hususy emlägi
hasaplanylýar, olara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklerde arhiw
resminamalaryna eýeçilik etmek, olardan peýdalanmak we erk etmek hukugy
berilýär, emma Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli bolan
resminamalary ýok etmek hukugy muňa girmeýär.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň
resminamalary satylan mahalynda, olary satyn almaga döwletiň artykmaç hukugy
bardyr. Arhiw gaznasyna eýeçilik hukuklary ynanç hatlary esasynda Baş arhiw
müdirligi we Türkmenistanyň döwlet arhiwleri tarapyndan amala aşyrylyp bilner.
3. Döwlet kärhanalary, edaralary we guramalary hususylaşdyrylanda we
olaryň işi bes edilende, olaryň hususylaşdyrylanpursadyna çenli alyp baran
işlerinde emele gelen arhiw resminamalary, şol sanda şahsy düzüm boýunça
resminamalar hem döwletiň eýeçiliginde galýar we olaryň saklanylýan ýerine
garamazdan, bellenilen tertipde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine
goşulýar.
4. Jemgyýetçilik birleşikleri, dini guramalar, beýleki ýuridik we fiziki
şahslar öz resminamalaryny hemişelik saklamak üçin ýa-da belli bir möhlet
bilen (depozitar) saklamak üçin döwlet arhiwlerine berip bilerler.
Resminamalaryň eýeleri resminamalaryny belli bir möhlet bilen (depozitar)
saklamak üçin döwlet arhiwlerine tabşyranlarynda, olar resminamalara eýeçilik
etmek hukugyny özünde saklap, döwlet arhiwiniň resminamalaryny abat
saklamak üçin edýän çykdajylarynytöleýärler. Resminamalary bermegiň, olardan
peýdalanmagyň tertibi hem-de saklanylyp berilýändigi üçin tölegleriň möçberi
döwlet arhiwi bilen resminamalaryň eýesiniň arasynda baglaşylýan şertnamada
kesgitlenilýär.
Belli bir möhlet bilen (depozitar) saklanylýan resminamalaryň eýeleri olary
saklamak üçin şertnamalaryň hereket edýän möhletini uzaltmasalar we şertnamanyň
hereket edýän möhleti tamamlanandan soňra olary talap edip almasalar şol
resminamalar döwletiň eýeçiligine geçýär.
5. Bikanun eýeçilikdäki arhiw resminamalary Türkmenistanyň kanunçylygyna
hem-de Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda kanuny eýelerine
berilýär.
IV BAP. TÜRKMENISTANYŇ ARHIWLERI
12-nji madda. Arhiwleri döretmek
Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna jemgyýet üçin
resminamalarynyň taryhy, ykdysady, medeni, ylmy we amaly ähmiýetliligi
sebäpli saklanylýan, şeýle hem resminamalaryň eýesi üçin gymmaty bolan
arhiw gaznalarynyň hem-de arhiw resminamalarynyň tutuş toplumy
hökmünde arhiwleri döretmek hukugy kepillendirilýär.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň
resminamalaryndan, şonuň ýaly-da raýatlaryň hukuklaryna hem-de kanuny
bähbitlerine täsir edip biljek ýa-da Türkmenistanyň howpsuzlygyna wehim salyp
biljek resminamalardan düzülen gizlin arhiwleriň döredilmegine ýol berilmeýär.
13-nji madda. Arhiwleriň görnüşleri
Türkmenistanda arhiwleriň esasy görnüşleri şulardan ybaratdyr:
- döwlet arhiwleri,
- Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy,
- pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary,
- pudaklaýyn arhiwler,
- raýatlaryň şahsy arhiwleri.
14-nji madda. Türkmenistanyň döwlet arhiwleri
1. Türkmenistanyň döwlet arhiwleri Türkmenistanyň Prezidentiniň
namalary, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kararlary esasynda döredilýär,
üýtgedilip guralýar we ýatyrylýar.
2. Türkmenistanyň merkezi, welaýat we şäher döwlet arhiwleri
jemgyýetiň, döwletiň, raýatlaryň isleglerini kanagatlandyrmak üçin
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamagy, hemişelik
saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy amala aşyrýarlar, şeýle hem bellenilen
tertipde Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasyny döretmegiň çeşmelerine degişli
edilen kärhanalarda, edaralarda we guramalarda resminamalaryň toplanylyşyna,
saklanylyşyna, hasaba alnyşyna, tertibe salnyşyna hem-de peýdalanylyşyna
gözegçiligi amala aşyrýarlar.
3. Şahsy düzüm boýunça döwlet arhiwleri raýatlaryň durmuş-hukuk
goraglylygyny üpjün etmek üçin arhiw resminamalaryny toplamak, abat
saklamak, hasaba almak, peýdalanmak maksady bilen döredilýär.
15-nji madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy
Türkmenistanyň Prezidentiniň arhiw gaznasy Türkmenistanyň Prezidentiniň
döwlet, jemgyýetçilik-syýasy işiniň ähli nukdaýnazarlaryny açyp görkezýän
resminamalary, oňa degişli bolan bütinleý şahsy häsiýetli resminamalary we
maglumatlary toplamagy, abat saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy
üpjün edýär, şeýle hem Türkmenistany durmuş-ykdysady we ruhy-medeni taýdan
ösdürmäge gönükdirilen syýasy ugruň derswaýys meselelerini amala aşyrmak,
milletiň dünýä jemgyýetçiliginde abraýyny artdyrmak boýunça ylmy işleri
taýýarlamagy we neşir etmegi amala aşyrýar.
16-njy madda. Pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary
1. Amala aşyrýan işleriniň dowamynda özboluşly aýratynlyklary bar bolan
resminamalar toplumyny (geologik, kartografiýa-geodeziýa, meteorologik,
standartlar) döredýän hem-de şol resminamalary saklamagyň, hasaba almagyň we
peýdalanmagyň aýratyn şertleri talap edilýän guramalarda pudaklaryň döwlet
gaznalary döredilýär.
2. Döwlet aýawhanalary - muzeýler, kitaphanalar, ylmy edaralar
özlerinde taryhy taýdan emele gelen resminama toplumlarynyň abat saklanylmagyny
we peýdalanylmagyny üpjün edýärler.
3. Pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet aýawhanalary
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny şu Kanuna we olar
hakyndaky düzgünnamalara laýyklykda hemişelik saklamagy amala aşyrýarlar.
4. Pudaklaryň döwlet gaznalarynyň we beýleki döwlet aýawhanalarynyň
Sanawy Baş arhiw müdirliginiň teklibi boýunçaTürkmenistanyň Ministrler Kabineti
tarapyndan tassyklanylýar.
17-nji madda. Pudaklaýyn arhiwler
1. Döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, eýeçiligiň
ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar we jemgyýetçilik
birleşikleri Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny hem-de
şahsy düzüm boýunça resminamalary özleriniň döredýän pudaklaýyn arhiwlerinde
wagtlaýyn saklamagy, hasaba almagy we peýdalanmagy amala aşyrýarlar, şeýle
hem Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilen kadalara we ölçeglere laýyklykda,
olary ýörite jaýlar, enjamlar we işgärler bilen üpjün edýärler.
Ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we jemgyýetçilik
birleşikleriniň merkezi edaralary öz garamagyndaky kärhanalarda, edaralarda,
guramalarda Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny toplamagyň,
abat saklanylmagyny üpjün etmegiň, hasaba almagyň, peýdalanmagyň we döwletiň
saklamagyna tabşyrmagyň bellenilen tertibiniň berjaý edilmegine hem-de iş
dolandyryşynda resminamalaryň ýöredilişine gözegçilik edýärler.
2. Aýry-aýry ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş edaralary we guramalar Baş
arhiw müdirligi bilen baglaşylan şertnama esasynda öz alyp barýan
işleriniň netijesinde emele gelen Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň
resminamalarynyň döwlet tarapyndan uzak wagtlap saklanylmagyny amala
aşyrýarlar.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň
resminamalarynyň uzak wagtlap saklanylmagyny üpjün edýän ministrlikleriň,
pudaklaýyn dolandyryş edaralaryň, guramalaryň Sanawy Baş arhiw müdirliginiň
teklibi boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
tassyklanylýar.
3. Eýeçiligiň görnüşine we edara tabynlygyna garamazdan kärhanalar,
edaralar we guramalar pudaklaýyn arhiwleriň ýagdaýy hem-de olarda saklanylýan
resminamalar hakynda maglumatlary her ýyl Baş arhiw müdirligine we döwlet
arhiwlerine bermäge borçludyrlar.
18-nji madda. Raýatlaryň şahsy arhiwleri
1. Raýatlar şahsy arhiwleri döretmek hukugyna eýedirler. Döwlet
raýatlaryň şahsy arhiwleriniň eldegrilmesizligini kepillendirýär. Eger Türkmenistanyň
kanunçylygynda başga kadalar bellenilmedik bolsa, şahsy arhiwlerdäki
resminamalar olaryň eýesi bilen ylalaşylmazdan gözden geçirilip ýa-da alnyp
bilinmez.
2. Şahsy arhiwiň eýesi özüniň şahsy arhiwiniň eldegrilmesizligini
goramagy kimiň, haýsy edaranyň ýa-da guramanyň üstüne ýükleýändigini ýa-da oňa
eýelik etmek hukugyny berýändigini wesýetnamasynda görkezmäge haklydyr.
3. Raýatyň eýeçiliginde bolan arhiw resminamalary onuň öz alyp baran
işiniň netijesinde döremedik bolsa, ýöne olaryň aýratyn jemgyýetçilik ähmiýeti
bar bolsa, onda ol şol resminamalaryň abat saklanylmagyny üpjün etmäge we
olaryň ýerleşýän ýeri barada döwlet arhiwine habar bermäge borçludyr. Berlen
borjuň ýerine ýetirilmezligi Baş arhiw müdirliginiň beren teklipnamasy esasynda
arhiw resminamalarynyň bellenilen tertipde mejbury satyn alynmagyna getirip
biler.
4. Şahsy arhiwiň eýesiniň ony döwlet arhiwine hemişelik ýa-da belli
bir möhlet bilen (depozitar) saklamak üçin bermäge haky bardyr. Döwlet
arhiwlerinde şahsy arhiwleri saklamagyň hem-de olardan peýdalanmagyň şertleri
Baş arhiw müdirligi tarapyndan tassyklanylan şahsy arhiw hakyndaky birkysmy
Düzgünnama we şahsy arhiwiň eýesi bilen döwlet arhiwleriniň arasynda baglaşylan
şertnama laýyklykda amala aşyrylýar.
V BAP. ARHIW RESMINAMALARYNY TOPLAMAK, SAKLAMAK WE HASABA ALMAK. IŞ
DOLANDYRYŞY GURAMAK WE ALYP BARMAK
19-njy madda. Döwlet arhiwlerini toplamagyň çeşmeleri
Alyp barýan işleriniň dowamynda Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň
resminamalary emele gelýän döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş
edaralary, ýuridik we fiziki şahslar döwlet arhiwlerini toplamagyň çeşmeleri
bolup durýarlar.
Döwlete degişli bolmadyk kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň,
jemgyýetçilik birleşikleriniň we fiziki şahslaryň döwlet arhiwlerini toplamagyň
çeşmeleriniň sanawlaryna girizilmegi şertnama esasynda amala aşyrylýar.
Muzeýlerde, kitaphanalarda, ylmy edaralarda, şeýle-de jemgyýetçilik
birleşikleriniň, dini guramalaryň arhiwlerinde we raýatlaryň şahsy arhiwlerinde
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň
resminamalarynyň asyl nusgalaryny toplamak gadagan edilýär.
20-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny
pudaklaýyn arhiwlerde saklamagyň tertibi we möhletleri
1. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny wagtlaýyn
saklamagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan kesgitlenilýär.
2. Döwlet arhiwlerine tabşyrylýança Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň
resminamalaryny pudaklaýyn arhiwlerde saklamagyň möhletleri aşakdaky ýaly
bellenilýär:
1) umumydöwlet ähmiýetli ýokary döwlet häkimiýet edaralary -
Türkmenistanyň Prezidentiniň Diwany, Türkmenistanyň Mejlisi, Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti, şeýle hem
Türkmenistanyň Başprokuraturasy, ministrlikler, pudaklaýyn dolandyryş
edaralary, Türkmenistanyň Merkezi banky, döwlet birleşikleri, kärhanalary, edaralary
we guramalary üçin -15 ýyl;
2) welaýat ähmiýetli döwlet häkimiýet edaralary, kärhanalar, edaralar,
guramalar üçin -10 ýyl;
3) döwlet häkimiýetiniň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary,
etraplaryň, şäherleriň kärhanalary, edaralary we guramalary üçin - 5 ýyl;
4) Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň aýry-aýry
görnüşleri üçin:
raýatlyk ýagdaýynyň namalarynyň ýazgylary üçin - 109 ýyl;
şahsy düzüm boýunça resminamalar, hojalyk kitaplary, notarial hereketleriň
ýazgylary we kazyýet işleri üçin - 75 ýyl;
ylmy, tehnologik, konstruktorçylyk, taslama, patent resminamalary üçin - 25
ýyl;
kino-, foto-, fono-, wideoresminamalary, elektron görnüşindäki resminamalar
üçin - 3 ýyl.
Zerur bolan halatlarda görkezilen resminamalary pudaklaýyn arhiwlerde
saklamagyň möhletleri Baş arhiw müdirligi tarapyndan degişli ministrlikler,
pudaklaýyn dolandyryş edaralary bilen ylalaşylyp üýtgedilip bilner.
3. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň
resminamalaryny olaryň eýeleri (eýelik edijileri) şu Kanuna laýyklykda özbaşdak
saklaýarlar.
21-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny
döwletiň saklamagyna tabşyrmak
1. Döwlet häkimiýet edaralarynda, döwlet kärhanalarynda, edaralarynda we
guramalarynda wagtlaýyn saklanylmaly möhletleri tamamlanandan soňra
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli böleginiň
resminamalary hemişeliksaklamaga döwlet arhiwlerine tabşyrylýar.
Öz alyp barýan işleriniň dowamynda audiowizual resminamalary döredýän
döwlet edaralary audiowizual resminamalaryň hökmany nusgalygyny degişli döwlet
arhiwlerine berýärler.
2. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk
böleginiň resminamalary döwlet arhiwleri bilenresminamalaryň eýeleriniň
(eýeçilik edijileriň) arasynda baglaşylýan şertnamalar esasynda döwlet
arhiwlerine gelip gowuşýarlar.
3. Arhiw resminamalaryny hemişelik saklamak üçin tabşyrmaga taýýarlamak
hem-de tabşyrmak bilen baglanyşykly ähli işler, şol sanda olary ulagly
daşamak resminamalary tabşyrýan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň
serişdeleriniň hasabyna ýerine ýetirilýär.
4. Eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar
ýatyrylan ýa-da üýtgedilip guralan mahalynda, Türkmenistanyň Milli arhiw
gaznasynyň resminamalaryny mundan beýläk nähili saklamalydygy baradaky
meseläni olaryň özleri Baş arhiw müdirliginiň gatnaşmagynda çözýärler.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine degişli bolmadyk
resminamalar hukuk oruntutaryna ýa-da ýokarda durýan gurama berilýär.
Ýatyrylan kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň hukuk oruntutarlary bolan
kärhanalar, edaralar we guramalar özlerine berlen resminamalaryň abat
saklanylmagyny, hasaba alynmagyny we peýdalanylmagyny üpjün etmäge
borçludyrlar. Hukuk oruntutary ýa-da ýokarda durýan guramasy bolmadyk mahalynda
ýatyrylan kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň Türkmenistanyň Milli arhiw
gaznasynyň düzümine degişli resminamalary tertipleşdirilen ýagdaýda döwlet
arhiwine berilýär.
5. Döwlet statistika edaralary ýylda bir gezek bellenilen möhletlerde,
dolandyryş çäk degişliligini göz öňünde tutmak bilen, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki
kärhanalary, edaralary hem-de guramalary döretmek, üýtgedip guramak we ýatyrmak
baradaky maglumatlary Baş arhiw müdirligine berýärler.
6. Daşary ýurt döwletleriniň we olaryň ýuridik we fiziki şahslarynyň,
halkara guramalarynyň eýeçiliginde durýan, şeýle hem Türkmenistanyň hem-de
daşary ýurt döwletleriniň bilelikdäki eýeçiliginde durýan kärhanalar, edaralar
we guramalar Türkmenistanyň çäklerinde öz işini tamamlan halatlarynda, Türkmenistanyň
raýatlaryna doldurylan şahsy düzüm boýunça resminamalary, şonuň ýaly-da
taslama-gurluşyk, konstruktorçylyk, tehnologik, önümçilik resminamalarynyň
göçürme nusgalaryny döwlet arhiwlerine tabşyrýarlar.
7. Resminamalaryň gymmatlylygynyň seljermesini geçirmek, olary hemişelik
saklamaga saýlap almak hem-de saklanylmaly möhletleri dolan resminamalary
ýok etmäge bölüp aýyrmak üçin ministrliklerde, pudaklaýyn dolandyryş
edaralarynda, kärhanalarda, edaralarda we guramalarda döwlet arhiwleriniň
wekilleriniň gatnaşmagynda seljeriş toparlary döredilýär. Arhiw
resminamalaryny hemişelik saklamaga saýlap almagyň we taryhy gymmatlylygy
bolmadyk hem-de amaly ähmiýetini ýitiren resminamalaryň ýok etmäge
degişlilerini bölüp aýyrmagyň tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan
bellenilýär.
22-nji madda. Şahsy düzüm boýunça resminamalar
Eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalar, edaralar we guramalar, şol
sanda daşary ýurt döwletleriniň, olaryň ýuridik we fiziki şahslarynyň, halkara
guramalarynyň eýeçiliginde durýan, şeýle hem Türkmenistanyň hem-de daşary ýurt
döwletleriniň bilelikdäki eýeçiliginde durýan, öz işlerini Türkmenistanyň
çäklerinde alyp barýan kärhanalar, edaralar, guramalar Türkmenistanyň
raýatlaryna şahsy düzüm boýunça resminamalary ýöretmäge hem-de raýatlaryň
hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün etmek maksady bilen şol resminamalaryň
abat saklanylmagy, hasaba alynmagy hem-de peýdalanylmagy üçin çäreler
görmäge borçludyrlar.
23-nji madda. Arhiw resminamalaryny ylmy-tehniki taýdan işläp
taýýarlamagyň, olaryň durkuny saklamagyň we gaýtadan dikeltmegiň tertibi
Arhiw resminamalaryny ylmy-tehniki taýdan işläp taýýarlamak, olaryň durkuny
saklamak we gaýtadan dikeltmek diňe Baş arhiw müdirliginiň edaralary tarapyndan
amala aşyrylýar.
24-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň döwlet
tarapyndan hasaba alynmagy
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň ähli resminamalary olaryň nirede
saklanylýandygyna we pudaklaýyn degişliligine garamazdan merkezleşdirilen
esasda döwlet hasabyna alynmaga degişlidir. Türkmenistanyň Milli arhiw
gaznasynyň resminamalaryny döwlet hasabyna almagyň tertibi Baş arhiw müdirligi
tarapyndan kesgitlenilýär.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň seýrek duş gelýän resminamalary hem
Medeniýetiň gozgalýan gymmatlyklarynyň döwlet gorag sanawynda hasaba alynmaga
degişlidir.
25-nji madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň abat
saklanylmagyny üpjün etmek
Döwlet häkimiýet we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki
kärhanalar, edaralar we guramalar bellenilen möhletleriň dowamynda arhiw
resminamalarynyň, şol sanda şahsy düzüm boýunça resminamalaryň abat
saklanylmagyny üpjün etmäge borçludyrlar.
Milli arhiw gaznasynyň seýrek duş gelýän we aýratyn gymmatly resminamalary
saklamagyň, hasaba almagyň hem-de peýdalanmagyň aýratyn düzgünine
degişlidirler. Bu resminamalaryň ätiýaçlyk nusgalary döredilýär. Arhiw
resminamalaryny seýrek duş gelýän we aýratyn gymmatly resminamalara degişli
etmegiň, şeýle hem olaryň ätiýaçlyk nusgalaryny döretmegiň hem-de saklamagyň
tertibi Baş arhiw müdirligi tarapyndan bellenilýär.
Döwlete degişli bolmadyk kärhanalar, edaralar we guramalar öz hereket edip
gelýän döwrüniň bütin dowamynda döredilen resminamalaryň Türkmenistanyň Milli
arhiw gaznasyna degişli edilmeginiň mümkindigi baradaky mesele çözülýänçä,
olaryň abat saklanylmagyny üpjün edýärler.
26-njy madda. Iş dolandyryşy guramagyň we alyp barmagyň tertibi
Ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki
kärhanalar, edaralar, guramalar we jemgyýetçilik birleşikleri Baş arhiw
müdirliginiň bellän düzgünnamalaryna we kadalaryna laýyklykda iş dolandyryşy
guraýarlar we alyp barýarlar.
VI BAP. TÜRKMENISTANYŇ MILLI ARHIW GAZNASYNYŇ RESMINAMALARYNYŇ PEÝDALANYLMAGY
27-nji madda. Arhiw resminamalaryny peýdalanmagyň we olar bilen tanyş
bolmagyň tertibi
1. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylara bellenilen tertipde Türkmenistanyň Milli
arhiw gaznasynyň resminamalaryny ýa-da resminamalaryň dürli göterijilerdäki
nusgalaryny, olar hakyndaky maglumat beriji-gözleg serişdelerini öwrenmäge
we maglumatlary almaga hukuk berilýär.
2. Döwlet arhiwlerinde saklanylýan resminamalardan peýdalanmagyň
tertibi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Baş arhiw müdirligi
tarapyndan kesgitlenilýär.
Döwlet kärhanalarynda, edaralarynda we guramalarynda pudaklaýyn saklanylýan
resminamalardan peýdalanmagyň tertibi Baş arhiw müdirliginiň bellän kadalaryna
laýyklykda, olaryň ýolbaşçylary tarapyndan kesgitlenilýär.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň döwlete degişli bolmadyk böleginiň
arhiw resminamalaryny peýdalanmaklyk eýesiniň ýa-da eýeçilik edijiniň razylygy
bilen amala aşyrylýar.
3. Döwlet arhiwleri, pudaklaryň döwlet gaznalary we beýleki döwlet
aýawhanalary, eýeçiligiň ähli görnüşlerindäki kärhanalaryň, edaralaryň we
guramalaryň pudaklaýyn arhiwleri özlerinde degişli arhiw resminamalarynyň
bolan ýagdaýynda raýatlaryň durmuş goraglylygy bilen baglanyşykly arhiw
güwänamalaryny ýa-da arhiw resminamalarynyň göçürme nusgalaryny bellenilen
tertipde resmileşdirip, peýdalanyjylara mugt bermäge borçludyrlar.
Döwlet arhiwleri, muzeýler, kitaphanalar, ylmy edaralar, kärhanalaryň,
edaralaryň, guramalaryň arhiwleri döwlet häkimiýet edaralaryny olaryň öz
ygtyýarlyklaryny amala aşyrmaklary üçin zerur bolan arhiw maglumatlary, arhiw
resminamalarynyň göçürme nusgalary bilen üpjün edýärler, arhiw resminamalaryny
çap edýärler hem-de görkezişe goýýarlar, özlerinde saklanylýan resminamalaryň
düzümi hem-de mazmuny barada maglumat-habar beriji neşirleri taýýarlaýarlar.
Döwlet arhiwlerinden, muzeýlerden, kitaphanalardan, ylmy edaralardan arhiw
resminamalaryny maddy subutnamalar hökmünde hukuk goraýjy we beýleki döwlet
edaralaryna bermeklik bellenilen tertipde peýdalanylandan soňra, olary gaýtaryp
bermeklik şertlerinde amala aşyrylýar. Peýdalanmak üçin ygtyýaryna berlen
resminamalara islendik görnüşdäki üýtgetmeleri girizmek gadagandyr.
4. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylar Türkmenistanyň Milli arhiw
gaznasynyň resminamalaryndaky maglumatlardan öz düşünişlerine görä many
çykaryp, onuň mazmunyny özleriçe beýan edendikleri, resminamalary
çalşyrandyklary, ýok edendikleri üçin şahsy jogapkärçilik çekýärler.
5. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalary bilen tanyş
bolmaga çäklendirmeler düzüminde döwlet, harby, gulluk, täjirçilik we kanun
tarapyndan goralýan beýleki syrlary saklaýan arhiw resminamalaryna, şeýle hem
seýrek duş gelýän hem-de aýratyn gymmatly resminamalaryň asyl nusgalaryna,
fiziki ýagdaýy kanagatlanarsyz bolan beýleki arhiw resminamalaryna degişlidir.
Özleriniň milli arhiwlerinden peýdalanmakda Türkmenistanyň raýatlary üçin
çäklendirmeler goýan döwletleriň ýuridik we fiziki şahslaryna Baş arhiw
müdirligi tarapyndan çäklendirmeler bellenilip bilner.
Raýatyň şahsy we maşgala syry baradaky maglumatlary özünde saklaýan arhiw
resminamalaryndan peýdalanmakdaky çäklendirmeler onuň aradan çykan wagtyndan
beýläk 75 ýyl möhlete bellenilýär. Bu möhletden ozal şeýle resminamalar bilen
tanyş bolmaga rugsady diňe şol raýatyň özi ýaşap ýören wagtynda berip biler, ol
aradan çykanyndan soňra bolsa, onuň mirasdüşerleri tarapyndan berlip bilner.
6. Arhiw resminamalaryndan peýdalanyjylar arhiw resminamalaryndan
peýdalanmak meseleleri boýunça döwlet arhiw edaralarynyň çykaran
çözgütleri barada Baş arhiw müdirligine şikaýat edip bilerler, onuň
çykaran çözgüdi bilen ylalaşmadyk ýagdaýynda bolsa, kazyýete şikaýat edip
bilerler.
VII BAP. HALKARA HYZMATDAŞLYGY
28-nji madda. Arhiw işi babatda halkara hyzmatdaşlygy
Baş arhiw müdirliginiň edaralary, jemgyýetçilik hem-de beýleki guramalar we
raýatlar-arhiw resminamalarynyň eýeleri arhiw işi babatda halkara
hyzmatdaşlygyna, arhiwleriň meseleleri baradaky halkara maslahatlara,
ýygnaklara we halkara maglumat alyşmak işine gatnaşýarlar.
29-njy madda. Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny
alyp gitmek we getirmek
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny alyp gitmek we
getirmek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny medeni we beýleki
maksatlar bilen Türkmenistanyň çäginden daşary wagtlaýyn alyp gitmegiň
möhletleri Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.
Medeni we beýleki maksatlar bilen Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň
resminamalaryny Türkmenistanyň çäginden daşary wagtlaýyn alyp gitmeklik Baş
arhiw müdirliginiň teklibi boýunça Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň rugsat
bermegi bilen amala aşyrylýar.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny Türkmenistanyň
çäklerinden daşary yzyna gaýtaryp getirmezlik şerti bilen alyp gitmek
gadagandyr.
Yzyna gaýtaryp getirmezlik şerti bilen alnyp gidilmekçi bolunýan,
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň düzümine girmeýän arhiw resminamalary Baş
arhiw müdirligi tarapyndan bellenilen tertipde gymmatlylygynyň seljermesiniň
geçirilmegine degişlidir. Olary alyp gitmäge rugsat Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda Baş arhiw müdirligi tarapyndan berilýär.
Kanuny esaslarda edinilen ýa-da alnan arhiw resminamalaryny hem-de olaryň
nusgalaryny Türkmenistanyň çäklerine getirmäge ygtyýar berilýär.
30-njy madda. Daşary ýurtlara alyp gidilen we şol ýerlerde saklanylýan
taryhy mirasyň resminamalarynyň gaýtarylyp getirilmegi
Türkmenistanyň daşary ýurtlara düşen arhiw resminamalaryna Türkmenistanda
döredilen we geçmişde onuň çäklerinden daşary çykarylan, häzirki wagtda bolsa
daşary ýurt döwletleriň döwlet kärhanalarynyň we edaralarynyň, guramalarynyň,
jemgyýetçilik birleşikleriniň ýa-da aýry-aýry raýatlarynyň eýeçiligine geçen
arhiwleriň we fiziki şahslaryň resminamalary girýärler.
Döwlet ýurduň çäklerinden daşary çykarylan öz taryhy mirasynyň
resminamalarynyň Türkmenistana gaýtarylyp getirilmegi barada alada edýär,
türkmen halkynyň milli baýlygy hökmündäki şol gymmatlyklaryň ýurdumyza
gaýtarylyp getirilmegini höweslendirýär, goldaýar hem maliýeleşdirýär.
Türkmenistanyň arhiw resminamalaryny gaýtaryp getirmek baradaky işleri
guramagy, geçirmegi we utgaşdyrmagy Türkmenistanyň kanunçylygyna we
Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda Baş arhiw müdirligi amala
aşyrýar.
VIII BAP. ŞU KANUNYŇ BOZULANDYGY ÜÇIN JOGAPKÄRÇILIK WE ÝERINE ÝETIRILIŞINEGÖZEGÇILIK
31-nji madda. Şu Kanunyň bozulandygy üçin jogapkärçilik
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalaryny ogurlan, zaýalan,
gizlän, bikanun ýok eden ýa-da bu hereketlere ýol beren, şeýle hem şol
resminamalary abat saklamagyň we peýdalanmagyň kadalaryny we tertibini bozan
wezipeli adamlar we raýatlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
jogapkärçiligi çekýärler.
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasyna ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda tölenmäge degişlidir.
32-nji madda. Şu Kanunyň ýerine ýetirilişine gözegçilik
Türkmenistanyň Milli arhiw gaznasynyň resminamalarynyň ýagdaýyna, döwlet
häkimiýet edaralarynda, kärhanalarda, edaralarda we guramalarda arhiw işiniň
hem-de iş dolandyryşynyň guralyşyna Baş arhiw müdirligi özüniň ygtyýarlylygynyň
çäklerinde döwlet gözegçiligini amala aşyrýar. Baş arhiw müdirligi:
ýuridik we fiziki şahslaryň arhiw resminamalaryny döretmek, abat saklamak
hem-de peýdalanmak bilen baglanyşykly alyp barýan işlerini barlaýar;
Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi hakyndaky kanunçylygynyň wezipeli
adamlar we raýatlar tarapyndan bozulan ýagdaýlaryny ýüze çykarýar hem-de olaryň
öňüni alýar;
ýuridik hem-de wezipeli şahslara Türkmenistanyň arhiwleri we arhiw işi
hakyndaky kanunçylygynyň ýüze çykarylan bozulmalaryny düzetmegiň ugruny
görkezýär;
arhiw işinde administratiw hukuk tertibiniň bozulmalary hakyndaky
resminamalary resmileşdirýär we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
tertipde degişli guramalara berýär.
Ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi we ýerli edaralary öz
garamagyndaky kärhanalarda, edaralarda we guramalarda arhiw işiniň hem-de iş
dolandyryşyň ýagdaýynyň meselelerine garamaga we degişli kararlary kabul etmäge
borçludyrlar.
IX BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
33-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Türkmenistanyň şu aşakdaky kanunçylyk namalaryny güýjüni ýitiren
diýip hasap etmeli:
1) 2003-nji ýylyň 30-njy noýabrynda kabul edilen «Türkmenistanyň
arhiwleri we arhiw işi hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2003 ý., № 4, 45-nji madda);
2) 2009-njy ýylyň 18-nji aprelinde kabul edilen «Türkmenistanyň käbir
kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip
ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň XXXXI bölegini (Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 33-nji madda);
3) 2010-njy ýylyň 26-njy noýabrynda kabul edilen «Türkmenistanyň käbir
kanunçylyk namalaryna üýtgetmeler, goşmaçalar girizmek we güýjüni ýitiren diýip
ykrar etmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň I bölegini (Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 4, 74-nji madda).
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2013-nji ýylyň 4-nji maýy.
№ 392-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Daýhan birleşikleri hakynda
(rejelenen görnüşi)
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 38-nji madda)
( Türkmenistanyň 03.05.2014 ý. № 85-V, 23.05.2015 ý. № 238-V, 03.06.2017 ý.
№ 578-V we 02.03.2019 ý. № 131-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we
goşmaçalar bilen)
Şu Kanun daýhan birleşiklerini döretmegiň we olaryň işiniň ykdysady, hukuk
hem-de durmuş esaslaryny kesgitleýär.
I bap. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Daýhan birleşigi
Daýhan birleşigi – munuň özi oba hojalyk önümçiligini guramak we alyp
barmak üçin döredilýän, gatyşyk (birleşen) eýeçilige esaslanýan ýuridik
şahsdyr.
2-nji madda. Daýhan birleşiginiň wezipeleri
Daýhan birleşiginiň esasy wezipeleri şu aşakdakylardan ybaratdyr:
- oba hojalyk önümlerini öndürmek, gaýtadan işlemek we ýerlemek;
- öz emläginiň we ygtyýarlyklarynyň çäklerinde oba hojalyk önümçiligini
netijeli guramak;
- oba hojalyk önümleriniň esasy görnüşleri boýunça şertnamalaýyn
borçnamalary ýerine ýetirmek;
- özüne berkidilen ýerleri we beýleki tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak
esasynda giňeldilen üznüksiz önümçiligi alyp barmak;
- öz önümçilik we maddy-tehniki binýadyny ösdürmek hem-de
pugtalandyrmak, oba hojalyk önümçiligine ylmy-tehniki ilerlemäniň, öňde baryjy
tejribäniň we iň täze tehnologiýalaryň gazananlaryny ornaşdyrmak, oba hojalyk
çig malyny saklamak we gaýtadan işlemek boýunça işe girizilýän desgalary
netijeli peýdalanmak hem-de onuň esasynda taýýar önümi öndürmek;
- oba hojalygynda önümçilik we zähmet bileleşmesini, oba hojalyk-senagat
goşulyşmasyny ösdürmäge ýardam edýän guramaçylyk-ykdysady çäreleri durmuşa
geçirmek;
- obada ýerli çig maly we önümçiligiň galyndylaryny gaýtadan işleýän
kärhanalaryň, sehleriň ulgamyny ösdürmek, ýyladyşhanalary we oba ilatyna hyzmat
etmek boýunça beýleki birleşmeleri gurmak arkaly täze iş orunlaryny döretmek;
- oba ilatynyň zähmet we durmuş şertlerini gowulandyrmak.
3-nji madda. Daýhan birleşigine agzalyk
1. Birleşigiň önümçilik işine gös-göni gatnaşýan, 18 ýaşy dolan raýatlar
ýaşaýan ýerine garamazdan, daýhan birleşiginiň agzasy bolup bilerler.
2. Daýhan birleşigine agzalyk meýletindir. Daýhan birleşigine agzalyk
berlen arzanyň esasynda ýüze çykýar.
3. Daýhan birleşigiň agzalary ýanaşyk ýerleşen ekin meýdanlarynda ýer-suw
serişdelerini rejeli peýdalanmak, ekin dolanyşygyny girizmek we ähli
agrotehniki çäreleriň netijeliligini ýokarlandyrmak maksady bilen,
kärendeçileriň toparlaryna meýletin birleşip bilerler.
4-nji madda. Daýhan birleşigi hakynda kanunçylyk
Daýhan birleşigini döretmek we onuň işi bilen baglanyşykly gatnaşyklar şu
Kanun, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanylýan, şu
meseleler baradaky düzgünleri jemleýän daýhan birleşiginiň mysaly Tertipnamasy,
şeýle hem Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen
düzgünleşdirilýär.
II bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINIŇ
HOJALYK IŞINIŇ ESASLARY
5-nji madda. Işiň ykdysady esasy
1. Daýhan birleşiginiň işiniň ykdysady esasy şu aşakdakylardan ybaratdyr:
- döwlet tarapyndan peýdalanylmaga berilýän ýer, esasy gaznalar we beýleki
emläk;
- pul serişdeleri we beýleki maliýe aktiwleri;
- hojalyk işiniň netijesinde öndürilen önüm;
- alnan girdejiler;
- kanunda gadagan edilmedik esaslarda edinilen beýleki maddy gymmatlyklar.
2. Döwlet tarapyndan daýhan birleşigine berlen ýer, esasy gaznalar we
beýleki emläk degişlilikde peýdalanmak we hojalygy ýöretmek hukugynda oňa
degişlidir hem-de olar bölünmäge degişli däldir.
3. Daýhan birleşiginiň öz serişdeleriniň hasabyna edinen maddy
gymmatlyklary, alan girdejileri, şeýle hem birleşigiň ygtyýarynda galýan önüm
onuň eýeçiligine degişlidir.
6-njy madda. Işiň maliýe esasy we karz gatnaşyklary
1. Daýhan birleşiginiň maliýe serişdeleri kärendeçileriň we beýleki önüm
öndürijileriň hem-de ýerden peýdalanyjylaryň girdejilerinden Türkmenistanyň
Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýän möçberlerde geçirimleriň, şeýle hem
öz işiniň ähli görnüşlerinden, karzlaryndan, ssudalaryndan we Türkmenistanyň
kanunçylygynda gadagan edilmedik beýleki gelip gowuşýan ähli girdejileriň
hasabyna döredilýär.
2. Daýhan birleşigi özüne degişli maliýe serişdelerini özbaşdak peýdalanýar
we hasaplaşyklar boýunça borçnamalaryň öz wagtynda ýerine ýetirilmegini üpjün
edýär.
3. Daýhan birleşigi giňeldilen üznüksiz önümçiligi maliýe taýdan üpjün
etmäge niýetläp öz girdejileriniň hasabyna ýörite maksatly önümçiligi ösdüriş,
durmuşy ösüş we ätiýaçlyk gaznalaryny döretmäge haklydyr.
4. Salgytlary, şeýle hem beýleki hökmany tölegleri tölemek Türkmenistanyň
kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
5. Daýhan birleşigi özüniň durmuşy ösüş, ätiýaçlyk gaznalaryndan
Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kesgitlän tertibinde geňeşligiň çägindäki
obalarda durmuş-jemagat maksatly desgalaryň gurluşygyny we abatlanylmagyny
maliýeleşdirmäge niýetlenen serişdeleri degişli Geňeşiň hasabyna bölüp berip
biler.
7-nji madda. Nyrhlar we nyrhyň emele gelmegi
1. Daýhan birleşiginiň öndüren önümi bazar we döwlet satyn alyş nyrhlary
boýunça ýerlenilýär.
2. Döwlet satyn alyş nyrhlary we şol nyrhlar boýunça ýerlenilýän önümleriň
görnüşleriniň sanawy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
3. Kärendeçi şertnamalaýyn we beýleki borçnamalaryny ýerine ýetirenden soň
öz ygtyýarynda galýan önümleri erkin bazar bahalary bilen özbaşdak ýerläp
biler.
8-nji madda. Daýhan birleşiginiň hojalyk işini guramak
1. Daýhan birleşigi öz işiniň ugruny özbaşdak saýlaýar we ony öz ösüşiniň
geljegini hasaba almak bilen esasy oba hojalyk önümini öndürmek we satyn almak
üçin şertnamalaýyn borçnamalara laýyklykda meýilleşdirýär.
2. Degişli ministrlikler we pudaklaýyn dolandyryş edaralary şertnamalaýyn
borçnamalary ýerine ýetirmek üçin daýhan birleşikleriniň tehniki hyzmatlar,
dökünler, suw serişdeleri, beýleki zerur serişdeler bilen bellenilen tertipde
tölegli esasda üpjün edilmegini guraýarlar.
3. Daýhan birleşigini suw, tohum, dökün, himikatlar, ýerleri işläp bejermek
we hasyly ýygnamak işlerini tehnika bilen üpjün etmekde hyzmat edýän guramalar
şertnamalaýyn borçnamalaryň öz wagtynda we doly möçberde ýerine ýetirmedik
halatynda, şonuň ýaly-da daýhan birleşikleri hem hyzmat edýän guramalaryň işine
bökdençlik döreden halatynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde
jogapkärçilik çekýärler.
4. Daýhan birleşigi ýeri, maly we beýleki serişdeleri birleşigiň agzalaryna
Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan şertlerde we tertipde
kärendesine bermäge haklydyr.
5. Daýhan birleşiginiň şahsy we edara görnüşli taraplar bilen
hojalyk-önümçilik gatnaşyklary şertnamalaýyn esasda Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
6. Daýhan birleşiginiň batyp galmagy diýlip ykrar edilmeginiň ýa-da yglan
edilmeginiň esaslary "Bergidarlaryň batyp galmagy hakynda"
Türkmenistanyň Kanuny tarapyndan kesgitlenilýär.
7. Daýhan birleşikleri umumy maksatlara ýetmek üçin öz islegleri boýunça
beýleki kärhanalaryň işine paýly esasda gatnaşyp bilerler, şunda daýhan
birleşikleri edara görnüşli tarapyň hukuklaryny we borçlaryny saklaýarlar.
81-nji madda. Daýhan birleşiginiň emlägi
1. Daýhan birleşiginiň esasy gaznalary we Türkmenistanyň kanunçylygy bilen
gadagan edilmedik girdejilerden we beýleki çeşmelerden emele gelýän başga
emläkleri bolup biler.
2. Daýhan birleşiginiň emlägini dolandyrmak onuň Tertipnamasyna laýyklykda
amala aşyrylýar.
3. Döwlet eýeçiliginiň hasabyna döredilen daýhan birleşiginiň esasy
gaznalary we beýleki emläkleri döwlet tarapyndan peýdalanylmaga berilýär we
olary hususylaşdyrmak Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.
4. Eýeçiligiň döwlete degişli bolmadyk görnüşleriniň esasynda döredilen
daýhan birleşiginiň esasy gaznalaryna we beýleki emläklerine eýelik etmek,
peýdalanmak we ygtyýar etmek daýhan birleşigiň Tertipnamasyna laýyklykda amala
aşyrylýar.
5. Oba hojalyk maksatly ýerler daýhan birleşigine döwlet tarapyndan
hemişelik peýdalanmaga berlip bilner.
9-njy madda. Daýhan birleşiginiň ýerleşýän geňeşliginiň çäginde ýaşaýan
raýatlara şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek üçin mellek ýerlerini bermek
1. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň maşgalalaryna, şeýle hem işi şu
geňeşligiň çäginde ýaşaýan ilata hyzmat etmek bilen baglanyşykly mugallymlaryň,
lukmanlaryň we beýleki hünärmenleriň maşgalalaryna, oba ýerlerinde ýaşaýan
pensionerleriň we maýyplaryň maşgalalaryna şahsy kömekçi hojalygyny ýöretmek
üçin ömürlik miras geçip biljek mellek ýerleri berilýär.
2. Mellek ýerlerini bermegiň we oňa eýelik etmäge bolan hukukdan mahrum
etmegiň tertibi we şertleri, şeýle hem olaryň möçberleri Türkmenistanyň ýer
kanunçylygy bilen düzgünleşdirilýär.
III bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINIŇ
IŞINIŇ
GURAMAÇYLYK-HUKUK ESASLARY
10-njy madda. Daýhan birleşigini döretmek we onuň işini bes etmek
1. Daýhan birleşigi etrap, şäher häkiminiň teklipnamasy esasynda
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşylyp, welaýat häkiminiň karary
bilen döredilýär. Daýhan birleşigi döredilende oňa at dakylýar.
2. Daýhan birleşiginiň işini bes etmek, üýtgedip guramak, adyny üýtgetmek
şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan tertipde amala aşyrylýar.
11-nji madda. Daýhan birleşigini bellige almak
1. Daýhan birleşigini bellige almak welaýat häkiminiň teklipnamasy boýunça
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
2. Daýhan birleşigi onuň döwlet tarapyndan bellige alnanlygy hakyndaky
şahadatnamany alan pursadyndan başlap döredilen diýlip hasap edilýär we edara
görnüşli tarapyň hukuk derejesine eýe bolýar.
12-nji madda. Daýhan birleşigini dolandyrmagyň
esaslary
1. Daýhan birleşigi şu Kanuna, Türkmenistanyň beýleki
kanunçylyk namalaryna we daýhan birleşiginiň Tertipnamasyna laýyklykda
dolandyrylýar.
2. Daýhan birleşigini dolandyryjylar şu
aşakdakylardyr:
- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagy;
- daýhan birleşiginiň Topary;
- daýhan birleşiginiň başlygy.
3. Daýhan birleşigini dolandyryjylaryň hukuklary we
borçlary şu Kanun, Türkmenistanyň beýleki kanunçylyk namalary we daýhan
birleşiginiň Tertipnamasy bilen kesgitlenilýär.
4. Oba hojalyk önümçiliginiň görnüşleri we ugurlary boýunça
ýörüteleşdirilen daýhan birleşiklerini dolandyrmak we olaryň hojalyk işini
guramak Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan düzgünlere
laýyklykda amala aşyrylýar.
13-nji madda. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy
ýygnagy
1. Daýhan birleşiginiň ýokary dolandyryjysy daýhan
birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagydyr. Daýhan birleşigi onuň agzalarynyň
ýyllyk we nobatdan daşary umumy ýygnaklaryny geçirýär.
2. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagyna
onuň agzalarynyň üçden iki bölegi gatnaşýan bolsa, onda umumy ýygnak doly
ygtyýarly hasap edilýär we onuň kararlary açyk ýa-da gizlin ses bermek arkaly,
sesleriň ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.
3. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagyny
çagyrmagyň we geçirmegiň tertibi daýhan birleşiginiň Tertipnamasyna laýyklykda
kesgitlenýär.
4. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň ýyllyk umumy
ýygnagy daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda göz öňünde tutulan möhletde, ýöne
daýhan birleşiginiň maliýe ýyly gutarandan soň üç aýdan gijä goýman
geçirilmelidir.
5. Daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnaklarynyň
ygtyýarlyklaryna şular degişlidir:
- Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan
tassyklanylýan daýhan birleşiginiň mysaly Tertipnamasynyň esasynda daýhan
birleşiginiň Tertipnamasyny tassyklamak hem-de oňa üýtgetmeler we goşmaçalar
girizmek;
- daýhan birleşigini üýtgedip guramak, ýatyrmak barada
etrap we welaýat häkimlerine teklipleri bermek;
- daýhan birleşiginiň Toparynyň düzüminiň sanyny
kesgitlemek, onuň agzalaryny saýlamak we olaryň ygtyýarlyklaryny möhletinden öň
ýatyrmak;
- daýhan birleşiginiň başlygyny we onuň
orunbasarlaryny wesipä saýlamak we wezipesinden boşatmak;
- daýhan birleşiginiň diwanynyň wezipe sanawyny we
diwanyny saklamak üçin çykdajylaryny tassyklamak;
- daýhan birleşiginiň ýyllyk maliýe netijelerini ara
alyp maslahatlaşmak we girdejini ulanmagyň ugurlaryny kesgitlemek;
- daýhan birleşiginiň Maýalyk gorunyň möçberini
artdyrmak ýa-da kemeltmek;
- daýhan birleşiginiň ýörite maksatly önümçiligi
ösdüriş, durmuşy ösüş we ätiýaçlyk gaznalaryny döretmek, olara serişde
göýbermek we ol serişdeleri peýdalanmak meselelerine garamak hem tassyklamak;
- başga guramalara we birleşiklere paýly esasda
gatnaşmak meselesine garamak we tassyklamak;
- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda
göz öňünde tutulan beýleki meseleleri çözmek.
14-nji madda. Daýhan birleşiginiň Topary
1. Daýhan birleşiginiň Topary önümçilik we beýleki
meseleleri çözmek maksady bilen, daýhan birleşiginiň umumy ýygnagy tarapyndan
daýhan birleşiginiň agzalaryndan saýlanylýar. Topara daýhan birleşiginiň
başlygy ýolbaşçylyk edýär. Daýhan birleşiginiň Toparynyň maslahatyna onuň
agzalarynyň üçden iki bölegi gatnaşan ýagdaýynda, ol doly ygtyýarly hasap
edilýär. Onuň çözgütleri maslahata gatnaşan agzalarynyň sesleriniň
ýönekeý köplügi bilen kabul edilýär.
2. Toparyň ygtyýarlyklary:
- daýhan birleşiginiň işiniň ileri tutulýan ugurlaryny
kesgitlemek;
- daýhan birleşiginiň alyp barýan işine gözegçiligi
amala aşyrmak;
- daýhan birleşigi tarapyndan şu
Kanunyň, Türkmenistanyň ýer we suw hakyndaky kanunçylygynyň, "Daýhan
hojalygy hakynda" Türkmenistanyň Kanunynyň we beýleki kanunçylyk
namalarynyň ýerine ýetirilmegine gözegçilik etmek;
- daýhan birleşigine agzalyga kabul etmek barada
raýatlaryň ýüztutmalaryna garamak we olary agzalyga kabul etmek barada çözgüt
çykarmak;
- ýeriň we malyň kärendä berilmegi boýunça oba hojalyk
önümlerini öndürijiler bilen şertnamalaryň baglaşylmagy we ýatyrylmagy barada
çözgüt çykarmak;
- daýhan birleşiginiň agzalarynyň ýyllyk we nobatdan
daşary umumy ýygnaklaryny çagyrmak;
- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagynyň gün
tertibini işläp düzmek we ony geçirmegiň möhletini kesgitlemek;
- gündelik we geljekki möhüm meseleleri ara alyp
masalahatlaşmak we daýhan birleşiginiň başlygy tarapyndan kabul edilýän
buýruklaryň giň aýanlygyny üpjün etmek;
- daýhan birleşiginde önümçiligi we zähmeti guramagyň
görnüşlerini, zähmete hak tölemegiň tertibini kesgitlemek barada çözgüt
çykarmak;
- daýhan birleşiginiň agzalaryna, daýhan birleşiginiň
çäginde zähmet çekýän beýleki raýatlara çekýän zähmetleri bilen baglanyşykly
sylaglary we kömekleri bermek barada çözgüt çykarmak;
- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda
göz öňünde tutulan beýleki meselelere seretmek.
15-nji madda. Daýhan birleşiginiň başlygy
1. Daýhan birleşiginiň başlygy daýhan birleşiginiň agzalarynyň
umumy ýygnagynda onuň agzalarynyň arasyndan etrap häkiminiň teklipnanasyny göz
öňünde tutmak bilen saýlanylýar. Daýhan birleşiginiň başlygyny wezipesinden
boşatmak hem şol tertipde amala aşyrylýar.
2. Daýhan birleşiginiň başlygy:
- daýhan birleşiginde oba hojalyk we beýleki
önümçilikleri guramagy üpjün edýär;
- ekin meýdanlaryna, malynyň sanyna laýyklykda her bir
kärendeçiniň we beýleki ýerden peýdalanyjylaryň, maldarlaryň öndürmeli
önümleriniň möçberini kesgitleýär we olar bilen şertnamalar baglaşýar hem-de
olaryň ýerine ýetirilmegini guraýar;
- daýhan birleşigi boýunça oba hojalyk önümlerini
öndürmek üçin degişli taýýarlaýjy we hyzmat ediji edara görnüşli we şahsy
taraplar bilen şertnamalar baglaşýar hem-de olaryň ýerine ýetirilmegini
guraýar;
- daýhan birleşiginiň Toparynyň çözgütleriniň ýerine
ýetirilmegini guraýar;
- Toparyň çözgüdi esasynda önüm öndürijilere ýerleri,
mallary kärendesine bermek hakynda, kärendeçileriň ýerden, maldan eýeçiliksiz
peýdalanan, şertnamalaýyn borçnamalaryny yzygiderli ýerine ýetirmedik we kanuna
garşy beýleki hereketlere ýol beren halatlarynda olary ýerden, maldan
peýdalanmak hukuklaryndan mahrum etmek hakynda buýruk çykarýar;
- daýhan birleşiginiň agzalarynyň umumy ýygnagynda
maliýe-hojalyk ýylynyň jemleri barada ýylda bir gezek hasabat berýär;
- Toparyň çözgüdi esasynda daýhan birleşiginde
önümçiligi we zähmeti guramagyň görnüşlerini, zähmete hak tölemegiň tertibini
kesgitleýär;
- Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda daýhan
birleşiginiň işgärlerini wezipä belleýär we wezipeden boşadýar, olaryň wezipe
borçlaryny kesgitleýär;
- Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
hasabatlaryň degişli edaralara berilmegini üpjün edýär;
- daýhan birleşiginiň çäginde kanunçylygy,
tertip-düzgüni berjaý etmek, önümçiligi guramak we ösdürmek, daýhanlaryň
maddy-hal ýagdaýyny gowulandyrmak, durmuş goraglylygyny üpjün etmek maksady
bilen, ýerine ýetirilmegi hökmany bolan buýruklary çykarýar;
- daýhan birleşiginiň öňünde durýan wezipeleriň ýerine
ýetirilmegi üçin şahsy jogapkärçilik çekýär;
- şu Kanunda we daýhan birleşiginiň Tertipnamasynda
kesgitlenen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirýär.
3. Daýhan birleşiginiň başlygy degişli häkimiň,
Geňeşiň we Arçynyň ygtyýarlyklaryna degişli meseleler boýunça olara hasabat
berijidir.
16-njy madda. Daýhan birleşikleriniň döwlet häkimiýet
edaralary we beýleki oba hojalyk önümlerini öndürijiler bilen özara
gatnaşyklary
1. Daýhan birleşikleri öz işinde özbaşdakdyr.
2. Eger Türkmenistanyň kanunçylygynda ygtyýar
berilmedik bolsa, döwlet edaralary we wezipeli adamlar tarapyndan daýhan
birleşiginiň işine gatyşylmagyna ýol berilmeýär.
3. Welaýatlaryň we etraplaryň ýerine
ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde
oba ýerlerinde önümçilik we durmuş infrastrukturasynyň ösdürilmegine,
meliorasiýanyň, ýol gurluşygynyň, maddy-tehniki üpjünçiliginiň meseleleriniň
çözülmegine, ýerleriň peýdalanylyşynyň netijeliligini, mallara ideg edilişini we
daýhan birleşiginiň önümçilik mümkinçiligini ýokarlandyrmaga gönükdirilen
beýleki çäreleri amala aşyrmaga ýardam edýärler.
4. Daýhan birleşikleriniň hojalyk işlerine usuly kömek
we maslahat bermek, ýolbaşçy işgärleri we hünärmenleri taýýarlamakda hem-de hünärini
ýokarlandyrmakda olara ýardam etmek, birleşikleriň maddy-tehniki üpjünçiligini
guramak, ylmyň gazananlarynyň we häzirki zaman tehnologiýalarynyň esasynda
önümçiligi ösdürmek boýunça çäreleri işläp taýýarlamak degişli ministrlikler,
pudaklaýyn dolandyryş edaralary we ylmy edaralar tarapyndan amala aşyrylýar.
5. Degişli geňeşligiň çäginde ýerleşýän daýhan
hojalyklary, mülkdarlar we ýeri döwletden uzak möhletli kärendä alyp işleýän
ýekebara oba hojalyk önümlerini öndürijiler daýhan birleşigi bilen şertnamalaýyn
esasda önümçilik bileleşmesine doly möçberde gatnaşyp bilerler.
IV bap. DAÝHAN BIRLEŞIGINI
DURMUŞ TAÝDAN
ÖSDÜRMEGIŇ ESASLARY
17-nji madda. Daýhan birleşiginde zähmeti guramak
1. Daýhan birleşigi zähmeti we önümçiligi guramagyň görnüşlerini özbaşdak
belleýär.
2. Daýhan birleşigini dolandyryjylar bilen onuň agzalarynyň zähmet
gatnaşyklary Türkmenistanyň zähmet hakyndaky kanunçylygy bilen
düzgünleşdirilýär.
3. Daýhan birleşigi öz agzalarynyň zähmetine hak tölemegiň
görnüşlerini we tertibini olar bilen baglaşylan zähmet şertnamalaryna
laýyklykda kesgitleýär.
18-nji madda. Daýhan birleşiginde durmuş üpjünçiligi
1. Daýhan birleşigi öz agzalaryna zähmet we durmuş şertlerini, durmuş we
saglygy goraýyş ätiýaçlandyryşyny, durmuş üpjünçiligini döretmek hakynda
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda alada edýär.
2. Daýhan birleşigi öz agzalary üçin goşmaça zähmet we durmuş
ýeňilliklerini özbaşdak, öz serişdeleriniň hasabyna belläp biler.
3. Daýhan birleşiginiň çäginde hemişelik ýaşaýan, ýöne onuň agzalary bolup
durmaýan raýatlar daýhan birleşiginiň agzalary bilen deň hatarda durmuş
çygrynyň desgalaryndan peýdalanýarlar.
19-njy madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň daýhan
birleşiginiň durmuş işine gatnaşmagy
Welaýatlaryň we etraplaryň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary
daýhan birleşikleri bilen bilelikde oba ýerinde medeni-aň-bilim,
bejeriş-sagaldyş, sport we durmuş çygrynyň beýleki desgalarynyň ulgamyny
ösdürmek boýunça çäreleri durmuşa geçirýärler.
V bap. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER
20-nji madda. Daýhan birleşiginiň jogapkärçiligi
1. Daýhan birleşigi şertnamalaýyn, karz, hasaplaşyk, salgyt we beýleki
borçnamalaryň bozulmagy üçin özüne degişli emlägi bilen jogapkärçilik çekýär.
2. Ýerden we beýleki tebigy baýlyklardan rejesiz peýdalanylyp, daşky
gurşawyň hapalanylyp ýetirilen zyýan üçin, şonuň ýaly-da beýleki kadalaryň
bozulmagy üçin daýhan birleşigi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen
jogapkärçiligi çekýär.
Türkmenistanyň
Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhammedow
Mary şäheri.
2007-nji ýylyň 30-njy marty.
№ 113-III.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Daýhan hojalygy hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary,
2013 ý., № 4, 75-nji madda)
(Türkmenistanyň 26.03.2016
ý. № 388-V Kanuny esasynda girizilen
üýtgetmeler bilen)
Şu Kanun daýhan hojalygyny döretmegiň esasy
ýörelgelerini we onuň işiniň hukuk esaslaryny kesgitleýär.
I bap. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Daýhan hojalygy
1. Daýhan hojalygyoba hojalyk
önümçiliginibilelikde alyp barmak üçin bir ýa-da birnäçe maşgalanyň agzalary
tarapyndan döredilýän oba hojalyk kärhanasydyr.
2. Är-aýallar, 18 ýaşy dolan çagalar,
şol sanda perzentlige alnan çagalar, ata-eneler we beýleki ýakyn
garyndaşlar daýhan hojalygynyň agzalary bolup bilerler.
3. Daýhan hojalygynda zähmet şertnamasy boýunça
işleýän adamlar onuň agzalary bolup bilmezler.
2-nji madda.Türkmenistanyň daýhan hojalygyhakynda kanunçylygy
1. Türkmenistanyň daýhan hojalygyhakyndakanunçylygy
Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar hem-de şu
Kanundan we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan
ybaratdyr.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde
tutulan kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň
kadalary ulanylýar.
3-nji madda. Daýhan hojalygynyň eýeçiligi
1. Daýhan hojalygynyň eýeçiliginde hojalyk jaýlary we
gaýry jaýlar, baglar, önümberýän hem-de iş mallary (guşlar), oba hojalyk
tehnikalarywe gurallary, ulag serişdeleri hem-de oba hojalyk önümçiligini
özbaşdak alyp barmak, öz öndüren önümini saklamak, ýerlemek, gaýtadan
işlemek üçin zerur bolan beýleki emläkler bolup biler.
2. Alnan girdejiler daýhan hojalygynyň eýeçiligi
bolup durýar we olardan öz islegine görä peýdalanýar.
3. Daýhan hojalygynyň emlägini ätiýaçlandyrmak
meýletindir.
4-nji madda. Daýhan hojalygyny ýöretmek
1. Daýhan hojalygy özbaşdak önümçilik birligi bolup
durýar.
2. Daýhan hojalygy öz işiniň ugurlaryny hem-de
hojalygy ýöretmek bilen baglanyşykly beýleki meseleleri özbaşdak çözýär.
Kärende şertlerinde önüm öndürýän daýhan hojalygynyň
önümçiliginiň ugry we möçberleri kärendä beriji tarap bilen şertnama esasynda
kesgitlenilýär.
Daýhan hojalygy döwlet tabşyrygy esasynda oba hojalyk
ekinlerini ösdürip ýetişdirende döwlet tarapyndan berilýän ýeňilliklerden
peýdalanýar.
Daýhan hojalygy, şol sanda kärendeçi ‒ daýhan hojalygy
tarapyndan şertnamalaýyn borçnamalaryndan artyk öndürilen önüm öz
ygtyýarynda galýar we olar tarapyndan erkin bahalar bilen özbaşdak ýerlenilýär.
3. Daýhan hojalygynyň Türkmenistanyň we daşary
ýurtlaryň fiziki we ýuridik şahslary bilen özara gatnaşyklary şertnamalar
hem-de Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary esasynda
amala aşyrylýar.
4. Daýhan hojalygyna onuň ýolbaşçysy
ýa-da onuň ynanç haty boýunça hojalygyň beýleki bir agzasy wekilçilik
edýär.
II bap. DAÝHAN HOJALYGYNY DÖRETMEK
5-nji madda. Daýhan hojalygyny döretmegiň tertibi
Daýhan hojalygy ony esaslandyryjynyň
(esaslandyryjylaryň)karary boýunça döredilýär.
6-njy madda. Daýhan
hojalygynyňesaslandyryjy şertnamasy
1. Daýhan hojalygyny döretmegiň we onuň
işiniň esasy hökmünde esaslandyryjy şertnamasy hasaplanylýar, şeýle
şertnama daýhan hojalygyny esaslandyryjylar tarapyndan
baglaşylýar.
Eger daýhan hojalygy bir esaslandyryjy tarapyndan
döredilse, esaslandyryjy şertnamabaglaşylmaýar.
Esaslandyryjy şertnamadaýhan hojalygynyň esaslandyryjy resminamasy
hasaplanylýar.
2. Esaslandyryjy şertnamada şular bolmalydyr:
1) esaslandyryjylaryň
daýhan hojalygyny döretmek hakyndaky karary, daýhan hojalygynyň
ady we ýerleşýän ýeri;
2) esaslandyryjy - fiziki şahslaryň adyny,
ýaşaýan ýerini we şahsyýetini tassyklaýan resminamalary görkezmek bilen, olaryň
sanawy;
3) esaslandyryjylaryň, şeýle
hem daýhan hojalygyny döretmegiň we bellige almagyň barşynda
döredilýän daýhan hojalygyna wekilçilik edýän adamlaryň
ygtyýarlyklary;
4) esaslyk maýasynyň möçberi;
5) esaslyk maýasyna her bir esaslandyryjynyň geçiren
pul goýumynyň ýa-da harytýa-da emläk hukuklary görnüşinde geçiren
goýumynyň pul bahasynyň düzümi, möçberi we möhletleri hakyndaky maglumatlar;
6) esaslyk maýasyna goşmaça goýumlary geçirmek
hakynda karary kabul etmegiň tertibi, şeýle hem goýumlary öz wagtynda
geçirmezligiň netijeleri;
7) daýhan hojalygynyňTertipnamasyny tassyklamak
hakynda karar;
8) girdejileri paýlamagyň we çykdajylary
tölemegiň tertibi;
9) esaslandyryjylaryň daýhan hojalygynyň
düzüminden çykmagynyň tertibi.
Daýhan hojalygynyň
esaslandyryjy şertnamasyna şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki
kadalaşdyryjy hukuknamalaryna garşy
gelmeýän daýhan hojalygyny döretmek hakynda we onuň işine
dahylly beýleki şertler hem goşulyp bilner.
3. Daýhan hojalygynyňesaslyk maýasynyň iň
pes möçberi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen
bellenilen Türkmenistanboýunça iň pes aýlyk zähmet hakynyň bäş essesine
deň bolmalydyr.
4. Şertnama ähli esaslandyryjylarýa-da olaryň ygtyýarly
wekilleri tarapyndan gol çekilýär.
Esaslandyryjylaryň
wekilleriniň daýhan hojalygyny döretmäge we
esaslandyryjy şertnamasyna gol çekmäge hukuk berýän degişli ygtyýarlyklary
bolmalydyr.
5. Esaslandyryjy şertnamanyň şertleri şol
şertnama golçekenesaslandyryjylar, şeýle hem daýhan hojalygy
esaslandyrylandan we bellige alnandan soň oňa girýän täze gatnaşyjylar üçin hem
hökmanydyr.
7-nji madda.
Daýhan hojalygynyň Tertipnamasy
1. Daýhan hojalygynyň Tertipnamasy ýuridik şahs
hökmünde onuň hukukýagdaýyny kesgitleýän esaslandyryjy resminamadyr.
2. Tertipnamada şu aşakdakylar bolmalydyr:
1) daýhan hojalygynyň ady, hukuk belgisi;
2)
esaslandyryjy-fiziki şahslaryň adyny, ýaşaýan ýerini we
şahsyýetini tassyklaýan resminamalary görkezmek bilen, olaryň sanawy;
3) daýhan hojalygynyň işiniň maksatlary we
görnüşleri;
4) esaslyk
maýasynyňmöçberi, daýhan hojalygynyň emläginde
esaslandyryjylaryň paýy hakyndaky maglumatlar;
5) daýhan hojalygyna gatnaşyjylaryň
paýlarynyň birinden beýlekä geçiş tertibi;
6) girdejileri paýlamagyň we çykdajylary
tölemegiň tertibi;
7) işi üýtgedip guramagyň we bes etmegiň
şertleri.
TertipnamadaTürkmenistanyň kanunçylygyna garşy
gelmeýän beýleki düzgünler hem görkezilip bilner.
3. Tertipnama esaslandyryjylaryň umumy ýygnagynda
biragyzdan tassyklanylmalydyr we ähli esaslandyryjylar ýa-da olaryň
ygtyýarly wekilleritarapyndan gol çekilmelidir. Daýhan hojalygybir
esaslandyryjy tarapyndan döredilende Tertipnamaonuň özi tarapyndan
tassyklanylýar we gol çekilýär.
4. Tertipnamanyň nusgalyklary, şeýle hem oňa
girizilen üýtgetmeler hakyndaky ähli resminamalar döwlet belligini amala aşyran
edarada saklanylýar.
8-nj madda. Daýhan hojalygyny bellige almak
1. Daýhan hojalygyny belligealmak
Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.
2. Daýhan hojalygy özüniň döwlet belligine
alnandygy hakyndaky şahadatnamany alan pursadyndan başlap döredildi diýlip
hasap edilýär, şondan soň ol ýuridik şahsyňderejesine eýe bolýar.
9-njy madda. Daýhan hojalygyna ýer böleklerini, mallary (guşlary),jaýlary, önümçilikdesgalarynybermegiň
tertibi
1. Daýhan hojalygyny esaslandyryjyýer
serişdelerini dolandyrmak baradaky degişli döwlet edarasyna, daýhan
birleşigine, beýleki oba hojalyk kärhanasyna:
1) ýer böleginiň, mallaryň (guşlaryň), jaýlaryň, önümçilik
desgalarynyň berilmegi hakyndaky arzany;
2) hojalygy netijeli alyp barmak boýunça ykdysady
esaslandyrmany berýär.
2. Arza onuň berlen gününden başlap bir aýyň dowamynda
seredilmäge degişlidir.
3. Daýhan hojalygyny guramak üçin ýer böleklerini, mallary
(guşlary) bermekden ýüz dönderilendigi barada kazyýeteşikaýat edilip bilner.
10-njy madda. Daýhan hojalygyna ýer böleklerini
we mallary(guşlary) bermek
1.Daýhan hojalygyna ýer böleklerini bermek "Ýer
hakynda" Türkmenistanyň Bitewi kanunyna laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Daýhan hojalygyna oba hojalyk önümçiligini alyp
barmak üçin ýer bölekleri:
1) peýdalanmak üçin - ýörite ýer
gaznasyndan;
2) kärendesine - daýhan birleşikleriniň we
beýleki oba hojalyk kärhanalarynyň ýerlerinden berlip bilner.
Şunda daýhan hojalygyna berilýän ýer bölegi
azyndan 10 ýyl möhlete berilmelidir.
3. Ýer böleginialmaga isleg bildirýän daýhan hojalygy:
1) peýdalanmaga - ýer böleginiň ýerleşýän ýeri
boýunça ýer serişdelerini dolandyrmak baradaky döwlet edarasyna;
2) kärendesine - daýhan birleşigine, beýleki oba
hojalyk kärhanasyna ýüz tutýar.
4. Daýhan hojalygynyň alan ýerlerini
ikilenji peýdalanmaga we kärendä bermek gadagandyr.
5. Mallary (guşlary) almaga isleg bildirýän daýhan
hojalygydaýhan birleşigine, beýleki oba hojalyk kärhanasyna ýüz tutýar.
III bap. DAÝHAN HOJALYGYNYŇ HUKUKLARY
WE BORÇLARY
11-nji madda. Daýhan hojalygynyň hukuklary
1. Daýhan hojalygynyň şu aşakdakylara hukugy
bardyr:
1) hojalygy özbaşdak ýöretmäge;
2) bellenilen tertipde önümçilige niýetlenen
binalary we desgalary gurmaga, ýer böleklerinde melioratiw işlerini geçirmäge;
3) sebitiň önümçilik-ykdysady mümkinçiliklerini
netijeli peýdalanmaga we ösdürmäge gönükdirilen çäreleriň amala aşyrylmagyna
gatnaşmaga.
2. Ýerden peýdalanyjynyň razylygy
bolmazdan daýhan hojalygynyň ýerlerinde aw awlamak, balyk tutmak,
tebigatyň önümlerini (kömelekleri, ir-iýmişleri we beýlekileri) ýygnamak
işine ýol berilmeýär.
12-nji madda. Daýhan hojalygynyň borçlary
Daýhan hojalygy şu aşakdakylara borçludyr:
1) ýeri agrotehniki kadalara laýyklykda ulanmaga,
onuňgurplulygyny artdyrmaga, öz hojalyk işiniň netijesinde şol çäkde ekologik
ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna ýol bermezlige;
2) topragy suw hem-de ýel eroziýasyndan goramak, ýeriň
melioratiw ýagdaýyny gowulandyrmakwe goramak boýunça çäreleriň toplumyny amala
aşyrmaga;
3) beýleki ýer eýeleriniň, ýerden peýdalanyjylaryň we
kärendeçileriň bähbitlerine zyýan ýetirmezlige;
4) ýeri diňe niýetlenilen maksadyna görä
peýdalanmaga;
5) maldarçylykda weterinariýa, zootehniýa, sanitariýa
kadalaryny berjaý etmäge;
6) kärende şertnamasynda kesgitlenilen borçnamalary
ýerine ýetirmäge.
13-nji madda. Daýhan hojalygyny ýöretmäge
bolan hukugy başga birine geçirmek
1. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy hojalygy ýöretmekden
ýüz döndermäge we hojalygyň agzalarynyň ylalaşmagy boýunça olaryň birini hukuk
oruntutary edip bellemäge haklydyr.
2. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy aradan çykan
halatynda hojalygy ýöretmek hukugy Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
hojalygyň agzalarynyň birine geçýär.
3. Daýhan hojalygyny ýöretmek hukugy oruntutara berlen
wagtyndan ýer bölegini peýdalanmaga ýa-da kärendä bermek baradaky
resminamalardan beýleki ähli resminamalar oruntutaryň adyna täzeden
resmileşdirilýär.
14-nji madda. Daýhan hojalygynyň eýeçiligini miras
almak
1. Daýhan hojalygynyň eýeçiligi Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde miras alynýar.
2. Daýhan hojalygynyňişini dowam etdirýän
mirasdar miras hakynda şahadatnama berlendigi üçin döwlet pajyny
tölemekden boşadylýar.
15-nji madda. Daýhan hojalygyny hukuk taýdan goramak
1. Daýhan hojalygynyň emlägi, onuň
hojalyk işi döwlet tarapyndan goralýar.
2. Döwlet edaralarynyň ýa-da olaryňwezipeli
adamlarynyň daýhan hojalygynyň işine gatyşmagyna ýol berilmeýär,
daýhan hojalygy tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulýan
halatlary muňa girmeýär.
3. Döwlet edaralarynyň ýa-da olaryň wezipeli
adamlarynyňdaýhan hojalygynyň işine esassyz gatyşan halatynda, olaryň gatyşmaklarynyň netijesinde
ýetirilen zyýanyň öwezi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
dolunmaga degişlidir.
4. Daýhan hojalygynyňemlägi diňe Türkmenistanyň
kanunçylygynda bellenilen tertipde elinden alnyp bilner.
5. Daýhan hojalygy öz borçnamalary boýunça emlägi
bilen jogap berýär.Döwlet daýhan hojalygynyň borçnamalary babatda jogapkärçilik
çekmeýär, daýhan hojalygy hem döwletiň borçnamalary babatda jogapkärçilik
çekmeýär.
6. Döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýer
bölegini almak barada aýratyn zerurlyk ýüze çykan halatynda, daýhan hojalygyna
deň derejedäki ýer bölegibellenilen tertipde berilmelidir, şeýle hem
ýitirilen peýdanyň öwezini ýer bölegini alýan tarap dolmaga borçludyr.
IV bap. DAÝHAN HOJALYGYNYŇ IŞINIŇ ESASLARY
16-njy madda. Daýhan hojalygynda
zähmet gatnaşyklary
1. Daýhan hojalygy zähmet şertnamasy boýunça beýleki
adamlarywagtlaýynişleri ýerine ýetirmäge çekip biler.
2. Zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn
işgärlere zähmet haky tölenilýär. Eger bu barada aýratyn ylalaşyk bolmasa,
zähmet haky daýhan hojalygynyň işiniň netijelerine bagly däldir, ýöne
ol Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen iň pes aýlyk zähmet
hakyndanazbolmaly däldir.
3. Daýhan hojalygynyň agzalarynyň we zähmet şertnamasy
boýunça işleýän wagtlaýyn işgärleriň zähmetini hasaba almak daýhan hojalygy
tarapyndan özbaşdak ýöredilýär.
4. Daýhan hojalygy bilen zähmet şertnamasyny baglaşan
wagtlaýyn işgärleriň arasyndaky zähmet jedelleri kazyýet tertibinde
çözülýär.
17-nji madda. Daýhan hojalygynda durmuş taýdan goraglylyk
1. Daýhan hojalygynyň agzalary, şeýle hem zähmet
şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärler
Türkmenistanyňkanunçylygyna laýyklykda durmuş taýdan
goralmagadegişlidir.
2. Daýhan hojalygy öz girdejilerinden döwlet
pensiýaätiýaçlandyrmasyna Türkmenistanyň kanunçylygyndabellenilen tertipde
pensiýa gatançlaryny geçirýär.
3. Daýhan hojalygynyň ýolbaşçysy onuň agzalaryna,
zähmet şertnamasy boýunça işleýän wagtlaýyn işgärlere
ýetirilen zyýan üçin, olaryň öz zähmet borçlaryny ýerine
ýetirmegi bilen baglanyşykly maýyp bolandygy ýa-da saglygyna başga
şikes ýetendigi üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda
jogapkärçilik çekýär.
18-njimadda. Daýhan hojalyklaryny ösdürmek üçin döwlet goldawy
1. Döwlet daýhan hojalyklaryny ösdürmäge goldaw
berýär, şol sanda olara uzak möhletli ýeňillikli karzlary almaga
mümkinçilikdöredýär.
2. Daýhan hojalygyna suwarymly ekerançylyk, beýleki
önümçilik, durmuş we beýleki hajatlary üçin suwdan
peýdalanmak çägi berilýär.
19-njy madda. Daýhan hojalygyna salgyt salmak
Daýhan hojalygyna salgyt salmak "Salgytlar
hakynda" Türkmenistanyň Bitewi kanunyna laýyklykda geçirilýär.
20-nji madda. Daýhan hojalyklarynyň birleşmegä
hukuklary
Daýhan hojalyklary meýletin
başlangyçlarda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipdejemgyýetlere,
birleşmelere birleşipbilerler.
21-nji madda. Daýhan hojalyklarynyň işine gözegçilik
etmek
Döwlet edaralary öz ygtyýarlyklarynyň
çäklerinde daýhan hojalyklarynyň işinegözegçilik edýärler.
22-nji madda. Daýhan hojalygynyň işiniň hasaby we
hasabatlylygy
Daýhan hojalygy öz işiniň netijelerini hasaba
almagy we hasabatlylygyny bellenilen tertipde
ýöredýär. Daýhan hojalygyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda
bellenilmedik hasabatlylygy talap etmek gadagandyr.
23-nji madda. Daýhan hojalygynyň işiniň bes
edilmegi
1. Daýhan hojalygynyň işi islendik wagtdadaýhan
hojalygynyesaslandyryjy (esasladyryjylar) tarapyndanbes edilip bilner.
2. Daýhan hojalygynyň işi şu aşakdaky halatlarda bes
edilýär:
1)berlen ýer böleginden iki ýylyň dowamynda peýdalanylmasa
ýa-da niýetlenilen maksadyna görä peýdalanylmasa;
2) kärendä berlip, bir ýylyň dowamynda
kärendeçiniň günäsi bilen peýdalanylmasa;
3) ýer bölegi rejesiz peýdalanylyp, munuň özi
topragyň zaýalanmagyna, şorlaşmagyna we hasyllylygyň peselmegine, ekologik
ýagdaýyň ýaramazlaşmagyna alyp barsa;
4) mallary (guşlary) saklamagyň we
weterinariýanyň kadalary bozulsa;
5)batyp galmak netijesinde;
6) bellige alnanda Türkmenistanyň kanunçylygynyň
bozulmagy bilen baglanşyklylykda daýhan hojalygynyň bellige alnyşynyň
hakyky däldigi ykrar edilende;
7) Türkmenistanyň kanunçylygy tarapyndan gadagan
edilen işi amala aşyrsa;
8) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde
tutulan beýleki halatlarda.
3.Daýhan hojalygynyň işibes edilen halatyndakärendä
berlen ýer bölekleri daýhan birleşiklerine we beýleki oba hojalyk
kärhanalaryna,peýdalanmaga berlen ýer bolsa ýörüte ýer
gaznasyna gaýtarylýar.
4. Daýhan hojalygynyň işi, onuň ýuridikşahslaryň
ýeke-täk döwlet sanawyndan çykarylan pursadyndan başlap, bes edilen hasap
edilýär.
5. Eger daýhan hojalygy köpugurly bolsa, şu
maddanyň 2-nji böleginiň 1–4-nji bentlerinde görkezilen halatlarda, onuň
işini tutuşbes etmäge esas bolup bilmez, bu ýagdaýda diňe ýerden, maldan(guşdan)
peýdalanmak hukugy bes edilip bilner.
24-nji madda.
Şu Kanunyň güýje girmegi
1. Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär.
2. Şu aşakdakylary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:
1)1994-nji ýylyň 28-nji martynda kabul edilen "Daýhan
hojalygyhakynda" Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň
Maglumatlary, 1994 ý., № 1–2, 2-nji madda);
2) 2007-nji ýylyň 30-njy martynda rejelenen
görnüşde kabul edilen "Daýhan hojalygy hakynda"
Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007ý., №
1, 37-nji madda).
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti
Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2013-nji ýylyň9-njy noýabry.
№ 445-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Girew hakynda
030.010.000
(Türkmenistanyň
Mejlisiniň Maglumatlary 1993 ý., № 9-10, 57- madda)
(Türkmenistanyň 30.03.2007 ý. № 115-III, 18.04.2009 ý. №
32-IV we 23.05.2015 ý. № 233-V Kanunlary esasynda girizilen
üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)
I bölüm
UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji madda. «Girew» diýen düşünje
Girew - borçnamanyň ýerine ýetprilmegini üpjün etmegiň
bir usuly bolup şunda bergidar borçnamany ýerine ýetirmedik
mahalynda, kreditor-girew saklaýjy girew goýlan emlägiň hasabyna
üzülmekde-özüni kanagatlandyrmakda beýlekikreditorlara garanda artyk hukuga eýe
bolýar, ýöne Türkmenistanyň dowam edip gelýän kanunlarynda
göz öňünde tutulan kadadan çykmalar bolup biler.
2-nji madda. Türkmenistanyň girew hakynda kanunçylygy
1. Türkmenistanyň girew hakynda kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna
esaslanýar we şu Kanundan hem-de Türkmenistanyň girew gatnaşyklaryny
düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulan
kadalardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary
ulanylýar.
3-nji madda. Girew goýup bolýan zatlar
1. Raýat ulanyşyndan aýrylmaly edilmedik hemem
Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda töleg tutup almak bolýan her bir
emläk (kärhanalar jaýlar, desgalar, enjamlar, beýleki önümçilik fondlary,
gymmat bahaly kagyzlar, pul serişdäleri), şeýle hem emläk baradaky hukuklar,
intellektual (akyl) eýeçilige degişli zatlar girew bolup biler.
2. Şahsy häsiýetdäki talaplary girew bolup bilmez.
3. Özleriniň taryhy, medeni ýa-da başga hili gymmatlygy sebäpli ýa
döwlet howpsuzlygy nukdaý nazaryndan girew bolup bilmejek obýektleriň sanawyny
Türkmenistanyň Ministrler kabineti belleýär.
4. Girew saklaýjynyň hukugy onuň girew bilen üpjün edilen borçnamadaky
kreditorlyk (girew saklaýjylyk) hukugyndan gelip çykýar, onuň şol hukugynyň
dowam etmegi bolsa girew bilen üpjün edilýän borçnamanyň ykbalyna baglydyr.
4-nji madda. Girew goýujy we girew saklaýjy
1. Fiziki, ýuridiki taraplar hem-de döwlet girew goýujy we girew saklaýjy
(girew şertnamasyna gatnaşýan taraplar) bolup bilerler.
2. Bergidaryň özem, üçünji tarap (zada zamun bolýan) hem girew goýujy
bolup biler. Girew goýulmaly zat eýeçilik hukugy esasynda ýa-da hojalygy
doly ýörediş ýa operatiw dolandyryş hukugy esasynda özüne
degişli bolan adam hem girew goýujy bolup biler.
Kärhananyň emlägi oňa hojalygy doly ýörediş hukugy esasynda
berkidilen bolsa, onda ol tutuş kärhananyň hem-de emläk toplumlary
hökmünde onuň düzüm birlikleriniň hem-de kiçi bölümleriniň,
şeýle hem aýry-aýry jaýlaryň we desgalaryň girewini şol
emlägiň eýesi bilen ylalaşyp amala aşyrýar.
Özüne emlägi operatiw dolandyrmak hukugy berkidilen edara (gurama) haýsy
hojalyk işini amala aşyrmaga ygtyýarberlen bolsa, onuň şol
işiň netijesinde alan girdejileriniň hasabyna ediňen emläginiň ýa-da
emläk hukugyny girewe bermäge haky bardyr.
3. Hukuk girew goýlanda şol hukuk kime degişli bolsa, şol adam girew
goýujy bolup biler. Bilelikde birnäçe adama degişli bolan hukuk şol
adamlaryň hemmesiniň ýazmaça ylalaşmagy esasynda girew goýlup bilner.
4. Döwlet, ýuridiki ýa-da fiziki taraplar ýörite guramalary-
(lombardlary) döredip bilerler, şol guramalaryň wezipesi bolsa girew
goýlan emläk üçin karz pul (ssuda) bermekden ybaratdyr.
Döwlete degişli bolmadyk lombardlar öz işini ýerlerdäki
ýerine ýetiriji häkimiýet edaralarynyň ygtyýar bermegiesasynda amala
aşyrýarlar.
Girew goýlan zat üçin karz pul berýän ýöriteleşdirilen guramalara
banklar degişlidir, olara bolsa bank amallaryny geçirmek üçin ygtyýarnamalary
Türkmenistanyň Merkezi banky berýär.
5-nji madda. Girewiň ýüze çykmagynyň esaslary
1. Girew şertnama ýa kanun esasynda ýüze çykýar.
2. Еger girew kanun esasynda ýüze çykýan bolsa, onda
kanunda haýsy borçnama görä hem-de hut haýsy emlägiň girewde durýar
diýlip ykrar edilýändigi görkezilmelidir.
6-njy madda. Girewiň görnüşleri
Kanunda ýa-da şertnamada: girew goýlan emläk girew goýujyda galýar diýlip
ýa-da girew saklaýjynyň ýa-da üçünji adamyň (tarapyň) eýelik etmegine
berilýär diýlip göz önünde tutulyp bilner.
Harytlary girew goýmak işi harytlara ygtyýar ediş resminamasynyň girew
saklaýja berilmegi arkaly amala aşyrylýar, şol resminama bolsa gymmat
bahaly kagyz hasap edilýär.
7-nji madda. Girew goýup bolýan emläk
1.Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda girew goýujy tarapyndan
ulanyşdan aýryp bilinýän islendik emläk girew goýup bolýan zat hasaplanýar.
2.Еger kanunda ýa-da şertnamada başga hili
göz öňünde tutulmadyk bolsa, emläge bolan girew hukugy emlägiň, nämelerden
ybaratdygyny, onuň aýrylmaýan miwelerini öz içine alýar.
Emläge bolan girew hukugy diňe kanunda ýa-da şertnamada göz öňünde tutulan
halatlarda, çäklerde hem tertipde emlägiň aýrylýan miwelerini hem öz içine
alyp biler.
3. Şertnamada ýa-da kanunda girew goýujynyň geljekde
edinmegi mümkin bolan emlägi barada hem girewiň degişli edilmegi göz öňünde
tutulyp bilner.
8-nji madda. Bilelikdäki umumy eýeçilikde durýan emlägi girew goýmak
1. Bilelikdäki umumy eýeçilikde durýan emläk diňe onuň ähli
eýeleriniň razylygy bilen girewe berlip bilner.
2. Еmlägiň şärik eýesiniň umumy paýly eýeçilikdäki öz
paýyny girew goýmagy üçin, şol emlägiň beýleki eýelerinden razylyk almagy
talap edilmeýär - eger eýeçiligiň häsiýeti (onuň bölünişi) şeýle
etmäge ýol berýän bolsa.
3. Öýüň eýesi ony şol öýde bile ýaşaýan kämillik ýaşyna ýeten
maşgala agzalarynyň razylygy bilen girewe berip biler.
9-njy madda. Girew goýup bolýan emläk hukugy
1. Ýer bölegine bolan, beýleki tebigy desgalara bolan,
kreditoryň şahsyýeti bilen baglanyşykly bolan, şeýle hem başga birine berilmegi
kanuna ýa-da şertnama ters gelýän beýleki hukuklardan başga gaýry emläk
hukuklary girew goýlup bilner.
2. Girew hakyndaky şertnama girew goýujynyň geljekde edinmegi
mümkin bolan hukuklary barada hem baglaşylyp bilner.
3. Belli bir möhlete çenli güýji bolan hukuk diňe şol möhlet
gutarýança girew goýlup bilner.
10-njy madda. Girew goýulýan zady çalşyrmak
Girew goýulýan zadyň çalşyrylmagyna
diňe girew saklaýjynyň razylygy bilen ýol berilýär. Dolanyşykda
ýören harytlar girew goýlanda olary çalşyrmagyň tertibi şu
Kanunyň 52-nji maddasy arkaly düzgünleşdirilýär.
11-nji madda. Girew we ätiýaçlandyryş
1. Girew saklaýjynyň eýelik etmegine girew hökmünde berlen
emlägi ätiýaçlandyrmak borjy, eger girew hakyndaky şertnamada başga
hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew saklaýjynyň üstüne ýüklenýär.
2. Döwlet edaralary tarapyndan girew goýujynyň alyp barýan
hojalyk işiniň ýatyrylýan ýa oňa päsgel berilýän, ýa-da şol
hojalyk işine oňaýsyz täsir edilýän hereketleriň edilen ýa
şeýle häsiýetli namalaryň kabul edilen
(emlägi konfiskasiýalamak, mejbury suratda almak) halaty üçin, şeýle hem
edaranyň ýatyrylýan ýa batyp galan diýlip ykrar edilýän halaty
üçin girew goýuja-ýuridik tarapa ätiýaçlandyrmak borjy şertnama arkaly
ýüklenilip bilner.
3. Lombard girew goýlan emlägi kabul edende taraplaryň ylalaşan
nyrhy boýunça girew goýujynyň hasabyna şol emlägiň doly
gymmatynda ätiýaçlandyrýar.
4. Ätiýaçlandyryş halatlary dörände girew
saklaýjynyň ätiýaçlandyryş boýunça tölenýän öwez pulunyň ujundan
öztalaplaryny kanagatlandyrmakda artyk hukugy bardyr.
12-nji madda. Girew hakyndaky şertnamanyň mazmuny
Girew hakyndaky şertnamada taraplaryň ady, ýerleşýän ýeri (ýaşaýan ýeri),
girewiň görnüşi, girew bilen üpjün edilen talabyň düýp manysy,
onuň möçberi we ýerine ýetirilmeli möhleti, girew goýlan
emlägiň ýazgysy, gymmaty we ýerleşýän ýeri, şeýle hem taraplardan
biriniň beýan etmegine görä ylalaşyga gelinmeli bolan gaýry şertler
görkezilmelidir.
13-nji madda. Girew hakyndaky şertnamanyň görnüşi
1. Girew hakyndaky şertnama ýazmaça görnüşde baglaşylmalydyr
hem-de eger Türkmenistanyň kanunlarynda başga hili göz öňünde
tutulmadyk bolsa, ol notarial tertipde tassyklanmalydyr hem-de bellige
alynmalydyr .
2.Girewiň raýatlara berilýän karz pul (ssuda)
bilen üpjün edilmegini notarial tertipde tassyklamak işi bankdan
ýa-da başga kreditordan karz pul alnandygy hakyndaky töleg hatynda
tassyklaýyş ýazgysyny geçirmek arkaly amala aşyrylýar.
3. Еsasy şertnamadan gelip çykýan borçnamalary
üpjün edýän girew hakyndaky şertnama hem esasy şertnamany
tassyklan edarada tassyklanmalydyr.
4. Girew hakynda bellenen şert girew bilen üpjün edilen
borçnamalaryň döremegine getirýän şertnama hem girizilip bilner. Şeýle
şertnama girew hakyndaky şertnama üçin bellenen görnüşde
baglaşylmalydyr.
5. Girew hakyndaky şertnamanyň görnüşi onuň baglaşylan
ýerindäki kanunlara laýyklykda kesgitlenýär. Türkmenistanyň çäklerinden
daşarda girew hakynda baglaşylan şertnama Türkmenistanyň kanunlarynda
bellenilen talaplaryňberjaý edilmegi bilen baglaşylan bolsa,
onuň görnüşi berjaý edilmedik hem bolsa, ol hakyky däl
diýlip hasap edilip bilinmez.
Türkmenistanyň çäginde ýerleşen jaýlary, desgalary,
kärhanalary hem-de beýleki obýektleri, şeýle hem Türkmenistanda bellige alnan –
hereket edýän demir ýol otlusynyň düzümi, raýat howa, deňiz we derýa
gämilerini girew goýmak hakyndaky şertnamanyň görnüşi, şeýle
şertnamanyň haýsy ýerde baglaşylandygyna
garamazdan Türkmenistanyň kanunlary arkaly kesgitlenilýär.
6. Şertnama gatnaşýan taraplaryň hukuklary we borçlary, eger
taraplaryň ylalaşygy bilen başga hili bellenmedik bolsa, girew goýujy
bolup durýan tarapyň döredilen, onuň ýaşaýan ýeri ýa-da esasy iş ýeri bolan
ýurduň kanunlary arkaly kesgitlenýär.
14-nji madda. Girew goýulýan zadyň atanlykda berbat bolmak töwekgelligi
Girew goýulýan zadyň atanlykda berbat bolmak töwekgelçiligini, eger
şertnamada ýa-da Türkmenistanyň kanunçylyk namalarynda başga hili göz
öňünde tutulmadyk bolsa, girew goýlan emlägiň eýesi (hojalygy
doly ýörediş ýa-da operatiw dolandyryş subýekti) çekýär.
15-nji madda. Girewiň döwlet belligine alynmagy
1. Gozgalmaýan emlägiň girew goýulmagy hem-de şoňa bolan hukuk,
dolanyşykdaky harytlaryň girew goýulmagy döwlet belligine alynmalydyr.
Türkmenistanyň Ministrler Kabineti döwlet belligine alynmaly edilen
başga emlägi hem sanawa goşup biler.
Emlägiň girew goýulmagyny döwlet belligine
almak işini Ministrler kabineti tarapyndan ygtyýarly edilen edara
geçiýär.
2.Girewi bellige almak kanun boýunça hökman däl halatlarynda hem
taraplaryň ylalaşmagy esasynda ony bellige almak göz öňünde tutulyp bilner
(girew hakyndaky şertnamany fakultatiw bellige almak).
3. Girewiň hökmany hem hökmany däl (fakultatiw) bellige alynmagy hukuk
babatda birmeňzeş netijelere getirýär hem-de ol şu Kanunda göz öňünde
tutulan tertipde amala aşyrylýar.
4. Döwlet belligine alynmaly girew hakyndaky şertnama girewiň bellige
alnan pursatyndan baglaşylan hasap edilýär.
5. Girew goýlan hemem döwlet belligine alynmaly bolan emläk baradaky
hukuk beýleki girew saklaýja geçen wagtynda girewi bellige
almak işini geçirýän edara tarapyndan sanawa zerur üýtgetmeleri
girizilmelidir.
16-njy madda. Girew hakyndaky şertnamanyň, görnüşiniň berjaý
edilmezliginiň getirýän netijeleri
Girew hakyndaky şertnamanyň bellenen görnüşiniň berjaý edilmezligi
Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan netijelere getirmek bilen
şertnamanyň hakyky däl diýlip ykrar edilmegine eltýär.
17-nji madda. Girewiň bellige alynmagy bilen baglanyşykly hereketler barada
şikaýat etmek
Girew babatda dahyly bolan adam girewiň bellige alynmazlygy ýa-da
girewiň bikanun bellige alynandygy barada bellige alýan edaranyň
ýerleşýän ýerindäki kazyýete şikaýat etmäge haklydyr.
18-nji madda. Girewiň, bellige alnanlygy hakyndaky maglumat
Girewi bellige alýan edara girew saklaýja girewiň bellige alnandygy
hakyndaky şahadatnamany, şonuň ýaly-da girew saklaýjynyň, girew
goýujynyň hem-de özleriniň hakyky bähbidiniň bardygy barada
subutnamalary bolan beýleki dahylly adamlaryň talap etmegine görä göçürmeler
bermäge borçludyr.
19-njy madda. Girewiň, bellige alnanlygy üçin döwlet pajy
Girewiň bellige alnanlygy üçin, bellige alnanlygy hakyndaky
şahadatnamanyň berlenligi üçin, şeýle hem sanawdan göçürmeleriň
berlenligi üçin Türkmenistanyň kanunlarynda kesgitlenen möçberde döwlet pajy
alynýar. Arza beriji özüniň döwlet pajynyň tölenendigi baradaky
subutnamasyny bellige alýan edara getirip görkezýär. Şeýle subutnamalar
bolmadyk mahalynda girewi bellige almak hakyndaky arza garalmaýar.
20-nji madda. Bellige alýan edaranyň, jogapkärçiligi
Girewi bellige almak wezipesi öz üstüne ýüklenen edara ýetiren zeleli üçin
jogapkärçilik çekýär hem-de onuň işgärleri tarapyndan girewi bellige almak
kadalarynyň bozulmagyna ýol berilmegi netijesinde ýetirilen zyýanyň
öwezini töleýär.
21-nji madda. Girew bilen üpjün edilen borçnamanyň ýerine ýetirilişini
bellige almak
1. Girew saklaýjy girew goýujynyň talap etmegine görä oňa
borçnamanyň doly ýa-da kem-käsleýin ýerine ýetirilendigini tassyklaýan
resminamalary bermäge borçludyr, munuň özi soňra sanawa degişli
maglumatlar girizmek üçin edilýär.
2. Girew bilen üpjün edilen borçnamanyň doly ýa-da
kem-käsleýin ýerine ýetirilendigini tassyklaýan resminamalar alnanda
girewi bellige alýan edara sanawa haýal etmän degişli ýazgy girizmelidir.
22-nji madda. Girew goýujynyň girew ýazgysy depderçesini ýöretmegi
1. Telekeçiler hökmünde bellige alnan girew goýujylar şu aşakdakylara
borçludyrlar:
girewleriň ýazgysy depderçesini ýöretmäge;
Girew ýüze çykandan soň on günden gijä goýman ýazgy depderçesine
girewiň görnüşi we haýsy zatdygy, şeýle hem borçnamanyň girew bilen
üpjün ediliş möçberi hakyndaky maglumatlary girizmäge;
depderçäni özüniň hakyky bähbidiniň bardygy barada
subutnamasy bolan dahylly adamyň tanyşmagy üçin görkezmäge.
2. Girew goýujy girew ýazgysy depderçesine girew hakyndaky
maglumatlaryň öz wagtynda hem-de dogry girizilmegibarada jogapkärçilik
çekýär. Girew goýujy depderçä ýazgylary öz wagtynda hem-de doly ýa-da
takyk geçirilmänligi, şeýlehem girew ýazgysy depderçesini tanyşmak üçin
görkezmek borjundan boýun gaçyranlygy sebäpli
ýetirilen zyýanyň öweziniheläkçilik çekene doly möçberde
tölemäge borçludyr.
23-nji madda. Girew goýlan emläge erk etmek hukugy
Girew goýujy, eger kanunda ýa-da girew hakyndaky şertnamada başga
hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew goýlan emläge erk etmek
hukugyny özünde saklaýar.
Şunda girew goýlan emläk baradaky hukugyň başga birine geçmegine diňe
girew bilen üpjün edilen esasy bergi täze girew goýuja geçen wagtynda ýol berilýär.
24-nji madda. Girew goýlan emlägi ýaňadan girew goýmak
Emlägiň ýaňadan girew goýulmagyna, eger Türkmenistanyň kanunlarynda
hem-de girew hakyndaky öňki şertnamada başga hili göz öňünde
tutulmadyk bolsa, ýol berilýär.
25-nji madda. Öňki girew saklaýjynyň hukugy
1. Еger emläk girew goýulýan zat bolsa, özem eýýäm
başga borçnamany girew bilen üpjün etmek üçin hyzmat edip gelýän bolsa,
onda öňki girew saklaýjynyň girew hukugy öz güýjüni saklap
galýar.
Soňky girew saklaýjynyň talaplary öňki girew saklaýjynyň
talaplary kanagatlandyrylandan soň girew goýlan zadyň gymmatyndan
kanagatlandyrylýar.
2. Girew goýujy şol emlägiň dowam edip
gelýän ähli girewleri barada, şeýle hem borçnamalaryň şol
girewler bilen nähili häsiýetde we näçe möçberde üpjün elilendigi
barada her bir indiki girew saklaýjyny habarly etmäge borçludyr.
Girewgoýujy şol borjy ýerine ýetirmänligi sebäpli özüniň
girew saklaýjylarynyň islendik biriniň çeken zyýanynyň öwezini
tölemäge borçludyr.
26-njy madda. Girew saklaýjynyň girew goýlan emlägiň hasabyna
kanagatlandyrylýan talaplary
Girew saklaýjynyň öz talaplaryny girew goýlan emlägiň hasabyna doly
möçberde, ýagny onuň talaplarynyň hakyky kanagatlandyrylýan pursatynda
kesgitlenilýän möçberde kanagatlandyrmaga haky bardyr, şunda muňa göterimler,
borçnamany ýerine ýetirmegiň möhletiniň geçirilmegi
sebäpli ýetirilen zyýan hem girýär, kanunda ýa-da şertnamada göz
öňünde tutulan halatlarda bolsa temmi puly (jerime) hem girýär; girew
goýlan emlägi saklamak üçin edilýän zerur harajatlaryň we talaby
girew bilen üpjün etmek üçin edilýän çykdajylaryň öwezi hem tölenmelidir.
27-nji madda. Girew goýulýan zatdan töleg tutup almak hukugynyň ýüze
çykmagy
1. Girew bilen üpjün edilen borçnamany ýerine ýetirmegin möhleti gelip
ýeten pursatynda ol ýerine ýetirilmedik wagtynda, girew saklaýjy
girew goýlan zatdan töleg tutup almak hukugyna eýe bolýar, ýöne kanun
ýa şertnama boýunça şeýle hukugyň giç ýüze çykýan ýa-da kanun boýunça
şeýle tölegiň ir tutulyp alnyp bilinýän halatlary muňa girmeýär.
2. Girew goýujy - ýuridik tarap işini bes
edende (ýatyrylanda) girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen
borçnamanyň ýerine ýetirilmeli möhletiniň gelip ýetendigine - ýetmändigine
garamazdan, şol girew goýlan emläkden töleg tutup almak hukugyna eýe
bolýar.
28-nji madda. Borçnama kem-käsleýin ýerine ýetirilende girew meselesi
Bergidar girew bilen üpjün edilen borçnamany kem-käsleýin ýerine ýetiren
mahalynda, ol borçnamany doly ýerine ýetirýänçä girew ilkibaşky möçberinde
galdyrylýar.
29-njy madda. Birnäçe zatdan (hukukdan) durýan girewden
girew saklaýjynyň talaplaryny kanagatlandyrmak
Еger girew birnäçe
zatdan ýa-da hukukdan ybarat bolsa, onda girew saklaýjy öz saýlap alşyna
görä, ýa-ha ähli zatlaryň ýa hukuklaryň hasabyna, ýa-da
zatlaryň (hukuklaryň) biriniň hasabyna, kanagatlandyrylyp bilner, şunda ol
soňra özüni girewi ybarat edýän beýleki zatlaryň (hukuklaryň) hasabyna
kanagatlandyrar ýaly mümkinçiligi saklap galýar.
30-njy madda. Girew saklaýjynyň talaplaryny üçünji bir adamyň
kanagatlandyrmagynyň netijeleri
1. Girew saklaýjynyň talaplary üçünji bir adam tarapyndan doly
kanagatlandyrylan mahalynda oňa talap etmek hukugy bilen bilelikde
ony üpjün edýän girew hukugy hem geçýär, ýagny talaby başga adama
bermek-geçirmek üçin Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan
tertipde geçýär.
2. Еger girew hakyndaky şertnama bellige alnan bolsa,
onda täze girew saklaýjyda girew sanawa degişli
üýtgetmeleriň girizilen pursatyndan ýüze çykýar.
31-nji madda. Girew goýlan emläkden töleg tutup almagyň tertibi
1. Girew goýlan emläkden töleg, eger kanunda başga hili göz öňünde
tutulmadyk bolsa, degişli kazyýetiň çözgüdi esasynda tutulyp alynýar.
Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan halatlarda, girew
goýulan emläkden töleg kepillendirijiniň ýerine ýetiriş ýazgysy esasynda
gürrüňsiz tutulyp alynýar.
2. Töleg tutulyp alynmaly emlägi (girew goýlan emlägi) ýerlemek işi,
eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa,
Türkmenistanyň raýat iş ýörediş kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.
32-njimadda. Girew goýlan emlägi kreditoryň özbaşdak ýerlemegi
Girew saklaýja girewine berlen emlägi borçnamanyň ýerine ýetirilmeli
möhleti geçirilende kazyýetiň çözgüdi bolmazdan özbaşdak ýerlemäge
(söwda edaralarynyň üsti bilen, «kim ýokary» söwda arkaly,
komission dükanyň üsti bilen ýa-da başga usul bilen) girew
saklaýja girew hakyndaky şertnamada hukuk berlip bilner. Özem şertnamada
şol emlägiň iň pes satuw nyrhyny kesgitleýärler ýa-da oňa baha kesmegin ýa
ony ýerlemegiň tertibini belleýärler.
33-nji madda. Girew goýlan zadyň ýerlenilmeginden düşen pul ýeterlik
bolmadyk wagtynda girew saklaýjynyň talaplarynyň kanagatlandyrylyşy
Girew goýlan zadyň satylmagyndan düşen pul girew saklaýjynyň
talaplaryny doly kanagatlandyrmak üçin ýeterlik bolmadyk wagtynda onuň, eger
kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, şol
puluň ýetmeýän böleginiň Türkmenistanyň kanunlaryna laýyklykda (özem girew
hukugyna esaslanan artyk hukukdan peýdalanan bergidaryň töleg tutulyp
alnyp bilinjek beýleki emläginden) almaga haky bardyr.
34-nji madda. Girew goýlan zadyň ýerlenilmeginden düşen
puly girew goýuja gaýtaryp bermek
Еger girew goýlan
zadyň, ýerlenilmeginden düşen pul girew saklaýjynyň şol girew bilen
üpjün edilen talaplarynyň möçberinden artyk gelýän bolsa, onda düşen
puluň aratapawudy girew goýuja gaýtarylyp berilýär.
35-nji madda. Girew goýlan emläkden töleg tutulyp
alynmagyny borçnamanyň ýerine ýetirilmegi arkaly bes etmek
1. Girew goýujy girew goýulan zadyň ýerlenen pursadyna çenli islendik
wagt şol girew bilen üpjün edilen borçnamany ýerine ýetirmek arkaly
şol girew emläginden töleg tölemegi bes etmäge haklydyr.
2. Еger girew bilen üpjün edilen borçnamada onuň
bölekleýin ýerine ýetirilmegi göz öňünde tutulan bolsa, onda girew goýujy
borçnamanyň möhleti geçirilen bölegini ýerine ýetirmek arkaly şol
girew goýlan emläkden töleg tölemegi bes etmäge haklydyr.
36-njy madda. Girew goýulýan zat üçünji bir adama geçende girewiň güýjünde
galmagy
1. Girew goýlan zada bolan eýeçilik hukugy ýa-da hojalygy doly
ýörediş hukugy, ýa girew goýlan zadyň düzümine bolan hukuk
üçünji bir adama (tarapa) geçen wagtynda, eger kanunda başga hili
göz öňünde tutulmadyk bolsa, girew öz güýjünde galýar.
2. Şu maddanyň 1-nji böleginde görkezilen netijeler girew
goýulýan zadyň düzümine bolan hukuklar başga birine geçen mahalynda
hem ýüze çykýar.
37-nji madda. Talap başga birine berlende we bergi geçirilende girewiň
güýjünde galmagy
Kanunda bellenen tertipde girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen
talaby üçünji bir adama beren (geçen) wagtynda ýa-da girew goýujy girew
bilen üpjün edilen borçnamadan gelip çykýan bergini başga bir adama
geçiren wagtynda, girew öz güýjünde galýar.
38-nji madda. Girewiň ýatyrylmagynyň esaslary we netijeleri
1. Girew hukugy aşakdaky halatlarda ýatyrylýar:
- girew bilen üpjün edilen borçnama ýerine ýetirilen mahalynda;
- girew saklaýjynyň jogapkärçilik çekýän girew emlägi berbat bolan
mahalynda;
- girew goýulýan zady ybarat edýän hukugyň güýjüniň ýöreýiş möhleti gutaran
mahalynda;
- girew goýulýan zady ybarat edýän hukuklar girew saklaýja geçen mahalynda;
- talapnamanyň wagt möhletiniň geçmegi sebäpli kreditoryň öz
talaplaryny girewden kanagatlandyrmagy üçinmümkinçilik bolmadyk mahalynda;
- kanunda göz öňünde tutulan beýleki halatlarda.
2. Еger girew bilen üpjün edilen talabyň ýerine
ýetirilmegi netijesinde girew ýatyrylýan bolsa, onda girew saklaýjydadurýan
girew zady girew goýuja gaýtarylyp berilmelidir.
3. Еger girew saklaýjy girew bilen üpjün edilen pul
borçnamalaryny ýerine ýetirmäge kabul etmekden boýun gaçyrýan bolsa, onda
degişli pul serişdesi notarial kontoranyň depozitine geçirilýär. Еger depozite geçirilen pul bergini doly üzüp bilýän
bolsa, girew hukugy ýatýar.
II. bölüm
IPOTEKA
39-njy madda. «Ipoteka» diýen düşünje
Ipoteka diýlende gozgalmaýan emlägiň girew goýulmagyna düşünilýär,
şunda girew goýulýan zat girew saklaýjyda ýa-da üçünji bir adamda
(tarapda) galýar.
40-njy madda. Ipoteka berip bolýan zatlar
1. Ipoteka berip bolýan zatlara kärhanalar, jaýlar, desgalar,
öýler, beýleki emläk toplumlary hem-de Türkmenistanyňkanunlaryna
görä gozgalmaýan zatlara degişli edilen gaýry emläk, şol sanda
hem ulag serişdeleri girýär.
2. Gozgalmaýan emlägiň hojalyk taýdan we başga hili
peýdalanylmagynyň berýän netijeleri şol sanda hem önümler, miweler
hem-de beýleki girdejiler, girewiň özbaşdak zady hasap edilýär - eger
munuň özi ipoteka hakyndaky şertnamada göz öňünde tutulan bolsa.
Gozgalmaýan emlägiň aýrylýan miweleri özleriniň emläkden
aýrylan pursatyndan üçünji bir adamyň (tarapyň) hukuklaryna degişli bolýan
zada öwrülmeýän wagtynda, diňe şeýle halatda olar girew goýulýan
zat bolup biler.
41-nji madda. Ipoteka hakyndaky şertnamanyň görnüşi. Ipotekany bellige
almak
1. Ipoteka hakyndaky şertnama notarial tertipde tassyklanylmalydyr hem-de
bellige alynmalydyr .
2. Ipoteka degişli sanawlarda ýa-da kärhananyň, binanyň, jaýyň,
desganyň, ýa gaýry bir emläk obýektiniň ýerleşýän ýerinde ýöredilýän ýer depderçesinde
bellige alynýar.
Ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň mazmuny üýtgän mahalynda, şeýle hem
ipoteka berilýän zada bolan eýeçilik hukugy ýa-da hojalygy doly ýörediş hukugy
girew goýujydan başga adama geçen mahalynda ipotekanyň bellige alnan ýerinde
ýene-de goşmaça bellige alynýar. Şu talabyň bozulmagy geçirilen üýtgetmeleriň
hakyky däl diýlip hasap edilmegine getirýär.
3. Tutuş kärhananyň girew goýulmagyny döwlet belligine
alýan edara girewiň bellige alnandygy hakyndaky maglumaty ýer
depderçesini ýöredýän edaralara, şol sanda hem
kärhananyň çägi boýunça biri-birinden üzňelikdäki bölümleriniň
ýerleşen ýerinde ýer depderçesini ýöredýän edaralara bermäge
borçludyr.
42-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň hukugy
Eger kanunda ýa-da şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa,
ipoteki girew goýujynyň aşakdakylara haky bardyr:
girew goýlan zada eýelik etmäge we ony haýsy maksat üçin niýetlenen bolsa,
şoňa laýyk peýdalanmaga;
girew goýlan zady özünden aýryp (satyp, peşgeş berip we ş.m.), ony girew bilen
üpjün edilen borçnama boýunça üzmeli bolan bergi öz üstüne geçen adama geçirmek
arkaly ýa-da kärendä bermek arkaly şol zada erk etmäge.
43-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň borçlary
Eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, ipoteki girew
goýujy aşakdakylara borçludyr:
girew goýulýan zady onuň doly gymmatyna laýyk öz
hasabyna ätiýaçlandyrmaga;
girew goýlan zady abat saklamak üçin, şol sanda hem ony düýpli we
ýeňil bejermek üçin çäre görmäge;
girew goýlan zadyň kärendä berlendigini girew saklaýja mälim etmäge;
ipoteka berlen zat berbat bolan mahalynda şonuň gymmatyna barabar emläk
bermäge ýa-da borçnamany ýerine ýetirmegiň möhletiniň ýetip gelendigine
garamazdan, ony doly ýa kem-käsleýin ýerine ýetirmäge.
44-nji madda. Ipoteki girew goýujynyň öz borçlaryny bozmagynyň getirýän
netijeleri
1. Girew goýujy ipoteka berlen zady abat saklamak üçin zerur bolan çäreleri
görmek borçlaryny bozan mahalynda, girew saklaýjy girew goýujydan borçnamanyň
möhletinden öň ýerine ýetirilmegini talap etmäge, zerur bolan mahalynda bolsa,
şol ipoteka berlen zatdan toleg tutup almaga haklydyr.
2. Girew goýujy ipoteka berlen zady ätiýaçlandyrmak baradaky
borçlaryny bozan mahalynda girew saklaýjy girew goýujydan esasy bergisini
möhletinden öň üzmegini ýa-da şol ipoteka berlen zady öz
hasabyna ätiýaçlandyrmagyny talap etmäge haky bardyr. Şeýle
ätiýaçlandyryş girew goýujynyň bähbidi üçin edilýär,
ýöne ätiýaçlandyrmak üçin çykarylan harajatlar girew goýujydan
tutulyp alynýar.
3. Şu maddanyň 1-nji we 2-nji böleklerinde görkezilen netijeler
ipoteka berlen zadyň girew goýujyda ýa-da üçünji bir adamda
durýandygyna-durmaýandygyna garamazdan ýüze çykýar. Girew goýujy şol üçünji
adamyň edýän hereketi barada girew saklaýjynyň öňünde edil özüniň edýän
hereketi ýaly jogapkärçilik çekýär.
45-nji madda. Ulag serişdelerini ipoteka bermek hakyndaky şertnamanyň
görnüşi we ony bellige almak
1. Raýat howa, deňiz we derýa gämilerini, hereket edýän demir ýol
otlusynyň düzümini we gaýry ulag serişdelerini ipoteka bermek
hakyndaky şertnama notarial tertipde tassyklanylmalydyr.
2. Ulag serişdeleriniň girewe goýulmagy, raýat howa, deňiz we derýa
gämileriniň we beýleki ulag serişdeleriniň bellige alynmagyny amala aşyrýan
ygtyýarly edaralar tarapyndan ýöredilýän sanawlarda hökmany bellige alynmaga
degişlidir.
46-njy madda. Binalary, jaýlary we desgalary ipoteka bermek
Ipoteka berlende binalar, jaýlar ýa-da desgalar girew
goýulýan zatlardyr, olaryň ýerleşen ýer bölegi muňa degişli däldir.
47-nji
madda Türkmenistanyň 30.03.2007 ý. № 115-III Kanuny esasynda güýjüni
ýitiren.
48-nji madda. Kärhanany ipoteka bermek
1.Kärhana ipoteka berlende bu çäre, eger kanunda ýa-da şertnamada başga
hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, onuň ähliemlägini, şol sanda onuň esasy
fondlaryna we dolanyşyk serişdelerine, şeýle hem kärhananyň
özbaşdak balansynda görkezilen gaýry - gymmatlyklaryna hem degişli edilýär.
2. Girew goýan kärhana girew saklaýjynyň talap etmegine görä
oňa ýyllyk balansy bermäge borçludyr.
3. Kärhananyň ipoteka bilen üpjün edilen borçnamasy ýerine
ýetirilmedik mahalynda, girew saklaýjynyň, ipoteka hakyndaky şertnamada göz
öňünde tutulyşy ýaly, kärhananyň, maliýe ýagdaýyny sagdynlaşdyrmak barada
çäre görmäge, şolsanda hem kärhananyň ýolbaşçy edaralaryna wekilleri
bellemäge, kärhananyň öz öndüren önümine we gaýry emlägine erk etmek
hukugyny çäklendirmäge haky bardyr. Еger şol
çäreler garaşylan netijäni bermedik bolsa, onda girew
saklaýjynyň kärhanadan töleg tutup almaga haky bardyr.
4. Şertnamada ýa-da kanunda göz öňünde tutulan bolsa kärhana
girew saklaýja geçýär. Şeýle halatda ipoteka berlen zadyň (kärhananyň)
gutarnykly bahasy kärhananyň girew saklaýja geçen pursatyndaky baha bilen
kesgitlenýär, ýöne girew goýujy bilen girew
saklaýjynyň biri-biri bilen ylalaşmagy, şol mesele barada jedel ýüze
çykan wagtynda bolsa degişli kazyýetiň çözgüdi esasynda kesgitlenýär.
5. Şertnamada ýa-da kanunda şu maddanyň
4-nji böleginde görkezilen şertler bolmadyk mahalynda, ipotekada
durýan kärhanadan töleg tutulyp alnan mahalynda, kärhana
Türkmenistanyň kanunlarynda göz öňünde tutulan tertipde bir bitewi toplum
hökmünde «kim ýokary» bahadan satylýar. Şunda ýer bölegi täze ýerden
peýdalanyjynyň adyna bellenilen tertipde resmileşdirilýär.
49-njy madda. Ipoteka bilen üpjün edilen borçnamanyň wagtyndan öň
ýerine ýetirilmegi
Girew goýujynyň ipoteka bilen üpjün edilen borçnamany islendik
wagt möhletinden öň ýerine ýetirmäge haky bardyr - eger ipoteka
hakyndaky şertnamada ipoteka berlen şol bir zady ýene-de täzeden girew goýmak
mümkinçiligi göz öňünde tutulmaýan bolsa şeýdilýär.
III bölüm.
DOLANYŞYKDA ÝÖREN ÝA-DA GAÝTADAN IŞLENILÝÄN HARYTLARY GIREW GOÝMAK
50-nji madda. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary
girew goýmak hakyndaky şertnama diýen düşünje. Şol şertnama girýän zatlar
1. Dolanyşykda ýören harytlary girew goýmak hakyndaky şertnama
görä, girew goýlan emläk girew goýujynyň eýeliginde galýar.
Ol bu emlägi ýerlemäge haky bardyr, ýöne ol şol bir wagtyň
özünde girew bilen üpjün edilen borçnama boýunça edilen bergini üzüp
biljek ýa-da hatardan çykýan emlägi bahasy deň ýa-da şondan
artyk bolan başga birkysymdaş emläk bilen çalşyryp biljek bolsa ýerlemäge
haky bardyr.
2. Gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda, girew goýujynyň
eýeliginde galýan girew emlägi onuň öz önümçiliginde gaýtadan işlenilip
bilner, özem şunda girew hukugy harydyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde
alnan önüme (ýarym taýýar önümlere, taýýar önümlere) hem degişli
edilýär.
3. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary girew
goýmagyň, hataryna çig mal, ýarym taýýar önümler, düzülýän enjamlar, we
taýýar önümler girizilip bilner.
51-nji madda. Girew goýujynyň dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän
harytlar girew goýlandaky hukuklary
Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda girew
goýujy girew goýlan zada eýelik etmek, ondan peýdalanmak we oňa erk etmek
hukugyny özünde saklaýar.
52-nji madda. Dolanyşykda ýören ýa-da gaýtadan işlenilýän harytlary girew
goýmagyň aýratynlyklary
1. Gaýtadan işlenilýän harytlar girew goýlanda şol girew goýulýan
zadyň (haryt zapaslarynyň, çig malyň, materiallaryň, ýarym taýýar önümleriň,
taýýar önümleriň we ş.m.-leriň) düzüminiň hem-de hakyky görnüşiniň (natural
görnüşiniň) üýtgedilmegine ýol berilýär, ýöne eger şunda olaryň umumy gymmaty
girew hakyndaky şertnamada görkezilendäkisinden az bolup çyksa hasap edilmeýär.
2. Dolanyşykda ýören harytlar girew goýlanda girew goýujynyň ýerlän
harytlarynyň ony satyn alan adama gowşurylan ýa-da harydyň eýesine ugratmak
üçin ulag guramasyna gowşurylan, ýa-da harydyň eýesine ibermek üçin
poçta tabşyrylan pursatyndan girew goýulýan zat bolmagyndan galýar, girew
goýujy girew hakyndaky şertnamada göz öňünde tutulan şol harytlary edinenden
soň, şolara eýeçilik hukugynyň ( hojalygy doly ýörediş ýa-da operatiw dolandyryş
hukugynyň) ýüze çykan pursatyndan olar girew goýulýan zada öwrülýär.
3. Girew goýlan harytlar hatardan çykan mahalynda girew goýujy olary
bahasy deň ýa-da şondan artyk bolan başga harytlar bilen çalşyrmaga borçludyr.
Çalşyrylan harytlaryň bahasynyň aşakladylmagyna ol diňe ilkibaşky berginiň
üzülen bölegine laýyk edilip kesgitlenende ýol berilýär.
IV bölüm
EMLÄGI KIREÝINE BERMEK
53-nji madda. «Emlägi kireýine bermek » diýen düşünje
1. Emlägi kireýine bermek diýlende gozgalýan emlägiň girew goýulmagyna
düşünilýär. Şunda girew goýujy girew goýulýan emlägi girew saklaýjynyň eýelik
etmegine berýär.
2. Girew saklaýjy girew goýujy bilen ylalaşyp, kireýine saklamaga berilýän
zady girew goýujyda gulp astynda hem-de girew saklaýjynyň möhür basmagy bilen
goýup biler (mäkäm girew). Aýrybaşga kesgitlenen zat girew saklaýjynyň eýelik
etmeginde goýlup bilner, şunda şol zada onuň kireýine berlendigini subut edýän
belgi basylýar.
54-nji madda. Girew saklaýjynyň emläk kireýine berlendäki hukuklary
1. Girew saklaýjynyň girew hakyndaky şertnamada gös-göni göz öňünde tutulan
halatlarda, kireýine saklamaga berlen zady peýdalanmaga haky bardyr. Girew
saklaýjynyň kireýine berlen zady peýdalanmagy netijesinde gazanan girdejisi we
gaýry emläk peýdasy şol kireýine berlen zady abat saklamak üçin edilýän
harajatlaryň öwezini dolmaga gönükdirilýär, şeýle hem bergi
boýunça göterimleri üzmegiň ýa-da saklamak kireýi bilen üpjün edilen
borçnamadan gelip çykýan berginiň özüni üzmegiň hasabyna geçirilýär.
2. Eger kireýine berlen zada ýitmek, kem gelmek ýa-da zeper etmek howpy
gös-göni abanan bolsa, özem şunda girew saklaýjynyň günäsi bolmasa, onda onuň
kireýine saklamaga berlen zadyň çalşyrylmagyny talap etmäge, girew goýujy bu
talaby berjaý etmedik wagtynda bolsa, saklamak kireýi bilen üpjün edilen
borçnamany ýerine ýetirmek möhletiniň gelip ýetmeginden öň şol zatdan töleg
tutup almaga haky bardyr.
55-nji madda. Girew saklaýjynyň emläk kireýine berlendäki borçlary
1. Eger şertnamada başga hili göz öňünde tutulmadyk bolsa, emläk kireýine
saklamaga berlende girew saklaýjy aşakdakylara borçludyr: